PROGRAM GELİŞTİRME Sınıf Yönetimi Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı

Transkript

1 ) ) 2014 kpss eğitim bilimleri Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları PROGRAM GELİŞTİRME Sınıf Yönetimi Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Gökhan Araz ogretiyoruz serisi ogretiakademi

2 ) ogretiakademi Gökhan ARAZ Eğitim Bilimleri Program Geliştirme, Sınıf Yönetimi ve Materyal Tasarımı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Öğreti Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Öğreti Akademiye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Nisan 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Türkçe Redaksiyon: Cansel Işık Demir Dizgi-Grafik Tasarım: Duygu Güzelküçük Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: İnternet: E-ileti: info@ogretiakademi.com

3 ÖN SÖZ Değerli öğretmen adayları 2013 yılında alan sınavının gelmesiyle birlikte ÖSYM nin eğitim bilimleri sorularını daha kolay sorduğunu gördük. Bizde yükünüzün zaten çok ağır olduğunu bildiğimiz için sizlerin kalın kalın yazılmış modüler setler içinde boğulmamanızı ve işinizi kolaylaştırmak için eğitim bilimlerine daha az zaman harcayarak kısa bir süre içinde yüksek bir verim elde etmeniz için gece gündüz çalışarak sizler için işinizi daha çok kolaylaştıracak bilgi kirliliğinden ve laf kalabalığından tamamen arındığımız ve doğal bir dille sınıf diliyle yazdığımız Öğretiyoruz Eğitim Bilimleri serisini hazırladık. Değerli meslektaşlarım 1 Eylül 2014 tarihinde göreve başladığınızda öğretmenlik mesleğinin ne kadar kutsal ve müthiş bir meslek olduğunu göreceksiniz. Bu iş sizin işiniz ve bu yıl siz bu KPSS işini noktalayacak ve daha sonra da planladığınız işlerinizi yapacaksınız. Unutmayın ki ÇARESİZSENİZ ÇARE SİZSİNİZ! Bu duygu ve düşüncelerle sözlerime son verirken bu zorlu süreçte yazarlar ve Öğreti Akademi Yayınları olarak her zaman destekçiniz olduğumuzu unutmayınız.

4 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: PROGRAM GELİŞTİRME Temel Kavramlar 11 Eğitim 12 Yaşantı 12 Öğretim 12 Öğretme 13 Öğrenme 13 Eğitim Çeşitleri: 1- Formal Eğitim İnformal Eğitim 15 Formal Eğitim Türleri Örgün Eğitim Yaygın Eğitim 16 - Halk Eğitim 17 - Hizmet İçi Eğitim 17 Hizmet İçi Eğitim Türleri 18 Kültür 19 - Kültürleme 19 - Kültürlenme 21 - Kültürleşme 21 Sistem Olarak Eğitim 23 Sistem Çeşitleri 24 BÖLÜM 2: PROGRAM TÜRLERİ A. PROGRAM TÜRLERİ 27 Programların Aşamalı Sınıflandırılması 27 Eğitim Programı 27 Öğretim Programı 29 Ders Programı 29 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan 30 Ders Planı (Günlük Plan) 30 B. İYİ BİR PROGRAMIN SAHİP OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 30 C. POSNER İN PROGRAM TÜRLERİ 32 Resmî / Yazılı Program 32 Uygulamadaki / Gerçekleşen Program 33 İhmal Edilen Programı 33 Ekstra Program 33 Örtük Program 33 D. TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN TEMEL İLKELERİ 35 E. TALİM VE TERBİYE KURULUNUN GÖREVLERİ 37 F. MİLLÎ EĞİTİMLE İLGİLİ BAZI YASALAR 38 BÖLÜM 3: PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ A. PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ 41 Tarihsel Temel 41 Bireysel Temel 42 Toplumsal Temel 42 Konu Alanı Temeli 43 Ekonomik Temel 43 Psikolojik Temel 43 Felsefi Temel 44 FELSEFE ALANLARI 45 EĞİTİM FELSEFELERİNE KAYNAKLIK EDEN BAŞLICA AKIMLAR VE EĞİTİM FELSEFELERİ 46 İdealizm (Akılcılık) 47 Realizm (Gerçekçilik) 47 Pragmatizm (Yaracılık, faydacılık) 48 Existantializm (Varoluşçuluk) 49 Eğitim Felsefeleri Daimicilik 50 Esasicilik 51 İlerlemecilik 53 Yeniden kurmacılık 53 B. EĞİTİM KURUMLARININ İŞLEVLERİ Bireysel İşlev 54 Toplumsal işlev 54 Siyasal İşlev 54 Ekonomik İşlev 54 Gizil İşlev 54

