IV. KONUMLA İLGİLİ GÖRÜŞLER Siyasi coğrafya konusunda ortaya sürülen fikirler çok gerilere gitmektedir. Ancak, özellikle son yüzyıl içinde daha

Transkript

1 IV. KONUMLA İLGİLİ GÖRÜŞLER Siyasi coğrafya konusunda ortaya sürülen fikirler çok gerilere gitmektedir. Ancak, özellikle son yüzyıl içinde daha önceleri görülmeyen boyutlarda büyük gelişme kaydetmiş ve bu konuda yapılan çalışmalar çoğalmıştır. Yapılan çalışmaların dünyanın siyasal konjonktüründeki değişimler nedeniyle günümüze kadar hayli değişimler gösterdiği izlenmektedir. Bu yüzyıl başlarında siyasi coğrafyada genellikle kara hâkimiyetine dayanan fikirler ağırlıkta iken, özellikle II. Dünya Savaşı ndan sonra, denizlerin siyasetteki önemi daha açık bir şekilde ortaya çıkmış ve siyasi coğrafya görüşlerinde deniz hâkimiyeti ön plana geçmiştir. Ancak yakın geçmişte uçak ve uzay teknolojisinde kaydedilen ilerlemeler, siyasi coğrafya yaklaşımlarında ağırlığın hava hâkimiyeti doğrultusunda gelişmesine ortam hazırlamıştır. 1

2 Jeopolitik i bize ilk haber veren Fransız mareşali VAUBAN ( ) dır. Böyle olmakla birlikte jeopolitik/jeostratejik kuramların bilimsel çalışmalar ışığında ekoller halinde ortaya çıkışı büyük ölçüde 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Bu ekoller ve onları yaratan başlıca kuramcılar şöyledir: ALMAN EKOLÜ: Frederich RATZEL ( ), Rudolf KJELLEN (İsveç asıllı, Alman ekolünü geliştiren jeopolitik uzman, ), Karl HAUSHOFER ( ). İNGİLİZ EKOLÜ: Halford MACKINDER ( ). A.B.D. EKOLÜ: Alfret T. MAHAN ( ), Nicholas SPYKMAN (Hollanda asıllı, sonradan A.B.D. vatandaşlığına geçen jeopolitik uzman). 2 FRANSIZ EKOLÜ: Vidal de la BLACHE ( ).

3 DÜNYA HAKİMİYET TEORİLERİ KARA HAKİMİYET TEORİSİ PAN BÖLGELERİ MODELİ TEORİSİ KENAR KUŞAK HAKİMİYET TEORİSİ HAVA HAKİMİYET TEORİSİ DENİZ HAKİMİYET TEORİSİ ( Arası)

4 Siyasi Coğrafya da karşımıza çıkan değişik kuramlar genellikle ulusal politikalardan kaynaklanmaktadır. Aşağıda belli başlı hâkimiyet teorileri ve özellikleri tablo halinde sıralanmaktadır: KURAMIN TEORİSYENİ F. RATZEL ( ) Rudolf KJELLEN ( ) Karl HAUSHOFER ( ) KURAMIN ADI Organik Devlet Teorisi *KARA HÂKİMİYETİ Jeopolitik kavramını ilk kez ortaya atmıştır. *KARA HÂKİMİYETİ Devletin elinde tuttuğu saha genişse devlette güçlüdür (HAYAT SAHASI=Lebensraum) *KARA HÂKİMİYETİ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Kara Egemenliği [Devlet canlı bir organizmadır. O halde devletin yaşaması, gelişmesi için toprak (alan) kazanması şarttır]. RATZEL den etkilenmiştir. Devleti bireye hatta aileye benzetmiştir. O na göre devlet 1-Genişlik, 2-Hareket Serbestliği, 3-İçeride Birlik-Beraberlik gibi üç temel elemandan oluşmaktadır. O na göre devletlerin güçlenmesi için toprak kazanması şarttır. İlk üç sıradaki kuramcıların görüşleri Nazizm Doktrini nin oluşmasında oldukça etkili olmuştur. 4

5 KURAMIN TEORİSYENİ H. J. MACKINDER ( ) A. T. MAHAN ( ) N. SPYKMAN ( ) KURAMIN ADI KARA HÂKİMİYETİ TEORİSİ DENİZ HÂKİMİYETİ TEORİSİ KENAR KUŞAK (Rimland) HÂKİMİYETİ TEORİSİ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Dünya Adası (World Island) içinde Heart - Land (Kalp Sahası=Doğu Avrupa ve Merkezi Sibirya) ı elinde tutan dünyayı elinde tutar. Devletler ve özellikle A.B.D. denizlere yönelmeli ve denizlerde hâkimiyet kurmalıdır. Deniz egemenliğinin gerçekleşmesi için; fiziki yapı, devletlerin bulunduğu alanların genişliği, nüfus miktarı, ülkelerin ulusal karakterleri ve devletlerin yönetim biçimleri etkin olmalıdır. O na göre Mackinder in Kenar Hilal (İç Kenar Kuşak=Rimland) olarak nitelediği yer, Kalp Sahası ndan daha önemlidir. Bu yüzden; İç Kenar Kuşak=Rimland a egemen olan Merkez Bölge (Kalp Sahası) ye, Merkez Bölge ye egemen olan 5 da dünyaya egemen olur.

