T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2. ORMANCILIK VE SU ŞÛRASI HAVZA YÖNETİMİ ÇALIŞMA GRUBU ÇALIŞMA BELGESİ 2017

2 Havza Yönetimi Çalışma Grubu Üye Listesi ADI SOYADI KURUM 1 Taner KİMENÇE Başkan-(SYGM) 2 Ayla EFEOĞLU Başkan Yardımcısı-(DSİ) 3 Kemal Berk ORHON Raportör-(SYGM) 4 Selin SAĞLAM KÖŞKER Raportör-(SYGM) 5 Güney CAN Raportör-(SYGM) 6 Çiğdem ÖZONAT Orman ve Su İşleri Bakanlığı-Su Yönetimi Genel 7 Burhan Fuat ÇANKAYA Müdürlüğü 8 Bahar GÖKDERELİ 9 Saliha DEĞİRMENCİOĞLU 10 Zakir TURAN 11 Altunkaya ÇAVUŞ 12 Cahit YAYAN 13 Ozan SOYTÜRK 14 Fatih KÖYLÜOĞLU Orman ve Su İşleri Bakanlığı-Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 15 Selim ŞAHİN Orman ve Su İşleri Bakanlığı-Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü 16 Meltem DELİBAŞ Orman ve Su İşleri Bakanlığı-SUEN 17 Elif OKUMUŞ ÖKSÜZ 18 Hasan Murat PEKEDİZ Orman ve Su İşleri Bakanlığı-Devlet Su İşleri Genel 19 Murat Mert TOKLU Müdürlüğü 20 Mehtap Savaş 21 Turgay ŞİMŞEK 22 Simla ÖZKAYA Dışişleri Bakanlığı-Çok Taraflı Ekonomik İşler Genel Müdürlüğü 23 Pınar AŞAN ÖZALP Avrupa Birliği Bakanlığı-Sektörel Politikalar Başkanlığı 24 Ahmet DOĞAN Çevre ve Şehircilik Bakanlığı-Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü 25 Ali Çağlar ÇELİKCAN Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı-Tarım 26 Orhan SEZGİN Reformu Genel Müdürlüğü 27 Elif TORCU Avrupa Birliği Delegasyonu 28 Doç. Dr. Nusret KARAKAYA Abant İzzet Baysal Üniversitesi-Mimarlık- Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü 29 Prof. Dr. Melike GÜREL İstanbul Teknik Üniversitesi-İnşaat Fakültesi Çevre 30 Prof. Dr. Bilsen BELER BAYKAL Mühendisliği Bölümü 31 Prof. Dr. Ayşegül TANIK 32 Prof.Dr. Yusuf Ersoy YILDIRIM Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 33 Prof. Dr. Recep YURTAL Çukurova Üniversitesi İnşaat Mühendisliği 34 Doç. Dr. Ceyhun GÖL Çankırı Üniversitesi Orman Fakültesi 35 Prof. Dr. Mustafa DEĞİRMENCİ Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü 36 Eren ATAK Dünya Doğayı Koruma Vakfı 37 Hatice Dinç SARISOY Doğa Koruma Merkezi 38 Yrd. Doç. Dr. Ali UYUMAZ Su Vakfı 39 Bülent CAN Türkiye Sulama Birlikleri Derneği 40 Dr. Kaan TUNÇOK SOLARIS Engineering and Consulting

3 İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ... I KISALTMALAR... III 1 Giriş Mevcut Durum Su Potansiyeli ve Kullanımı Havza Yönetiminde İdari ve Kurumsal Yapılanma Avrupa Birliği Süreci Yılı 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Kararlarının Değerlendirilmesi ve Mevcut Durumu Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Kapsamında Ele Alınacak Temel Konular GZFT Analizi Darboğazlar ve Çözüm Önerilerine Yönelik Politika/Strateji ve Eylemler Darboğazlar Çözüm Önerileri Çözüm Önerilerine Yönelik Politika/Strateji ve Eylemler KAYNAKÇA EKLER... 40

4 YÖNETİCİ ÖZETİ 31 Mart 2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ormancılık ve Su Şurası Yönetmeliği ile orman ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi konularında milli politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve küresel gelişim ve değişimlere ülkemizin uyum sağlaması maksadıyla Ormancılık ve Su Şurası kurulmuştur. İlki Mart 2013 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen Ormancılık ve Su Şurası nın, ikincisinin 4-6 Mayıs 2017 tarihlerinde Afyonkarahisar da gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Ormancılık ve Su Şurası kapsamında çalışmalarını sürdürmek maksadıyla oluşturulan Havza Yönetimi Çalışma Grubunun ilk toplantısı 6 Aralık 2016 tarihinde, ikinci toplantısı 6 Ocak 2017 tarihinde üçüncüsü ise 24 Ocak 2017 tarihinde Orman ve Su İşleri Bakanlığında gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantılar öncesinde, esnasında ve sonrasında taslak Havza Yönetimi Çalışma Belgesine ilişkin ilgili kamu kurum kuruluşları, yerel idareler, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve özel sektör temsilcilerinden oluşan Havza Yönetimi Çalışma Grubu Üyelerinin görüşleri alınmıştır. Havza Yönetimi Çalışma Belgesi söz konusu görüşler doğrultusunda revize edilerek şura hazırlık sürecinde nihai hali verilmiştir. Havza Yönetimi Çalışma Belgesi kapsamında öncelikle Türkiye nin su potansiyeli ve dağılımını içeren Türkiye nin mevcut durumu ortaya konulmuştur. Sonrasında suyun havza bazlı yönetimi ve Su Çerçeve Direktifi nin bu konudaki beklentileri ele alınmıştır. Türkiye de yer alan nehir havzalarının mevcut durumu hakkında bilgiler verilerek, ülkemizde havza yönetim yaklaşımının uygulanmasına ilişkin yapılan çalışmalar anlatılmıştır. Ülkemizin Avrupa Birliği'ne üyelik süreci ve 21 Aralık 2009 tarihinde müzakerelere açılan Çevre ve İklim Değişikliği Faslı kapsamında Türkiye nin yerine getirmesi gereken kapanış kriterleri ve bu kriterler dâhilinde kaydedilen ilerlemelerden bahsedilmiştir. Raporun müteakip bölümünde 2013 Yılı 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nda alınan kararlara yönelik yıllara sâri gelişmeler özetlenmiş ve hedeflere ulaşma durumu ortaya konulmuştur. Bu kapsamda belirlenen Strateji/Politika başlığı altında yer alan Eylem Adları belirtilerek bu eylemler kapsamında yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalara yer verilmiştir yılı 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nda alınan kararların değerlendirilmesinin ardından 2017 yılı 2. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Kapsamında ele alınacak 20 temel konu belirlenmiştir. Akabinde söz konusu I

5 temel konulara ilişkin GZFT (Güçlü ve Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler) analizi yapılmıştır. Analiz kapsamında her bir konu başlığında ülkemizdeki güçlü yönler, zayıf yönler, tehdit ve fırsatlar belirlenerek, ülkemizde hangi konularda eksikliklerin bulunduğu, hangi konulardaki çalışmaların yeterli düzeyde olduğu, hangi eksikliklerin fırsata çevrilebileceği veya hangi eksikliklerin ülkemiz için bir tehdit oluşturduğundan dolayı önlem alınması gerektiği ortaya konulmuştur. Son olarak yukarıda belirtilen GZFT analizi sonucunda ortaya konulan zayıf yönlere ve tehditlere ilişkin darboğazlara ve 2017 yılı 2. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nun geliştirdiği Politika/Strateji ve Eylemlere, bu eylemlerden mesul ve ilgili olan kurum/kuruluşlar ile gerçekleşme takvimine yer verilmiştir. II

6 KISALTMALAR AAT AB BB CBS ÇED ÇŞB GTHB HKEP HYH DSİ IPA İSYKK SÇD SVT SYKK MGM NHYP OSİB TÜİK UHYS Atıksu Arıtma Tesisi Avrupa Birliği Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemi Çevresel Etki Değerlendirme Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Havza Koruma Eylem Planı Havza Yönetim Heyeti Devlet Su İşleri Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu Su Çerçeve Direktifi Su Veri Tabanı Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu Meteoroloji Genel Müdürlüğü Nehir Havzası Yönetim Planı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Türkiye İstatistik Kurumu Ulusal Havza Yönetim Stratejisi III

7 1 Giriş 31 Mart 2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ormancılık ve Su Şurası Yönetmeliği ile orman ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi konularında milli politika ve stratejilerin geliştirilmesi ayrıca küresel gelişim ve değişimlere ülkemizin uyum sürecinin tamamlanması maksadıyla Ormancılık ve Su Şurası kurulmuştur. İlki Mart 2013 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen şuranın, ikincisinin 4-6 Mayıs 2017 tarihlerinde Afyonkarahisar da gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Ormancılık ve Su Şurası kapsamında çalışmalarını sürdürmek maksadıyla oluşturulan Havza Yönetimi Çalışma Grubunun ilk toplantısı 6 Aralık 2016 tarihinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) de gerçekleştirilmiş olup, söz konusu toplantıda havza yönetimine ilişkin hazırlanan taslak çalışma belgesi görüşülmüştür. Söz konusu çalışma belgesi, grup üyelerinin görüşleri dâhilinde incelenmiş olup, revize halinin görüşülmesi ve Mayıs ayında gerçekleştirilecek Şura toplantısında yapılacakların belirlenmesi maksadıyla 6 Ocak 2017 tarihinde ikinci toplantı yapılmıştır. Akabinde 24 Ocak 2017 tarihinde üçüncü bir toplantı yapılarak çalışma belgesi üzerinde tekrardan görüşülmüştür. Söz konusu toplantılar öncesinde taslak olarak hazırlanan bu belge, Şura hazırlık sürecinde yapılan toplantılar marifetiyle sonuçlandırılmıştır. Söz konusu çalışma belgesinde; 10. Ulusal Kalkınma Planı nda ( ) Su ve Toprak Yönetimi başlığının altındaki politika başlığı altında yer alan 1048., 1049., 1050., ve maddelerde yer alan hususlar; Ulusal Havza Yönetim Stratejisi ( ) Belgesi kapsamında yer alan 14 İlke, 7 Amaç, 9 Alt Amaç ve 44 Hedef, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Stratejik Planı ( ) kapsamında yer alan S.G.2 ve S.G.4 no lu stratejik gayeler ve hedefler çerçevesindeki çalışmalar, 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Çalışma Belgesi ve Kararları, dikkate alınmıştır. 2 Mevcut Durum Ülkemizde kentsel nüfus ve sanayi kuruluşları yoğunlaşmış olup, buna bağlı olarak yerleşim alanları, su ve enerji talepleri artmış olup; çevre kirliliği ile çarpık kentleşme ve plansız sanayileşme verimli toprak, su, orman ve mera gibi doğal kaynakları ve varlıkları her geçen gün daha fazla tehdit etmektedir. Bu bağlamda başta su kaynakları olmak üzere tüm doğal 1