5 BÖLÜM 4: PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ VE TASARIMLARI A. PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ 1. ABD de Kullanılan Modeller 57 a) Taba Modeli 57 b) Tyler Modeli 57 c) Taba - Tyler Modeli 59 d) Sistem Yaklaşımı Modeli (Wulf ve Schave) Avrupa da Kullanılan Modeller 60 a) Rasyonel Planlama Modeli (Tekrokratik Model) 60 b) Süreç Yaklaşımı Modeli 60 c) Yenilikçi - Durumsal Modeli Türkiye de Kullanılan Model 61 MEB Modeli 61 B. PROGRAM TASARIM YAKLAŞIMLARI Program Tasarım İlkeleri 62 Eğitim Programı Tasarım Yaklaşımları Konu Alanı Merkezli Tasarımlar 64 Konu Tasarımı 64 Geniş Alanlı Tasarım 65 Disiplin Tasarımı 66 Korelasyonel Tasarım(Tematik, Disiplinler Arası) 66 Süreç Tasarımı Öğrenen Merkezli Tasarımlar 68 Çocuk Merkezli Tasarım 68 Yaşantı Merkezli Tasarım 68 Romantik (Radikal) Tasarım 69 Hümanistik Tasarım Sorun Merkezli Tasarımlar 70 Yaşam Şartları Tasarımı 71 Çekirdek (Core)Tasarım 71 Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı 72 Alternatif Tasarım Yaklaşımları 72 BÖLÜM 5: PROGRAM GELİŞTİRMENİN PLANLAMASI SÜRECİ 1. Program Geliştirme Çalışma Grupları Program Geliştirme Çalışma Planı İhtiyaçları Belirleme 78 İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları: Farklar Yaklaşımı Analitik Yaklaşım Betimsel Yaklaşım Demokratik Yaklaşım 80 İhtiyaç Belirleme Teknikleri Delphi (Anket geliştirme) 80 Progel (Dacum) 80 Meslek (İş) Analizi 80 Gözlem 80 Görüşme /Mülakat 80 Kaynak Tarama 80 a) Literatür Tarama 80 b) Raporların Değerlendirilmesi 80 c) Mevcut Programların İncelenmesi 80 Ölçme araçları / Testler 80 Grup Toplantıları / Grup Görüşmeleri Program Tasarısı Hazırlama Hedef / Kazanım 81 Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler Hedef Davranış Yazma Yaklaşımları A. BİLİŞSEL ALAN 86 Bilgi 86 Kavrama 86 Uygulama 87 Analiz 87 Sentez 87 Değerlendirme 87 Yenilenmiş Bloom Taksanomisi 88 B. DUYUŞSAL ALAN 89 Alma 90 Tepkide bulunma 90 Değer verme 90 Örgütleme 91 Kişilik hâline getirme 91

6 C. DEVİNİŞSEL (PSİKOMOTOR) ALAN 91 Algılama 92 Kurulum (Bedensel Hazırlık) 92 Kılavuzlama yapma 92 Mekanikleşme 92 Beceri hâline getirme 93 Duruma uydurma (Örüntü) 93 Yaratma İÇERİK (TEMA) İçerik Düzenlenirken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler 94 İçerik Düzenleme Yaklaşımları 95 Doğrusal Programlama (Tyler) 95 Sarmal Programlama (Bruner) 96 Modüler Programlama (Vygotsky) 96 Pramitsel Programlama 97 Çekirdek Yaklaşım (J.Dewey) 98 Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım (J.Dewey) 99 Sorgulama Merkezli Yaklaşım (J. Dewey) 99 Disiplinler Arası Yaklaşım EĞİTİM DURUMLARI Eğitim Durumlarının Taşıması Gereken Özellikler 101 Eğitim Durumlarını Etkileyen Değişkenler 102 Dönüt Çeşitleri DEĞERLENDİRME (Sınama Durumları) 107 Program Geliştirme Sürecinin Aşamaları 108 Belirtke Tablosu 108 BÖLÜM 6 : EĞİTİM-ÖĞRETİM PROGRAMININ DENENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 1. Programın Denenmesi Programın Denenmesi Sürecinin Basamakları Program Değerlendirme Yaklaşımları Yeni Öğretim Programları 118 BÖLÜM 7: MATERYAL GELİŞTİRME Materyal Nedir? 121 Araç Gereçlerin Sınıflandırılması 122 Edgar Dale nin Yaşantı Konisi 126 Materyal Hazırlama İlkeleri 127 Sunum Materyallerinin Hazırlanması 128 Tahta Çeşitleri 129 Teknoloji Nedir? 131 Tasarım Ögeleri 135 Tasarım İlkeleri 136 Algılamada Seçiciliği Etkileyen Faktörler 137 Tasarımda Biçimsel Yapı 138 Uzaktan Eğitim Nedir? 139 BÖLÜM 8: SINIF YÖNETİMİ Sınıf Yönetimi 143 Öğretmen kimdir? 143 Sınıfın Yapısal Özellikleri 145 Ders Kitaplarının Nitelikleri ve Seçimi 145 Sınıf Yönetiminin Boyutları 146 Sınıf Yönetimi Yaklaşımları 146 Sınıf Yönetimi Modelleri 146 Sınıf Yönetiminin Temel İlkeleri 148 İstenmeyen Davranışları Önleme Yolları 150 Sınıfta Kural Oluşturma 151 Sınıfta Etkileşim ve Oturma Düzeni 153 İletişim Nedir? 153 İletişim Sürecinin Ögeleri 154 Sınıfta İletişim Süreci 155 Geleneksel İletişim Modeli 155 İletişim Türleri 156 Kaynakça 159