6 MERKEZ BÖLGE ve KENAR KUŞAK TEORİLERİ 6

7 Mackinder ( ) Teorisi ne göre Heartland (Kalpgah) ve onu çevreleyen kuşaklar. 7

8 8 H. Mackinder in teorisi 1943 de revize edilmiş ve Heartland sınırı batıya doğru kaydırılmıştır.

9 PAN BÖLGELERİ MODELİ Siyasi Coğrafya ve Askeri Tarih dersleri okutan Karl Ernst Haushofer ( ) Pan bölge, içinde merkez ve zengin doğal kaynaklara sahip olan çevre ülkeleri ile bütünleşmiş alanlardır. Bunlar; 1.Panamerika: A.B.D merkezli Amerika kıtası, 2. Panavroafrika: Almanya merkezli Avrupa ve Afrika bölgesi, 3.Panasya: Rusya merkezli kuzey ve orta Asya bölgesi, 4.Panpasifik ve Güney-Doğu Asya: Japonya merkezli Güney ve Doğu Asya ve Avustralya bölgesidir. Karl Haushofer; Doğu Avrupa ya hâkim olan, Dünya ya hâkim olur görüşünü savunmuştur. Bu fikirleri, İkinci Dünya Savaşı nda Almanların savaş politikalarında etkili olmuştur. Panavroafrika, Almanya nın yaşam alanı ile birlikte önce Orta Avrupa daha sonra bütün Avrupa ile birlikte Afrika kıtasının hakimiyetidir. Bu düşünce, Hitler in kafasına iyice yatmış ve Avrupa, Afrika öncelikli olarak tüm dünya hakimiyetini dile getirmiştir.

10 Siyasi coğrafyada, kara hâkimiyeti üzerine kurulmuş görüşlerden bir diğeri de, Bölgesel Birlik yani pan-rejyonal fikirleridir. Jeopolitikçiler tarafından ortaya atılan bu fikirlere göre yeryüzü, pan-amerikan, pan-eurafrica, pan-doğu Asya ve belki de pan-rusya gibi üç, dört kısma ayrılmıştır. Böylece jeopolitikçiler kuzey ve güney yarıkürelerdeki karaları eşleştirmişler ve çift olarak değerlendirmişlerdir. Aslında stratejik ünite durumunda olmayan panrejyon lar, daha çok ekonomik birlikler halinde düşünülmektedir. 10

11 N. SPYKMAN ( )-KENAR KUŞAK HÂKİMİYETİ TEORİSİ: O na göre Mackinder in Kenar Hilal (İç Kenar Kuşak=Rimland) olarak nitelediği yer, Kalp Sahası ndan daha önemlidir. Bu yüzden; İç Kenar Kuşak=Rimland a egemen olan Merkez Bölge (Kalp Sahası) ye, Merkez Bölge ye egemen olan da dünyaya egemen olur. 11

12 DENİZ HAKİMİYET TEORİSİ Denizlere hakim olan cihana hakim olur. Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa Denizlere hakim olan bir millet, dünyaya hakim olur. Amiral Alfred T. Mahan ( )

13 HAVA HAKİMİYET TEORİSİ Havaya hükmeden bir millet, tüm dünyaya hakim olur. Albay H. Scalian İstikbal Göklerdedir. Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK

14 KURAMIN TEORİSYENİ KURAMIN ADI H. SCALIAN HAVA HÂKİMİYETİ TEORİSİ G. T. RENNER A. P. de SEVERSKY HAVA HÂKİMİYETİ TEORİSİ HAVA HÂKİMİYETİ TEORİSİ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Göklere hâkim olan dünyaya hâkim olur anlayışı ön plandadır. SSCB Merkez Bölge yi elinde tutmasına rağmen hava gücü yeterli olmadığı için Kenar Kuşak a egemen olamamıştır. Kalp Sahası na Anglo-Amerika nın küçük bir kısmını katarak hava yollarının bu sahalarda toplandığına dikkat çekmiştir. *Güney Amerika, Kuzey Amerika nın; *Güney ve Güneydoğu Asya ile Büyük Sahra nın güney ve güneybatısı SSCB nin hava egemenliği alanı içerisindedir. Bu iki gücün çatıştığı bölge Anglo-Amerika ile Merkez Bölge (Kalp Sahası), Avrupa nın kıyı bölgeleri, Kuzey Afrika ve Orta Doğu dur. 14

