Koçgiri den-dêrsim e Jenosidler

Transkript

1 Koçgiri den-dêrsim e Jenosidler Bilimin Osmanlı imparatorluğu nun Teşkilat-ı Mahsusacıları, T.C.nin kemalistleri tarafından bir ulusun yok edilmesi amacına araç edilmesi Sevê Evin Çiçek Bu yüzyılın Kürd bilim insanı tarihsel gerçekliğiyle yüzyüze. Sorumluluğunu yerine getirme konusunda ikircikli davranma hakkı, lüksü yok. Görev, sorumluluk, yetki üçgeninde kendisine düşeni yapmak mecburiyetinde. Kimyasal maddeler kullanılarak Kürdistan da gerçekleştirilen jenosidlerle ilgili bilgiler, belgeler yerleştirildikleri, gizlendikleri arşivlerde, kutularda konuyla ilgili kişilerin düğüm bağlarını çözmelerine hazır durumda, okurlarını bekliyorlar. Kürd ulusunun evlatları bilimsel araştırma konusunu içeren ulusal görevlerini diğer ulusların mensuplarının yapmalarını bekleyemezler. Böyle bir istemleri de olamaz. Kürdistan da yaşayanlar bir yana, dünyanın diğer ülkelerinde yaşayan ve öğrenim görme hakkına kavuşan onlarca insanımız araştırma, öğrenme, öğretme görevini rahatlıkla yerine getirebilecek durumdalar. Hem kendi uluslarının fertlerini, hem de diğer ulusların konuyla ilgili fertlerini doğru bilgilendirme bizlerin sorumlulukları arasında. Jenosid-soykırım konusunu Kürd ulusu açısından ele alınca, Osmanlı ve jenosidler, T.C. ve jenosidler olarak başlıklara ayırıp, Çaldıran dan, Yavuz Sultan Selim den itibaren konuyu ele almak gerekiyor. 10 Kasım 2008 tarihli makalemi Kürd Medyasına gönderdiğimde, kimyadal maadelerin kullanıldığı Kürd jenosidleri konusunda bir duyarsızlığın varlığını his ettim. Çerkes ulusundan olan ve T.C.de bürokrat olarak yıllarca rejime hizmet sunan İhsan Sabri Çağlayangil in 6 dakikalık Doğu Dersim anlatımı ise kürd medyasında sansasyonel etki yarattı. Tabi ki ses kasedi ellerinde olan Dêrsimli erkeklerimizse bilgiyi bana degil, Kürd olmayan bir bayana vermeyi tercih ettiler! Ulusal hastalığımız, bu konuda da varlığını his ettirdi. Kürd olmayan konuşunca ciddiye alınıyor, dinleniyor. Kürd olmayan yazınca, okunuyor. Özel arşivlerde korunan bilgiler kendisine sunuluyor. Kürd komplekslerinden, zaaflarından kurtulmadıkça sorun yaşamaya devam edecek. Gerçek tarihini sadece kendi ulusunun mensuplarında öğrenebilecek. Sömürgecilerin özel olarak eğittikleri, kurdukları stratejik merkezlerde görevlendirdikleri, siyasal sistemin hizmetkarları, kulları yaptıkları kişiler bilinçli uygulamalarıyla, T.C. sınırları içinde yaşayan halkları bilgisizlendiriyorlar. Yönlendirmeyle körleşenler, doğruları görme imkanına da sahip olamazlar. Yalan, yanlış cümlelerin bombardımanına uğrayan, öğrenmemeyi, sormamayı öğrenen

2 bir ulusun evlatları, kendi ölüm kararvericilerini, yok edicilerini yarğılama yerine, kahraman olarak görüp alkışlayabiliyorlar. Halen tarihimizi analiz edemeyen, sömürgecilerin verdikleri yanlış cümlelerle geçmişi değerlendirmeye çalışan öğrenme tembeli bir halkız. Kürd direnişlerini, isyan olarak ele alıyoruz. Jenosidleri, toplu katliam olarak işliyoruz. Koçgiri den, Dêrsim e Kürdistan topraklarında gerçekleştirilen jenosidlerde hangi kimyasal maddeler, gazlar nasıl, ne miktarda kullanıldılar? Bu güne kadar kaç kürd bu konuyla ilgilendi? Sömürgeci, işgalci devletin kadroları jenosidleri amaçladılar ve gerçekleştirdiler. Bizler jenoside uğrayanların aile mensupları, yakınları, aynı bölgenin insanları, aynı ulusun evlatları teknoloji kullanılarak oluşturulan ölüm tablolarını gerekli bilgilerle, donanımla tuallere çizip, kendi ulusumuzun mensuplarına, dünya kamuoyuna, ilgili kişilere tarif edebildik mi? Hayır. Bu ilgisizlik, vurdumduymazlık, sorumsuzluk bireysel korkulardan mı kaynaklanıyor? Evet. Öğrenme, öğretme tembelliğinden mi kaynaklanıyor? Evet. Kendi olamama, kendinden, kimliklerinden kaçış, kurumlaşmamayı, örgütsüzlüğü beraberinde getiriyor. Bu durum hesap sormayı, suçluları teşhir etmeyi, yargılatmayı engelliyor. Jenosidleri sürekli kılıyor. Yoketme sevdalılarına cesaret veriyor. Fransa Cumhurbaşkanı N.Sarkozy, de 1.Dünya Savaşı nın 90.cı yıldönümü nedeniyle bir konuşma yaptı. Sayın Sarkozy devlet başkanları, büyükelçiler, B.M. temsilcilerine yaptığı hitapda «Bundan 90 yıl önce de 1.Dünya Savaşı son buldu. Savaşa 65 milyon insan katıldı. 8.5 milyon insan öldü. 21 milyon insan yaralandı, sakat kaldı. 4 milyon kadın dul, 8 milyon çocuk ise yetim kaldılar. İşte savaşın bilançosu budur. Anlamak için bu korkunç rakamlara bakmak gerekir.» (Nicolas, Sarkozy, Publié le à 14:17, Allocution de M. le Président de la République lors de la Célébration Nationale du 90ème anniversaire de l'armistice de 1918 à Douaumont, Nécropole Nationale de Douaumont Meuse, Mardi 11 novembre 2008 (http// Sayın Sarkozy savaşın insan üzerinde yarattığı tahribatı bir oran da anlattı. Alman Ordusu tarafından, Fransa, İngiltere, Belçika Ordu larıının mensuplarına karşı kullanılan kimyasal silahlardan, gazlardan bahsetmedi. Hangi zehirli maddeler, gazlar kullanıldı? Hangi ülkelerin askerleri bu maddelerden, gazlardan dolayı sakat kaldılar ya da öldüler? Oluşturulan stoklardan arta kalanlar hangi ülkelere satıldı? 1.Dünya Savaşı nda Alman Ordusu mensupları Osmanlı Ordusu nu yönetiyorlardı. Ortak hedef; Orta Asya ya kadar dünyayı eğemenlik altına alıp, hammade, pazar alanları olarak kullanmaktı. Bu amaçların gerçekleşmesi için de engel olarak görülen halklara karşı korkunç yaptırımlara gidildi. Soykırım, sürgün amaca varmak için kullanılan araçlardı. Almanlar zehirli gazları ürettiler, kullandılar. Bu maddelerin ne kadarı Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde kullanıldı? , sürecinde şidettin zoruyla yerleşim birimlerinde veya yerleşim birimlerinin dışında, sürgün yollarında kaç yüz bin insan üzerinde bu gazlar denendi? Derin vadilere doğru sürülen, magaralara doldurulan binler nasıl can verdiler?