7 BÖLÜM 1 PROGRAM GELİŞTİRME ÖĞRETİYORUZ EĞİTİM BİLİMLERİ SERİSİ

8 Program Geliştirme Temel Kavramlar Değerli arkadaşlar bu kitabımızda KPSS de 4 soru program geliştirme, 4 soru materyal geliştirme ve 4 soruda sınıf yönetimi bölümü olmak üzere toplamda 12 soru gelmektedir. Özellikle program geliştirme daha soyut olduğu için öğretmen adayı arkadaşlarımıza daha zor gelmektedir. Arkadaşlar bu kitabımıza çalıştıktan sonra program geliştirmenin zor bir ders olmadığını, bağlantıları iyi kurmanız gerektiğini göreceksiniz. Şimdi kitabımızın program geliştirme bölümüne çalışmaya başlayalım. Değerli meslektaşlarım eğitim-öğretim programının dört temel ögesi vardır. Bunlar hedef, içerik, eğitim durumları ve değerlendirmedir. Program geliştirme; eğitim programının dört temel ögesi arasındaki dinamik ilişkiler bütünüdür. Şimdi aşağıda programın dört temel ögesi, bu ögelere sorulması gereken sorular ve bu dört temel ögenin yeni programdaki isimlerini şemada inceleyelim. Program ögelerinin yeni isimleri Kazanım Tema Etkinlikler Sınama durumları Programın ögeleri Hedef içerik Eğitim durumları Değerlendirme Ögelere sorulan sorular Niçin Ne Nasıl Ne Eğitim? Öğretelim? Öğretelim? Kadar? İhtiyaç Birey Toplum Konu alanı Doğa ARKADAŞLAR, yukarıdaki şemayı beraber yorumlayalım. Bu şema aynı zamanda program geliştirmeyi özetlemektedir. Eğitim programının en önemli ögesi HEDEF lerdir. Çünkü diğer ögeler (içerik, eğitim durumları, değerlendirme) hedeflere göre belirlenir. Hedefler ihtiyaçlara; İhtiyaçlar ise birey, toplum, konu alanı ve doğanın ihtiyaçlarına göre belirlenir. Değerlendirme ögesi programlara dönüt, dinamiklik ve süreklilik özelliği kazandırır. Çünkü değerlendirme sonuçlarından elde edilen verilere göre programlarda değişikliğe gidilir ve program geliştirilir. Hedefler ihtiyaçlara göre, içerik hedefe göre, eğitim durumları ise hedefler ve içeriğe göre düzenlenir. Daha sonra hedef, içerik ve eğitim durumlarına göre değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre program geliştirilir. Arkadaşlar programın ögeleri birbirinden bağımsız değildir. Programın bir ögesinde meydana gelen bir değişiklik diğer ögeleri hemen etkiler. Buna sistematiklik denir.

