KANIN GÖREVLERİ, GRUPLARI, NAKLİ VE HASTALIKLARI

Transkript

1 ÖZEL EGE İLKÖĞRETİM OKULU KANIN GÖREVLERİ, GRUPLARI, NAKLİ VE HASTALIKLARI HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER Alara DÖNMEZ Ayça SABAH Ayşegül ÖNSOY Gizem KEKOVALI Özge ALTUN Özge VATANSEVER DANIŞMAN ÖĞRETMEN Münire SAVRANOĞLU Nisan,2002 İZMİR

2 İÇİNDEKİLER 1.Giriş Teşekkür Kan Kan Plazması Kan Hücreleri Alyuvarlar (Eritrositler) Akyuvarlar (Lökositler) Kan Pulcukları (Trombositler) Kanın Görevleri Kan Dolaşımı Kanın Pıhtılaşması Kan Basıncı Kan Grupları Kan Nakli Kan Hastalıkları Kansızlık Kan kanseri (lösemi) AIDS Sonuç Kaynakça...23

3 1. GİRİŞ İnsan bazı değerleriyle bir bütündür. Bu değerleri et ve kemiktir. Et ve kemiğin, devamını sağlamasında kanın büyük bir rolü vardır, et ve kemik kan ile bir bütün oluşturmaktadır. Kan olmasaydı yaşamsal faaliyetlerimiz olmayacaktı. Bu nedenledir ki kanımızın değerini kavrayalım ve bu yönde onu koruyalım. -1-

4 2. TEŞEKKÜR Bu projeyi hazırlarken yardımlarından dolayı değerli öğretmenimiz Münire SAVRANOĞLU na, Seda VATANSEVER e, ailelerimize ve bize bu projeyi hazırlama olanaklarını sağlayan okulumuz çalışanlarına teşekkür ederiz. -2-

5 3. KAN Kan yaşamın sürmesini sağlayan önemli bir sıvıdır. Atardamar ve toplardamarlardaki kan vücutta dolaşır. Bu dolaşım durmadan çalışan ve emme basma bir tulumba görevi gören kalp tarafından düzenlenir. KANIN YAPISI Kan iki temel kısımdan oluşmaktadır; plazma ve hücreler. Hücreler, alyuvarlar (eritrositler), akyuvarlar (lökositler) ve kan pulcukları (trombositler) olmak üzere üç gruptur. Kandan hücreler arası boşluklara sızan sıvıları ve besin maddelerini toplayarak yeniden kana aktaran ikinci bir sıvı dolaşır. Renksiz olduğu için akkan da denen bu sıvının adı lenftir. Lenf, lenf dolaşım sistemini oluşturur. Omurgalıların tümünü, omurgasızların da birçoğunu besleyen kan, kolayca köpüren, akışkan, yapışkan ve alkali bir sıvıdır. Normal bir insanda 5-6 litre kadar kan bulunmaktadır. İnsan 1-2 litre kan kaybettiğinde vücut bu eksikliği kısa sürede giderebilir, ama ağır kanamalarda insan kan kaybından ölebilir. Kan, damarların dışına aktığı zaman pıhtılaşır. Pıhtılaşmamış kanın çökelmesi yerçekiminin sonucudur ve yuvarların çökelmesiyle ince uzun bir tüpün dibinde birikir. 1 MM 3 KAN plazma % su vitaminler % 55 besinler hormonlar üre trombositler akyuvarlar % 45 alyuvarlar

6 3.1 KAN PLAZMASI Plazmanın % 90 nı sudur. Kalan % 10 u ise katı maddelerdir. Bunların % 8 i proteinler, % 2 si ise çözünmüş maddelerdir. Plazmada antikora benzer birtakım maddeler vardır; bunlara aglütinin denir. Aglütininler alyuvardaki aglütinojenlerle birleşince, Bedende alerjiye benzer bir olay ortaya çıkar. Her aglütine karşı bir aglütinojen vardır. Birleşmeleri alyuvarların çökmesine ve yıpranmasına yol açar. -4-