8 Meriç-Ergene Marmara Susurluk Kuzey Ege Gediz Küçük Menderes Büyük Menderes Batı Akdeniz Antalya Burdur Göller Akarçay Sakarya Batı Karadeniz Yeşilırmak Kızılırmak Konya Kapalı Doğu Akdeniz Seyhan Asi Ceyhan Fırat-Dicle Doğu Karadeniz Çoruh Aras Van Kapalı Water Reserve (m3/year/person) kaynakların havza bazında bütüncül yönetimi, özellikle ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanması ve çevrenin korunması açısından büyük önem arz etmektedir. 2.1 Su Potansiyeli ve Kullanımı Karasal iklim karakteri gösteren ülkemizde, yıllık ortalama yağış 574 mm ( ) olup, bu yağış yılda ortalama 450 milyar m 3 yağış hacmine tekabül etmektedir. Bu suyun 172 milyar m 3 lük kısmı akışa geçerek çeşitli büyüklükteki akarsular vasıtasıyla denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boşalmaktadır. Ülkemizin hidrojeolojik etüt çalışmaları sonucu hesaplanarak raporlanmış yeraltısuyu rezervi 23 milyar m 3, yeraltısuyu emniyetle rezervi ise 18 milyar m 3 tür. Günümüz teknik ve ekonomik şartları çerçevesinde çeşitli maksatlara yönelik olarak tüketilebilecek yerüstü suyu miktarı yıllık 94 milyar m 3, emniyetle çekilebilecek yeraltı suyu işletme rezervi yıllık 18 milyar m 3 olmak üzere ülkemizin tüketilebilir yerüstü ve yeraltı su potansiyeli yıllık toplamı 112 milyar m 3 tür. Bu suyun yıllık toplam 54 milyar m 3 ü kullanılmaktadır. Sektörel olarak bakıldığında; sulamada 40 milyar m 3 (% 74), içme-kullanma suyu olarak 7 milyar m 3 (% 13) ve sanayide 7 milyar m 3 (% 13) su kullanılmaktadır (DSİ, 2017). Bu oranlar sırasıyla dünyada % 70, % 22, % 8, Avrupa da ise % 33, % 51 ve % 16 dır. Ülkemizdeki 25 nehir havzasının su potansiyeline ilişkin bilgiler Şekil 1 de yer almaktadır. 15,000 14,000 13,000 12,000 11,000 10,000 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Su Azlığı: Su Fakirliği: Su miktarı < m 3 /yıl/kişi Su miktarı <1.000 m 3 /yıl/kişi Şekil Nehir Havzalarında Kişi Başına Düşen Su Potansiyelleri 2

9 Tüm bu verilerden de görüldüğü üzere Türkiye nin su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre ülkemiz su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı 2016 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre yaklaşık m 3 dür yılında kişi başına düşen m 3 lük kullanılabilir su miktarıyla, Türkiye nin su sıkıntısı çeken bir ülke durumuna gelmesi mümkündür. Su kaynaklarından üretilen elektrik enerjisi yıllık 92 milyar kwh olup, bu üretim toplam elektrik enerjisi üretiminin %24,1 ine denk gelmektedir (OSİB, 2016). Belediyeler, köyler, imalat sanayi işyerleri, termik santraller, organize sanayi bölgeleri (OSB) ve maden işletmeleri tarafından 2014 yılında 14,7 milyar m3 su doğrudan su kaynaklarından çekildi. Su kaynaklarından çekilen suyun %55 i denizden, %13,8 i barajlardan, %14,1 i kuyudan, %9,4 ü kaynaktan, %5,4 ü akarsudan, %2,1 i göl ve göletlerden ve %0,1 i ise diğer kaynaklardan çekilmiştir. (TÜİK, 2014) verilerine göre toplam 1396 belediyeden 1309 una kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilmektedir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun toplam nüfusa oranı % 84, kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı % 90 dır. Atıksu Arıtma Tesisi (AAT) ile hizmet veren belediye sayısı 584 olup AAT ile hizmet verilen nüfusun, toplam belediye nüfusuna oranı ise % 80 dir (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2016). Ülkemizde 2015 yılında gerçekleştirilen toplam çevresel harcamalar 26 milyar TL olup, bu miktarın %32,4 ünü yatırıma, %27,7 si su hizmetlerine, %15,2 si ise atıksu yönetim hizmetlerine ayrılmıştır (TÜİK, 2015). 2.2 Havza Yönetiminde İdari ve Kurumsal Yapılanma Havza yönetimi, coğrafi olarak ayrık bir drenaj alanındaki hidrolojik hizmetlerin sürdürülebilirliğine, su toplama havzalarında doğal kaynak ve çevresel bozunum sürecini durdurulmasına, toprağın, bitki örtüsünün, su ile diğer doğal kaynakların ve varlıkların havza alanlarında yaşayanların yararı yönünde korunmasına, geliştirilmesine ve yararlanılmasına, alt havzalardaki kullanıcılara sunulan havza hizmetlerini havzanın ekosistem bütünlüğüne zarar vermeyecek biçimde azami düzeye çıkarılmasına ve bu suretle ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır (UHYS, 2014). Avrupa Birliği temel su yasası olan Su Çerçeve Direktifi (SÇD) nin temelini bütüncül nehir havzası yönetimi yaklaşımı oluşturmaktadır. Nehir havzası yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların bütünleşik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak 3

10 korunabilmesi için seçilebilecek en uygun ölçek olarak kabul edilmektedir. Bunlara ek olarak, bu yaklaşımın temelinde, uygun ve etkili idari faaliyetlerin tesis edilebilmesi doğrultusunda, yeterli büyüklükteki nehir havzaları belirlenmesi ve yönetmek için oluşturulan kurumsal çerçevenin etkinlik gücüne sahip olmasının sağlanması da yatmaktadır. Dolayısıyla SÇD, su kaynaklarının idari veya siyasi sınırlar temelinde değil, nehir havzaları temelinde yönetilmesini işaret etmektedir (WFD, 2000). Havza yönetim yaklaşımının uygulanması Nehir Havzası Yönetim Planları (NHYP) aracılığıyla sağlanmaktadır. NHYP, bir nehir havzası için amaçlanan çevre bilimsel, niceleyici, kimyasal ve özel koruma alanları ile ilgili SÇD kapsamında belirlenen hedefler doğrultusunda ve öngörülen zaman dilimleri içerisinde nasıl ulaşılacağını gösteren bir belgedir. Plan, nehir havzalarının karakteristiklerine, toplumsal etkinliklerin söz konusu havzadaki sular üzerindeki etkisi ile ilgili durumun belirlenmesine, mevcut yasal düzenlemelerin belirlenen hedeflere ulaşmadaki etkinliğine, yetersizliklerin ve/veya boşlukların doldurulmasına yönelik çalışmaları ve iyi su durumu na ulaşmak için alınması gereken önlemleri içermektedir. SÇD de benimsenen bütüncül nehir havzası yönetimi yaklaşımını Türkiye de benimsemekte ve çalışmalarını bu doğrultuda gerçekleştirmektedir. Bilindiği üzere, Türkiye hidrolojik özellikleri dikkate alınarak 25 nehir havzasına ayrılmış olup (Şekil 2), havzalar sisteminin sürdürülebilir yönetimi ülkemizin sürdürülebilir kalkınma hedefinin önemli bileşenlerinden birini oluşturmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın hazırladığı Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (UHYS) te ifade edilen havza bazlı yönetim modeli ile havzalardaki su kaynaklarının korunması, verimliliği ve tasarrufu ile birlikte su kullanıcılarına gerekli su temininin sağlanması ve su ile ilgili yapılacak yatırımların planlanması konuları önceliklendirilmiştir. Böylece kamu yatırımlarının sosyal, ekonomik ve çevresel faydaları en üst düzeye çıkarılması, farklı kurumların rollerinin ve sorumluluklarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile yatırım maliyetlerinin düşürülmesi ve program planlama, uygulama ve izlemenin etkinleştirilmesi için bir fırsat oluşturulmuştur (UHYS, 2014). Bu çerçevede suyun verimli şekilde yönetilmesi, kullanılması ve havzalara yönelik yapılması gerekenlerin bir an önce hayata geçirilmesi maksadıyla ilk aşamada 2013 yılı itibariyle 25 havza için Havza Koruma Eylem Planları tamamlanmıştır. Ayrıca havzada bulunan tüm paydaşların (ilgili kamu kurum kuruluşları, yerel idareler, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, özel sektör temsilcileri, meslek odaları) temsil edildiği havza yönetim heyetleri kurulmuştur. 4

11 Şekil 2. Türkiye nin Nehir Havzaları Havza Koruma Eylem Planları, havzalardaki mevcut yerüstü ve yeraltı su kaynaklarının miktarları, özellikleri ve kirlilik durumu ve havzalardaki kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluşan baskı ve etkilerinin tespit edilmesi, havzaların mevcut su kaynaklarının potansiyeli ve kullanım miktarları ile havza bazında tespit edilen kirlilik kaynakları ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesini kapsamaktadır. SÇD nin gerekliliklerinin yerine getirilmesi ve havza yönetiminin tam anlamıyla sağlanması maksadıyla, Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına dönüştürülmesi gerekmektedir. Mevcut durumda, Susurluk, Büyük Menderes, Konya ve Meriç- Ergene Havzalarına ait Nehir Havza Yönetim Planları nın hazırlanmasına Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Projesi ile 2014 yılının Aralık ayında başlanmış olup 2017 yılı sonu itibari ile tamamlanması planlanmaktadır. Gediz Nehir Havza Yönetim Planı hazırlanması çalışması da halihazırda devam etmektedir. Küçük Menderes, Akarçay, Batı Akdeniz, Yeşilırmak, Küçük Menderes, Kuzey Ege ve Burdur havzaları için Nehir Havza Yönetim Planı hazırlanması çalışmaları da ihale aşamasındadır. Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) fonundan finanse edilmek üzere 6 havzanın NHYP si IPA-2 dönemine teklif edilmiştir yılına kadar ise tüm havzalar için Nehir Havza Yönetim Planlarının hazırlanması hedeflenmektedir. Türkiye de su kaynaklarının bütüncül ve işbirliği içerisinde yönetilmesi maksadıyla, 20 Mart 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Başbakanlık Genelgesi ile ilgili 5

12 Bakanlıkların üst düzey temsilcilerinden oluşan Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu (SYKK) kurulmuştur. Anılan Kurul, su kaynaklarının bütüncül havza yönetimi anlayışı çerçevesinde korunması ve geliştirilmesi için gereken tedbirleri belirlemek, etkili bir su yönetimi için sektörler arası koordinasyonu, işbirliğini ve su yatırımlarının hızlandırılmasını sağlamak, ulusal ve uluslararası belgelerde yer alan hedeflerin gerçekleştirilmesi için strateji, plan ve politika geliştirmek, havza planlarında kamu kurum ve kuruluşlarınca yerine getirilmesi gereken hususların uygulanmasını değerlendirmek, üst düzeyde koordinasyonu ve işbirliğini sağlamaktan sorumludur. Bahse konu SYKK nın üye şeması EK-1 de yer almaktadır. Öte yandan, havza yönetimindeki yapılanmaya hukuki altlık teşkil eden bir diğer mevzuat olan, Havza Yönetim Heyetlerinin Teşekkülü, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürülüğe girmiş ve bilahare 20 Mayıs 2015 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak revize edilmiştir. Revize Tebliğ ile her bir havzada ilk tebliğ ile kurulmuş olan Havza Yönetim Heyetleri (HYH) çalışmalarını sürdürmekle birlikte, 81 ilde İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları (İSYKK) teşkil edilmiştir. İSYKK lar ildeki su yönetimine ilişkin bütün paydaşları temsil edecek şekilde ilgili kurum ve kuruluşların taşra teşkilatının ve yerel yönetimlerin temsilcilerinden oluşmaktadır. Söz konusu kurullar yılda üç defa bir araya gelir ve toplantı sonuçları HYH lere raporlanır. İSYKK üye şeması Ek-2 de yer almaktadır. HYH ler ise yılda iki defa toplanarak havzada yapılan çalışmalar, sıkıntılar, dar boğazlar ve varsa bunlara yönelik çözüm önerileri Havza Yönetimi Merkez Kurulu (HYMK) na sunulur. HYH üye şeması Ek-3 de yer almaktadır. Müsteşarlar düzeyinde toplanan HYMK da heyet raporlamalarına göre oluşturulan gündem konuları ele alınır ve toplantı sonuçları Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu na sunulur. HYMK üye şeması Ek-4 de yer almaktadır. Havza yönetim planları ile su kaynaklarının koruma ve kullanma dengesi esasında bütüncül yönetimi ve havzada yer alan bütün planların entegrasyonu sağlanarak üst çevresel hedefler belirlenecek ve bu hedeflere ulaşılması için oluşturulan tedbirler programının sosyoekonomik, idari ve finansal boyutları ile uygulanabilmesi sağlanacaktır. Böylelikle tüm havzalarımızda iyi su durumuna erişim sağlanmış olacaktır. Bahse konu planların hazırlık, uygulama ve güncellenmesi aşamalarında tüm paydaşların sürece etkin katılımı sağlanmaktadır. Ayrıca, daha önce ülkemizde uluslararası kuruluşlar tarafından sağlanan dış finansmanla gerçekleştirilen Su Havzaları Rehabilitasyon Projeleri, günümüzde; kendi iç kaynaklarımızla, Orman ve Su İşleri Bakanlığı merkez ve taşra birimleri, proje alanındaki yerel yönetimler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile koordineli olarak, yerel halkın da katılımı entegre havza rehabilitasyon projeleri hazırlanmaya başlanmıştır. 6