9 Öğretiyoruz Eğitim Serisi Şimdi artık ''eğitim'' tanımıyla program geliştirmenin temel kavramlarına başlayalım. Eğitim: bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla, kasıtlı olarak istendik yönde davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. (Ertürk 1977) Eğitim; Bireyi kültürleme sürecidir. Yaşam boyu devam eder. Sadece okulda değil, evde, çevrede vb. her yerde olabilir. Bireyde davranış değiştirme sürecidir. Arkadaşlar davranış değişikliğinin gözlenebilir, ölçülebilir olması gerekir. Davranış değişikliğinin çevre ile etkileşimi sonucunda yaşantı ürünü olması gerekir. Kasıtlı Planlı programlı İstendik Belli hedefler doğrultusunda olması Süreç: Olayların bir anlık olmayıp zaman içindeki akışıdır. Belirli ve düzenli aralıklarla yapılan eylemlerdir. Yaşantı: Bireylerin birbirleriyle ve çevresiyle etkileşimi sonucunda bu etkileşimin bireylerde bıraktığı izdir. Doğuştan getirilen davranışlar yaşantı ürünü değildir. Yaşantı ikiye ayrılır. YAŞANTI 1. Kazanılmış Yaşantı: Bireylerin birbirleriyle ve çevresiyle etkileşimi sonucunda bireylerde kalıcı izli davranış değişikliği oluşmasıdır. Yani arkadaşlar kazanılmış yaşantı sonucunda öğrenme gerçekleşir. ÖRNEK: Yiğit in babası, Gökhan Bey den satranç oynamayı öğrenmesi gibi. 2. Yaşanılmış Yaşantı: Bireylerin birbirleriyle ve çevresiyle etkileşimi sonucunda yer alan etkinliklerin tümünü içermektedir. Her yaşantı öğrenme ile sonuçlanmayabilir. ÖRNEK: Bireyin arkadaşlarıyla muhabbet etmesi. EKLİYORUM. Bireyin çevresiyle geçirmiş olduğu yaşantıların hepsi yaşanılmış yaşantı, bu yaşantılarda kalıcı izli olanlar kazanılmış yaşantıdır. ARKADAŞLAR, yapılandırmacılığa göre eğitim, bireyin kendi deneyimleri ve yaşantıları yoluyla bilgi yorumlamasıdır. Öğretim: Eğitimin okullarda planlı programlı yapılan kısmına öğretim denir. İstenen davranışların bireye kazandırılması için planlı, programlı ve denetimli öğretme etkinlikleri sürecidir. Genellikle bir belge ile sonuçlanır. 12

10 Program Geliştirme ARKADAŞLAR, o zaman Öğretim = Formal eğitimdir. Öğretme: Öğrenmeyi kılavuzlama, öğrenmeyi sağlama işidir. Öğretme, planlı veya plansız olabilir. Fakat öğretim olabilmesi için planlı, programlı olması şarttır. ÖRNEĞİN, sizler gibi öğretmenler evde çocuklarına dişlerini fırçalamayı, dengeli beslenme vb. şeyler öğretiyorsa sizce bu nedir? Tabii ki öğretmedir. Fakat okulda bu konuları öğrencilerinize öğretiyorsanız bu da öğretimdir. Demek ki öğretim olabilmesi için planlı ve programlı olması gerekir. Öğrenme: Bireyin herhangi bir şeyle etkileşimi sonucunda davranışlarında meydana gelen nispeten kalıcı izli değişmelerdir. Eğitim, öğretme ve öğretimin sonucunda bireylerde öğrenme gerçekleşir. Her davranış değişikliği öğrenme midir? Tabii ki değildir. Çünkü eğitim sürecinin sonunda, bireyde kalıcı, izli davranış değişikliği olması beklenir. Çünkü alkol, ilaç, hastalık uykusuzluk, büyüme, olgunlaşma refleksler vb. sonucunda oluşmuş davranış değşiiklikleri öğrenme ürünü değildir. Öğrenmenin olabilmesi için; Bireyin davranışında değişiklik olması, (yeni bir davranış öğrenme var olan davranışı değiştirme gibi.) Yaşantı sonucunda meydana gelmesi, Belli bir süre kalıcı olması gerekir. ayırıyorum! Arkadaşlar öğretim formal bir nitelik taşırken, öğretme ve öğrenmenin hem formal hem de informal kısımları vardır. Çünkü öğretim, eğitimin okulda yapılan bölümüdür. Öğretme ve öğrenme okul ortamları dışında da gerçekleşir. Eğitim; öğretim, öğretim ve öğrenmeyi kapsar. Eğitim ve öğretimin amacı öğrenmeyi sağlamaktır. Şimdi de eğitim ve öğretim arasındaki farkları inceleyelim. 1. Eğitim öğretime göre daha kapsamlıdır. Çünkü eğitim formal ve informal boyutu, öğretim ise formal boyutu kapsar. 2. Eğitimde bilgi dâhil her türlü tecrübe üzerinde durulurken öğretim ise planlı programlı öğrenmeleri içerir. 3. Eğitim yaşamı kapsayan bir süreç iken öğretim yaşamın belli dönemlerinde yapılır. 4. Eğitim zaman ve mekân yönünden sınırsızdır. Öğretim ise belli mekânlarda gerçekleşir. 5. Eğitim plansız ve programsız da olabilir. Fakat öğretim planlı programlıdır. 6. Her eğitim öğretim değildir. Fakat her öğretim eğitimdir. 7. Eğitim sonunda istenmedik davranışlarda gerçekleşebilir. Öğretimde ise istendik davranışlar kazandırmak esastır. 13