7 3.2 KAN HÜCRELERİ ALYUVARLAR (ERİTROSİTLER) Alyuvarların sayısı diğer kan hücrelerinin hepsinden daha fazladır. Alyuvarlar, tıpkı bir tavla pulu gibi kenarları daha kalın, ortası hafifçe çukur olan, yuvarlak ve yassı, çekirdeksiz hücrelerdir. Çapları 8 mikron kadardır. Mitokondrileri yoktur. Alyuvarların zarında kan gruplarını belirlemeye yarayan, özel, kalıtımsal nitelikler vardır. Alyuvarlar, bol miktarda demir ve hemoglobin ihtiva ederler. Hemoglobin yapısında demir bulunan bir pigmenttir. Oksijenle birleşince açık kırmızı pembe renkli olur iken, karbondioksit ile birleşince koyu kırmızı mor renkli olurlar. İnsanların yaşadıkları ortamda, oksijen azalınca alyuvar sayısını arttırarak ortama uyum sağlarlar. Öbür omurgalıların alyuvarlarında da aynı bileşik bulunduğundan hepsinin kanı kırmızıdır. Ama yumuşakçaların kanındaki kimyasal madde plazmaya mavi, halkalı solucanlarda ise yeşil renk verir. 1mm 3 insan kanında arasında alyuvar vardır. Vücudumuz her saniye alyuvar üretmektedir. Ergenliğe kadar bedenin bütün kemiklerinde alyuvar yapılabilir; ancak yaklaşık 20 yaşından sonra alyuvar yapımı omurga, kaburgalar, kafatası, uyluk kemiği, kol kemiği ve göğüs kemiği iliği dışındaki yerlerde durur. Alyuvarların yaklaşık 120 gün kadar ömrü vardır. Ömrünü tamamlayan yaşlı alyuvarlar parçalanarak yok olurken, bunların yerini yeni hücreler alır. Vücuttaki alyuvarların sayısı o kadar çoktur ki ölenlerin yerini almak üzere kadar alyuvar kana karışır. Alyuvarlar (Eritrositler) -5-

8 3.2.2 AKYUVARLAR (LÖKOSİTLER) Renksiz ve çekirdekli hücrelerden oluşan akyuvarlar, vücudu zararlı mikroplara karşı koruyan nöbetçilerdir. Akyuvarlar alyuvarlardan daha büyük, fakat sayıca daha azdır. İnsan kanında 500 alyuvara karşılık bir tek akyuvar bulunur. Kanın bir milimetre kübünde arasında akyuvar bulunur. Ama vücuda mikrop veya yabancı bir madde girdiğinde akyuvarların sayısı hızla artar. Çünkü bunlar vücudu savunmakla görevli olan koruyucu hücrelerdir. Üstelik akyuvarlar alyuvarlar gibi her zaman kan plazmasının içinde yüzmek zorunda da değildir, kılcal damarların duvarlarından dışarı çıkıp dokulara girebilir ve mikroplarla savaşmak üzere vücudun her yanına ulaşabilirler. Akyuvarların vücuttaki yapım yerleri kemik iliği, dalak ve lenf düğümleridir. Çok etkin olan akyuvarların yaşama süresi 3-4 günü geçmez. Hastalıklara karşı bedenin savunmasında rol oynayan akyuvarlar polimorflar, lenfositler ve monositler diye üç ana gruba ayrılırlar. Bütün akyuvarların %50-75 ini oluşturan polimorflar kendi aralarında da üç gruba ayrılırlar. Bunlardan çoğunu nötrofil adını alan hücre grubu oluşturur. Beden hastalık yapıcı bir etkenle, sözgelimi bir bakteriyle karşılaştığında, bakterinin saldığı kimyasal maddeler tarafından uyarılan nötrofiller, hemen enfeksiyonun olduğu yere gider ve etkeni çevreleyerek içlerine almaya başlarlar. Bu arada nötrofillerin içindeki tanecikler, yakalanan bakteriyi yok edecek kimyasal maddeler hazırlarlar. Enfeksiyonlu yerde ortaya çıkan irin, nötrofillerin etkinliğinin sonucudur ve büyük bir bölümünü akyuvarlar oluşturur. Akyuvarların birbirinden farklı yapıda beş değişik tipi, bunlardan çoğunun da ayrı bir savunma yöntemi vardır. Hastalık yapıcı bakteri yada virüsler kana girdiği anda akyuvarlar çoğalır ve bu mikrobu yok etmek üzere harekete geçerler. İçlerinden bir bölümü bakterinin çevresini kendi hücresiyle sarar ve içine aldığı mikrobu yavaş yavaş sindirir. Bu olaya fagositoz denir. Bazıları ise mikroplarla doğrudan savaşmak yerine antikor denen maddeleri üretir. Bu kimyasal madde zararlı hücreleri bulur ve üzerine kenetlenerek ya etkisiz duruma getirir ya da yok eder. Bu savaşta genellikle çok sayıda akyuvar da ölür ve hepsinin kalıntıları karışarak irin denen kirli sarı renkte, yapışkan bir sıvı halinde yaralardan dışarı atılır. Akyuvarlar (lökositler) -6-