15 Kuzey Kutbu bölgesinden yeryüzünün görünüşü. Bu harita hava hakimiyeti teorisyenlerinin düşüncelerini şekillendirmiştir. 15

16 Kuzey Kutup Noktasından (Arktika dan) Dünyaya bakış. 16

17 Güney Kutup Noktasından (Antarktika dan) Dünyaya bakış. 17

18 Hava hâkimiyeti üzerinde duran bir başka siyasi görüşün sahibi de Seversky dir. Alexander P. De Seversky, yaklaşımını kuzey kutbunu merkez alan azimutal bir projeksiyon üzerinde göstermiştir. Böylece Güney Amerika, Kuzey Amerika nın hava hâkimiyeti sahası içerisindedir. O günkü Sovyetler Birliği nin hava hâkimiyet sahası ise, Güney ve Güneydoğu Asya ile Büyük Sahra güneyindeki Afrika dır. 18

19 19 JEOPOLİTİK-JEOSTRATEJİK ÖNEMİ YÜKSEK ÜLKE ve BÖLGELER

20 KURAMIN TEORİSYENİ Saul COHEN 1823 te ortaya atıldı (ABD de) den sonra (ABD de) KURAMIN ADI KARA HÂKİMİYETİ TEORİSİ nin revizyonu KUŞATMA TEORİSİ MONROE DOKTRİNİ MANIFEST DESTINY (Almanların öne sürdüğü Hayat Sahası kuramına benziyor) BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Dünya iki jeostratejik bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler denizel bölge ve Avrasya karasal bölgesi olarak belirtilmiştir. Güney Asya potansiyel bir jeopolitik bölge, Güneybatı Asya (Ortadoğu) ve Afrika nın batısı, Güneydoğu Asya ve Afrika nın güneybatısında kalan kesimi istikrarsız bölge olarak nitelenmiştir. Amerika, Amerikalıların olacaktır. Avrupalılar hem Kuzey hem de Güney Amerika kıtalarıyla ilgilenmeyecek, ABD de Avrupa daki olaylara karışmayacaktı. ABD bulunduğu anakarada doğal sınırlarına ulaşmalıdır. Bu çerçevede Ruslardan Alaska satın alınmıştır. 20

21 KURAMIN TEORİSYENİ 1945 den (ABD de) sonra KURAMIN ADI DOMİNO TEORİSİ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Aşağıda belirtilen ilk yer alınırsa diğerleri de domino taşı gibi yıkılır (ele geçer): -Güney Kore-Asya -Yunanistan-Türkiye-Avrupa -Berlin-Batı Almanya-Avrupa -Vietnam-Güneydoğu Asya -Qumey/Matsu-Formoza-Batı Pasifik -Berlin-Avrupa -Güney Vietnam-Tayland-Güneydoğu Asya -Güney Vietnam-Hawai-San Fransisco -Afganistan-İran-Körfez ülkeleri 1947 TRUMAN DOKTRİNİ- MARSHALL PLANI SSCB nin yayılmasını önlemek için II. Dünya Savaşı nda zarar gören Batı Avrupa devletlerine ve Türkiye ye parasal, askeri vb. yardım etme ABD başkanları içerisinde CARTER, öne sürdüğü doktrinle dikkat çekmektedir. CARTER DOKTRİNİ Ortadoğu da körfez bölgesini ele geçirmeye çalışan bir dış güç, ABD nin yaşamsal çıkarlarına saldırmış demektir. Kuvvete kuvvetle karşılık vermek gerekmektedir (I. ve II. Irak Savaşları nı hatırlayınız) 21

22 1971 yılında Soğuk Savaş döneminde ortaya atılan teoriler (kara, deniz, hava ve kenar kuşak hâkimiyet) tasnif edilerek iki başlık altında toplanmıştır: 1. Fiziki coğrafyaya dayalı teoriler: Kara Hâkimiyet Teorisi, Kenar Kuşak Teorisi. 2. Salt kuvvete dayalı teoriler: Deniz Hâkimiyet Teorisi, Hava Hâkimiyet Teorisi. Teoriler iki noktadan eleştirilmişti: Birincisi: Jeopolitik, coğrafi temele dayalı bir bilim dalı olduğuna göre, her zaman değer değişikliği gösteren kuvvetler jeopolitik teorilere esas teşkil etmemelidir. Güçlerin her birisi toplam gücün (ulusal gücün) oluşumunda tek bir unsurdur, bazen bir değer yargısıdır. Bu sebeple, jeopolitik teorilerin kaynak unsuru olmamalıdırlar. 22