11 Öğretiyoruz Eğitim Serisi ARKADAŞLAR, eğitim ve öğretimin benzer yönü her ikisininde sonucunda öğrenme oluşur, ikiside yerel, ulusal ve uluslararası özellik taşır. En çok göze çarpan fark ise öğretim, planlı ve programlıdır. Yani öğretim formal eğitim ise formal ive informal olabilir. Arkadaşlar artık şimdi eğitim çeşitlerini öğrenme zamanı geldi. Eğitim planlı olup olmasına bağlı olarak 2 ye ayrılır: 1. Formal eğitim (Resmî, planlı, programlı) 2. İnformal eğitim (Resmî olmayan plansız, programsız) Arkadaşlar formal eğitimde süreklilik gösterip göstermemesine bağlı olarak 2 ye ayrılır: 1. Örgün eğitim (aynı yaş gruplarına yönelik) 2. Yaygın eğitim (farklı yaş gruplarına yönelik) Şimdi bunları bir şema ile gösterelim. EĞİTİM ÇEŞİTLERİ (Planlı olup olmasına bağlı olarak) 1. Formal Eğitim (Süreklilik gösterip göstermemesine bağlı olarak 2. İnformal Eğitim a) Örgün Eğitim b) Yaygın Eğitim Okul öncesi Halk eğitim Zorunlu Temel Hizmet içi eğitim Eğitim ( ) İlkokul (4 yıl) Ortaokul (4 yıl) Lise (4 yıl) (Ortaöğretim) Yükseköğretim Hep beraber formal ve informal eğitim arasındaki farklılıklara bakalım. 1. Formal Eğitim Kasıtlı kültürlemedir. Belli bir plan ve program doğrultusunda yürütülen etkinlikleri kapsar. Öğretim yoluyla gerçekleştirilir. Değerlendirme yapılır. Belli hedefleri gerçekleştirmeye dönüktür. Yani ulaşılmak istenilen hedef bellidir. 14

12 Program Geliştirme Eğitim, öğretmenler ve uzmanlar gibi profesyonel kişiler tarafından verilir. Kazanılan beceriler, kişiden kişiye farklılık göstermez. Belli mekânlarda gerçekleştirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında yapılır. 2. İnformal Eğitim Gelişigüzel kültürlemedir. Plan ve program olmadan, doğal ortamda kendiliğinden gelişigüzel olarak gerçekleşir. Değerlendirme yapılmaz. Hedefler önceden belli değildir. Süreçte gerçekleşir. Yaşamın her anında oluşabilir. İstenmedik davranış değişiklikleri görülebilir. (Argo konuşma, küfür öğrenme vb.) Öğreticiler profesyonel değildir. Kazanılan beceriler, kişiden kişiye farklılık gösterir. Genelde aile, akran grupları ve kitle iletişim araçlarıyla etkileşim sonucunda gözlem ve taklit yoluyla gerçekleşir. Zaman ve ortam değişkendir. Değerli arkadaşlar usta-çırak ilişkisi gibi model alma yoluyla gerçekleşen sosyal öğrenmeler informal eğitim kapsamındadır. PRATİK, Okullarda sosyal ve psikolojik etkileşimle gerçekleşen öğrenmeler örtük program kapsamındadır. Peki arkadaşlar Örtük program = İnformal eğitim = Model olarak öğrenme = Gelişigüzel kültürleme diyebilir miyiz? Evet bencede diyebilirsiniz. EKLİYORUM, Arkadaşlar Türkiyede eğitim, formal ve informal eğitim olmak üzere 2 ye ayrılır. Avrupa da ise eğitim; formal, informal ve sargın eğitim olmak üzere 3 e ayrılmaktadır. Sargın eğitim; okullardaki örgün eğitim ve halk eğitim merkezlerindeki yaygın eğitimin dışında yer alan, bireyin kendiliğinden gerçekleştirdiği üretime yönelik beceriler ve öğrenmeler sargın eğitim kapsamında yer almaktadır. Bireyin kendi çabalarıyla halı, kilim dokuma, biçki, dikiş, enstrüman çalması, çorap örmeyi öğrenmesi gibi. ARKADAŞLAR, Formal eğitim; 1973 tarihli ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununda örgün ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye ayrıldı. Şimdi gelin beraber farklılıkları görelim. 15