9 Akyuvarlarla ilgili bozukluklar Hastalık Bozukluğun türü Nedenleri Lökositoz Akyuvarların, özellikle nötrofillerin çok yapılması Enfeksiyonlar, kalp krizinden sonra Eozinofili Çok sayıda eozinofil bulunması Astım, samannezlesi gibi alerjik durumlarda Lökopeni Lösemi Akyuvarların sayısı azalmıştır, özellikle polimorfların üç türü de normalden az sayıdadır. Akyuvarların sayısı çok artmıştır ve yeni hücreler normalden farklıdır. Verem, tifo ve bazı virüs hastalıklarında bazı ilaçların yan etkilerine bağlı olarak. Işın tedavisi olan bazı kişilerde Lenf sisteminin ya da kemik iliğinin kanseri. -7-

10 3.2.3 TROMBOSİTLER Renksiz ve çekirdeksizdirler. Boyları 2 mikronu aşmaz ve 1 haftadan uzun yaşayamazlar. İnsanda 1mm kanda trombosit vardır. Deride bir kesik olduğu zaman kan dışarı akar. Bu durumda plazmadaki fibrinojen maddesi trombositler yardımıyla pıhtı oluşturur. Fibrinojen havayla karşılaştığı anda yapışkan ipçiklere dönüşür. Başta trombositler olmak üzere bütün kan hücrelerini birbirine bağlayarak süngerimsi bir kütle oluşturur. Pıhtı damardaki kanamayı bir tıkaç görerek tıkar. Kemik iliğinde üretilir. Trombosit Hücreleri -8-

11 4. KANIN GÖREVİ I. Solunum: Oksijenin, akciğerlerden dokulara ve karbondioksitin de dokulardan akciğerlere taşınmasını sağlar. II. Beslenme: Bağırsaklardan emilmiş olan gıda maddelerini hücrelere taşır. III. Boşaltım: Hücrelerin faaliyetleri sonucu oluşan zararlı ve artık maddeleri böbreklere, akciğerlere, cilde ve bağırsaklara taşıyarak vücuttan atılmalarını sağlar. IV. Su dengesi: Doku sıvıları ile dolaşım sıvıları arasında kanın oluşturduğu etkiler üzerinden su değiş tokuşu ile su dengesini düzenler. V. Vücut ısısı: Vücut ısısının dağılım ve kontrolünü sağlar. -9-