13 2.3 Avrupa Birliği Süreci Ülkemizin 3 Ekim 2005 tarihinde başladığı katılım müzakereleri kapsamında AB müktesebatına uyum çalışmaları 35 fasıl başlığında yürütülmektedir. Aday ülkeler, üye olmak için, her bir fasıl başlıkları altında belirlenen kapanış kriterlerini yerine getirerek fasılları kapatmak zorundadır (ABB, 2010; ABB, 2013). Bu kapsamda, 35 fasıldan birisi olan ve su sektörünü içeren Çevre ve İklim Değişikliği Faslı, 21 Aralık 2009 tarihinde müzakerelere açılmış olup, faslın kapanması için yerine getirilmesi gereken ve aşağıda yer alan 6 kapanış kriteri belirlenmiştir: 1. AB nin yatay ve çerçeve çevre müktesebatının uyumlaştırılması, 2. Türkiye su kalitesi ile ilgili müktesebatı uyumlaştırmaya yönelik mevzuatı özellikle de Su Koruma Çerçeve Kanununu benimsemesi; Nehir Havzaları Koruma Eylem Planları oluşturması ve bu sektörde uygulama mevzuatını benimsemek suretiyle yasal uyum alanında önemli gelişmeleri kaydetmesi, 3. Sanayi kaynaklı kirlilik ve risk yönetimine yönelik çevre müktesebatının uyumlaştırılması, 4. Doğa koruma, atık yönetimi dâhil olmak üzere geri kalan sektörlerde uyumlaştırmanın sağlanarak üye olmadan önce müktesebatın tüm gerekliliklerinin yerine getirilmesi, 5. Denetleme unsurlarını da içine alacak şekilde idari kapasitenin ve koordinasyonun geliştirilmesi, 6. Ek Protokol yükümlülüklerinin yerine getirilmesi (OSİB, 2012). Çevre faslının açılmasıyla birlikte Su Kalitesi Sektörü altında AB müktesebatına uyum ve uygulama konusunda önemli çalışmalar yapılmıştır yılından bugüne kadar AB mevzuatını uyumlaştırmaya yönelik 25 mevzuat yayımlanmış olup, 11 mevzuat ise hazırlanma aşamasındadır. Ayrıca, yılları arasında uyumlaştırılan AB mevzuatının uygulamasına yönelik 42 proje çalışması tamamlanmış olup, hâlihazırda 27 proje de devam etmektedir. Faslın açılmasından bugüne kadar, uyum çalışmalar kapsamında AB nin su yönetiminde en önemli mevzuatı olan SÇD, %80 oranında uyumlaştırılmıştır. Uyumlaştırma ve uygulama çalışmaları tüm hızıyla devam etmektedir. Özellikle son dönemde yayımlanan AB ilerleme raporlarında su kalitesi sektörüne yönelik kayda değer ilerlemelerin gerçekleştiği ve çalışmaların olumlu yönde ilerlediği vurgulanmaktadır. 7

14 Yılı 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Kararlarının Değerlendirilmesi ve Mevcut Durumu Bu bölümde, 2013 Yılı 1. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nda alınan kararlara yönelik yıllara sâri gelişmeler özetlenmiş ve hedeflere ulaşma durumu ortaya konulmuştur. Strateji / No Politika 1 Havza Su İdareleri kurulmalıdır. 2 Havza Koruma Eylem Planları uygulamaya geçirilmelidir. Eylem Adı Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu ve Havza Yönetim Heyetlerinin Oluşturulması Havza Koruma Eylem Planlarının Uygulanması Dönem Havzada Havza 25 Havzada 26 adet 18 Haziran 2013 tarih 20 Mayıs 2015 tarihli Resmi Yönetim Heyetleri Havza Yönetim Heyeti sayılı Havza Gazete de yayımlanan oluşturulmuştur. oluşturulmuştur. Yönetim Heyetlerinin Revize Tebliğe göre 25 Ağustos 2014 Teşekkülü, Görevleri, Havzada 26 adet Havza itibariyle tüm Çalışma Usul ve Esasları Yönetim Heyeti (HYH), 68 havzalarda Havza Hakkında Tebliğ, revize İlde İl Su Yönetimi Yönetim edilerek 20 Mayıs 2015 Koordinasyon Kurulu Heyetlerinin tarihinde Resmi Gazete de (İSYKK) oluşturularak oluşturulmuş yayımlanmıştır. Revize toplantıları olacaktır. Tebliğ in öngördüğü İl Su gerçekleştirilmeye devam Yönetim Koordinasyon edilmiştir. Kurulları oluşturulmuştur. Başta öncelikli havzalar olmak üzere (Meriç-Ergene, Gediz, Küçük Menderes, Akarçay) 25 Havza Koruma Eylem Planlarının uygulamaları, hem SYGM, hem de Havza Yönetim Heyetleri marifetiyle takip edilmiştir. Başta öncelikli havzalar olmak üzere (Ergene, Gediz, Küçük Menderes, Akarçay) 25 Havza Koruma Eylem Planlarının uygulamaları, SYGM ve Havza Yönetim Heyetleri marifetiyle takip edilmiştir. 25 Havza Koruma Eylem Planlarının uygulamaları, SYGM ve Havza Yönetim Heyetleri marifetiyle takip edilmiştir. 25 Havza Koruma Eylem Planlarının uygulamaları, SYGM, Havza Yönetim Heyetleri ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları marifetiyle takip edilmiştir. 8

15 Strateji / No Politika 3 Nehir Havzası Yönetim Planları (NHYP) üst planlarla entegrasyonu sağlayacak şekilde hazırlanmalıdır. 4 Havza bazında su kaynaklarının kalitesini ve miktarını olumlu etkileyecek doğal kaynak (orman, mera vb.) planlarının yönetim planları kapsamında değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Eylem Adı Nehir Havza Yönetim Planlarının Üst Planlarla Entegrasyonu Doğal kaynak planlarının yönetim planları kapsamında değerlendirilmesi Dönem havzada (Meriç- 4 havzada (Meriç- 4 havzada (Meriç-Ergene, 5 havzada (Meriç-Ergene, Ergene, Konya, Ergene, Konya, Büyük Konya, Büyük Menderes, Konya, Büyük Menderes, Büyük Menderes, Menderes, Susurluk) Susurluk) Nehir Havza Susurluk, Gediz) Nehir Susurluk) Havza Havza Koruma Eylem Yönetim Planlarının Havza Yönetim Planlarının Koruma Eylem Planlarının Nehir hazırlanması kapsamında hazırlanması kapsamında Planlarının Nehir Havza Yönetim çalışmalar tüm paydaşlarla çalışmalar tüm paydaşlarla Havza Yönetim Planlarına birlikte devam edilmiştir. birlikte devam edilmiştir. Planlarına Dönüştürülmesi Projesi Dönüştürülmesi tarihinde Projesinin ihalesine resmi olarak başlatılmış devam edilmiştir. olup, tarihinde tamamlanması 4 havzada (Meriç- Ergene, Konya, Büyük Menderes, Susurluk) Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Projesinin ihalesine devam edilmiştir. hedeflenmiştir. 4 havzada (Meriç- Ergene, Konya, Büyük Menderes, Susurluk) Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Projesi tarihinde resmen başlatılmış olup tarihinde tamamlanmış olacaktır. 4 (Meriç-Ergene, Konya, Büyük Menderes, Susurluk) havzada Nehir Havza Yönetim Planlarının hazırlanması kapsamında NHYP lerin doğal kaynak planları ile uyumunun sağlanması hususunda çalışmalar yapılmıştır. 5 (Meriç-Ergene, Konya, Büyük Menderes, Susurluk, Gediz) havzada Nehir Havza Yönetim Planlarının hazırlanması kapsamında NHYP lerin doğal kaynak planları ile uyumunun sağlanması hususunda çalışmalar yapılmıştır. 9

16 Strateji / No Politika 5 Nehir Havzası Yönetim Planlarının hazırlanması süreci hızlandırılmalıdır. Eylem Adı Nehir Havza Yönetim Planlarının Hazırlanma Sürecinin Hızlandırılması Dönem havza için Katılım Devam Eden NHYP Devam Eden NHYP Devam Eden NHYP Öncesi Yardım Çalışmaları: 4 havzada Çalışmaları: 4 havzada Çalışmaları: 5 havzada Aracı (IPA) 2011'e (Meriç-Ergene, Büyük (Meriç-Ergene, Büyük (Meriç-Ergene, Büyük sunulan proje, 3 Menderes, Konya, Menderes, Konya, Menderes, Konya, Susurluk, havza için IPA Susurluk) Susurluk) Gediz) 2013'e sunulan proje ve Gediz Havzası İhale Sürecinde Olan: 3 İhale Sürecinde Olan: 3 için Nehir Havza havza (Yeşilırmak, havza (Yeşilırmak, Yönetim Planının Hazırlanması Projesi ile toplam 8 havzada Nehir Havza Yönetim Planlarının hazırlanması çalışmaları yürütülmüştür. Akarçay ve Batı Akdeniz Havzaları) IPA-2 sunulan: 17 havza Akarçay ve Batı Akdeniz Havzaları) IPA-2 sunulan: 17 havza İhale Sürecinde Olan: 4 havza (Yeşilırmak, Akarçay ve Batı Akdeniz Havzaları, Küçük Menderes) IPA-2 sunulan: 12 havza (Sakarya, Seyhan, Ceyhan, Doğu Akdeniz, Batı Karadeniz, Kızılırmak, Marmara, Antalya, Burdur, Van, Kuzey Ege, Doğu Karadeniz) Ulusal bütçe planlanan: 4 havza (Fırat-dicle, Çoruh, Asi ve Kura-Aras) 10