23 Kara Hâkimiyet Teorisi nin ilk işlenişinde Kara Kuvvetlerine öncelik tanıyan bir görüşten hareket edilmiş, fakat sonuç bir coğrafi temele dayandırılmış, Hava ve Deniz hâkimiyet teorilerinde ise hava ve deniz kuvvetleri esas alınmıştı. Yalnız bir kuvveti esas alan görüşü, teori olarak kabullenmek mümkün değildir. Her üç kuvvet birbirini tamamlar, hiçbirisinden vazgeçilemez. Her askeri durum bu üç kuvvetten şartlara uygun bir karma ile çözülebilir. Jeopolitik ise esasta coğrafya temelli bir konumdur. Yalnız kara, yalnız deniz, yalnız hava kuvveti ile arz politikasının yapısı açıklanamaz. Coğrafyayı temel alan yönü ile Kara Hâkimiyet Teorisi ve Kenar Kuşak Teorisi dünya coğrafyasına göre arz politikasının dayanaklarını ortaya koydukları için jeopolitik bakışı temsil edebilmektedir. 23

24 İkinci eleştiri: Jeopolitik teorilere ikinci eleştiri Güç Merkezleri başlığı altında işlenmiştir. 14.yy. dan 20.yy. a kadar büyük güç merkezlerinin işlevi kısaca şöyledir; Güç merkezlerinin oluşunu sağlayan iki önemli unsur belirlenmektedir. İnsan ve kaynaklar. Tarih boyunca teşekkül eden dünya güç merkezlerinde, nitelik yönünden insan unsurunun üstünlük gösterdiği görülmektedir. İnsanı değerlendiren eğitim ve kültür kaynakları, değerlendiren ise teknolojidir. Şüphesiz teknolojiyi yaşatan da insandır. Güç merkezleri vasıflı insan ve stratejik kaynağın uygun coğrafyada buluşması ile oluşabilmektedir. 24

25 *Günümüzde birçok jeopolitik/jeostratejik kuram olmasına rağmen bunlar içerisinde MEDENİYETLER ÇATIŞMASI TEORİSİ, BÜYÜK İSRAİL PROJESİ, GENİŞLETİLMİŞ BÜYÜK ORTADOĞU-KUZEY AFRİKA PROJESİ ön plana çıkmaktadır. Bilgi toplumu sürecinde küreselleşmenin sadece ekonomik bir süreç olmadığı, bütün insanların batı kültürünün etkisi altına gireceğini iddia eden çok sayıda ekonomik ve kültürel vasıflı teori ortaya atılmıştır. Jeopolitiğin yeni kavramları olan ekonomi ve jeokültür kökenli jeopolitik teoriler özet olarak aşağıda ele alınmıştır. 25

26 DÜNYA HAKİMİYET TEORİLERİ (1990 KUŞATMA TEORİSİ YENİ DOMİNO TAŞLARI TEORİSİ TARİHİN SONU TEORİSİ SONRASI) MEDENİYETLER ÇATIŞMASI TEORİSİ MEDENİYETLER BÜTÜNLEŞMESİ TEORİSİ BÜYÜK SATRANÇ TAHTASI TEORİSİ EKSEN ÜLKELER HAKİMİYET TEORİSİ ENTRİKA ÇEMBERİ TEORİSİ İŞLEYEN MERKEZ VE BOŞLUK TEORİSİ UZAY HAKİMİYET TEORİSİ AVRASYACILIK TEORİSİ ORTA (ARA) BÖLGE TEORİSİ MERKEZİ TÜRK HAKİMİYET TEORİSİ

27 Saul COHEN KARA HÂKİMİYETİ TEORİSİ nin revizyonu KUŞATMA TEORİSİ Dünya iki jeostratejik bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler denizel bölge ve Avrasya karasal bölgesi olarak belirtilmiştir. Güney Asya potansiyel bir jeopolitik bölge, Güneybatı Asya (Ortadoğu) ve Afrika nın batısı, Güneydoğu Asya ve Afrika nın güneybatısında kalan kesimi istikrarsız bölge olarak nitelenmiştir.

28 YENİ DOMİNO TAŞLARI TEORİSİ Kuşatma gibi günümüz jeopolitikçileri tarafından geliştirilmiştir. SSCB'nin çökmesinden sonra gündeme gelmiştir. Büyük güçler: ABD; Batı Avrupa, Japonya, Rusya ve Çin. Mihver Devletler: Büyük güçler dışında kalan ara bölgede dünya istikrarını etkileyebilecek devletlerdir. Türkiye'de bunlardan biri. Görüş: Dünya hakimiyeti büyük güçlerin elindedir. Bu güç merkezler kendi aralarında anlaşarak istikrarla dünyayı yönetebilirler. Ancak bazen ara bölgede kalan mihver devletleri yönetmek imkansız olabilir. Bir devlette istikrarsızlık olursa tüm devletleri etkileyebilir. Büyük güçler bunlara karşı mücadele etmeli. Olabilecek sorunlar aşırı nüfuslanma, göç, çevre kirlenmesi, etnik çatışma, kökten dincilik, ekonomik bunalımlar. Kosova'ya NATO müdahalesi örnek verilebilir.