12 5. KAN DOLAŞIMI İnsanın dolaşım sistemi, bütün üstün yapılı omurgalılarda olduğu gibi, kalp denilen devindirici bir merkezi organla damarlardan oluşur. Kalpten çıkan atardamarlar ve kalbe gelen toplardamarlar; oksijenli kanı çeşitli organlara götüren atardamarlar ile karbondioksit ve artıklarla yüklü kanı kalbe getiren toplardamarlar arasında; kılcal damar sistemi yer alır. Oksijen ve besin getiren kan ile, karbondioksiti ve artıkları kana atan hücreler arasındaki lenf arasındaki alış-veriş bu kılcal damarlarda gerçekleşir. Dolaşım hep aynı yöndedir. Çeşitli organlardan gelen toplardamar kanı, ana toplar damarla sağ kulakçığa ulaşır; oradan da sağ karıncığa geçer. Akciğer atardamarı ile sağ karıncıktan da çıkarak akciğere gider. Orada atardamar kanına dönüşür ve akciğer toplardamarı ile sol kulakçığa getirilir. Bu dolaşıma küçük dolaşım yada akciğer dolaşımı denir. Sol kulakçığa gelen atardamar kanı sol karıncığa geçer ve oradan aort ile çıkar; aorttan sonra atardamarların, kılcal damarların ardışık dallanmalarını izleyerek çeşitli organlara dağılır. Bu sırada akışı önemli bir ölçüde yavaşlar. Kan, kılcal damarlarda yukarıda anlatılan değişikleri geçirdikten sonra, toplar damar sistemine gelir, o da onu ana toplardamara ve sağ kulakçığa ulaştırır ve çevrim yeniden başlar. Buna büyük dolaşım denir. Büyük dolaşım yolu üzerinde kapı dolaşımı denilen özel bir dolaşıma rastlanır, bu sistemde kapı toplardamarı ince bağırsak kılcal damarından gelen toplardamar kanını karaciğere götürür; orada toplardamar yeniden kılcallara ayrılır, kapı toplardamarıyla gelen kan bunlara yayılır, sonra karaciğer alt toplardamarı bunları toplayarak ana toplardamara verir. Dolaşım oldukça hızlı sayılabilir, çünkü kanın bir saat içinde vücudu 120 kereden fazla dolaştığı tahmin edilmektedir. Bu dolaşım her şeyden önce kalbin kasılma gücü ile sağlanır. Atardamarların esnekliği sayesinde kalbin gevşemesi esnasında da bu güç atardamarlarda devam eder, çünkü kalbin sıkışması esnasında gerilmiş olan atardamar çeperleri gerildiği zaman yüklendiği güce eşit bir güç ile kana basınç yapar ve böylece dolaşımın sürekliliğini sağlar. -10-

13 6. KANIN PIHTILAŞMASI Kanın pıhtılaşma yeteneği damarların zedelenmesi durumunda ölüme bile yol açabilecek kanamaların önüne geçebilmesini sağlar. Pıhtılaşma süresince, trombositlerle birlikte içerinde protrombin diye adlandırılan çok önemli bir maddenin de yer aldığı pıhtılaşma faktörleri adı verilen bir düzine biyokimyasal madde görev alır. Bu faktörler kanın sıvı bölümünde, yani plazmada bulunur. Pıhtılaşma bozuklukları iki çeşittir;ya pıhtı oluşması akar ya da damarlarda gereksiz pıhtılar oluşur. İki durumda da beden için önemli sorunlar doğar. Fibrinojen ile kan hücreleri birleşerek koyu renkli bir pıhtı kütlesi haline topaklanmış, geride açık sarı renkli bir sıvı kalmıştır. İçinde kan hücreleri ve pıhtılaştırıcı plazma proteinleri olmayan bu sıvıya serum denir. Doktorlar insanları bazı bulaşıcı hastalıklardan korumak için atların kan serumundan yararlanırlar. Ata belirli bir hastalığın mikrobu verildiğinde hayvanın kanında antikorlar oluşur ve bu bağışık serum insana şırınga edildiğinde o hastalığa karşı bağışıklık kazanır. -11-

14 7. KAN BASINCI Kan basıncı, sistemik arteryel dolaşımdaki kanın damar duvarına yaptığı basıncı ifade eder. Kan basıncını esas belirleyenler kal debisi ve periferik damar direncidir. Klinik pratikte, kan basıncı ölçümü sfigmomanometre denilen tansiyon aletleri ile indrekt olarak ölçülmektedir. İndrekt kan basıncı ölçümü yüksek basınçla şişirilen manşon ile kemik arasında sıkışan arterden geçen kanın oluşturduğu türbülansın yarattığı düşük ve orta frekanslı seslerin değerlendirilmesi ilkesine dayanır. HİPERTANSİYON NEDENLERİ I. Esansiyel nedenler (nedeni belli olmayan) en sık görülen nedenlerdir. II. Böbrek hastalıkları III. Böbrek üstü bezi hastalıkları IV. Kan hastalıkları V. Paratiroid veya troid hastalıkları VI. Gebeliğe bağlı olanlar VII. İlaca ve diyete bağlı olanlar YÜKSEK TANSİYONDA TEDAVİ I. İlaçla tedavi II. İlaçsız tedavi Hemen bütün yüksek tansiyonlu hastalar ilk önce ilaç kullanmaksızın tedavi edilmelidir. Bunlar: I. Diyetteki sodyum miktarının kısıtlanması II. Zayıflama ve egzersiz III. Alkol kısıtlaması IV. Sigaranın bırakılması Etkili olabilecek diyet önlemleri: I. Diyetle alınan potasyum miktarını, kalsiyum tuzlarının, balık yağlarının arttırılması. -12-