13 Öğretiyoruz Eğitim Serisi FORMAL EĞİTİM TÜRLERİ 1. Örgün Eğitim Bireylerin hayata atılmadan iş ve meslek kollarında çalışmaya başlamadan önce okul ya da okul niteliği taşıyan yerlerde genel ya da özel bilgiler ve beceriler bakımından yetişmelerini sağlamak amacıyla yasalara göre düzenlenen eğitimdir. Belli bir yaş grubundaki bireylere millî eğitimin amaçları doğrultusunda hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında, düzenli bir biçimde aşamalı ve kademeli olarak yapılan eğitimdir. Aynı veya birbirlerine yakın yaş gruplarına yöneliktir. Örgün eğitim kurumları; a) Okul öncesi b) İlkokul c) Ortaokul d) Ortaöğretim (Lise) e) Yükseköğretim (Üniversite) Arkadaşlar örgün eğitim aşamalı ve kademelidir. Örgün eğitim kurumları arasındaki geçişler bir önceki eğitim kurumundaki öğrenim süresini başarılı bir şekilde bitirmeye bağlıdır. 2. Yaygın Eğitim Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, örgün eğitimin herhangi bir basamağından ayrılmış, örgün eğitimine devam eden, bir meslek kazanmak isteyen veya kendini geliştirmek isteyen bireylere ilgi ve yetenekleri doğrultusunda verilen eğitimdir. Farklı yaş gruplarına yöneliktir. Planlı ve programlıdır. (Formaldir.) Okul dışı ortamlarda kurum ve kuruluşlarda gerçekleşir. Değerli arkadaşlar yaygın eğitimde farklı ilgi ve ihtiyaçlara sahip bireylerin kendi bireysel ihtiyaçları doğrultusunda eğitim almaları vardır. Daha çok gönüllülük esastır. Yaygın eğitimin kapsamı çok geniştir. Okuma yazma öğretmek, eksik öğrenmelerini tamamlamak, kişisel gelişmeyi, toplumsallaşmayı sağlamak, örgün eğitimi destekleme, boş zamanları değerlendirme gibi. ARKADAŞLAR, Yaygın eğitim; halk eğitimi, hizmet içi eğitim, iş başında eğitim ve çeşitli kurslar aracılığıyla yapılır. Yaygın eğitim kapsamında; Hizmet içi eğitim faaliyetleri, halk eğitim bünyesinde açılan kurslar (dikiş nakış, okuma-yazma, halı kursu vb.) resmî ve özel kurum ve iş yerlerinde yapılan kurslar, dershaneler (YGS, KPSS vb.) özel kurslar (İngilizce, bilgisayar, ehliyet kursları) el sanatları meslek edindirme kursları, çıraklık eğitim merkezleri, olgunlaşma enstitüsü, iş eğitim merkezi, rehberlik araştırma merkezi (Rehabilitasyon merkezleri) özel eğitim ve özel öğretim, uzaktan eğitim açıköğretim, sanat okulu, mesleki eğitim merkezi, etüt merkezleri gibi yerlerden alınan eğitimler yaygın eğitim kapsamındadır. Yaygın eğitim genellikle halk eğitim müdürlükleri ve diğer kurumlar kurslar tarafından verilir. Arkadaşlar şimdi gelin beraber örgün ve yaygın eğitim arasındaki benzerlik ve farklılıkları inceleyelim. 16

14 Program Geliştirme Örgün Eğitim ve Yaygın Eğitim Arasındaki Farklılıklar Örgün Eğitim Belli (veya aynı) yaş gruplarına yöneliktir. Diploma verilir. Süreklilik gösterir. Aşamalı ve kademelidir. Düzenli ve kademelidir. Uzun sürelidir. Okul öncesi eğitimden yüksek öğretime kadar devam eder. Yaygın Eğitim Farklı yaş gruplarına yöneliktir. Sertifika ya da katılım belgesi verilir. Süreklilik göstermez. Aşamalı ve kademeli değildir. İhtiyaç duyuldukça yapılır. Kısa sürelidir. Bireylerin ilgi ve gereksinimlerine yöneliktir. DİKKAT! Örgün ve yaygın eğitimin ortak noktası ise; eğitim faaliyetlerinin planlı ve programlı olması yani formal olmasıdır. Arkadaşlar yaygın eğitim; halk eğitimi, hizmet içi eğitim, iş başında eğitim ve çeşitli kurslar aracılığıyla yapılır. O zaman şimdi bu kavramları sırasıyla inceleyelim. Halk Eğitim Her yaştan, her meslekten ve her gruptan kendini geliştirmek isteyen bireylere ilgi ve yetenekleri doğrultusunda verilen eğitimdir. Bireyler bu eğitim faaliyetlerine gönüllü ve istekli olarak katılır. Çeşitli kurslar yoluyla yapılır Gönüllülük esastır. Boş zamanları değerlendirme, meslek edinebilme, hobi faaliyetleri gibi planlı ve programlı faaliyetlerdir. Hizmet İçi Eğitim Bireylerin hizmetin içindeyken (yani görevdeyken) almış olduğu eğitimdir. İstihdam edilmiş personelin mesleğe uyum, meslekte ilerleme vb. ihtiyaçlarını karşılamak onların meslekleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere, kurum tarafından yapılan eğitimdir. Hizmet içi eğitim faaliyetleri; İşe yeni başlayacak personele yönelik (uyum eğitimi gibi), meslekte çalışmakta olanlara yönelik (Teknolojiye uyum eğitimi, ileri meslek eğitimi gibi) veya yöneticilere yönelik eğitimler yoluyla gerçekleştirilir. Sektör ayrımı yapılmaksızın özel ve tüzel kişilere ait iş yerlerinde çalışmakta olan kişilere işteki verimlerini artırmak ve onları kendi meslekleri ile ilgili gelişmelerden haberdar etmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırılması için yapılan eğitimdir. Katılım genellikle zorunludur. 17