3 Almanlar, kimyasal madde yapımında kullanılan ne kadar maddeyi Osmanlı İmparatorluğu nu yöneten asker-sivil bürokratlara verdiler? Kaç kişiyi bu maddelerin kullanımı konusunda eğittiler? 1.Dünya Savaşı sürecinde soykırıma uğratılan Kürdler, Ermeniler, Helen-Rum- Grekler, Asuri-Keldani-Süryaniler bu konuyla ne oranda ilgilendiler? Bildiğim kadarıyla bu güne kadar yerleşim birimlerinde, mağaralarda, vadilerde, geçiş güzergahlarında herhangi bir inceleme yapılmadı ya da yapılamadı. Bu konuda elimde bilgi yok. Almanların, Fransa, İngiltere ve Belçika halklarına karşı kullandıkları kimyasal silahlar İttihad-ı Terraki Partisi yöneticileri tarafından Ermeni, Grek-Helen-Rum, Asuri-Keldani-Süryani ve Kürdlere karşı kullanılmıştır. Savaş-jenosid suçları işlenmiştir. Bu tarihi bir gerçekliktir. 1.Dünya Savaşı süreci bilim insanları tarafından incelendi. İnceleyenlerden biri Prof.Dr.André Kling dir. Prof.Dr.A.Kling in, dönemine ilişkin olarak Almanların kullandıkları kimyasal silahları incelemiş olması bu gün konuyu bilmek, anlamak isteyenlerin işlerini kolaylaştırıyor. Fransa Bilimler Akademisi nin tutanaklarının 174.cü cildinde, 16 Ocak 1922 tarihli ve III. No.lu toplantıda yer verilen bilgiler bizleri bilgilendiriyor. Tutanaklar, Fransa Kimyasal Savaş Maddeleri Hizmet Bürosunda korunmaktalar. Olivvier Lepick ise 1998 de, İsviçre nin Cenevre kantonunda bulunan Uluslararası İlişkiler Yüksek Araştırmalar Enstitüsünde yaptığı tarih doktorasında, 1.Dünya Savaşı nda kullanılan kimyasal gazların, silahların listesini veriyor; Başlıca tahriş, sinirlendirici maddeler; le bromacetone (CH3-CO-CH2Br) ; le bromure de benzyle (C6H5-CH2Br) ; le bromure de xylyle (CH3-C6H4-CH2 Br) ; le bromomethyl ethyl cetone (CH2Br-COOC2H5) ; le bromacetate d'ethyle (CH2Br-COC2H5) ; le cyanure de bromobenzyle (C8H6BrN) ; l'iodacetone (CH3-CO-CH2I) ; 1'iodacetate d'ethyle (ICH2COO2H5) ; l'iodacetate de methyle (ICH2COOCH3) ; l'iodure de benzyle(c6h5-ch2i) ; l'iodure de xylyle (CH3-C6H4-CH2I) ; le chloracetone (CH3-CO-CH2Cl) ; le chlorure de benzyle (C6H5-CH2Cl) ; le chlorure de xylyle (CH3-C6H4-CH2Cl) ; le chlorure de cacodyle ((CH3)2=As-Cl) ; le chlorure de benzyle orthonitre (O2N-C6H4-CH2Cl) ; l'acroleine (H2C=CH-CHO) ; le chlorosulfate d'ethyle (Cl-S03C2H5) ; le chlorosulfate de methyle (Cl-S03CH3). Öksürtücü maddeler : 1. le cyanure de diphenylarsine ((C6H5)2=As-CN) ; 2. le chlorure de diphenylarsine ((C6H5)2=As-Cl) ; 3. le dichlorure d' ethylarsine (C2H5-As-CL2) ;

4 4. le dibromure d'ethylarsine (C2H5-As-Br2) ; 5. le dichorure de phenylarsine (C6H5-As-CL2) ; 6. le dibromure de phenylarsine (C6H5-As-Br2) ; 7. le sulfate de dimethyle (SO2(OCH3)2). Deride kabarcıklar yaratan maddeler; 8. le sulfure d'ethyle dichlore (S=(C2H4CL2)) ; 9.le dichlorure d'ethylarsine (C2H5-As-CL2) ; 10.le dibromure d'ethylarsine (C2H5-As-Br 2 ) ; 11.le dibromure de methylarsine (CH3-As-Br 2 ). Nefes almayı önleyen, kesen, boğucu maddeler; 12.le chlore (CL2) ; 13.l'oxyeWorure de earbone ou phosgene (COCL2) ; 14.le chloroforrniate d'ethyle monochlore (ClCO-OCH2Cl) ; 15.le chloroforrniate d' ethyle trichlore ou diphosgene (CL-CO-OCCL3) ; 16.la chloropierine ou trichloronitromethane (N02-C=CL3) ; 17.le chlorure de phenylcarbylamine (C6H5N=C=CL2) ; 18.le tetrachlorosulfure de carbone (CCL3-SCL) ; 19.le brome (Br2) ; 20.l'acroleine (H2C=CH-CHO) ; 21.le sulfure d'hydrogene (H2S). Zehirler : 22.l'acide cyanhydrique (HCN) ; 23.le chlorure de cyanogene (CNCL) ; 24.l'iodure de ecyanogene (CNI) ; 25.le bromure de cyanogene (CNBr) ; 26.le chlorure de phenylcarbylamine (C6H5-NC=CL2). (Olivier Lepick, La Grande Guerre Chimique , PUF 1998, Paris, p.13, 14, 15) Dr.Lepick e göre; toplam olarak ton kimyasal madde kullanıldı. Bunun tonunu Almanya, tonunu Fransa, unu İngiltere kullandı. Sadece 1915 de Almanların kullandıkları kimyasal silah tondur den, 1918 e kadar savaşta toplam top kullanıldı. Ayrıca 1916 da ton kimyasal silah, 1916 da ton kimyasal silah kullanıldı. Ağustos 1914 ile Kasım 1918 arası kullanılan kimyasal silahlar tondur. Bu silahlardan sadece Rusya da kişi ölürken, Batı Cephesi nde ölü sayısı; kişidir. Askerlerin % 70 inin savaşın son 11 ayında kullanılan kimyasal gazlardan öldüklerini tespit eden Lepick, yaralı ve ölü olduğunu belirtiyor. ( Olivier Lepick, La Grande Guerre Chimique , PUF 1998, Paris, p.311, 312, 316, 319) Dr.Lepick bir başka incelemesinde; 22 Nisan 1915 de Almanlar tarafından kullanılan gazlardan bahseder. Bir günlük ölü sayısının; arası olduğunu,

5 yaralı sayısının ise; olduğunu açıklar. (Les Armes Chimique, PUF, QSJ 3472, Paris, 1999, p.34) 1921 de, M.Victor Lefebure ün ileri sürdügü teze göre ise ölü sayısı dir. (Victor Lefebure, The Riddle of the Rhine: Chemical Strategi in Peace and war, Londres, ed.collins&co, 1921, p.27 a 35) 1921 e ve Koçgiri ye gelince; Koçgirililerin karşılarında, Osmanlının bütün kurumlarını, kuruluşlarını kullanan, Bolşeviklerin mali, teknik, askeri desteğine sahip olan bir Kongre yönetimi vardır. Osmanlı Ordusu, paramiliter güçleri de savaş tecrübesine sahiptirler. Alman komutanların denetimleri altında 1.Dünya Savaşı süreci içinde Osmanlı sömürgelerinde falliyet yürüten Teşkilat-ı Mahsusa 1921 e gelindiğinde isim degiştirmiştir. Teşkilat-ı Mahsusa güçleri, Osmanlının bütün olanaklarına, bolşeviklerin desteklerini de katarak Koçgiri ye doğru yok edici darbeleri indirmek amacıyla saldırıya geçerler de, de ingilizlerle yapılan gizli antlaşma da bağımsız bir Kürdistan ın kurulmasına kesinlikle izin verilmeyecegi belirtilerek, ingilizlerin güvencesi alınmıştır. Bakanlar Kurulu üyeleri de Nurettin Paşa yı Seferde Ordu Komutanı görev ve yetkisiyle Koçgiri ulusal kurtuluş harekatını bastırmakla görevlendirirler. Nurettin Paşa, bir bildiri yayınlayarak Sivas askerlik şubesinden 1308 ve 1309 doğumluların askere alınmalarını ister. Bütün jandarma birlikleri, Sivas askerlik şubesi emrine verilirler. Üst düzey Teşkilat-ı Mahsusa kadrolarından oluşturulan bakanlar kurulunun onayı ile Merkez Ordusu Komutanı Nurettin Paşa nın askeri birliklere verdiği talimat; Harekattın şiddeti ayaklanmanın tertipçisi ve tahrikçisi olan kişilere yönelik olacaktır. Harekata başlamadan önce her birlik komutanı durumu halka bildirecek ve onları kanunlara uymaya çağıracaktır. Halktan fesadcı ve tahrikçilerin teslimi istenecektir. Verilen süre 48 saati geçmeyecek, bu süreyi aşanlar başkaldırmış sayılacaklardır. Yakalananların kaçmalarına fırsat verilmeyecek, Sivas Merkez Komutanlığı na sevk ve teslim olunacaklardır. Direnenler köy halkı oldukları takdir de bu işlem bütün köy halkı için uygulanacaktır. İsteyerek ya da istemeyerek, her ne şekilde olursa olsun ayaklanma ve eşkiyalığa katılmış olanların silahları alınacak. Silahları gizledikleri anlaşılanlar tutuklanacaktır. Düşmanı veya zararlı kişileri topluca yok etmek harekatı Koçgiri liler, Dêrsim den gelen asiler ve çevre de isyana katılanlara uygulanacaktır. denmekte. Merkez Ordusu yetkilileri bu talimatın çok gizli tutulmasını isterler. Hükümet üyeleri çevre birimler de yaşayan halkın gücünden de yararlanılmasını emrederler. Hükümete bağlı çevre ; Kafkas, Balkan göçmeni olan değişik halklar hükümete bağlı çevreyi oluşmaktalar. Bunlar Osmanlı-Rus savaşı süreci ve sonrası, Balkan savaşları süreci ve sonrası bölgede Kürd birliğine karşı özel amaçla, tedbir olarak oluşturulan stratejik köylere yerleştirilen müslümanlaştırılmış Balkan ve Kafkas halklarından oluşmaktadırlar. Paramiliter olarak kullanılırlar. Ermeni ve Helen-Rum halklarına karşı kullanılmışlardır. Tecrübe sahibidirler! Ermeni ve Rum halklarının taşınır, taşınmaz malları