17 Strateji / No Politika 6 Su yönetiminde paydaşların daha etkin katılım ve katkıları sağlanmalıdır. Eylem Adı Su Yönetiminde Paydaşların Katılımının Sağlanması Dönem Koruma Havza Koruma Eylem İlgili tüm paydaşların Planları Planları Projesi katılımı ile 25 havzada 36 Kapsamında 14 Havza Yönetim Heyeti havzada toplamda 32 toplantısı adet açılış ve paydaş gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Yönetimi toplantıları 2015 de 57 İSYKK Kurulu düzenlenmiştir. toplantısı gerçekleştirilmiştir. Havza Eylem Projesi Kapsamında 14 havzada toplamda 32 adet açılış ve paydaş toplantıları düzenlenmiştir. Havza Yönetim Heyetlerinin Teşekkülü, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ revize edilmesi çalışmaları yürütülmüştür. 23 havzada 24 adet Havza Yönetim Heyeti toplantısı gerçekleştirilmiş olup, toplantılara tüm paydaşlar davet edilmiştir. Havza Yönetim Heyetlerinin Teşekkülü, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ revizyonu için kurum görüşleri alınmıştır. 25 havzada 26 adet Havza Yönetim Heyeti toplantısı gerçekleştirilmiştir. gerçekleştirilmiştir. Havza Yönetim Heyetlerinin Teşekkülü, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ revize edilmiştir. İlgili tüm paydaşların katılımı ile 25 havzada 30 Havza Yönetim Heyeti toplantısı ve 111 İl Su Koordinasyon Toplantısı Bu dönemde 4 adet Su Havzaları Yönetimi İhtisas Heyeti toplantısı gerçekleştirilerek ilgili tüm kamu kuruluşlarından paydaşlar toplantıya davet edilmiştir. 11

18 Strateji / No Politika 7 Havza bazında sektörel (içme ve kullanma, doğal hayatın korunması, tarım, enerji, sanayi vb.) su tahsisi uygulamalarına geçilmelidir. Eylem Adı Tahsis Esasları ve Planlanması Konusunda Çalışmaların Yapılması Dönem Sektörel Su Tahsis Seyhan Havzası Seyhan Havzası Sektörel Seyhan Havzası Sektörel Su Planlarına yönelik Sektörel Su Tahsisi Su Tahsis Planı Tahsis Planı Hazırlanması pilot havza seçimi Planının Hazırlanması Hazırlanması Projesi nin Projesi Eylül 2016 da çalışması Projesinin ihalesi Ekim ihalesi tekrar yapılarak tamamlanmıştır. yapılmıştır. Bu ayında yapılmış olup, çalışmalar 29 Nisan doğrultuda Seyhan söz konusu ihale 2015 de proje başlamıştır. Akarçay ve Konya Havzası Sektörel Su sonuçlandırılamamıştır. Havzaları Sektörel Su Tahsisi Planının Tahsis Planı Hazırlanması Hazırlanması Projeleri başlanmıştır. Projesinin teknik şartnamesinin Su Havzalarının Korunması çalışmaları ve Yönetim Planlarının gerçekleştirildi. Hazırlanması Hakkında Yönetmelik in sektörel su tahsisi hususlarını da içerecek şekilde revize edilmesi çalışması yapılmıştır. 12

19 Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu Kapsamında Ele Alınacak Temel Konular 2. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nda ele alınacak konular ülkemizin su sektöründeki durumu dikkate alınarak aşağıda verilen güçlü ve zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler (GZFT) analizi tablosunda değerlendirilmektedir. 1. Yasal ve idari yapılanma 2. Kurumlar Arası Koordinasyon 3. Paydaş katılımı ve katılım süreçleri 4. İzin, denetim ve yaptırım 5. Avrupa Birliği (AB) süreci 6. Sınıraşan sular 7. Havza esaslı planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme 8. Su kirliliğinin önlenmesi ve kontrolü 9. İzleme ve interkalibrasyon 10. Ekoloji ve ekosistem yaklaşımı 11. Su potansiyeli, su tahsisi ve kullanımı 12. Havzalar arası su transferleri 13. Taşkın ve kuraklık yönetimi 14. İklim değişikliği 15. Finansman ve geri ödeme 16. Sosyo-Ekonomik Analiz 17. Su verimliliği ve tasarrufu 18. Modelleme 19. Su bilgi sistemi 20. Su ile ilgili bilimsel ve teknolojik çalışmalar 13

20 4.1 GZFT Analizi Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler 1. Yasal ve idari Su yönetiminin bütün Kurumlar arası koordinasyon Yasal ve kurumsal Su yönetimine ilişkin yapılanma konularını düzenleyen ve işbirliği eksikliği düzenlemenin çağın yapılacak düzenlemelerde mevzuatın olması Su yönetimi konusunda mevcut gereklerine uygun yapılması kurumların yetki ve Su yönetimine ilişkin pek çok kanun ve durumunda su sektöründe sorumluluklarını kaybetmek çerçeve bir su kanunu yönetmelikte, görev ve yetki sürdürülebilir kalkınmanın istememesi ihtiyacının farkında olunması çakışmaları ile boşluklar sağlanması ve yatırımlar Suyun tek elden Köklü bir kurumsal olması verimliliğin sağlanması yönetiminin ve yapılanma geçmişinin olması Su kaynaklarının planlanması, Planlama, uygulama ve takip koordinasyonunun yeterince AB Su sektörüne uyum izlenmesi, denetlenmesi, konularında belirsizliklerin sağlanamaması sürecini etkin yönetecek yaptırım ve yatırımların ortadan kalkması Havza yönetimine kurumsal yapıların gerçekleştirilmesi gibi hususlar Sürdürülebilir kalkınma geçilememesi oluşturulması, bu konuda da farklı kurum kuruşların hedefinde ilerleme Yerelde karar alma ve kapasite geliştirme mükerrer uygulamalarının Su yönetimine ilişkin uygulama süreçlerinin çalışmalarının ve ortak olması bu durumun günümüze kadar hazırlanmış geliştirilememesi çalışmaların yapılması uygulamaların takibinde olan yasal belgelerin ortak su Havza yönetiminde kilit rol (eğitim, proje, toplantı, kanununun oluşturulmasında oynaması beklenen Havza seminer vb.) kullanılacak olması Yönetim Heyeti (HYH) ve Su yönetiminin güncel Büyükşehirlerde kurulan su İl Su Yönetimi konularına göre kurumsal kanal idarelerinin Koordinasyon Kurulları yapılanmasının esnek olması önemli ihtilaflara sebep olması, zaman ve kaynak etkinliğinin azaltılması Kurum ve kuruluşların kendi görev ve yetkileri kapsamında hazırladıkları ve uyguladıkları her ölçekteki planların, farklı öncelikleri ve periyotları ihtiva etmesi ve planlar arasında uyum sağlanamaması Ulusal su yönetiminin adem-i merkeziyetçi bir sisteme dönüştürülememesi Denetim ve yaptırım yetersizliği kapasitelerinin arttırılması ile havza yönetimine katkı sağlayabilmesi (İSYKK) ların yetkilerinin ve tüzel kişiliklerinin kanun seviyesinde desteklenmemesi Yerel yönetimlerin (Belediyeler, il özel idareleri vb.) su konusundaki yetki ve sorumluluklarını ya yerine getirmemeleri ya da sorumluluk alanı dışında 14

21 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler Bazı sektörler (Ormancılık faaliyet göstermeleri gibi) için havza bazlı planlama Su sektöründe çalışanların çalışmalarında ikincil motivasyonunun azalması mevzuatın bulunmaması Başta Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (UHYS) olmak üzere mevzuatın uygulanmasında sıkıntılar olması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Veri toplama, depolama ve paylaşımında aksaklıkların yaşanması Su yönetiminin güncel konularına göre değiştirilen kurumsal yapısına uygun yasal değişikliklerin eşgüdümlü 2. Kurumlar Arası Koordinasyon 3. Paydaş katılımı ve katılım süreçleri Kurumlar arası koordinasyon ve işbirliği sorununun ilgili kurumlar tarafından kabul görmesi Ortaklaşa, merkez ve yerelden dayanışma içerisinde yönetim Çok yönlü, doğal kaynak, sosyal ve ekonomik vb. hedefleri de düşünerek yönetimin sağlanması Alanın yönetimiyle ilgili yapılamaması Koordinasyon görevinin güçlü bir seviyede tanımlanmamış olması Kurumsal taassubun aşılamaması Tarafların ve temsilcilerinin başarılı bir biçimde belirlenememesi Sorunlara ait yeterli bir bilgilendirme hazırlığı yapılmaması Çok disiplinli çalışma anlayışının planlama Uzun vadeli yaklaşımların sağlanması Ortak değerlerin gerçekleşmesi Paydaşlar arası koordinasyonu yürütecek birimin yetki seviyesinin Bakanlıklar üstü olarak tanımlanmaması 15

22 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler kaygılar ve görüşlerin de ilgi çalışmalarına yeteri kadar grupları/paydaşlar ile yerleşmemiş olması yöneticiler arasında Halkın ve sivil toplum paylaşıldığı bir iletişim kuruluşlarının havza planlama mekanizmasının sağlanması süreçlerine aktif katılımının Uygulamada daha fazla sağlanamamış olması destek sağlanması Bilgi paylaşımında karşılan 4. İzin, denetim ve yaptırım 5. Avrupa Birliği (AB) süreci Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında, sulak alan koruma bölgelerinde, sulak alan faaliyet izinlerinin düzenlenmesi 2009 yılında müzakerelere açılan Çevre ve İklim Değişikliği Faslı kapsamında AB nin su yönetimi ile ilgili mevzuatına uyum çalışmalarının büyük ölçüde tamamlanmış olması AB müktesebatına uyum süreci kapsamında kurumsal kapasitenin geliştiriliyor olması AB deki gelişmeler AB nezdindeki gerek üst düzey gerekse alt çalışma gruplarında düzenli takip edilerek ülkemizdeki çalışmaların AB Komisyonu güçlükler ve eğitimin teşviki Sulak alanların olduğu bölgelerde ruhsatsız kuyular ve yapılaşmanın tam olarak önlenememesi Süreç hakkında bilgi ve veri toplanmasında zorluklarla karşılaşılması Su Kanunun henüz yayımlanmamış olması Uygulamaya aktarmadaki eksiklikler Nitelikli personel takviyesinin olması gereken düzeyde ve hızda olmaması Sulama kooperatiflerinin izlenmesi ile ilgili Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının çalışmaları AB nin su yönetimi tecrübelerinden faydalanma fırsatı Fonlardan yararlanma fırsatı Kapasite geliştirme imkânlarının olması Ortak çalışma programları (IPA, Horizon 2020 vb.) vasıtasıyla AB ülkelerindeki kurum/kuruluşlarla bilgi, deneyim paylaşımı ve işbirliğinin güçlendirilmesi Avrupa ülkeleri ve Türkiye de yaşanılan politik ve ekonomik dalgalanmaların su sektörüne olumsuz yansıması 16