15 8. KAN GRUPLARI I. Kan grupları; kanın, içerdiği antikor oluşumuna yol açan antijenlere ve antijenlerin kümelenme özelliklerine göre sınıflandırılmasıdır. II. Kan grupları 1910 yılında Viyanalı Doktor Karl Landsteiner tarafından bulunmuştur. Kanda özel bir madde olan RH faktörü ise 1940 da Landsteiner ve Wiener tarafından bulunmuştur. III. İnsan kanında bulunan alyuvarlar ya A, B, AB antijenleri içerir ya da O grubu gibi hiç antijen içermezler. IV. Antijenlerin kümelenme özelliklerine bağlı olarak, bütün insanların kanları dört ana grupta toplanır. Bunlar A, B, AB ve O kan gruplarıdır. 1. O grubu: Alyuvarları hiç antijen içermeyen kan grubudur. Bu gruptan kişiler kanlarını herkese verebilir, yalnız kendi grubundan kan alabilirler. 2. A grubu: Alyuvarlarında antijen bulunan kan grubudur. Bu gruptan kişiler, kendi gruplarına ve AB grubuna kan verebilir, kendi gruplarından ve O grubundan kan alabilirler. 3. B grubu: Alyuvarlarında antijen bulunan kan grubudur. Bu gruptan kişiler, kendi gruplarına ve AB gruplarına kan verebilir, kendi gruplarından ve O grubundan kan alırlar. 4. AB grubu: Alyuvarlarında antijen bulunan kan grubudur. Bu gruptan kişiler yalnız kendi gruplarına kan verebilir, buna karşılık bütün gruplardan kan alırlar yılları arasında 82,000 kişi arasında uygulanan kan grubu dağılım grafiği. -13-

16 RH FAKTÖRÜ I. Rh faktörü, ilk kez 1940 ta Rhesus türü maymunlarda bulunduğu için bu adı almıştır. Bu tip maymunların hepsi Rh faktörü sahiptir. II. İnsanların %35 i RH pozitiftir, yani RH faktörüne sahiptir. III. Alyuvarlarında RH etkeni bulunanların kanı RH+, IV. Alyuvarlarında RH etkeni bulunmayanların kanı RH- olarak belirlenir. V. Dünya da RH+ faktörü RH- faktöründen daha çok görülür. -14-

17 9. KAN NAKLİ KAN NAKLİ NASIL GERÇEKLEŞİR? Kan bağışı normal olarak 45 dk. sürmektedir. Sırasıyla şöyle gerçekleşir. I. Basit bir fizik muayeneden geçerek örnek kan alınır. Sağlığınızla ilgili herhangi bir problem varsa sözlü olarak belirtilir ve daha önce kullandığınız ilaçlardan bahsedilir. II. Kan bağışından sonra dk. istirahat etmeliyiz. BAĞIŞLADIĞIMIZ KANLARAM HANGİ İŞLEMLER UYGULANIR? Kan bağışından sonra kanımızın hangi grup ( A,B,AB,0 ve RH ) olduğu tespit edilir. Dört ana kan grubu olmasına rağmen 400 den fazla grup ve faktör bilinmektedir. Gerekli durumlarda bazı alt gruplarda araştırılmaktadır. Kan grubu tespitinden sonra kanımızda AIDS, Hepatit C, Sifiliz hastalıkları araştırılmaktadır. Yapılan bu testlerde iki kere şüpheli bulunan kanlar imha edilir. KANIMIZDAN HANGİ ÜRÜNLER ELDE EDİLİR? Kan ürünü Saklama süresi Kullanıldığı durumlar Tam kan 35 gün Aktif kanamalarda Eritrosit süspansiyonu 42 gün Eritrosit sayısı arttırmada. Travma Cerrahi yanıklarda,kansızlık Tedavisinde. Trombosit süspansiyonu 5 gün Trombosit fonksiyon bozukluklarında Trombosit sayısı azlığına bağlı Kanamalarda. Taze donmuş plazma 1 yıl Plazma kayıplarında lösemi ve diğer ve kriopresipitat kanser tedavisi sırasında -15-