6 kendilerine sunularak memnun edilmişlerdir. Sıra kimliklerinden vazgeçmeyen bölge insanı olan kürdlere gelmiştir....kürt ve Arapların düşmanı kan dökücü Nurettin Paşa yı, Koçgiri ye saldıran güçlerin komutanı yaptılar. Angora hükümeti Nurettin Paşa ya büyük yetki verdi. O da seferberliğe başladı ve Koçgiri lileri hırsız, çete, İslamın düşmanları olarak suçladı. Propagandasın da Bunlar Türk düşmanlarıyla, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan ve Ermenistan la işbirliği içindedirler. Bunlar Halife ve İslamın düşmanıdırlar. diyordu. Bu propagandasının Kürtler üzerindeki etkisi ulusal açıdan iyi oldu. Daha fazla direniş, mücadele etkisi yarattı. (I.H.Şaweyş, Roja Nuwe) Koçgiri Kürtlerinin doğaya tapmaları, kafir olarak görülmeleri için yeterlidir. Koçgirililer ; animisttirler. Bugün halen bu inanç güçlü bir şekilde varlığını devam ettirmekte. (Animisme-doğaya tapma) M. Kemal ve çalışma ekibini oluşturanlar, Müslümanlık dışındaki dini anlayışlara yaşam hakkı tanımazlar. Tahammülleri yoktur. İttihat-ı Teraki Partisi nin mensubu olan bu kişiler, partilerinin Türk-İslam kritirlerine göre davranış sergilerler. Osmanlı sınırları içine hapsedilen halkları türkleştirme ve islamlaştırma, tek din, tek dil sloğanları canlılığını korumaktadır. İntikam düşüncesiyle eğitilen, donatılan teşkilatçı silahlı kişiler, Koçgiri ve Koçgiri lilere ait her şeyi düşman olarak görürler ve saldırırlar. Kaide, kural bilmezler, tanımazlar. Savaş kuralları dahi uygulanmaz. Bundan dolayı Angora da hazırlanan planlar askeri birimlere ve idarecilere bildirilirken çok gizli tutulmaları istenilir. Merkez Ordusu tenkil harekatı planı nı hazırlayıp Genelkurmaya bildirir. Bildirinin altıncı şıkkı ; Koçgiri aşiretini bir daha başkaldıramayacak hale sokmak, yahut bu aşireti şimdiye kadar yaşadığı alandan parça, parça uzaklaştırıp dağıtmak lüzumlu görüldüğünden bu iki düşünceden hangisinin yapılacağı, tenkil hareketinin vereceği sonuçlara göre ayrıca emredilecektir. (Rahmi Apak, Türk İstiklal Harbi 6.cilt) Koçgiri aşireti mensupları Osmanlının Trebizonde, Sewaz, Xarput vilayetlerine bağlı idari birimlerde yaşamaktadırlar. Koçgiri bölgesinde ise sadece Koçkirî- Koçgîrî aşireti mensupları degil, diğer aşiretlerin mensupları da yerleşiktirler. Mart ayı bölge insanı için büyük bir değer ifade etmektedir. Doğanın canlanması, yerin-gögün birbirine kavuşması törenleri yapılır. 31 Mart en büyük törenin yapıldıgı gündür. Bu süreç içinde yakın, yıkın, yok edin emir zincirleri Angora- Sêwaz-Koçgiri güzergahında şakırdatılırlar. Direnen köy ve haneleri yakın emri süreci hızlandırır. Merkez Ordusu Komutanlığınca Genel Kurmaya yazılan telgraf dan bir kesit; Madde 2 : Uygulanan tedbirlerin esası aşağıdadır. Koçgiri aşireti ile ona yardım edenlerin silahlarının alınması ve bunlar ile beraber direnmekte ısrar edenlerin köy ve hanelerinin yakılması, mallarına el konulması ve sürgünün beylik ve ağalık tabakasının tamamen kırılarak ortadan kaldırılması. 14 Nisan 1921

7 Merkez Ordusu Komutanlığı» Merkez Ordusu harekat planını uygulamaya başlamıştır. Sadece bazı günlerdeki uygulamaları ve gelişmeleri sıralarsak soykırımın boyutu anlaşılabilinir. Arçaylan köyünden Kuruçay, Avamati ye vadisine bakış. 10 Nisan l92l - Kemah müfrezesi, Giresun müfrezesiyle birleşir. Zımara ya giden 27.ci süvari tugayı, Kuruçay ın güneyinde hareket halinde olan halkın bütün hayvanlarına el konulması, bu insanların öldürülmeleri, Koçgiri'lilerin ve Dêrsim lilerin, Doğu Dêrsim e geçişlerine izin verilmemesi ve Dêrsim e geçiş noktalarının tutulması için emir verir. 27.ci süvari tugayı, Quzkuşla bölgesinde, Terkilox un güneyine doğru giden halka karşı Eğin müfrezesini ve Komır köyü ( Müslümanlar, Kürt değiller ) paramiliter güçlerini harekete geçirir. Halkın şeytan köprüsünden Dêrsim e geçmesi engellenir. Kıyımdan kaçan insanların hayvanlarına ve taşıyabildikleri erzaklarına el konulur. İnsanlar mağaralara sığınarak ölümcül darbelerden kurtulmaya çalışırlar. Erzincan müfrezesi Fırat ın kuzeyindeki köylere karşı saldırıya geçer. Köyleri yakmaya başlarlar. Canlıları yok etmek için sahip oldukları bütün araçları, maddeleri kullanırlar. 13 Nisan l921; 14.cü süvari tümeni, Beydağ ının güneybatısındaki köylere karşı saldırı başlatır. Korkut (Kafkas halklarından oluşmuş)-karahasan ın Batı istikameti izlenir. Pazarcık köyü dahil, geçtikleri yerleri yakarlar. 27.ci süvari tugayının görevi Fırat üzerindeki geçiş yollarını tutup, sivil halkın Doğu Dêrsim e sığınmasını önlemektir. Çaqsur ( Müslümanlar, Kürt değiller) alanında keleklerle suyu geçmek isteyen halk saldırıya uğrar. Onlarca savunmasız sivil bu alanda boğulurlar, ölürler. Sağ kalabilipte doğuya doğru yönelenler izlenirler. Ilıç (Lîç) ve Kemah (Kamax) arasında bulunan Vaslı da, sivillere yönelik ayrı bir katliam gerçekleştirilir.