23 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler ile paylaşılması 6. Sınıraşan sular İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. 7. Havza esaslı planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme Bütünleşik ve tek elden planlama ihtiyacının farkında olunması ve buna uygun kurumsal yapılanma çalışmalarının başlatılmış olması Havza Koruma Eylem Planlarının hazırlanmış olması Su Çerçeve Direktifine uyumlu Nehir Havza Yönetim Planları (NHYP) nın hazırlanmaya başlanması HYH ve İSYKK ların kurularak paydaşların sürece dâhil olmasında ilk adımının atılması Harita ve veri altlıklarının havza ölçeğinde derlenmeye başlamış olması AB ye katılım için ülkemizin yol haritasını içeren ulusal eylem planının hazırlanmış olması (AB ulusal eylem planları) Havza bazlı hazırlanan/hazırlanacak planları yerel ölçekte asli görevi olarak ifa edecek teşkilatın bulunmaması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Gerek üst ölçekli gerekse alt ölçekli her türlü planlamada havza ölçekli planlarla entegrasyonunun gözetilmemesi Havza yönetiminde kilit rol oynaması beklenen HYH ve İSYKK ların yetkilerinin ve tüzel kişiliklerinin kanun seviyesinde desteklenmemesi Planlama ve uygulama süreçlerinin farklı kurumların uhdesinde olması HYH ve İSYKK ların ülke menfaatine kurulmuş yapılar olduğu gerçeği yerine Orman ve Su İşleri Bakanlığının işi olarak görülmesi, katılım ve fayda sağlama hususunda gerekli özenin gösterilmemesi Su sektöründe yer alan AB uyum sürecinin etkin ve verimli bir şekilde sürdürülmesi Stratejik Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmelik taslağının hazırlanmış olması Havza bazlı hazırlanan planların yaygınlaşması Su Kanununun su yönetiminin ihtiyaçlarına cevap verememesi ihtimali Kurum kimliklerinin ve önceliklerinin toplam faydanın önünde tutulması Sürdürülebilir kalkınma hedefi doğrultusunda Stratejik Mekânsal Planlama ve Stratejik ÇED gibi süreçlerde çevresel ekonomik ve sosyal boyutların birlikte ele alınamaması NHYP lerin uygulanması ve takibinin kanun seviyesinde yasal bir altlıkla desteklenmemesi NHYP lerin hazırlanma sürecinde planlamaya esas teşkil eden verilerin üretiminde ve temininde sıkıntılar yaşanması HYH lerin Su Kanunu kapsamında yetkilendirilmemesi sonucu yetkisiz ve etkisiz kalması Uygulamadaki yasal ve 17

24 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler kurumların farklı alan ve kurumsal belirsizliklerin ölçeklerde çalışıyor olması giderilmemesi İdari yapılanmanın havza sınırlarıyla örtüşmemesi (asıl sorun idari yapılanmaya bağlı olarak üst ölçekli planların hazırlanması, ayrıca havza esaslı verilerin toplanmasında yaşanan sıkıntı) Üst ve alt ölçekli tüm planların hiyerarşisinin genel bir mevzuat içerisinde tanımlanmamış olması Sektörel (Tarım, ulaşım, sanayi gibi) planların hazırlanmamış olması Havza Yönetimi Merkez Kurulu ve Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu nun düzenli toplanamaması 8. Su kirliliğinin Noktasal kaynaklı su kirliliği Mevzuatın uygulamasının AB mevzuatına uyum Artan noktasal ve yayılı önlenmesi ve kontrolünü düzenleyen sıkı yetersiz olması kapsamında su kalitesi ve kirletici baskılara yönelik kontrolü ve detaylı bir mevzuatın Denetim mekanizmasının kirliliğine yönelik yönetim planlarının yeterli olması yeteri kadar işletilememesi gerçekleştirilen çalışmaların düzeyde hazırlanamaması Yayılı kaynaklı su kirliliğine Deşarj standartlarının alıcı sayısının artması ve uygulanamaması yönelik Hassas Hassas Su ortam bazlı olmaması Biyolojik izleme İklim değişikliğinin olası Kütleleri ile Bu Kütleleri Sulama suyu kalitesi ile ilgili yöntemlerinin dikkate olumsuz etkileri Etkileyen Alanların yaptırım gücü yüksek bir alınması Kara kökenli kirleticilerin Belirlenmesi ve Su mevzuatın bulunmaması Sanayi sektörüne yönelik baskıların Kalitesinin İyileştirilmesi İleri arıtma tesislerinin yüksek temiz üretim teknolojilerin azaltılamamasından dolayı Hakkında Yönetmelik in maliyetli olması ve tarım sektöründe iyi tarım kıyı sularının kirliliğinin 18

25 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler yayımlanması Kıyı akiferlerinden aşırı uygulamalarının artması Konuyla ilgili yetişmiş çekimlerden dolayı yeraltı Alıcı ortam bazlı deşarj personelin bulunması suyunda tuzlanma problemleri standartlarına geçiş Merkezi ve yerel izin, Kentsel ve endüstriyel konusunda çalışmaların izleme, denetim ve yaptırım AAT lerin işletilmesi yapılması birimlerinin oluşturulmuş noktasında nitelikli personel Atık ve atıksuların kaynak olması eksikliğinin yaşanması olarak yeniden Kıyı ve geçiş sularına Eylem planlarının ve değerlendirilmesi yönelik projelerin mevzuatın uygulanmasında Tarımsal faaliyetlerden yürütülmesi, ilgili aksaklıkların yaşanması kaynaklanan yayılı kirliliğin mevzuatların ve eylem izlenmesi ve kontrolüne planlarının yayımlanması yönelik çalışmaların Öncelikli maddelere ve yapılması belirli kirleticilere yönelik Yeni yapılacak AAT lerin projeler yapılması ve sıkılaşan deşarj standartlarını mevzuata aktarılması karşılayacak şekilde Havza ıslah projeleri 9. İzleme ve interkalibrasyon 10. Ekoloji ve ekosistem yaklaşımı marifetiyle sediment yükünün azaltılması İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. AB Su Çerçeve Direktifi (SÇD), Kuş ve Habitat Direktiflerine uyum çalışmalarının sürdürülmesi Ekosistem yaklaşımının benimsenmiş olması Örnek çalışmaların yapılmış olması (ekosistem hizmetleri SÇD ye uygun biyolojik izleme faaliyetlerinin sistematik olarak yapılamamış olması Ulusal peyzaj envanteri, strateji ve eylem planının bulunmaması Veri toplama, üretme ve paylaşımında karşılaşılan yapılabilme imkânı Su Elçileri Projesi, çiftçi eğitimleri gibi farkındalık artırma çalışmalarının başlatılmış olması Bazı alt havzalarda sulak alan biyolojik çeşitlilik araştırma projelerinin tamamlanmış olması Ulusal Biyolojik Çeşitliliğinin İzlenmesi Projesinin başlaması Türkiye nin flora ve fauna artması Denetim, teşvik ve destek mekanizmalarının yetersiz olması ve uygulamada sıkıntı yaşanması Tabiat-insan etkileşiminde meydana gelen problemlerin çözümünde, ekoloji tabanlı olmayan salt teknik çözüm/uygulamalara yer verilmesi Eko sistemlerin insan refahına sağladığı 19

26 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler haritalama, ekosistem zorluklar, veri tabanının açısından zengin hizmetlerin ekonomik hizmetleri çalışmaları) olmaması biyoçeşitliliğe sahip olması değerinin net olarak Korunan alanların Ülkemize özgü Dünya Doğa ve AB uyum çerçevesinde hesaplanamamış olması belirlenmesi çalışmalarının Doğal Kaynakları Koruma ekolojik değerlerin havza Su kaynaklarının sağladığı yapılması Birliği (IUCN- International planlama perspektifinde ekosistem servislerinin ve Sulak alanlarda tescil Union for Conservation of önem kazanmış olması bu servislerin ekonomik işlemlerinin yapılması Nature) Nesli Tükenme Paydaşların konu ile ilgili değerleme çalışmalarının Sulak alanlarda, Sulak Alan Tehlikesi Altında Olan farkındalığının artması planlama süreçlerine Yönetim Planlarının Türlerin Kırmızı Listesinin katılmaması yapılmış/yapılıyor olması güncellenmemiş olması Ekolojik sürdürülebilirliğin Ulusal Sulak Alan Kümülatif etki analizi ülkemizde öncelikli olarak Envanterinin yapılması kavramının tüm paydaşlar ele alınmaması Yeşilırmak Peyzaj Atlasının hazırlanması tarafından benzer bir şekilde anlaşılamaması ve söz konusu Havza alanlarını, sosyalekolojik-ekonomik analizin uygulamasının etkileşimler bağlamında ele eksikliği alan kapsamlı ve katılımcı planlama anlayışının 11. Su potansiyeli, tahsisi kullanımı su ve Havza ölçekli Sektörel Tahsis Planlarının hazırlanmaya başlanması Havzadaki su tahsis ve kullanım taleplerinin etkin bir şekilde yönetilebilmesi için, kullanımlar için Su Tahsis Programının kurulmuş olması Ulusal Su Bilgi Sistemi kurulum çalışmalarına başlanması, Su Veri Tabanı (SVT) nin revizyonu Su tahsisine ilişkin birden fazla kurumun yetkisinin olması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Su tahsislerinin büyük oranda kalite ve miktar hususlarının birlikte dikkate alınmadan yapılması Ölçüm ve denetim sisteminin yeterince uygulanamaması Tahsis edilen su kaynaklarının tanımlarındaki farklılıklar (kaynak suyu, doğal mineralli Su kullanımı ihtiyaçları ve tahsis önceliklendirmesini dikkate alan planlama çalışmalarının yapılıyor olması Paydaşların farkındalığının artmış olması Kullanılmış sular (evsel, endüstriyel gibi) ve sulamadan dönen sular geri kazanılarak tekrar kullanılması Su tahsisleri yapılırken benimsenmemiş olması Sektörel Tahsis Planlarının uygulanmasına ilişkin yasal durumun belirsiz olması Kurumların, su tahsis/kullanım izinlerinde uyguladıkları farklı işlemlerinden dolayı, tahsis/kullanım bilgilerinin belirlenmesinde sorunlar yaşanması Tahsis/Kullanım izinlerinde yetki kargaşası, tahsislerde ya da kullanım izinlerinde 20

27 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler çalışması sular, jeotermal) kalite, miktar, ekolojik hayat Sulanan alanların ve Tahsis ile ilgili süre ve şartların ve sosyoekonomik şebekelerin Coğrafi Bilgi belirsizliği hususların gözetilmesi ve Sistemi (CBS) ortamına Yapılan yüzey ve yeraltı suyu birlikte değerlendirilmeye aktarılması çalışmalarının tahsislerinin herhangi bir ölçüm başlanması devam etmesi sistemiyle belirlenmemesi, İçme suları ile ilgili bilgi uygunsuzluk durumunda sisteminin kurulmuş olması herhangi bir yaptırımın DSİ Master Planlarının olmaması güncellenmesi çalışmalarının yapılması Tarımsal desteklemelerin su bütçesi ve ürün desenine göre planlanmaya başlanması 12. Havzalar arası transferleri su Yeterli bilgi birikimi ve teknolojik altyapının olması Su transferi yapılan havzanın su potansiyeline olumlu etkisi Çok fazla maliyet, zaman ve emek gerektirmesi Suyu transfer edilen havzanın su potansiyeline ve ekolojik sistemine (flora, fauna) potansiyel olumsuz etkisi Suyun transfer edildiği havzanın, transfer edilen su Ülkeler arası barış fırsatlarına vesile olması Yeni alt sektörler oluşturması (Su transfer firmaları) hidrolojik olarak uygun olmayan ve aynı noktadan mükerrer izinler ortaya çıkarabilmesi Ayrıca, bu durum doğru bir su veri tabanı oluşturulmasına da engel olması Bazı belediyelerin su ihtiyaçları olmadığı halde, 6446 sayılı Enerji piyasası Kanununun belediyelere tanıdığı lisansız enerji üretim tesisi kurma hakkından dolayı, enerji üretimi potansiyeli olan kaynaklardan içme ve kullanma amacıyla su tahsis talebinde bulunması Artan sığınmacı nüfusuna bağlı olarak su ve altyapı ihtiyacının artması, hıfzıssıhha problemleri Su transferlerinin belli bir zaman sonra ihtiyaca çare olmaması Suyu alınan havzada yaşanacak su kıtlığı esnasında çevresel, ekolojik, sosyal ve ekonomik sıkıntılara yol açması 21