18 Tansiyon: Tansiyon problemi olanlar kan veremez. Hastalıklar: Yine bazı hastalıklar da ilaçlar gibi kan bağışına sürekli veya belli bir dönem için engel oluşturmaktadır. Bu hastalıklar şunlardır. I. Hepatit B (Hiçbir zaman kan veremezler.) II. Hepatit C (Hiçbir zaman kan veremezler) III. AIDS (Hiçbir zaman kan veremezler) IV. Sıtma (Tedavinin sağlanmasından 3 yıl sonradan itibaren kan verebilirler) V. Tüberküloz (Tedavinin sağlanmasından 5 yıl sonra kan verebilirler) VI. Diabet (İlaç kullanmayan veya ilaç kullandığı halde, kan şekeri regüle edilmiş olanlar kan verebilir) VII. Anemi (Anemi teşhisi konmuş kişiler kan bağışçısı olamazlar) OTOLOG KAN İnsanlara ameliyat sırasında kan lazım olabilir. Bu yüzden bazı insanlar ameliyattan birkaç ay önce kan verirler. Eğer ameliyatta kan lazım olursa kendi kanı kullanılır. Buna otolog transfüzyon denir. KAN BAĞIŞININ ÖNEMİ Sağlıklı olarak kan bağışında bulunan kişilerin yeterli olması, herhangi birinin ihtiyacını karşılayacak ve belkide onun hayatını kurtaracaktır. -16-

19 KİMLER KAN VEREBİLİR? Donör: Kan bağışı yapan kişi. Yaş: 18 yaşını doldurmuş, 65 yaşını doldurmamış olan her sağlıklı erişkin kan verebilir. Sıklık: Erkekler,en sık 2 ayda bir; kadınlar ise, en sık 3 ayda bir olmak üzere ve yılda toplam 4 üniteyi geçmemek koşuluyla kan verebilirler. Vücut Ağırlığı: 50 kg'ın üzerinde olan herkes kan bağışı yapabilir. Miktar: Bağışlanan kan standart olarak 450 ml'dir. İnsan vücudunda toplam ml kan olduğu düşünülürse, bu miktar, toplam kan hacminin sadece % 7,5-9' u kadardır.kan bağışını takiben, eksilen sıvı hacmi, damar dışındaki sıvının, damar içine geçmesiyle saatler içerisinde karşılanır. Hücrelerin yenilenmesi süreci ise, 2 ay kadardır. Düzenli aralıklarla yapılan kan bağışının sağlık açısından herhangi bir sakıncası olmadığı gibi, aksine bir çok yararı mevcuttur. Anemi: Kansızlık, elbette ki kan bağışı için engeldir. Günlük yaşamın olağan sayılabilecek ve çoğunlukla psikolojik kaynaklı olan halsizlik, bitkinlik gibi durumlar, anemi olarak algılanmamalıdır. Anemi tanısı, kan testleriyle yapılmaktadır. Kan bağışı için kriter hemoglobin değeridir. Bu değer, Erkeklerde 13,5 g/dl'nin; Kadınlarda ise, 12,5 g/dl'nin üzerinde ise, kan bağışı yapabilirsiniz. Kan merkezlerinde, hemoglobin tayini yapılmakta ve uygunsanız kan alınmaktadır. Yan Etki: Kan bağışının, kilo aldırma, zayıflatma, halsiz bırakma, kaşıntı ve bağımlılık gibi yan etkileri yoktur. İlaç Kullanımı: Almış olduğunuz ilaçlar, kanınıza geçmektedir. Bu ilaçlardan bazıları kan bağışı yapmaya engeldirler. Kan bağışından önce, eğer sağlığınız açısından mecbur değilseniz, ilaç almayınız. Almak durumundaysanız, kan verip veremeyeceğinizi kan merkezi doktorlarımıza danışabilirsiniz. I. Aspirin kullanımı: Kan bağışına engel değildir. Sadece, trombosit amaçlı kal alımında veya tromboferezde dikkat edilmelidir. II. Tegison (Sedef hastalığında kullanılan bir ilaç) kullananlar, ilacı kestikten 3 yıl sonra kan verebilir. -17-