15 Öğretiyoruz Eğitim Serisi UYARIYORUM! Halk eğitimi ve hizmet içi eğitim faaliyetleri yaygın eğitim kapsamında olduğu için ikiside planlı ve programlıdır yani formaldir. Arkadaşlar hizmet içi eğitimler kurum tarafından kendi personellerine verildiği için hizmet içi eğitim kurslarına katılanlar aynı kurumda veya aynı meslekte olmak zorundadır. Fakat halk eğitimde böyle bir zorunluluk yoktur. Halk eğitimde her meslekten kendini geliştirmek isteyen bireyler ilgi ve yetenekleri doğrultusunda halk eğitimi kurslarından faydalanırlar. Arkadaşlar sorularda farklılığı daha iyi ayırt etmemiz için şu pratik bilgiyi de size vermeden içim rahat etmeyecek. Eğer soruda birey kendinde bulunan bir eksikliği gidermek için bireysel veya birkaç arkadaşıyla kendilerini geliştirmek için kursa gidiyorlarsa cevabımız halk eğitimi olacak. Fakat kurum kendi personellerine meslekleri ile ilgili bir kurs, seminer vb. düzenlemişse cevabımız hizmet içi eğitim olacaktır. Arkadaşlar bireylerin emekli olduktan sonra kendilerini geliştirmek için çeşitli kurslara katılmaları hizmet sonrası eğitim kapsamındadır. Hizmet sonrası eğitimde yaygın eğitim içinde ele alınır. Arkadaşlar bireylerin emekli olduktan sonra kendilerini geliştirmek için çeşitli kurslara katılmaları hizmet sonrası eğitim kapsamındadır. Arkadaşlar sizlerde takdir edersiniz ki günümüzde bilgi toplumlarında bilgideki değişim çok hızlı olduğu için özellikle yaygın ve yaşam boyu eğitim giderek önem kazanmaktadır. Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler sonucunda halk eğitimi ve hizmet içi eğitim önem kazanmaktadır. Hizmet İçi Eğitim Türleri a) Yeniden Eğitim: Bu eğitimler alanları dışında istihdam edildiklerinde önemlidir. ÖRNEĞİN, Sınıf öğretmenlerinin teknoloji tasarım öğretmenliğine geçtikten sonra hizmet içi eğitime alınmaları gibi. Yani bireylerin yeni görevlerine uyum sağlamak ve yeni bilgiler almak için katıldıkları eğitimdir. b) İlave eğitim: Bu eğitim bireylerin mesleklerinde yetersiz olmaları söz konusu olduğunda yapılan eğitimdir. Kişilerin mesleki eksikliklerini gidermek ve mesleki niteliklerini artırmak için yapılan eğitimdir. c) İleri Eğitim: Mesleki yeterlilikleri yükseltmek ve mesleki eskimişliği gidermek için yapılan eğitimdir. d) İş Başında Eğitim: Arkadaşlar özellikle beceri gerektiren işlerde çalışacak ya da çalışmakta olan personeli için gerektirdiği nitelikte yetiştirmek amacıyla kullanılan hizmet içi eğitim türlerinden biridir. Bireyler gerçek ortamda iş ile baş başa bırakılarak eğitilirler. (Örneğin ofiste, atölyede, makine başında vb.) 18