28 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler nedeniyle, çevresel ve yeraltı Transfer esnasında suları bakımından olumlu yaşanacak su kayıp ve ve/veya olumsuz etkisinin tam olarak araştırılmaması Su transfer projelerinin hızlı kaçakları Transfer yapılan havzanın nüfus artışına neden olması çözüm olarak düşünülmesi, Transfer yapılan havzada su uzun vadede sürdürülebilir bir çözüm olarak değerlendirilmesi tasarrufu oluşmaması bilincinin Su kaynağına göre arazi İklim değişikliğinin planlaması yerine arazi muhtemel etkileri planlamasına göre su kaynağı bulma anlayışının hâkim olması İlişkili havzaları gözeten bütüncül planlama 13. Taşkın ve kuraklık yönetimi 14. İklim değişikliği 15. Finansman ve geri ödeme çalışmalarının yetersizliği İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. Nehir havza yönetim planlarında maliyetlerin karşılanması oranlarına bakılarak bu oranların yükseltilmesine ilişkin çalışmaların yürütülmesi Su Kanunu taslağında konuya ilişkin hükümlerin yer alması Su hizmetlerinin bedeli her sektör kullanıcısı tarafından yeterli düzeyde ödenmemektedir. Özellikle tarım sektöründe kullanıcılar su hizmetleri için yeterli bedeli ödememektedir. Bu husus da hizmetin kalitesi ve sürekliliğinin finansmanı açısından sıkıntı oluşturması Su yönetimi anlayışında her bir su kütlesi için çevresel hedeflere ulaşılmasında etkili olabilecek ekonomik ve finansal araçların geliştirilmesi hedeflenmesi Tarım sektörünün kullandığı suya ilişkin ölçüm yapılması zorunluluğunun getirilerek, su hizmetinin doğru 22

29 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler Su Kanun un henüz ücretlendirilmesi konusunda yayımlanmamış olması yasal zeminin oluşturulmuş olması Ekonomik analizlerin su yönetiminde bir araç olarak yer alması ile farklı su kullanımlarının (sanayi, evsel ve tarımsal) su hizmetlerinin maliyetlerinin karşılanmasına yeterli 16. Sosyo- Ekonomik Analiz 17. Su verimliliği tasarrufu ve Nehir Havzası Yönetim Planları (NHYP) kapsamında su hizmetlerinin ekonomik analizlerinin ele alınması ve seçilen önlemler programının sosyal ve ekonomik etkilerinin irdelenmesi İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği nin yayımlanması Tarımsal sulamada su kayıp ve kaçaklarının önlenmesine yönelik mevzuatının hazır olması Sürdürülebilirlik raporlarının olması (krediler için) Tarla içi modern basınçlı Suyun ekonomik analizini yapmak için ihtiyaç duyulan verilerin mevcudiyetinin kısıtlı olması ve bu alanda ülke deneyiminin az olması Tarımsal sulamada su tüketiminin verimli kullanmasını teşvik edici ücretlendirme politikalarının yetersiz olması Suyun kıt ve ekonomik kalkınmadaki temel kaynaklardan olduğu bilincinin henüz olmaması Su tasarruf teknolojilerinin ülkemizde yaygın olmaması Konunun milli eğitim müfredatında yer almaması katılım sağlanması imkanı NHYP lerin hazırlanması aşamasında ekonomik ve sosyal analizler yer almakta olduğundan, bu alanda çalışmalara başlanması Ülkemizin yarı kurak ve su kısıtı olan bir coğrafyada yer almasının farkındalık uyandırmada itici güç olması Yaşanan kuraklıklar nedeniyle verimli ve tasarruflu kullanıma yönelimin olması Kentsel dönüşüm ve imar mevzuatına su verimliliğinin entegrasyonu Arıtılmış atıksuyun geri kullanılabilirliği, alternatif su Akademinin su ekonomisi alanına ilgi göstermemesi Ekonomik analiz için gerekli verilerin üretilmemesi Su transferleri Sanal su ihracatı İklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki olumsuz etkileri Ülkemizin yarı kurak bir coğrafyada ve su sıkıntısı çeken ülkeler arasında yer alması 23

30 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler sulama sistemlerine verilen İzleme, değerlendirme ve kaynağı olarak hibe ve kredi desteğinin olması denetim çalışmalarının istenen seviyede olmaması İçme suyu sektöründeki Su kaynaklarının etkin fiyatlandırmaların kısmen su tasarrufunu teşvik etmesi Arazi toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetlerinin hızlandırılması (TİGH) 18. Modelleme İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. 19. Su bilgi İlgili çalışma grubunda ele alınmaktadır. sistemi 20. Su ile ilgili Su sektöründe bilimsel ve gerçekleştirilen bilimsel ve teknolojik çalışmalar teknolojik çalışmaları tanıtan dergi ve yayınların yapılması Konuya ilişkin ulusal ve uluslararası fuarların yapılması Su bilimli ve uygulamaları alanında bilimsel, kullanımına yönelik bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi adına sağlanan desteklerin yetersiz olması Kamu spotu ve farkındalık çalışmalarının yetersizliği Su ile ilgili verimlilik etiketlendirmesine yönelik çalışmaların olmaması Su ayak izi ile ilgili çalışmaların ve etiketlemelerin yapılmaması İçme suyu yönetmeliğinin uygulanması için yüksek maliyetin gerekmesi Su yönetimi üzerine bilimsel araştırma yapanların veriye ulaşmadaki zorlukları değerlendirilebilmesi Atıksuya yönelik akım ayırımı (gri su, sarı su vb) çalışmalarının başlaması Kırsal ve kentsel alanlarda yağmur suyu hasadı çalışmalarının yapılması Yeniliklere açık olunması ve anlamlı yeniliklerin hayata geçirilmesi için teşvik Üniversitelerde birbirinden bağımsız da olsa çok sayıda, araştırma yapılması, tez ve makale yazılması Sanayi sektörüne yönelik temiz üretim teknolojilerine 24

31 Konu Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler uluslararası, hakemli ve yönelik ülkemizde bir indeksli bir dergi (Su farkındalığın ve kapasitenin Bilimleri ve Yönetimi artması Dergisi) çıkarılacak olması 25

32 4.2 Darboğazlar ve Çözüm Önerilerine Yönelik Politika/Strateji ve Eylemler Darboğazlar Havza yönetimi ile ilgili yaşanan darboğazlar, 4.1 GZFT Analizi bölümü altında yer alan tablodaki Zayıf ve Tehdit yönler altında ifade edilmektedir. Söz konusu darboğazlar; Yasal ve İdari Yapılanmada Darboğazlar Kurumlar arası koordinasyon ve işbirliği eksikliği Su yönetimi konusunda mevcut pek çok kanun ve yönetmelikte, görev ve yetki çakışmaları ile boşluklar olması Su kaynaklarının planlanması, izlenmesi, denetlenmesi, yaptırım ve yatırımların gerçekleştirilmesi gibi hususlar da farklı kurum kuruşların mükerrer uygulamalarının olması bu durumun uygulamaların takibinde önemli ihtilaflara sebep olması, zaman ve kaynak etkinliğinin azaltılması Kurum ve kuruluşların kendi görev ve yetkileri kapsamında hazırladıkları ve uyguladıkları her ölçekteki planların, farklı öncelikleri ve periyotları ihtiva etmesi ve planlar arasında uyum sağlanamaması Ulusal su yönetiminin adem-i merkeziyetçi bir sisteme dönüştürülememesi Denetim ve yaptırım yetersizliği Bazı sektörler (Ormancılık gibi) için havza bazlı planlama çalışmalarında ikincil mevzuatın bulunmaması Başta Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (UHYS) olmak üzere mevzuatın uygulanmasında sıkıntılar olması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Veri toplama, depolama ve paylaşımında aksaklıkların yaşanması Su yönetiminin güncel konularına göre değiştirilen kurumsal yapısına uygun yasal değişikliklerin eşgüdümlü yapılamaması Su yönetimine ilişkin yapılacak düzenlemelerde kurumların yetki ve sorumluluklarını kaybetmek istememesi Suyun bütüncül yönetiminin ve güçlü ve etkin koordinasyonunun yeterince sağlanamaması Havza yönetimine geçilememesi Yerelde karar alma ve uygulama süreçlerinin geliştirilememesi Havza yönetiminde kilit rol oynaması beklenen Havza Yönetim Heyeti (HYH) ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları (İSYKK) ların yetkilerinin ve tüzel kişiliklerinin kanun seviyesinde desteklenmemesi Yerel yönetimlerin (Belediyeler, il özel idareleri vb.) su konusundaki yetki ve sorumluluklarını ya yerine getirmemeleri ya da sorumluluk alanı dışında faaliyet göstermeleri Su sektöründe çalışanların motivasyonunun azalması Kurumlar Arası Koordinasyonda Darboğazlar Koordinasyon görevinin güçlü bir seviyede tanımlanmamış olması Kurumsal taassubun aşılamaması 26

33 Paydaşlar arası koordinasyonu yürütecek birimin yetki seviyesinin Bakanlıklar üstü olarak tanımlanmaması Paydaş Katılımı ve Katılım Süreçlerinde Darboğazlar Tarafların ve temsilcilerinin başarılı bir biçimde belirlenememesi Sorunlara ait yeterli bir bilgilendirme hazırlığı yapılmaması Çok disiplinli çalışma anlayışının planlama çalışmalarına yeteri kadar yerleşmemiş olması Halkın ve sivil toplum kuruluşlarının havza planlama süreçlerine aktif katılımının sağlanamamış olması Bilgi paylaşımında karşılan güçlükler ve eğitimin teşviki İzin, Denetim ve Yaptırımda Darboğazlar Sulak alanların olduğu bölgelerde ruhsatsız kuyular ve yapılaşmanın tam olarak önlenememesi Avrupa Birliği Sürecinde Darboğazlar Süreç hakkında bilgi ve veri toplanmasında zorluklarla karşılaşılması Su Kanunun henüz yayımlanmamış olması Uygulamaya aktarmadaki eksiklikler Nitelikli personel takviyesinin olması gereken düzeyde ve hızda olmaması Avrupa ülkeleri ve Türkiye de yaşanılan politik ve ekonomik dalgalanmaların su sektörüne olumsuz yansıması Havza Esaslı Planlama, Uygulama, İzleme ve Değerlendirmede Darboğazlar Havza bazlı hazırlanan/hazırlanacak planları yerel ölçekte asli görevi olarak ifa edecek teşkilatın bulunmaması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Gerek üst ölçekli gerekse alt ölçekli her türlü planlamada havza ölçekli planlarla entegrasyonunun gözetilmemesi Havza yönetiminde kilit rol oynaması beklenen HYH ve İSYKK ların yetkilerinin ve tüzel kişiliklerinin kanun seviyesinde desteklenmemesi Planlama ve uygulama süreçlerinin farklı kurumların uhdesinde olması HYH ve İSYKK ların ülke menfaatine kurulmuş yapılar olduğu gerçeği yerine Orman ve Su İşleri Bakanlığının işi olarak görülmesi, katılım ve fayda sağlama hususunda gerekli özenin gösterilmemesi Su sektöründe yer alan kurumların farklı alan ve ölçeklerde çalışıyor olması İdari yapılanmanın havza sınırlarıyla örtüşmemesi (asıl sorun idari yapılanmaya bağlı olarak üst ölçekli planların hazırlanması, ayrıca havza esaslı verilerin toplanmasında yaşanan sıkıntı) Üst ve alt ölçekli tüm planların hiyerarşisinin genel bir mevzuat içerisinde tanımlanmamış olması Sektörel (Tarım, ulaşım, sanayi gibi) planların hazırlanmamış olması Havza Yönetimi Merkez Kurulu ve Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu nun düzenli toplanamaması Su Kanununun su yönetiminin ihtiyaçlarına cevap verememesi ihtimali 27