29 Tarihin Sonu ve Son İnsan Teorisi (Francis FUKUYAMA, 1993) ABD George Mason Üniversitesi Kamu Siyaseti Enstitüsünde profesör ve Uluslararası İlişkiler Programı Enstitüsü Direktörü olan Japon asıllı FUKUYAMA'ya göre, Sovyetler Birliği'nin çöküşünün ardından dünya tek kutuplu bir sisteme gitmektedir. Bu sistem, serbest piyasa mekanizmasına dayalı liberal, kapitalist batı demokrasisidir. İnsanoğlu tarih boyunca aradığı ideal sistemi batı demokrasisinde bulmuştur ve en mükemmel sistem batı demokrasisidir. Bütün alternatif değer sistemleri ve medeniyet yapıları, tarihin bu son döneminde ortaya çıkan batı demokrasisinin ve medeniyetinin değer yargılarına teslim olmuştur. Artık insanoğlu, aradığı en ideal sistemi bulduğuna göre tarih sona ermiştir. Evrensel insan hakları değerlerinin, demokrasi ve karşılıklı ekonomik bağımlılığın, iyi huylu bir evrensel tüketici toplumu yaratacağı savunulmaktadır. 29

30 Medeniyetler Çatışması Teorisi (Samuel HUNTINGTON, 1993) ABD Harward Üniversitesinde Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı olan HUNTINGTON, 1993 yılında Medeniyetler Çatışması teorisini ileri sürmüştür. HUNTINGTON'a göre dünya dini ve etnik blok oluşumlarının ve çatışmalarının eşiğinde duran bir çağa girmektedir. Sınırlar, artık ulus devletleri değil, kültür bölgelerini gösterecektir. Geleceğin global politik çatışmaları, uygarlıkları birbirinden ayıran çizgiler üzerinde olacaktır. NATO'yu batı uygarlığının güvenlik organizasyonu olarak gören HUNTINGTON, batı ile tarihi, dini ve kültürü aynı olan devletlerin (Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovakya gibi) NATO'ya derhal alınmasını, Baltık devletleri, Slovenya ve Hırvatistan'a kapının açık tutulmasını, Ortodoks ve Müslüman devletlerin alınmamasını, Türkiye ve Yunanistan'ın NATO'dan çıkarılmasını önermektedir. Büyük medeniyetler olarak Batı, Konfiçyüsçülük, Japon, İslam, Hint, Slav-Ortodoks, Latin Amerika ve Afrika medeniyetlerini gören HUNTINGTON, Türkiye ile ilgili olarak Mekke'yi reddeden ve ardından Brüksel tarafından reddedilecek Türkiye, Taşkent'e bakmalı ve Yunanistan sınırından Çin'e kadar yedi ülkeyi kuşatan ve yeniden hayat bulan bir Türk medeniyetinin lideri olma fırsatını aramalıdır. demektedir. 30

31 MEDENİYETLER ÇATIŞMASI TEORİSİ Yeni dünyada mücadelenin esas kaynağı öncelikle ideolojik ve ekonomik olmayacak. Beşeriyet arasındaki büyük bölünmeler ve hakim mücadele kaynağı kültürel olacak. Medeniyetlerin Çatışması global politikaya hakim olacak. Medeniyetler arasındaki fay hatları geleceğin muhabere hatlarını teşkil edecek. Samuel Huntington, 1993

32 BÜYÜK SATRANÇ TAHTASI TEORİSİ Mevcut küresel koşullarda, en az beş jeostratejik oyuncu ile beş jeopolitik mihver belirlenebilir. Fransa, Almanya, Rusya, Çin ve Hindistan büyük ve etkin oyunculardır. Ukrayna, Azerbaycan, Güney Kore, Türkiye ve İran kritik olarak önemli jeopolitik mihver rolünü üstlenirler. Amerika şimdi Avrasya nın hakemidir, hiçbir büyük Avrasya sorunu Amerika nın katılımı olmaksızın, ya da Amerika nın çıkarlarının tersine çözülemez. Zbigniew Brzezinski,

33 Büyük Satranç Tahtası Teorisi (Zbigniew BRZEZINSKI, 1997) yılları arasında ABD Başkanına ulusal güvenlik danışmanı olarak hizmet eden Zbigniew BRZEZINSKI'nin 1997 yılında Büyük Satranç Tahtası adıyla geliştirdiği yeni jeopolitik hakimiyet teorisine göre, dünya bir satranç tahtası, Avrasya en verimli oyun alanıdır. Bu alanda jeopolitik oyuncu, jeopolitik mihver ve jeopolitik eksenler vardır. Bu oyun alanında başoyuncu olarak ABD'yi gören BRZEZINSKI, Mevcut küresel koşullarda, Avrasya'nın yeni jeopolitik haritasında kilit önemdeki en az beş jeostratejik oyuncu ile beş jeopolitik mihver (Bunların son ikisi belki de kısmen oyuncu olarak nitelendirilebilir) belirlenebilir. Fransa, Almanya, Rusya, Çin ve Hindistan büyük ve etkin oyunculardır. Ukrayna, Azerbaycan, G. Kore, Türkiye ve İran kritik olarak önemli jeopolitik mihver rolünü oynarken, Türkiye ve İran aynı zamanda sınırlı kapasiteleriyle jeostratejik oyuncudurlar. demektedir. 33