8 Maksutuşağı (Maxsudan) sırtlarına yerleşen Angora daki Kongre ye bağlı silahlı güçler Acemoğlu köprüsünü kontrol altına alırlar. Halka ait olan her şey talan edilir. Kabaran bahar suları üzerindeki geçiş noktaları farklı kimlikleri yok etme tutkusunun tutsağı olan kişilerin tatmin noktaları olurlar. Purê Gaban magaraları, Dereşoran köyü vadide. l4 Nisan 1921; 14.cü tümen Korkut, Karahasan ın (Müslüman degiller, Kürt değiller) batısı ve Alşan Çiftliği (Goma Alşan Begê mezin, hareketin savaşçı komutanlarından İzzet Bey in köyü) bölgesinde konumlanır. 27.ci süvari tugayı mensupları ise mağaralara sığınmış olan silahsız, sivil halkın yaşamına son vermekle meşguldürler. l5 Nisan l921; 14.cü tümene bağlı güçler sağdan Korkut, Kızılkale(Qizilqele- Mahmut Bey in köyü ) ve soldan Karahasan, Sorhın (Sorxin), Bogazören (Boxazwêran) güzergahlarında ilerler. Köyler yakılır. Bu köylerin halkı ve Cerid liler sağ kalabilmek için Doğu ya doğru yönelirler. Bu köylerin insanlarına ait olan eşyalar ve hayvanlar müfrezeler tarafından gaspedilirler. 16 Nisan l921; 14.cü tümen mensupları Alşan Bey in konağının bulunduğu Boxazwêran köyünü yakarlar. Giresun Alayı, Kalkancı bölgesini yakar. Hücum taburu ise Kızıldağ a (Çîyaysurik) doğru ilerler. 27.ci süvari tugayı Çengeli dağı ve çevresinde yakma, öldürme, talan, tecavüz işlemlerini yürütür.

9 18 Nisan l921; Alanda bulunan Tugaylardan biri İngurik, Kapımahmut, Boğazören köylerine, ikinci Tugay ise Cefan köyüne gider. Bu köyde toplu mezar oluşturulur. Çorak(Çorax) köyünde de aynı işlem gerçekleştirilir. Çimen mezrasından (Yoncabayır) Seyd Heydê oradan yaralı olarak kurtulanlardan birisidir. Çorax daki katliamın tek tanığıdır. 17 kişi bir çukura atılırlar. Halkın her yıl ibadetlerini yaptıgı Çengeli dagının purları ve magaralar. Bu magaralarda gızlenıyorlar. Arçaylan ve Moxındi mezraları arasında bulunan, Zimag (orman içindeki mağara) denilen alanda toplu katliam gerçekleştirilir. Kar ve soğuğa karşı korunma amacıyla gece ateş yakılır. Toxıt köyün de konumlandırılan saldırı güçleri tarafından yakılan ateş ve duman görülür. Ertesi gün saldırıya geçilir. Toxıt köyünden bir paramiliterin yol göstermesi sonucu savunmasız olan bu insanların yerleri tespit edilir ve sivil halk toplu halde öldürülür. Savaşamayan insanların, hamile, bebekli kadın ve çocukların kurtarılması için Doğu Dêrsim e götürülmelerine karar verilir. Bundan dolayı Haydar Bey, 24 Nisan 1921 de, kişilik bir kitleyle Erzincan-Pilömür (Pılemori) üzerinden Doğu Dêrsim e geçmek ister. Haydar Bey yanındaki kuvvetlerle Erzingan ın kuzeyinden geçerek Qureyşan- Xuresu aşireti mensuplarının yaşadığı bölgeye gider. Kongre ye bağlı ordu güçleri de onları arkadan takip ederler. Haydar Bey, Angora daki Kongre hükümetini oluşturan teşkilatçılarla gönül birliği içinde olan, ittihatçı Qureyşan-Khuresu aşireti ağası Kör Paşanın (Paşoyê kûr-pasao kor) saldırganlığı ve saygısızlığıyla karşı karşıya kalır. Doğu Dêrsim e geçemeden geri dönmek zorunda kalırlar. Bölge de örgütlenmiş olan Teşkilat-ı Mahsusa, yerli elemanlarıyla, yerlilere karşı saldırıya geçirilmiştir. Bundan dolayı Haydar Bey çaresiz kalır. Koçgirililerle birlikte geri dönerlerken, Kongre nin teşkilatçı paramiliter güçleriyle, bölgede jenosid görevini yürüten düzenli ordu kuvvetleriyle karşılaşırlar. Çarpışarak Koçgiri bölgesine varırlar. Bu güzergahda çok sayıda Koçgirili sivil ölür.

10 Bu vadiler Dogu Dersim`e geçis olanagı saglıyorlar İmraniye de Kumandan Paşa Hazretleri ne; No: 99 şifre Osman Ağanın kumandanlar tarafından bazı kişilere verilen vesikalara itibar etmeyerek, pek şiddetli hareketlerde bulunduğu ve bunu gören halkın haysiyetlerinden dolayı sığınmaya yanaşmadıkları belgelerle öğrenildi. Hareketlerini değiştirmesi için adı geçene kesin emir verilmesi ve mümkün ise bir an önce memleketine iadesi rica olunur efendim. 28 Nisan 1921 Sivas Valisi Cemal» ( Cumhurbaşkanlığı arşivi ) İdari yönetici, askeri yöneticiden istekte bulunur. İslamlaştırıp osmanlı devletinin kulu yapamadıkları, ümmet zincirine bağlayamadıkları Kürdistani bütün kimlikleri koruyan kürdü kafir, din düşmanı, kitapsız, hırsız olarak gören, Arnavut ve dönme olan Nurettin Paşa, Osman Ağa nın pratiğinden son derece memnundur. Vali Cemal Bey in ricası onun için önemli değildir. Tek isteği farklı olanı yok etme olan Osmanlı devletinin askeri kadrosu hedefine ulaşmadan bölgeden ayrılmayacaktır.

11 Tümüyle yakılan çiman mezrası Mustafa Kemal ve bakanlar kurulunu oluşturan teşkilatçı ekibi halka en fazla zarar verme yetenegine sahip olanı, en çok canlıyı öldüreni, köy yakanı, tecavüz edeni en iyi noktalara yerleştireceklerdir. Rütbeler yükselecektir. Suç işleyen, yargılanmayacağını bilir. Arnavut Nurettin Paşa, o zamanki özel harb dairesinden görev, yetki, güvence almıştır. Koçgiri ulusal kurtuluş harekatı yenilgiye doğru gitme gelişmesi gösterince, Merkez Ordusu Sebastia-Sivas a döner. Komutanları bir bildiri yayınlar. "Koçgiri reislerinden Azamet ve biraderleri Bahri ve Sabit Beylerle, Filig Ali, Hemo ve Zara nın Çevirmehan ından Aziz, Taki ve Haydar Bey soyundan Pehlivan ile Hüseyin ve Aşur ile beraber 159 kişi ve ayrıca 113 kişi ölü olarak ve 113 kişi yaralı olarak elde edilmiştir. Aynı zamanda 2000 tüfekle, 218 beygir ve 207 asker firarisi yakalanmıştır (NuriDêrsimi - Kürdistan Tarihinde Dêrsim, S ) Bu bildiride belirtilen sayılar kesinlikle doğru değildir. 113 ölü ve 113 yaralı (!) İnsan isteyerek, seçerek öldürse ancak böyle bir orantı oluşabilir. Gerçekte ise ölü sayısı çok yüksektir. Koçhisar, Zara, Gercanus, Zerenik, Kemah, Divriği ve Kangal bölgesinde geniş bir tarama (!) harekatına girişen Merkez Ordusu güçleri ve Giresunlu çeteler yalnızca 272 kişiyi mi öldürdüler? Gerçek sayıyı onlar da bilemezler. Tarama sözcüğünün anlamı çok farklıdır. Askeri kuralları bilen bu sözcüğü çok iyi yorumlayabilir. Jenosid bu sayılarla gizlenilmek istenmiştir. Konuyla ilgili olarak Büyük Millet Meclisi nde ki tartışmalardan bir kaç görüş; M.Kemal ve yönettiği bakanlar kurulunun kararlarıyla Kürdistan da görevlendirilen düzenli ve düzensiz ordu komutanları soykırım yöntemiyle savaşırlar. Jenosid öyle bir aşamaya getirilir ki meclistekiler de tartışma gerekliliğini duyarlar. Bu konuyu mecliste tartıştıran kişi Erzurum mebusu, Kürd ve Şadi aşiretinden albay Hüseyin Avni Bey dir. Basına yansıyan tartışmalardan birisi özetle şöyledir; Albay Avni Bey:...hükümet bizi hem ayaklanmanın ciddiyeti konusunda, hem de acımasızca bastırılması konusunda haberdar etmedi...