34 Kurum kimliklerinin ve önceliklerinin toplam faydanın önünde tutulması Sürdürülebilir kalkınma hedefi doğrultusunda Stratejik Mekânsal Planlama ve Stratejik ÇED gibi süreçlerde çevresel ekonomik ve sosyal boyutların birlikte ele alınamaması NHYP lerin uygulanması ve takibinin kanun seviyesinde yasal bir altlıkla desteklenmemesi NHYP lerin hazırlanma sürecinde planlamaya esas teşkil eden verilerin üretiminde ve temininde sıkıntılar yaşanması HYH lerin Su Kanunu kapsamında yetkilendirilmemesi sonucu yetkisiz ve etkisiz kalması Uygulamadaki yasal ve kurumsal belirsizliklerin giderilmemesi Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Kontrolünde Darboğazlar Mevzuatın uygulamasının yetersiz olması Denetim mekanizmasının yeteri kadar işletilememesi Deşarj standartlarının alıcı ortam bazlı olmaması Sulama suyu kalitesi ile ilgili yaptırım gücü yüksek bir mevzuatın bulunmaması İleri arıtma tesislerinin yüksek maliyetli olması Kıyı akiferlerinden aşırı çekimlerden dolayı yeraltı suyunda tuzlanma problemleri Kentsel ve endüstriyel AAT lerin işletilmesi noktasında nitelikli personel eksikliğinin yaşanması Eylem planlarının ve mevzuatın uygulanmasında aksaklıkların yaşanması Artan noktasal ve yayılı kirletici baskılara yönelik yönetim planlarının yeterli düzeyde hazırlanamaması ve uygulanamaması İklim değişikliğinin olası olumsuz etkileri Kara kökenli kirleticilerin baskıların azaltılamamasından dolayı kıyı sularının kirliliğinin artması Denetim, teşvik ve destek mekanizmalarının yetersiz olması ve uygulamada sıkıntı yaşanması Ekoloji ve Ekosistem Yaklaşımında Darboğazlar SÇD ye uygun biyolojik izleme faaliyetlerinin sistematik olarak yapılamamış olması Ulusal peyzaj envanteri, strateji ve eylem planının bulunmaması Veri toplama, üretme ve paylaşımında karşılaşılan zorluklar, veri tabanının olmaması Ülkemize özgü Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN- International Union for Conservation of Nature) Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesinin güncellenmemiş olması Kümülatif etki analizi kavramının tüm paydaşlar tarafından benzer bir şekilde anlaşılamaması ve söz konusu analizin uygulamasının eksikliği Tabiat-insan etkileşiminde meydana gelen problemlerin çözümünde, ekoloji tabanlı olmayan salt teknik çözüm/uygulamalara yer verilmesi Ekosistemlerin insan refahına sağladığı hizmetlerin ekonomik değerinin net olarak hesaplanamamış olması Su kaynaklarının sağladığı ekosistem servislerinin ve bu servislerin ekonomik değerleme çalışmalarının planlama süreçlerine katılmaması Ekolojik sürdürülebilirliğin ülkemizde öncelikli olarak ele alınmaması 28

35 Havza alanlarını, sosyal-ekolojik-ekonomik etkileşimler bağlamında ele alan kapsamlı ve katılımcı planlama anlayışının benimsenmemiş olması Su Potansiyeli, Su Tahsisi ve Kullanımında Darboğazlar Su tahsisine ilişkin birden fazla kurumun yetkisinin olması Su Kanunu nun henüz yayımlanmamış olması Su tahsislerinin büyük oranda kalite ve miktar hususlarının birlikte dikkate alınmadan yapılması Ölçüm ve denetim sisteminin yeterince uygulanamaması Tahsis edilen su kaynaklarının tanımlarındaki farklılıklar (kaynak suyu, doğal mineralli sular, jeotermal) Tahsis ile ilgili süre ve şartların belirsizliği Yapılan yüzey ve yeraltı suyu tahsislerinin herhangi bir ölçüm sistemiyle belirlenmemesi, uygunsuzluk durumunda herhangi bir yaptırımın olmaması Sektörel Tahsis Planlarının uygulanmasına ilişkin yasal durumun belirsiz olması Kurumların, su tahsis/kullanım izinlerinde uyguladıkları farklı işlemlerinden dolayı, tahsis/kullanım bilgilerinin belirlenmesinde sorunlar yaşanması Tahsis/Kullanım izinlerinde yetki kargaşası, tahsislerde ya da kullanım izinlerinde hidrolojik olarak uygun olmayan ve aynı noktadan mükerrer izinler ortaya çıkarabilmesi Ayrıca, bu durum doğru bir su veri tabanı oluşturulmasına da engel olması Bazı belediyelerin su ihtiyaçları olmadığı halde, 6446 sayılı Enerji piyasası Kanununun belediyelere tanıdığı lisansız enerji üretim tesisi kurma hakkından dolayı, enerji üretimi potansiyeli olan kaynaklardan içme ve kullanma amacıyla su tahsis talebinde bulunması Artan sığınmacı nüfusuna bağlı olarak su ve altyapı ihtiyacının artması, hıfzıssıhha problemleri Havzalar Arası Su Transferlerinde Darboğazlar Çok fazla maliyet, zaman ve emek gerektirmesi Suyu transfer edilen havzanın su potansiyeline ve ekolojik sistemine (flora, fauna) olumsuz etkisi Suyun transfer edildiği havzanın, transfer edilen su nedeniyle, çevresel ve yeraltı suları bakımından olumlu ve/veya olumsuz etkisinin tam olarak araştırılmaması Su transfer projelerinin hızlı çözüm olarak düşünülmesi, uzun vadede sürdürülebilirliğinin değerlendirilmemesi Su kaynağına göre arazi planlaması yerine arazi planlamasına göre su kaynağı bulma anlayışının hâkim olması İlişkili havzaların bütüncül planlama çalışmalarının yetersizliği Su transferlerinin belli bir zaman sonra ihtiyaca çare olmaması Suyu alınan havzada yaşanacak su kıtlığı esnasında çevresel, ekolojik, sosyal ve ekonomik sıkıntılara yol açması Transfer esnasında yaşanacak su kayıp ve kaçakları Transfer yapılan havzanın nüfus artışına neden olması Transfer yapılan havzada su tasarrufu bilincinin oluşmaması İklim değişikliğinin muhtemel etkileri 29

36 Finansman ve Geri Ödemede Darboğazlar Su hizmetlerinin bedeli her sektör kullanıcısı tarafından yeterli düzeyde ödenmemektedir. Özellikle tarım sektöründe kullanıcılar su hizmetleri için yeterli bedeli ödememektedir. Bu husus da hizmetin kalitesi ve sürekliliğinin finansmanı açısından sıkıntı oluşturması Su Kanun un henüz yayımlanmamış olması Sosyo-Ekonomik Analizde Darboğazlar Suyun ekonomik analizini yapmak için ihtiyaç duyulan verilerin mevcudiyetinin kısıtlı olması ve bu alanda ülke deneyiminin az olması Akademinin su ekonomisi alanına ilgi göstermemesi Ekonomik analiz için gerekli verilerin üretilmemesi Su Verimliliği ve Tasarrufunda Darboğazlar Tarımsal sulamada su tüketiminin verimli kullanmasını teşvik edici ücretlendirme politikalarının yetersiz olması Suyun kıt ve ekonomik kalkınmadaki temel kaynaklardan olduğu bilincinin henüz olmaması Su tasarruf teknolojilerinin ülkemizde yaygın olmaması Konunun milli eğitim müfredatında yer almaması İzleme, değerlendirme ve denetim çalışmalarının istenen seviyede olmaması Su kaynaklarının etkin kullanımına yönelik bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi adına sağlanan desteklerin yetersiz olması Kamu spotu ve farkındalık çalışmalarının yetersizliği Su ile ilgili verimlilik etiketlendirmesine yönelik çalışmaların olmaması Su ayak izi ile ilgili çalışmaların ve etiketlemelerin yapılmaması İçme suyu yönetmeliğinin uygulanması için yüksek maliyetin gerekmesi Su transferleri Sanal su ihracatı İklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki olumsuz etkileri Ülkemizin yarı kurak bir coğrafyada ve su sıkıntısı çeken ülkeler arasında yer alması Su ile İlgili Bilimsel ve Teknolojik Çalışmalarda Darboğazlar Su yönetimi üzerine bilimsel araştırma yapanların veriye ulaşmadaki zorlukları Çözüm Önerileri Su yönetiminde adem-i merkeziyetçi güçlü bir yapılanmaya geçilmeli ve buna göre merkezi yönetim; suyun bütüncül yönetilmesini, planlamasını ve uygulamaların koordinasyonunu sağlayacak ve doğal havza sınırlarıyla örtüşecek şekilde yeniden yapılandırılmalıdır.* Su Kanunu yayımlanmalıdır. 30

37 Nehir Havza Yönetim Planları uygulanmalı ve takip edilmesi için yasal altyapı oluşturulmalıdır. Su alanında ihtiyaç duyulan mevzuat revizyonları yapılmalı ve ilave mevzuat yayımlanmalıdır. Su yönetiminde güçlü ve etkin koordinasyon sağlayacak birimin yaptırım gücü artırılmalıdır. Bütünleşik havza yönetimine yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır. Nehir Havza Yönetim Planları hazırlanmalıdır. Havza Yönetim Heyetleri ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları, havza bazlı bütünleşik su yönetiminin tüm unsurlarını ve gereklerini kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılmalı ve tüzel kişiliğe kavuşturulmalıdır. Tüm sektörlere (içme suyu, tarım, enerji, sanayi vb.) yönelik planlamaların bütüncül, havza bazlı ve ekosistem tabanlı hazırlanması yaygınlaştırılmalıdır. Gerek üst ölçekli gerekse alt ölçekli her türlü planlamada başta Nehir Havza Yönetim Planları olmak üzere havza ölçekli tüm planlarla entegrasyonu gözetilmelidir. NHYP lerin hazırlanma sürecinde planlamaya esas teşkil eden verilerin sağlıklı bir şekilde üretimi ve temini sağlanmalıdır. Ulusal su (yerüstü ve yeraltı suları) izleme ve ölçme sistemi AB mevzuatına uygun olarak kurulmalı ve tek elde toplanmalıdır. Su izleme çalışmalarının bütüncül yürütülmesi için yasal ve kurumsal düzenlemeler yapılmalıdır. Ulusal Su Bilgi Sisteminin kurulması ve işlerliği sağlanmalıdır. Ulusal su modelleri geliştirilmeli, senaryo analizleri yapılmalı ve veri kalite temin ve kontrol programlarının oluşturulması sağlanmalıdır. Alıcı ortam bazlı deşarj standartlarına geçilmesine yönelik çalışmalar yaygınlaştırılmalıdır. Su Çerçeve Direktifine uygun biyolojik izleme faaliyetleri sistematik olarak yapılmalıdır. Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (UHYS) uygulanmalı, uygulamalarının takibi yapılmalı ve Ulusal Su Planının hazırlanması sağlanmalıdır. İçme suyu, tarımsal sulama vb. kullanımlara yönelik izin, izleme, denetim ve yaptırım döngüleri mevzuat ile netleştirilmelidir. Jeotermal sular, doğal mineralli sular vb. su kullanım ve tahsislerinin de miktar ve kalite olarak izleme sistemine dahil edilmesine yönelik mevzuat çalışmaları tamamlanmalıdır. Su yönetimine ilişkin bilimsel çalışmalar artırılmalıdır. Ulusal Su Bilimleri ve Teknolojileri Bilgi Ağı oluşturulmalıdır. Havzaların mevcut durum ve potansiyellerine uygun politikalar belirlenmeli ve veri yetersizliğinin giderilmesine yönelik üniversiteler ile işbirliği içerisinde bilimsel çalışmaların yürütülmesi sağlanmalıdır. Suyun verimli kullanılmasına yönelik faaliyetler artırılmalıdır. Su kayıp, kaçakları önlenmeli, suyun etkin ve verimli kullanılması teşvik edilmeli ve denetim sağlanmalıdır. Suyun geri kazanılması ve yeniden kullanımının yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Su tasarrufu sağlayan teknolojiler yaygınlaştırılmalıdır. Su miktarı, su kalitesi, su kullanımı ve tasarrufu konularında farkındalık arttırılmalıdır. Suyun buharlaşmasının azaltılması, bitki deseni seçimi ile terlemenin azaltılması, gri su kullanımı ve yağmur suyu hasadı gibi verimli kullanımlara yönelik 31