34 34

35 Avrupa kıtasını demokratik köprüler, eski Sovyet Rusya topraklarını kara delik, Kafkasya ve Orta Asya'yı Avrasya Balkanları, Doğu Asya'yı Uzakdoğu çıpası olarak tanımlayan teorisyen, ABD'yi Avrasya kıtasında başoyuncu, Avrupalıları demokrasinin bekçisi, Rusya'yı tehlikeli kara bir delik, Kafkasya ve Orta Asya'yı her zaman kaynayan ve sancılı bir bölge Balkanlar, Doğu Asya'yı ise, okyanusta dev bir geminin tutunabilmesi için suya atılmış bir demire benzetmektedir. Anlaşılacağı üzere bu teori, sadece ABD'yi en büyük küresel güç olarak ele alan ve tamamen SPYKMAN'ın Kenar Kuşak teorisi üzerine oturtulmuş ekonomik ve jeokültür merkezli bir teoridir. 35

36 36

37 USAME BİN LADİN ZBİGNİEW BRZEZINSKI 37

38 38

39 39

40 Medeniyetler Bütünleşmesi Teorisi (Barry BUZAN, Gerald SEGAL, 1995) İngiliz araştırmacıları Barry BUZAN ve Gerald SEGAL, HUNTINGTON'a karşı çıkarak Gelecekte medeniyetler çatışması olmayacak, Batı medeniyeti, medeniyetlerin birbirinin boğazına sarılması yerine birbirlerine karışmasını sağlayacak tezini savunmuşlardır. Çünkü batı medeniyeti, alternatifsiz olarak dünyaya hâkim olacak görüşünü ileri sürmüşlerdir. Modern Dünya Devleti Teorisi (H.G. WELLS, 1933) 1933'te yayımlanan Gelecek Vizyonları (The Shape of Things to Come) adlı kitabında H. G. WELLS, Yirmi ikinci yüzyılın başlarında devlet; ulusalcılık, ırkçılık ve düzeni sağlayan diğer araçlara artık ihtiyaç duymayan dünya çapında özgürleşmiş bir topluma yol açmak için kendini feshedecek, modern dünya devleti oluşacaktır. Bireysel mülkiyete gerek kalmayacak, temel İngilizce dünya dili olacaktır. tezini ortaya atmıştır. Aynı konuyu geliştiren Robert HEILBRONER, 1996 yılında yayımlanan kitabında gelecek ile ilgili olarak iki vizyon oluşabileceğini, buna göre ya küresel etkin bir hükümetin orta yolu bulacağını ya da hükümetin tamamen ortadan kaldırabileceğini ileri sürmüştür. HEILBRONER, küresel bir hükümetin barışı sağlayacağını, ulus devletin ve ulusun da ortadan kalkacağını, ortak bir ikinci dil ve bir tür ikinci kültür ile dünya hükümetinin dünyayı yöneteceğini iddia etmektedir. 40

41 Eksen Ülkeler Hakimiyet Teorisi (Robert CHASE, Emill HILL, Paul KENNEDY, ) Teoriye göre, «Gelişen dünyada ABD politikasının ana hatları ne olmalıdır? Eksen ülkeler hangileridir?» sorularına cevap aranmış ve bazı sonuçlara gidilmiştir. Eksen ülke olabilecek ülkeler şöyle sıralanmıştır: Endonezya, Hindistan, Pakistan, Türkiye, Mısır, Güney Afrika, Brezilya, Cezayir ve Meksika. Bu eksen ülkeleri derinlemesine analiz eden teorisyenlere göre, ABD, eğer dünyaya egemen olmak istiyorsa diğer süper güçlerin dışında, dünya platformunda kendi bölgesinde en üstün olan 9 eksen ülke ile ilişkilerini daha iyi düzenlemek zorundadır. Uzay Hakimiyet Teorisi (ABD li Albay Harry SCITAKLIAN, 20. yüzyıl) Bu teoriye göre «Uzaya hakim olan, dünyaya hakim olur». ABD li Albay Harry SCITAKLIAN ın ortaya sürdüğü teorinin genişletilmiş halidir. Söz konusu teori NASA tarafından desteklenmektedir. 41

42 EKSEN ÜLKELER HAKİMİYET TEORİSİ (Robert CHASE, Emill HILL, Paul KENNEDY, ) Dünya üzerinde bulunan bu 9 ülke (Endonezya, Hindistan, Pakistan, Türkiye, Mısır, Güney Afrika, Brezilya, Cezayir ve Meksika) eksen ülkedir. A.B.D; dünya üzerindeki bölgesel güç oluşturabilecek eksen ülkelere karşı strateji geliştirilmelidir. Robert Chase, Emil Hill ve Paul Kennedy