12 Bağırtılar, sesler, susturmalar... Hükümetin hatası nedir? Sıralardan değişik sesler... Bu bir diktatörlüktür. Biz gerçeği öğrenmek istiyoruz. Ulusun temsilcileri miyiz? Evet mi? Hayır mı?... Siz sadece hükümetin uşaklarısınız... Mebusların sesleri, şiddetli ve uzun gürültü... Soldan sesler :...söyleyin siz nereye araştırma heyeti göndermek istiyorsunuz? Kürdistan ateş ve kan içinde ve siz hala aptal ve modası geçmiş önlemler... Sağda ve merkezden sesler :...susun, hain söylenen gerçek değildir... Hemen, hemen bütün mebuslar ayaktadırlar ve birbirlerine bağırırlar... Abdul-Kader Kemali Bey: (kürsüye sıçrıyor)...hükümet kanuna saygı göstermiyor... Uğultular ve bağırmalar... Kürdistan da her şey sakindir demekle, yalan söylüyor... Konuşmacının konuşmasına fırsat verilmiyor ve zorla kürsüden indiriliyor) ( La Répression Du Mouvement Kurde», dans le Bulletin Périodique De La Presse Turque n 15, Paris, Juillet 1921, P. 6) Siz sadece hükümetin uşaklarısınız çok doğru, yerinde söylenilen bir belirleme. Angora daki hükümeti oluşturanlar Teşkilat-ı Mahsusa nın çok özel kadrolarıdırlar. Çeşitli vaatlerle, atamalarla kongreye götürülüp, sıralara oturtulan ve kendilerine konuşma hakkı verilmeyenler ise, o dönemki asker ve sivil Osmanlı bürokrasinin bir kesiminin oluşturdugu meclisin, Teşkilat-ı Mahsusa nın, yani o günkü derin devletin karargahı olduğunu anlayamamışlardır. Teşkilat adlı gizli devletten habersizdirler. Kullanıldıklarını anlayamazlar! Yavuz Sultan Selim den sonra eli en çok Kürd Animist kanına bulaşan Mustafa Kemal tarihli oturumda kendisini Başkumandan seçtirmiş ve bütün yetkileri elinde toplamıştır. Eleştirmeye, soru sormaya, bilgi edinmeye çalışan atama mebuslara hadlerini bildirir. Ben varken, kimse ordunun çalışmalarını denetlemeye kalkamaz. demektedir. Başkumandanlık kanunu nu çıkartarak kendisinin ve diğer ordu mensuplarının çalışmalarının kontrol edilmelerini, sınırlama getirilmelerini engeller. Önlemini alır. Yetki, görev, sorumluluk vardır, ama hesap verme, bilgilendirme, açıklama yapma, sorumlu olma yoktur. Askeri diktatörlük halkları kırma falliyetlerini aralıksız sürdürür.

13 Meclisteki tartışmaların basına yansımasından rahatsızlık duyan ve tartışmaların yazılmasını istemeyen bazı milletvekilleri, başta Osmanlının idari yöneticisimutasarıf, Erzincan mebusu Emin Bey, Koçgiri konusunda görüşme isteyen 107 imzalı bir önerge vererek, gizli oturum isterler. Milletvekillerinden bölgeyi yakından bilenlerin dile getirdikleri gerçekler ise jenosidin boyutunu anlatmaya yetiyor. Değişik tarihlerdeki oturumlarda dile getirilen gerçekleri özet olarak belirtecek olursam; Büyük Millet Meclisi -Angora, tartışmalar ve görüşler; Konu : Koçgiri - Ümraniye hadiseleri ve Doğu vilayetlerindeki genel asayış Reis - Buyurunuz Emin Bey. Emin Bey ( Erzincan ) : Efendim gizli oturumu biz istedik. Sebebi de defalacla görmüş ve Ümraniye den, oradan geçmiş bir arkadaşınızım. Ben, Koçgiri hadiselerini tamamen takip etmiş bir arkadaşınızım. Oradaki cereyanı ahvali tadat etmek için memlekette gerek hayati siyasiyesine ve gerekse orduda dahi heyeti umumiye zannedileceği için gizli oturum talep ettik. Bundan dolayı teklif etmiştim. Çünkü orada öyle bir zulüm icra edilmiştir ki tüyleri ürpertir. Çünkü efendiler memlekete yapılan bütün zulüm felaketi Büyük Millet Meclisi namına yapılmıştır. Bunu anlatmak, açıklamak zannedersem dışarıda kötü tesir yapar. Gizli oturum teklifimiz bundan doğmuştur. Dışarıdakilerin, başkalarının bilmesi lazım gelmez. Dışarı, başkaları bilse de yabancı devletlerin bilmesi gerekmez Hacı Fevzi Efendi (Erzingan) :. Ümraniye nin menfaati mevkiiyesi Dêrsim e nispetten ehemmiyetsizdir. Fakat kavim ve milliyet itibariyle aralarında fark yoktur. Bu itibarla birbirlerine şiddetle bağlıdırlar. Bundan dolayı birbirlerinin tesiriyle etkilenirler. İşte Ümraniye den Dêrsim dahi etkilenmiştir. Ümraniye de sebepler ve etmenler pek çoktur.. Dördüncüsü, çok ileri gitme, arz ettiğim uygulama ki yüce meclisinize aktaramıyorum, anlatamıyorum. Bu uygulama Cengizlerde, Ermenilerde, Yunanilerde olmuş idi. Atlarına binmişler, silahlarını almışlar.... Hacı Ahmet Efendi ( Muş ) : Hakikaten buraya gelirken uğradığım yerlerde bizi de Ermeniler gibi kesecekler diyerek dalgalanan bu haberdêrsim e kadar gitmiştir Emin Bey ( devamla ) : Ve Ümraniye de meydana gelen ve başkalarına da ders olacak şekilde cezalandırma denilen bu şeyin Afrika barbarlarının bile kabul edemeyecekleri derecede olduğunu gören Dêrsim liler korkmuşlardır. Örneği budur demişlerdir. Bu facia Ermenilere bile yapılmamıştır... Koçgirililer halen mağaralardaki iskelet, elbise kalıntılarında, toprakta, köylerdeki toplu mezarlarda gerekli incelemeleri yapabilmiş degiller. Bu soykırımla ilgili olması gereken çalışmalar yapılmıyor.

14 Qercesar köyü Doğu Dersim ve kimyasal maddeler Dêrsim isyan değil, ulusal, kültürel, dinsel anlam da sömürgeciliğe karşı bir direniştir den itibaren bu bölge her yönüyle araştırılmış, incelenmiş ve elde edilen sonuçlara göre planlamalar, proğramlamalar, hazırlıklar yapılmıştır. Boyutları kapsamlı olan bir jenosid-soykırımdır. Osmanlı İmparatorluğu sınırları içine hapsedilen ve 1.Dünya Savaşı süreci içinde asker-sivil osmanlı bürokratlarının yok edilmelerine karar verdikleri halklar bu savaş sonrasında da jenoside uğrarlar. Bu soykırımların uygulayıcıları, hukuki anlamda soykırımlardan sorumlu olan kişiler, Dêrsim soykırımının planlamasını yapan, pratiğe koyan kişilerdirler. Kimilerinde ise soykırım görevi babadan oğula geçmiştir. T.C. Genelkurma Başkanlığı nın Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ) adlı resmi yayınında Dêrsim de uygulanan jenosid eylemleri gizleniyor. Uçakların seferleri, atılan maddeler açıklanmıyor. Kitaptan sadece bir kaç anlatım, kimyasal maddelerin varlığını, kullanıldıklarını ispatlamal için yeterli;