16 Program Geliştirme UYARIYORUM! Arkadaşlar formal eğitim sadece okullarda gerçekleştirilmez. Okulların yanında çeşitli kurslarda, kurum ve kuruluşlarda gerçekleştirilir. Peki okullarda sadece formal eğitim mi gerçekleşir? Tabi ki hayır. Neden mi? Çünkü öğretmenler ders esnasında kendi düşüncelerini değerlerini davranışlarını öğrencilere dolaylı yoldan öğretebilirler. Veya tenefüslerde öğrenciler arkadaşlarıyla etkileşime girerek çeşitli davranışlar öğrenirler. Bunların hepsi informal eğitim kapsamında değerlendirilir. Aynı zamanda bu öğrenmeler örtük program kapsamındadır. Değerli meklektaşlarım daha önceden eğitimin bireyi kültürleme süreci olduğunu söylemiştim. Bu süreç bireyin doğumundan ölümüne kadar devam eder. Eğitim, bireyi kültürleme süreci olduğu için kültür ve kültürle ilişkili kavramlar ile eğitim-kültür arasındaki ilişkiyi gelin beraber inceleyelim ve farklılıkları ayırt edelim. Kültür: Toplum tarafından oluşturulan maddi ve manevi değerlerin hepsine kültür denir. İnançlar, dil, değerler, normlar ve yaptırımlar kültürel ögelerimizin içinde yer alır. Kültür, doğanın yarattıklarına karşılık insanoğlunun ortaya koyduğu maddi ve manevi her şeydir. Değerli meslektaşlarım kültürün üç temel boyutu vardır. Bunlar; kültürleme kültürlenme ve kültürleşmedir. KÜLTÜR 1. Kültürleme 2. Kültürlenme 3. Kültürleşme a) Kasıtlı kültürleme b) Gelişigüzel kültürleme c) Zoraki kültürleme d) Kültürel emperyalizm e) Kültürel asimilasyon f) Kültürel şok Şimdi bu kavramları beraber ayırt edelim. 1. Kültürleme: Kültürel değerlerin bireylere kazandırılması ya da aktarılması sürecidir. Bireyin doğumdan ölüme kadar toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi ve değiştirilmesidir. Her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara kültürleme yoluyla geçirir. Kültürleme; eğitim ve öğretimi içerir. Arkadaşlar kültürleme eğitim yoluyla yapılır. Yani kültürel değerler eğitim yoluyla bireylere kazandırılır. Kasıtlı olarak formal, gelişigüzel olarak (informal) veya bireyin isteği dışında zorla (zoraki) kazandırılır. 19

17 Öğretiyoruz Eğitim Serisi Çeşitli kültürleme yolları vardır. Bunlar; a) Kasıtlı Kültürleme: Belli bir plan ve program doğrultusunda istendik özellikler bireylere kazandırılır. Yani formal eğitim yoluyla kültürel değerler bireylere kazandırılır. Formal Eğitim = Kasıtlı Kültürleme = Plan program dâhilinde gerçekleşir. ÖRNEĞİN, Yiğit in hayat bilgisi dersinde toplum kurallarını öğrenmesi gibi. b) Gelişigüzel Kültürleme: Plan ve program olmadan doğal ortamda bireylerin aile, akran grupları ve kitle iletişim araçları ile etkileşimi sonucunda kültürel değerleri kazanmasıdır. Yani informal eğitim yoluyla kültürel değerler kazandırılır. ÖRNEĞİN, Yiğit in evinde anne ve babasından, büyüklere saygı göstermeyi öğrenmesi gibi İnformal eğitim = Gelişigüzel kültürleme = Örtük program = Model olarak öğrenme c) Zoraki Kültürleme: Kültürel değerlerin bireylerin kendi isteği dışında, zorla kabul ettirme biçiminde kültürel değerler bireylere kazandırılır. ÖRNEĞİN, Bireylere zorla isim veya din değiştirme, töreler yoluyla beşik kertmesi yapma gibi. d) Kültürel Emperyalizm: Gelişmiş olan ülkelerin az gelişmiş ülkelere kültürel değerlerini empoze etmesidir. Kitle iletişim araçları yoluyla (sinema, reklam filmi gibi.) çeşitli sloganlar, resimler gibi. Kültürel değerlerin kazandırılmasında zorlama yoktur. ÖRNEĞİN, Chevrolet marka bütün otomobillerin önünde ve arkasında hristiyanlık sembolünün (+) olması gibi. e) Kültürel Asimilasyon (Özümseme): Baskın olan kültürün zayıf olan kültürü eritmesi, baskın olan kültürün zayıf olan kültürü zamanla kendi parçası hâline getirmesidir. ÖRNEĞİN, Arkadaşlar Asya Hun hükümdarı Metehan, Çin i işgal etmiş fakat Çin nüfusunu kendi nüfusuna katmamıştır. Neden? Çünkü Çin nüfusu, Türk nüfusundan kalabalık olduğu için Türk nüfusunun zamanla asimile olup yok olmasından korkmuştur. f) Kültürel Şok: Bireylerin benimsemiş oldukları kendi kültürlerine zıt bir durumla karşı karşıya kalmasıdır. Temel sebebi kültürel farklılıklardır. ÖRNEĞİN, Muhafazakâr bir ailenin desti izdivaç programlarını görünce şaşırması gibi. 20