43 ENTRİKA ÇEMBERİ TEORİSİ Dünya, İç Çember de bulunan ve dünyanın süper zenginleri olan on üyeli güç şebekesi tarafından yönetilmektedir. Bu iç çembere hizmet eden çemberler de bulunmaktadır ki, bunlar, dünyanın en ünlü kişilerinden, yatırımcılarından, şirket başkanlarından ve siyasilerden oluşan bir mozaiktir. Bu güç şebekesinin temel amacı ise; başkenti Kudüs olan bir dünya devleti kurmaktır ve yeni dünya düzenini sağlamaktır. Buna, 1575 te İspanya da bulunan ve özellikle ruhani kudret sahibi olduklarını iddia eden bir dini parti veya bu partinin üyelerine verilen ad olan, İlluminati de denmektedir. Texe Marrs

44 Şu anda tüm dünyayı 10 kadar kişi yönetiyor! Bu on kişi, İlluminati nin İç Çemberi ni oluşturuyorlar. Hiyerarşik piramite göre altlarında kendilerine bağlı yaklaşık üç yüz küresel teknisyen bulunuyor; onlarında altında yüz binlerce mürit, ya da Yeni Dünya Düzeni Hizmetkarı bulunuyor. Texe MARRS diyor ki; Rothchild ailesinin üç koltuğu var. Rockefeller hanedanlığının iki koltuğu var. Avusturya Habsburg Hanedanı nın temsilcisi Otto vo Habsburg İspanya kralı Juan Carlos Uluslar arası dev damıtma ve içki fabrikası Searam Co.Ltd. nin yönetim kurulu başkanı Edgar M. Bronfman (Bronfman Dünya Yahudi Kongresi Başkanıdır), Bankacı ve Bilderberg üyesi Lord Peter Carrington Güney Afrika da elmas ve altın madenlerinin patronu Harry Oppenheimer

45 Texe MARRS Türkiye hakkında diyor ki; Türkiye. 65 milyonluk nüfusu ile gezegenimizdeki diğer 175 ülkeden çok farklı bir konuma sahip. Ortadoğu, Avrupa ve Afrika yı birbirine bağlayan güçlü bir köprü. Ankara da ya da İstanbul da yaşananlar, kesinlikle sonraki yıllarda Afrika daki Nijerya dan Avrupa daki Almanya ya, oradan Amerika Birleşik Devletleri ne kadar birçok bölgedeki gelişmeleri etkiler. Türkiye yi, kendileri için bir dayanak noktası ya da dünya hakimiyetlerine giden yolda bir anahtar olarak görmeleri, şaşırtıcı olmamalıdır. Bugün Türkiye, ekonomik, askeri ve kültürel gücü ile dikkate alınması gereken bir ülke. Ülkedeki elit, Ankara yı, Avrupa nın ekonomik gücüne entegre etmeye çalışıyor. Türkiye nin coğrafyası; insanları, dini ve potansiyeli, her zaman patlamaya hazır bir bomba görünümü veren çalkantılı Ortadoğu nun coğrafyasında Türkiye siz bir istikrar ve güvenliğin mümkün olmadığı görüşünü pekiştirir nitelikte.

46 Entrika Çemberi Hakimiyet Teorisi ne göre Türkiye ye ne yapılmalıdır? Marrs diyor ki İlluminati nin karanlık beyinleri, Türk milletinin anahtarını ele geçirebilirlerse, sadist ve açgözlü hedeflerine ulaşma yolunda uzun bir mesafe kat etmiş olacaklar. Tamamen kontrolleri altına alamadıkları bir Türkiye, bu misyonlarını imkansız hale getirmese bile, şüphesiz ki, bir hayli zorlaştıracaktır. Bundan dolayı, önümüzdeki günlerde, bu karanlık karakterlerin, Türkiye yi de etkileri altına alabilmek için daha fazla gayret göstereceklerini tahmin edebiliriz. Çünkü, Türkiye nin de fethedilmesi gerektiğine inanıyorlar. Mümkünse sinsi komplolarla. Ekonomik yıkımlarla ya da gerekirse kaba güç kullanarak.

47 İŞLEYEN MERKEZ VE BOŞLUK TEORİSİ 1990 lı yıllarda Amerika nın krizlere her müdahale edişiyle bir model şekillendi. Bu müdahaleler, küreselleşmenin İşleyen Merkez inin (Functioning Core) tümüyle dışındaki, yani Karayip Sahili, Afrika, Balkanlar, Kafkasya, Orta Asya, Ortadoğu, Güneybatı Asya ve özelikle de Güneydoğu Asya nın çoğubölgelerinde baskın bir şekilde toplanarak sonuçlanmıştı. Bu bölgeler küreselleşmenin ozon deliğini ya da bağlantının (connectvity) çok zayıf kaldığı ya da hiç olmadığı, Entegre Olmamış Boşluk u (Non-Integrating Gap) oluşturuyorlar.