15 Muxar (Koçyatagı)köyü-Kamax ; soykırım ve çocuk olmak 1 Temmuz 1938; Ayaklanma bölgesindeki haydutların durumu şöyleydi: Haydaran ve Kör Abbas aşiretlerinden 100 kadar silahlı Timnas tepe de ve Roşnak boğazını tutmakta. Bunların aile ve davarları Hinzari güneyindeki dere ve yaylalarda. Silahlı 50 kadar Demenanlı Haydut Dolubaba, Kerenko tepeleri etrafında, aileleri Piter, Kafat ve Laç deresi mağaralarında. Keçel haydutlarından 100 kadar silahlı Karasakal yaylası cıvarında, diğer 50 kadar silahlı Bal Uşağı haydutlarıyla birlikte Dojikbaba kuzey sırtlarında; Abbasan, Aşuran ve Beyit uşaklarından 50 kadar silahlı Dojıkbaba güney sırtlarında; bu haydutların 5-6 bin tahmin edilen aile efradı İskisor, Ahpanos, Horan bölgelerindeki mağaralarda, dere tabanlarında, Sırpat mağaralarında saklanmaktadırlar. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1972, s.432) Haydaran, Heiderû, Kör Abbas ; Avasû, Roşnak; Rosnage, Demenanlı; Demenu, demenız, Piter; pêterê, Kafat; Kalferat, Keçel; keçelû, Bal Uşağı; bolevanu, Dojikbaba; Tujikbava, Abbasan; Avasû, Aşuran; asuru, Beyit; beytu, İskisor; İksor,

16 Demenan, Demenu, Demenız aşireti mensuplarının yaylası 3 Mayıs Bu arada Demenanlı aşiret reisleri nezdinde toplantı halinde bulunan diğer aşiret reislerinin, havadan bombardıman edilmek suretiyle toplantıyı dağıtmak ve aşiretler üzerinde moral kırıcı bir etki sağlamak luzumu üzerine tayyare alay komutanı komutasında 5 uçaklı bir filo, Kırklardağı darboğazdere yolu-zele Dağı-Kırmızı ve Kosur dağları kuzeyindeki keçizeken(yukarı bor) köyünü havadan bombaladı. Bu hava taaruzunda özellikle Sabiha Gökçen Hanım ın attığı 50 kiloluk bir bomba Keçizeken köyünden kuzeye doğru kaçan asi grupa oldukça ağır zaiyat verdiği yapılan gözetlemelerden anlaşılıyordu. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.388) Demenanlı; Aşira Demenu, demenız, Kırklardağı; Koê Qhelxeru, darboğazdere yolu; rea dere çeti, Zel Dağı; Koê Jele, Kırmızı ve Kosur dağları; Koo sur, keçizeken; borê čorr. 26 Mayıs 1937 yi takip eden günlerde de 25.nci Alay, Muhafız Alayı, 62.nci Alay, Jandarma Birlikleri, çıkarıldıkları müfrezelerle tarama işine devam ettiler. Yer yer eşkiya ile müsademe edildi ve uçaklar asi köylerini bombaladılar. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.400) Nihayet 22 Haziran 19382de Seyyar Jandarma Alayı tekrar taaruza başlayarak şiddetli müsademelerden sonra saat da Amutka köyünü işgal etti. Amutka karakolunu kurtardı. Bu müsademe de bir er şehit, iki er yaralandı. Haydutlardan da karakol civarında 20 kadar ceset vardı. Amutka nın işgalinden sonra Ali Boğazı na doğru kaçan haydutlar üç tayyare filosu tarafından bombalanmışlardı. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.429)

17 Versalê magaraları. Muzır daglarının eteklerinde 23 Haziran 1938: 57.nci Alay Karargahı, I.nci Tabur ve bir topçu takımı, daha önceki emre göre Bilgeç tepeye gelmiş ve burayı işgal etmişti. Keza bu gün bir tayyare filosu Tagar ve Bozan köylerini bombalamış ve civardaki sürülere makineli tüfek ateşi açmıştı. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.430) Tagar; Tağu, Bozan; bozu 8 Temmuz 1938 gününe kadar birlikler bulundukları bölgelerde arazi ve hava şartları çok ağır olmasına rağmen devamlı surette tarama faaliyeti yapmış, bu hareketlerde zaman zaman ve yer yer haydut direnmeleri ile karşılaşıldığı için yapılan müsademelerde kıtalarımızdan bir miktar şehit ve yaralı verilmişti. Haydutlara da oldukça ağır insan ve hayvan zayiatı verdirilmiş, yer yer dehaletler olmuş ve muhtelif bölgelerde haydutların terkettikleri hayvan sürüleri toplattırılmış, yapılan tarama harekatında zaman zaman tayyare desteği de yapılmış ve bazı köyler bombalanmış ve yakılmıştı. Bundan sonraki günlerde de tarama faaliyeti aynı şekilde devam etmiş ve beliren ihtiyaca göre yeni müfrezeler tertiplenip görevlendirilmiş ve bölge komutanlıkları kuruluşlarında bazı değişiklikler yapılmıştı. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.433) Haydutların sığındığı, ağızları mazgallı taş duvarlarla kapatılmış mağaralar, cesur askerlerimiz tarafından kuşatılmış top ve makineli tüfek ateşinden başka 25.nci Alay dan gönderilen istihkam müfrezesi tarafından tahrip kalıpları atılmak suretiyle mağaralar tahrip edilerek içindekiler öldürülmüş, can havli ile dışarıya fırlayanlar da ateşle imha edilmişti. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.436)

18 Xeceri yaylası 23 Ağustos 1938 de Başbakanlık; İçişleri ve Milli Savunma Bakanlıkları ile 1.nci, 2.nci, 3.cü Ordu Müfettişlikleri ve IV.ncü Genel Müfettişliğe verdiği emirlerde (özetle):...(...)...iv.cü Genel Müfettişlik ve III.cü Orduca daha önce kararlaştırılan birliklerin ve bunların konuş yerlerinin uygun olduğuna, ayrıca üç uçaktan mürekep bir hava grubunun Vertetil tayyare alanında bırakılmasına...(...)...güney bölgesinde yapılacak tatbikat sonunda imkân bulunduğu takdirde Tunceli de kalmış olması muhtemel bazı haydutların imhası için özel teşkilattan da yararlanmanın düşünüldüğünü bildirmişti. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, genelkurmay Basımevi, 1972, s.464, 465) 6 Eylül 1938 de başlayan arama ve tarama harekatı, ordu emrine göre bütün ciddiyet ve şiddeti ile devam ediyordu. Ordunun 15 Eylül 1938 akşamı hedefleri için verdiği emre göre birlikler, o tarihe kadar, kendilerine ayrılan bölgelerdeki mağaraları, taş kovuklarını ve bir insanın saklanabileceği her noktayı adım adım aradılar. İstihkâm müfrezesi birçok mağaraları tahrip suretiyle yardımda bulundu ve bu suretle topçu ve piyade ağır silahları yakın desteğinde yapılan tarama harekatında bir çok mağara ve cıvarlarında yapılan müsademelerde, içlerinde bazı aşiret reislerinin de bulunduğu yüzlerce haydut imha edildi. Bir o kadar da kadın ve çocuk grupları yakalandı. Bu arada yine yüzlerce hayvan, silah ve cephane ele geçirildi. Haydutların direndikleri köyler, münferit evler, komlar ve hatta tarla ve meşelikler yakıldı. Böylelikle manevranın bu son safhası da sona ermiş oldu. (T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, seri No:8, Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar ( ), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1972, s.477)