20 10. KAN HASTALIKLARI Kan,plazma adı verilen bir sıvı ortamda süspansiyon halinde bulunan şekilli elemanlardan oluşur. Plazma,normal insanda kan volümünün 0/ sını ve vücut ağırlığının 0/04-4,5 ini oluşturur ve pıhtılaşmaz hale dönüştürülen kanın santrifüjü ile elde edilir. Kanın şekilli elemanları ise eritrosit,lökosit ve trombositlerden ibarettir. Anemi (Kansızlık) başlı başına bir hastalık olabileceği gibi bazı hastalıkların gidişi sırasında gelişen bir belirti olabilir. Kan hastalıklarına bağlı belirtiler: A-Genel Belirtiler: Kilo kaybı: En çok lenfoma(lenf hastalıklarının kötü huylu olanı)larda görülür. Lösemi(Kan kanseri)lerde bazen hızla kilo kaybı görülürse de vakaların çoğunda görülmez. Ateş: Lenfoma ve Lösemilerde sık görülür. Hastalığın kendisine veya gelişen enfeksiyonlara bağlıdır. -Titreme -Gece terlemesi -Halsizlik, yorgunluk B-Spesifik (özel) belirtiler: Sinir Sistemi ile ilgili olanlar: Baş ağrısı: -Ellerde/bacaklarda uyuşma -Sıvı kaybı Göz ile ilgili olanlar: -Kansızlıkta görme bozuklukları görülebilir. Nadiren körlük meydana gelebilir. Kulak ile ilgili olanlar: -Kulak çınlamaları ve baş dönmeleri Ağız ile ilgili olanlar: -Ağrılı dil B 12 vitamininin eksikliğinde en sık görülür. -Diş eti kanaması,burun kanaması -Yutma güçlüğü Solunum ve dolaşım sistemi ile ilgili olanlar: Kansızlığa bağlı olarak genellikle hareket esnasında nefes darlığı ve çarpıntı görülür. Diğer belirtiler öksürük, göğüs ağrısı sternum hassasiyeti görülür. -18-

21 10.1 KANSIZLIK (ANEMİ) DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ Demir eksikliği anemisi, en sık görülen anemi şeklidir. Her yaşta ve bütün sosyoekonomik gruplarda görülebilmekle beraber, çocuklarda, gençlerde ve doğurgan dönemdeki kadınlarda daha sıktır. Kemik iliğinde hemoglobin sentezi için gereken demir miktarı yetersiz olduğu zaman demir eksikliği anemisi gelişir. Demir eksikliği anemisine yol açan nedenler; I. Kronik kan kaybı, II. Diyette demir eksikliği, III. Bağırsaklardan demir emiliminin mide ameliyatlarından sonra, pika sendromunda (toprak-kil yeme alışkanlığı olanlarda), IV. Bazı bölgelerde kancalı kurtlara bağlı olarak, V. Organizmanın demir ihtiyacının artması, * Gelişmekte olan çocuklarda * Adet görmeye başlayan kız çocuklarında * Doğurganlık çağında -19-

22 10.2 KAN KANSERİ Tam olarak bilinmeyen bir nedenle ani ve denetlenemez biçiminde üremesiyle ortaya çıkan bir grup hastalık genel olarak kan kanseri adı verilir. Damarlarımızda dolaşan kanın yapım yeri olan kemik iliğinin normal olmayan kan hücrelerince istila ederek kan yapımının duraklamasıdır. En çok 2-6 yaş grubu çocuklarda görülür. Türkiye de her yıl yeni lösemi çocuk vakası ortaya çıkmaktadır. Nedenleri tam olarak bilinmemekle genetik ve çevre faktörlerinin etkili olduğu sanılmaktadır. Lösemi terimi beyaz kan yani akyuvar açısından zengin olan anlamına gelir. Kanda akyuvar sayısının artmasıyla seyreden lösemiler, kan kanserinin yalnızca tipik olmayan akyuvarların sayıca çok ya da az olmasına göre lösemik kan kanseri ve alösemik kan kanseri ayrımı yapılmaktadır. Kan kanseri, çeşitli akyuvar hücrelerinin üretildiği dokuları etkileyen bir tümör hastalığıdır. Dolaşımdaki kanı etkilediği gibi,sonuçları çevre kanında belirgin biçimde görülmeyebilir. Hastalıktan etkilenen hücreler denetimden çıkarak bağımsız hareket etmeye başlar ve kan hücrelerinin üretildiği organlara, ayrıca başka organ ve dokulara yerleşip yapısal yıkıma neden olurlar. Kan kanseri Akut ve Kronik olarak sınıflandırılır. Kronik Lösemi:Genellikle bir ileri yaş hastalığıdır. Hastaları %90 ı 50 yaşın 2/3 ü 60 taşın üzerindedir.20 yaşın altında görülmesi son derece nadirdir. Erkeklerde kadınlara oranla biraz 2 katı daha sıktır. Akut Lösemiler:Akut lösemiler erkeklerde kadınlara oranla biraz daha sık görülür. Çocuklarda daha sıktır ve 15 yaşın altındaki çocuklarda sık görülen ölüm nedenlerindendir. -20-