38 faaliyetlerin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.* Havza bazında sektörel (içme ve kullanma, doğal hayatın korunması, tarım, enerji, sanayi vb.) su tahsisi uygulamalarına geçilmelidir. Su tahsisine ilişkin yetkiler tek elde toplanmalıdır. Su tahsislerinde kalite ve miktar hususları birlikte dikkate alınmalıdır. Sektörel Tahsis Planlarının uygulanmasına yönelik tahsis şartları-şerhleri ve sürelerini belirtecek şekilde mevzuat düzenlenmelidir. Su yönetiminde sosyo-ekonomik analizlerin ele alınması sağlanmalıdır. Tarımsal sulamada su tüketiminin verimli kullanmasını teşvik edici ücretlendirme politikaları geliştirilmelidir. Su hizmetlerinin kalitesi ve sürekliliğinin finansmanı açısından darboğaz oluşturan, her sektör kullanıcısı tarafından yeterli düzeyde bedelin ödenmemesinin önüne geçilmesi için mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır. Su kullanımlarının ekonomik analizini yapmak için ihtiyaç duyulan veriler sağlanmalı ve bu alanda ulusal kapasite artırılmalıdır. Projelerin sosyo-ekonomik etki analizleri yapılmalı, müteakiben sosyo-ekonomik tedbirlerle birlikte hayata geçirilmesi sağlanmalıdır. Havzalar arası su transferi yapılırken çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri değerlendirilmelidir. Suyun transfer edildiği havzaya ve suyu alınan havzaya yönelik çevresel, sosyal ve ekonomik etkiler değerlendirilmelidir. Arazi planlamasına göre su kaynağı bulma yerine su kaynağına göre arazi planlaması anlayışı benimsenmelidir. * Yeni fikirleri göstermektedir. 32

39 4.2.3 Çözüm Önerilerine Yönelik Politika/Strateji ve Eylemler Bu bölümde, yukarıda detaylıca ele alınan GZFT analizi kapsamında ortaya konulan zayıf yönlere ve tehditlere ilişkin 2017 yılı 2. Ormancılık ve Su Şurası Havza Yönetimi Çalışma Grubu nun geliştirdiği Politika/Strateji ve Eylemler yer almaktadır. No Strateji / Politika Eylem Adı Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar Su Kanunu nun yayımlanması x OSİB 1 Su yönetiminde adem-i merkeziyetçi güçlü bir yapılanmaya geçilmesi ve buna göre merkezi yönetimin suyun bütüncül yönetilmesini, planlamasını ve uygulamaların koordinasyonunu sağlayacak ve doğal havza sınırlarıyla örtüşecek şekilde yeniden yapılandırılması Nehir Havza Yönetim Planlarının uygulanması ve takip edilmesi için yasal altyapının oluşturulması x x OSİB Su alanında ihtiyaç duyulan mevzuat revizyonlarının yapılması ve ilave mevzuatın yayımlanması x x İlgili tüm kurum/kuruluşlar Su yönetiminde güçlü ve etkin koordinasyon sağlayacak birimin yaptırım gücünün artırılması x OSİB 33

40 No Strateji / Politika Eylem Adı Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar Nehir Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması x x OSİB Havza Yönetim Heyetleri ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları nın havza bazlı bütünleşik su yönetiminin tüm unsurlarını ve gereklerini kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması ve tüzel kişiliğe kavuşturulması x OSİB 2 Bütünleşik havza yönetimine yönelik çalışmalarının hızlandırılması Tüm sektörlere (içme suyu, tarım, enerji, sanayi vb.) yönelik planlamaların bütüncül, havza bazlı ve ekosistem tabanlı hazırlanmasının yaygınlaştırılması x x İlgili tüm kurum/kuruluşlar Gerek üst ölçekli gerekse alt ölçekli her türlü planlamada başta Nehir Havza Yönetim Planları olmak üzere havza ölçekli tüm planlarla entegrasyonunun gözetilmesi x x İlgili tüm kurum/kuruluşlar NHYP lerin hazırlanma sürecinde planlamaya esas teşkil eden verilerin sağlıklı bir şekilde üretimi ve temini x x İlgili tüm kurum/kuruluşlar 34

41 No Strateji / Politika Eylem Adı 3 Ulusal su (yerüstü ve yeraltı suları) izleme ve ölçme sisteminin AB mevzuatına uygun olarak kurulması ve tek elde toplanması Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar Su izleme çalışmalarının bütüncül yürütülmesi için yasal ve kurumsal düzenlemelerin yapılması x OSİB Ulusal Su Bilgi Sisteminin kurulması ve işlerliğinin sağlanması x x OSİB Ulusal su modellerinin geliştirilmesi, senaryo analizleri yapılması ve veri kalite temin ve kontrol programlarının oluşturulması x x OSİB Alıcı ortam bazlı deşarj standartlarına geçilmesine yönelik çalışmaların yaygınlaştırılması x x ÇŞB Su Çerçeve Direktifine uygun biyolojik izleme faaliyetlerinin sistematik olarak yapılması x x OSİB Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (UHYS) nin uygulanması ve uygulamalarının takibinin yapılması ve Ulusal Su Planın hazırlanması x x OSİB İçme suyu, tarımsal sulama vb. kullanımlara yönelik izin, izleme, denetim ve yaptırım döngülerinin mevzuat ile netleştirilmesi x x OSİB Jeotermal sular, doğal mineralli sular vb. su kullanım ve tahsislerinin de miktar ve kalite olarak izleme sistemine dahil edilmesine yönelik mevzuat çalışmalarının tamamlanması x İlgili tüm kurum/kuruluşlar 35

42 No Strateji / Politika Eylem Adı Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar Ulusal Su Bilimleri ve Teknolojileri Bilgi Ağı nın oluşturulması x OSİB 4 Su yönetimine ilişkin bilimsel çalışmaların artırılması Havzaların mevcut durum ve potansiyellerine uygun politikaların belirlenmesi, veri yetersizliğinin giderilmesine yönelik üniversiteler ile işbirliği içerisinde bilimsel çalışmaların yürütülmesi x OSİB, Dışişleri B. 5 Suyun verimli kullanılmasına yönelik faaliyetlerin artırılması Su kayıp, kaçaklarının önlenmesi, suyun etkin ve verimli kullanılmasının teşvik edilmesi ve denetimin sağlanması Suyun geri kazanılması ve yeniden kullanımının yaygınlaştırılması Su tasarrufu sağlayan teknolojilerin yaygınlaştırılması x x x x x OSİB, GTHB, Belediyeler, İl Özel İdareleri OSİB, ÇŞB, GTHB, BSTB, Belediyeler OSİB, GTHB, BSTB, Belediyeler Su miktarı, su kalitesi, su kullanımı ve tasarrufu konularında farkındalığın arttırılması x x OSİB Suyun buharlaşmasının azaltılması, bitki deseni seçimi ile terlemenin azaltılması, gri su kullanımı ve yağmur suyu hasadı gibi verimli kullanımlara yönelik faaliyetlerin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması için gerekli çalışmaların yapılması x x OSİB 36

43 No Strateji / Politika Eylem Adı Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar 6 Havza bazında sektörel (içme ve kullanma, doğal hayatın korunması, tarım, enerji, sanayi vb.) su tahsisi uygulamalarına geçilmesi Su tahsisine ilişkin yetkilerin tek elde toplanması x OSİB Su tahsislerinde kalite ve miktar hususlarının birlikte dikkate alınması x x OSİB Sektörel Tahsis Planlarının uygulanmasına yönelik tahsis şartları-şerhleri ve sürelerini belirtecek şekilde mevzuatın düzenlenmesi x x OSİB Tarımsal sulamada su tüketiminin verimli kullanmasını teşvik edici ücretlendirme politikalarının geliştirilmesi x x OSİB, GTHB 7 Su yönetiminde sosyo-ekonomik analizlerin ele alınması Su hizmetlerinin kalitesi ve sürekliliğinin finansmanı açısından darboğaz oluşturan, her sektör kullanıcısı tarafından yeterli düzeyde bedelin ödenmemesinin önüne geçilmesi için mevzuat düzenlemesinin yapılması Su kullanımlarının ekonomik analizini yapmak için ihtiyaç duyulan verilerin sağlanması ve bu alanda ulusal kapasitenin artırılması x x x x İlgili tüm kurum/kuruluşlar İlgili tüm kurum/kuruluşlar Projelerin sosyo-ekonomik etki analizlerinin yapılması, müteakiben sosyo-ekonomik tedbirlerle birlikte hayata geçirilmesi x X OSİB, Belediyeler 37

44 No Strateji / Politika Eylem Adı 8 Havzalar arası su transferi yapılırken çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerin değerlendirilmesi Suyun transfer edildiği havzaya ve suyu alınan havzaya yönelik çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerin değerlendirilmesi Arazi planlamasına göre su kaynağı bulma yerine su kaynağına göre arazi planlaması anlayışının benimsenmesi Orta Vade ( ) Uzun Vade ( ) Sorumlu Kurum/Kuruluşlar x x OSİB x x OSİB 38

45 KAYNAKÇA ABB, Avrupa Birliği Bakanlığı, Müzakere Sürecine İlişkin Sıkça Sorulan Sorular. ABB, Avrupa Birliği Bakanlığı, Katılım Müzakerelerinde Son Durum. DSİ, Faaliyet Raporu, DSİ, Ormancılık ve Su Şurası DSİ Hidroloji İhtisas Grubu MGM, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, OSİB, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Havza Yönetimi ve Su Bilgi Sistemi Çalışma Grubu Raporu. TÜİK, 2014, Sektörel Su ve Atıksu İstatistikleri, TÜİK, 2015, Çevresel harcamalar, WFD, Water Framework Directive (2000/60/EC). WWF-Türkiye, Türkiye nin Su Riskleri Raporu. UHYS, Ulusal Havza Yönetim Strateji Belgesi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı. 39

46 EKLER EK-1- Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu 40

47 EK-2- Havza Yönetim Heyeti 41

48 EK-3- İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları 42