19 Batı Dêrsim li kadın yası simgeleyen siyah renkli elbiseye bürünür. Fransızlar tarafından düzenlenen bir raporda 1-13 sayfalara kadar askeri fabrikalarla ilgili bilgiler verilmekte. Raporun 6.cı sayfasında Almanların Ankara Mamak da 1925 yılında kurdukları ve idare ettikleri fabrikada T.C. ordusu için gaz maskeleri üretildigi açıklanmakta. Bir başka fabrikada ise özellikle sadece el bombalarının imal edildigi belirtiliyor. Bu bilgiler, T.C. ordusu mensuplarının bombaladıkları yerlerde zehirli gazlar kullandıklarını ıspatlıyor. T.C.Ordusu mensupları, jandarma birimleri zehirli gazları kulanıyorlardı ki gaz maskelerini de kendi personellerini korumak amacıyla üretiyorlardı. Raporun 7.ci sayfasında ise; «Ankara`nin 40 Km. Doğusunda Küçük Yozgad da 1929 yılında bir fransız sosyetesi tarafindan kurulan fabrika iflas etti. T.C.ni yönetenler fabrıkayı satın aldılar itibariyle ordu silahlari için kimyasal maddeler üretilmeye başlanıldı. T.C. yetkilileri bu fabrika için Alman devletinden kimyasal maddeleri en hızlı üreten makinalar satın aldılar. 5 fabrikadan oluşan bu birimde ki bölümler; kimya, nitroselüloz, dinamit, siyah pudra, çakmakateçleme den oluşmaktadırlar. Macar uzmanlar yenileme, düzenleme yapmakla görevlendirilildiler. Bu makinlar aracılığıyla 24 saatte, kg tritol, 8 saat de kg dinamit, yine 8 saate kg nitroclicerin üretiliyor. Bu miktaın yükseltilmesi amaçlanıyor. Nitroclicerinin kga, tritolun kga çıkarılması hedefleniyor. Ayrıca bir başka fabrika da inşa edildi. Burada da patlayıcı maddeler üretilecek. Amaç; 8 saate 500 kg patlayıcı nitroglio, 8 saate 700 kg patlayıcı nitrocelluloz, 24 saate 10 ton sülfirik asit üretmek. Ankara Mamak da ki gaz maskesi üretilen fabrika ; Fabrika daha önce «Alman Auer Evi» isimli kurum tarafından Kızıl Haç a hizmet sunması amacıyla yapıldı ye kadar T.C Ordusu alman endüstirisinden gaz maskesi satın alıyordu.

20 Kasım 1935 de çalıştırılmaya başlanılan bu fabrika da gaz maskeleri üretiliyor. 8 saate , 24 saate maske yapımının imkan dahilinde olduğu açıklanıyor.» denmekte. (Ambassade de France en Turquie, L`Attache Militaire, No; 31/ A.M., Exemplaire No; 1, Note Sur Les Fabrique Militairess en Turquie, Stamboul, au 31 Janvier, 1937, s.6, 7, 8, 10) Dêrsim jenosidi sürecinde kimyasal maddeler kullanılmıştır ve sonrasında T.C. yetkililerinin ellerinde olan kimyasal maddeler, bu maddelerin özellikleri, etkileri bilinmeli. Maddeleri tek tek açıklamak bilgilendirme açısından önemli. Nitroselülloz, nitrosellulozun tehlikeli özellikleri ; Alevlenmesi ; Kuru nitrosellüloz çok kolay alevlenebilen bir katı olup 13 C patlıyarak yanar. Nitrosellüloz buharları havanın oksijeni ile birleşerek sıcakta ateş alır ve yanğına sebep olur. Sıcaklık 160 ile 170 C üstüne çıktığında kıvılcım veya ateşe ihtiyaç olmadan kendiliğinden tutuşur ve patlar. Nitrosellülozu nemlendirmek için ilave edilen çözücülerde çok kolay alevlenebilen maddelerdir. Nitrosellüloza ilave edilen organik çözücüler, onun, kendiliginden veya ateşleme ile alevlenmesinde önemli roll oynarlar. Stabilitesi & Reactivitesi ; Nitrosellülöz normal sıcaklık ve basınç altında dengelidir. Nitosellüloz şoka çok duyarlı olup, sıcaklıkta parçalanarak nitrojen dioksit ve nitrojen monoksit gibi çok zehirli gazlar çıkararak başka bileşiklere dönüşür. Hem kuru halde, hem de nemli halde nitrosellülöz çok kuvvetli oksitleyicilerle asit ve bazlar dahil reaksiyona girerek nitrogen oksitleri üretir. Sağlık açısından tehlikeleri ; Nitrosellülozun buharlarını içine çekmek veya tenefüs etmek, burun ve boğazı rahatsiz eder. Nitrosellülozla temas etmek, dokunmak deriyi ve gözleri rahatsız eder. Ayrıca nitrosellüloz derinin kurumasına ve dermatitis denen deri hastalığına sebep olur. Nitrosellülozu nemlendirmek için kullanılan izopropil alkol yüksek buhar basıncından dolayı deriyi ve gözleri rahatsız eder. Izopropil alkol nitrosellülozdan daha çok uçucu olduğu için buharları kolaylıkla nefes yoluyla insanlara geçer. Nemlendirmede kullanılan çözücülere maruz kalmak insanlarda baş dönmesine, nefes alma zorluğuna (nefes darlığına) ve baygınlığa sebep olur. Uzun bir müddet nemli nitrosellüloza maruz kalmak, kronik saglık etkileri yapar, örnegin böbrek ve karacigere zarar verir, merkezi sinir sistemini bozar, deprasyona ve kalıcı göz hasarına sebep olur. Nitrosellülozun bozulması veya yanması örnegin nitrogenin oksitleri, hidrojenin, siyanur ve karbon monoksit gibi saglığa zararlı toksik gazları üretir ve saglığa zarar verir. A.B.D., New Jersey Ayaleti Saglık ve Yaşlılar Bakanlığı tarafından tehlikeli maddelerin insan bedeni üzerine olan etkileri konusunda hazıirlanan buroşürde, nitrosellülozun etkileri hakkında şu biligilere yer veriliyor. Nitrosellülozun buharları tenefüs edildiği zaman insanlara etki eder. Nitosellüloza dokunmak veya temas etmek deri ve gözlere zarar verir. Nitrosellülozu tenefüs etmek burun ve bogaza zarar verir. Yüksek dozda nitrosellüloza maruz kalmak, sersemlik, nefes darlığı ve baygınlık gibi hastalıklara sebep olur. Nitrosellüloz çok patlayıcı, reactive ve çok çabuk alevlenebilen bir maddedir. Bu özeliklerinden dolayı nitrosellüloz ABD de de tahlikeli maddeler listesine alınmıştır.

21 Referanslar ; 1-Use, handling and storage of nitrocellulose, Occupational Safety & Health Circular, Ministry of Power, Singapore. 2-Hazardous Substance Fact Sheet, New Jersey Department of Health and Senior Services, June Nitrogliserin Nitrogliserin kimya literatüründe gliceril nitrate, NG, NTG, nitroglin, nitrol, 1, 2, 3-propanetriol, trinitrate, trinitroglicerine, nitroglicerol, anginine, blasting gelatin, blasting oil olarak geçer. Nitroglicerin insanlara nefes yoluyla, hazım yoluyla, göz veya deriye temasla ve deri tarafından emilmekle geçer. İnsanlar üzerindeki etkileri: Nitroglicerin insanlarda, kalbe, kan dolaşımı sistemine, kana ve sinir sistemine etki eder. Nitroglicerin üzerinde yapılan araştırmalar, milyonda 0.03 ile 0.11 (ppm) arasında nitroglicerin ihtiva eden bir ortamda çalışan işçilerde baş ağrısı ve rahatsızlık yaptığına dair belirtiler görülmüştür. Uzun bir süre nitrogliserine maruz kalan kişilerde tolerans ve bağımlılık oluşur. Bir ile üç gün nitroglicerin dozuna ara vermek bağımlılarda huzursuzluk, şiddetli gögüs agrısı ve ani ölümlere sebep olur. Nitroglicerine karşı bağımlılık kazanan işçilerde haftasonları çalışmadıkları zaman baş ağrısı, anajin, boğukluk gibi rahatsızlıklar görülmüştür. Uyuşturucuya alışmış insanlar gibi, tekrar nitroglicerin dozuna maruz kaldıkları zaman bu etkiler kaybolur veya etkileri azalır. Nitroglicerine maruz kalan insanlarda methemoglobinemia ve leukopenia gib kan bozuklukları görülmüştür. İlaveten nitroglicerine maruz kalanlarda anormal karaciger bozuklukları gözlenmiştir. Raynaud s hastalığı ve yüzeysel nevropatik rahatsızlığı yaptığı rapor edilmiştir. Maruz kalmanın işaret veya belirtileri: Kısa bir müddet nitroglicerine maruz kalmak, baş ağrısı, bulantı, kusma, bazı hallerde ishal, terleme, ve baş dönmesi gibi rahatsızlıklara sebep olur. Kısa bir müddet yüksek dozda nitroglicerine maruz kalan insanlarda ; kaidede kramplar, kusma, deprayson veya cinnet, çılgınlık, şaşkınlık, sayıklama, kıvranma, karıncalanma, felç, uyuşukluk, göz bozukluğu, nefes darlığı, mavi deri hastalığı, kalp yavaşlaması, kan dolaşım sisteminin çökmesi gibi hastalıklar tespit edilmiştir. Ani ölümlere sebep oldugu saptanmıştır. Uzun bir müddet nitroglicerin dozuna maruz kalmak insanlarda bağımlılık yapar ve aniden dozu kesmek gögüs agrıları ile beraber, huzursuzluk, zayıflık, kusma, baş dönmesi, baş ağrısı veya göz bozukluguna sebep olur. Ayrıca ani ölümlere de sebep olabilir. Uzun bir müddet nitroglicerin dozuna maruz kalmak, şiddetli baş agrısı, hayal görme, ve cilt hastalığına sebep olur. Nitroglicerine temas etmek, dermatitis denen cilt hastalığı yapar. Referanslar ; 1-Occupational Safety and Health Guideline for Nitroglycerin, By U.S. Department of Labor Occupation Safety & Health Administration, 2-Material Safety Data Sheet, Duke University Medical Center, Pages 1-6, Reviewed on 05/03/2000.