23 10.3 AIDS AIDS, İngilizce, Acquired Immune Deficiency Syndrome un (Edinsel Bağışıklık Noksanlığıı Sendromu) Baş harflerinden alınmıştır. Kısaca söylemek gerekirse, AIDS bedenin hastalıklara karşı savunma sisteminin iflas etmesidir. AIDS nasıl oluşuyor? Virüs bedene girdiğinde hedefi, bedenin bağışıklık sisteminin bir üyesi olan T lenfosit adı verilen bir akyuvar türü olmaktadır. T lenfosit hücresine giren virüs, hücre çekirdeğindeki genetik madde ile birleşmekte ve çoğalmaktadır. Bağışıklık sistemindeki işlemini yitiren T lenfosit bir tür virüs fabrikasına dönüşmekte, sonuçta çoğalan virüsler sistemi etkileri altına alıp savunmayı çökertmektedirler. Virüsün aynı zamanda da beyin hücrelerini de etkilediği ve nörolojik bozukluklarla da kendisini gösterdiği anlaşılmıştır. Savunma sistemi günden güne zayıflayan hasta, sonunda hastalıklara yenik düşmektedir. Belirtiler Virüsü alan kişide belirtilerin ortaya çıkması,yıllar sürebildiğinden virüsü taşıyan kişiler uzun süre sağlıklı görünebilmektedir. Bazı hastalarda uzmanların ARC olarak adlandırdıkları bir belirtiler bütünü gözlenmektedir. Bu belirtiler zayıflama, bitkinlik, gece terlemeleri, lenf bezlerinde şişme, ateş ve ishaldir. Ayrıca ağız ve cinsel organlarda aft bezleri yaraları ve ağızda mantar enfeksiyonlarına rastlanmaktadır. Virüs beyin hücrelerini etkilediğinde de unutkanlık, konuşma bozukluğu, bunama, titreme ve havalelerle neden olabilmektedir. Bulaşma Virüs kan ve sperma gibi öteki beden sıvılarıyla aktarılmaktadır. Bulaşma yolu, kan nakli, cinsel ilişki ve eroin bağımlıları olduğu gibi sterilize edilmemiş enjeksiyonlardır. Virüs bazı hastaların tükürük salgılarından saptanmışsa da öpüşme ya da aksırmanın bulaştırmada yolu olup olmadığı kesinlik kazanmamıştır. Virüs gebe anneden plâsenta (son) aracılığı ile dölüte de geçebilmektedir. Cinsel ilişki ile bulaşma konusundaki çalışmalar, eş cinsel olmayan yetişkinlerde AIDS in daha çok erkekten kadına geçirildiğini ve anal birleşmenin bulaşmayı kolaylaştırdığını düşünülmektedir. Tedavi Aıds in tedavisi henüz araştırma aşamasındadır. Bu amaçla kullanılan virüslerle etkili ilaçlardan biri olan HPA-23, virüs çoğalmasını engellemekteyse de çok toksin (ciddi yan etkilere yol açan zehir etkisi olması, kullanımını sınırlamaktadır.) -21-

24 11. SONUÇ Her işin bir sonu vardır. Bizde bu projeyi yaptık ve bunun sonucunda birçok yeni bilgi öğrendik. Sonuç olarak işlediğimiz bu projenin bizlere yararı ileride kan ile ilgili bir konu açıldığında bu konuya yabancı kalmayıp daha da detaylı olarak konuya katılmamızdır. -22-

25 12. KAYNAKÇA Temel Britannica Ansiklopedisi Meydan Larrouse Ansiklopedisi Büyük Larrouse Ansiklopedisi