22 3-Dangerous Properties of Industrial Materials, Sixth Edition, Edited by N. Irving Sax, Published by Van Nostrand Sax, New York, Nitroglycerin, Merck Index, An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals, 12 th Edition, Edited by Susan Budavari, Published by Merck Research Laboratories, Merck & Co, Inc., Whitehouse Station, New Jersey, Sülfürik asit, insan sağlığına olan etkileri Neden olduğu genel saglık tehlikeleri ; Sülfürük asit çok ucucu değildir ve dolayısıyla işyeri etkileri başlıca toz (mist) ve arosol (aerosol) şeklinde olur. Sülfürük tenefüs edildigi zaman şiddetli rahatsızlık ve korozyona sebep olur. Solunuma olan etkilerinin derece ve şiddeti, fiziksel hali ve arosol taneciklerinin büyüklüğü, tesir ettigi bölüm veya organ, dozu ve nem gibi faktörlere baglıdır. Sülfürük asit hayati tehdit eden pulmonary edema (akcigerde sıvı veya su birikimi) denen akcigere çok zarar veren hastalığa sebep olur. Bu hastalığın başlıca belirtileri arasında öksürme ve nefes darlığı gelir. Etkileri maruz kaldıktan hemen sonra derhal ortaya çıkmaz, saatler ve günler sonra belirtiler başlar. Bu etkiler, maruz kalma durumu devam ettikçe ağırlaşır. Yüksek doza kısa bir süre maruz kalmak, şiddetli ve kalıcı akciger rahatsızlığına sebep olur. Yapılan araştırmalarda, 5 ile 15 dakika arasında 1 mg/m3 altındaki bir dozun etkisinde kalan gönüllüler, koku ve rahatsızlık hissettiklerini açıklamışlardır. 3 mg/m3 ile 5 mg/m3 arasında sülfürük asit ihtiva eden bir ortamda kalan herkes etkisini fark etmiş olup, bazıları ortamın rahatsız edici olduğunu belirtmişlerdir. Sülfürük asitli ortamda derin nefes almak, genellikle öksürme ve solunum bozukluklarına sebep olur. Sülfürük asit alışkanlık yapabilir. Diğer bir araştırmada, yüksek doza (39 mg/m3 kuru duman veya 21 mg/m3 islak) maruz kalan gönüllülerde şiddetli yukarı solunum yolları rahatsızlığı ve bonsitli sıkışma işaretleri görülmüştür. Kapalı yerde çalışan ve sülfürük asit dumanına maruz kalan bir işçide yukarı solunum yolları rahatsıızlığı, akcigerde sıvı birikimi ve kanama görülmüştür. Sülfürük asite maruz kalma astımı ağırlaştırır. Deri ile teması halinde, sülfürüük asit çok korozyonlu olduğu için çok şiddetli rahatsızlık, kalıcıı iz birakan yanmalara sebep olur. Derin asit yanıklarıı ölümlere sebep olur. Yaranın şiddeti, sülfürük asit çözeltisinin konsantrasyonuna (dozuna) ve maruz kalma suresine bağlıdır. Yüksek miktarda parçacık dumanı ve arosol dozu kızarııklığa, rahatsızlığa ve uzun müddet temas deri yanıklarına sebep olur. Sülfürük asit eritici, yakıcıdır. Gözlere temas ettiği zaman şiddetli rahatsızlık (kızarıklık, şişme ve acı) ve körlük dahil kalıcı zarar verir. Zararın şiddeti, sülfürük asit çözeltisinin konsantrosyonuna ve maruz kalma süresine bağlıdır. Sülfürük asitin tanecikleri (tozları) ve arosolu rahatsız eder. Korozyonlu olduğu için sülfürük asit yutulduğu zaman ağız, boğaz, yemek borusu ve midede yanıklara sebep olur. Belirtileri arasıında şişme, kuvvetli susama, bulantı, kusma, isal, şiddetli hallerde çökme ve ölümlere sebep olur. Kusma anında ufak bir miktar akcigere kaçarsa şiddetli ciğer rahatsızlığı ve ölüme sebep olur. Sülfürük asitin uzu süreli ve kalıcı etkileri ;

23 Deri: Tekrarlı küçük konsantrosyonlu sülfürük asid tozu ve arosolune maruz kalmak dermatitis (kızarıklık, kaşınma ve deri kuruması) denen deri hastalığına sebep olur. Diş: 16 mg/m3 gibi yüksek sülfürük asit konsantrosyonuna maruz kalmak dişlerde aşınmalara sebep olur. Bir kaç haftalık maruz kalmadan sonra dişlerin parlaması, bir kaç aylık maruz kalmak ilerliyerek dişlerin aşınmasına sebep olur. Dişlerin parlaması ve aşınması yüksek dozlara maruz kalan guruplarda (0.3 mg/m3 ustunde,) küçü dozlara maruz kalan guruplardakine (0.07 mg/m3) oranla 4 defa daha fazla olur. Solunum etkileri : Sülfürük asitin kullanımı çok yayğın olmasına rağmen, uzun müddet maruz kalmanın solunum üzerine etkileri konusunda bir kayıt yoktur. Uzun müddet sülfürük tozu ve arosolune maruz kalanlarda bronşitli hiperaktivite gibi solunum rahatsızlığı belirtileri görülür. Sülfürük asit kansere neden olur mu? Internasyonal Kanser Araştırma Kurumu görevlileri, kuvvetli inorganik asit tozu ve aresolu ihtiva eden ortamlarda çalışan insanlarda bu maddenin kansere neden olduğuna dair yeterli delillerin olduğu sonucuna varmışlardır. Sınıflandırma yalnız sülfürük asit ihtiva eden inorganik tozlar içindir. Sülfürük asit veya sülfürüük asit çözeltileri için geçerli değildir. Bir çok çalışmalar, inorganik asitler ve sülfürük asit ihtiva eden çok çeşitli proseslerin daha çok boğaz kanserine neden olduklarını, beklenenden daha az durumlarda da akciger kanserine sebep olduklarını gösteriyorlar. Bu çalışmalar boyunca, en çok kulanılan madde sülfürük asit tozudur ve her iki çalışmada da sülfürüük asitin dozu arttıkça kanser vakalarınında arttığı görülmüştür. Bir çok çalışmalarda dizayn zayıflığı olduğu ve potansiyel kasinojen olan maddelere maruz kalma olasılığının olduğu gözlenmiştir. Her halukarda bir çok çalışmalar çok iyi yapılmış olup, genel gidişat kuvvetli sülfürük asit gibi inorganik asit tozlarını ihtiva eden ortamlarıında çalışan insanlarda kansere sebep olduğuna dair deliller görülmüştür. Araştırmalarda kullanılan örnek prosesler elektrometal kaplamalar ve metallerin asitlerle muamale edilmesi, kurşunlu batarya üretimi ve fosfatli gübre üretimi gibi prosesslerdir. Referanslar 1-Health Effects of Sulfuric Acid, Canadian Center for Occupational Health & Safety (CCOHS), 2-Safety data for Sulfuric Acid (Concentrated), 3-Sulfuric Acid, International Occupational Safety and Health Information Center (CIS), 4-Sulfuruk Asit, Merck Index, An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals, 12 th Edition, Edited by Susan Budavari, Published by Merck Research Laboratories, Merck & Co, Inc., Whitehouse Station, New Jersey, , 4, 6 -Trinitrotoluene (TNT)