48 Enformasyon devrimiyle gelen, küresel ekonominin finansal, teknolojik ve lojistik mimarisini etkileyen büyük değişimler olarak tanımlıyor. "Bu yüzyılda tehlikeyi tanımlayan şey bağlantısızlıktır. Bağlantısızlık, bütün toplumu küresel toplumdan yalıtık ve kendi diktatör denetimlerinin altında tutan kötü aktörlerin palazlanmasına yada başarısız olan devletler durumunda görüldüğü gibi tehlikeli ulus-aşırı aktörlerin sonuçta ortaya çıkan kaosu kendi lehlerinde kullanmasına imkan verir. Bağlantısızlığın sona erdirilmesi, ahlaki sorumluluğun gerektirdiği belirleyici bir güvenlik görevidir... Küreselleşme ile bağlantılılık genişletilirken, tüm gezegene barışı ve refahı da yaymamızdır.

49 Peki, bu teoride Türkiye nerede? Türkiye nin konumu nedir? Barnett, Türkiye ye nasıl bakıyor?

50

51 Türkiye'yi Küreselleşmenin Entegre Olmamış Boşluğu tanımının ya da küresel ekonomiyle en az bağlantılı ve bu yüzden de kitlesel şiddet ve çatışma riskine en açık ülkeler grubu içine dâhil ettim. Bunun üç nedeni var. Coğrafidir. Türkiye tam anlamıyla Avrupa, Ortadoğu ve Kafkaslar arasında bir köprüdür. Türkiye'nin uzun bir süredir NATO askeri birliğinin bir parçası olmasına rağmen, AB üyesi olmamasıdır. İslam dünyasının küresel ekonomiyle tam olarak bütünleşmesi için Merkez'i harekete geçirecektir. Bu tarihi süreci mümkün olduğunca vurgulamak istiyorum ve bunu da Türkiye'nin Merkez'in güçlü askeri birliğine dâhil olduktan yıllar sonra bile, hala Merkez'den ekonomik olarak dışlanmasının altını çizerek yapacağımı düşünüyorum.

52 Avrasyacılık Teorisi (Aleksandr DUGIN, 1997): Rus jeopolitikçilerinden Gelyevich Aleksandr Dugin (1962- ) tarafından geliştirilmiştir. Dugin, Jeopolitiğin Temelleri (1997) adlı eserinde; Avrasya nın kalbi, prensip olarak Rusya dır. Rusya nın kuracağı Avrasya İmparatorluğu, ortak düşman temel ilkesi üzerine inşa edilecektir. Bu ortak medeniyet dürtüsü, siyasi ve stratejik birliğin temeli olacaktır. Aleksandr Dugin, Rus Jeopolitiği (Avrasyacı Yaklaşım) adlı kitabında Avrasya İmparatorluğu ndan söz ederken, gelecekte yeni bir Rus İmparatorluğu kurulması gerektiğini vurgulamaktadır. Ona göre, bu hareketin (yolun) sonu yeni bir Rus İmparatorluğu na çıkacaktır. Merkezi Türk Hakimiyet Teorisi (Ramazan ÖZEY, 1994): Dünya Kalesi'ni (Anadolu'yu) elinde bulunduran bir millet, İç Çembere (Balkanlar ve Ortadoğu) hükmeder. İç Çembere hükmeden bir millet ise, Dış Çembere yani Dünyaya hakim olur. 52

53 ORTA (ARA) BÖLGE TEORİSİ Kanada nın Ottowa Üniversitesi profesörlerinden Yunanlı Türkolog ve jeopolitikçi Dimitri Kitsikis. Yunanlı Türkolog ve jeopolitikçi Dimitri Kitsikis, Orta Bölge teorisiyle, merkez bölgesini Yunanistan, Adalar Denizi ve Boğazları ile Türkiye yi ele almaktadır ve eski Roma nın tekrar canlanmasını arzulamaktadır. Aradaki 600 yıllık Osmanlı hakimiyeti ise Türk-Yunan işbirliği olarak görmektedir. Osmanlı Hakimiyetini, Yunan-Türk hakimiyeti gibi algılamaktadır.

54 AHMET DAVUTOĞLU ve STRATEJİK DERİNLİK Ahmet Davutoğlu 2001 yılında yayınladığı Stratejik Derinlik: Türkiye nin Uluslararası Konumu isimli kitabında; kalıcı ve kapsamlı bir stratejik yaklaşımın geçmiş-konjonktür-gelecek bağlantısını kurabilen bir tarihi derinlik ile iç-bölgesel-uluslararası parametreler arasında sağlıklı bir geçişkenlik kurabilen coğrafi derinlik analizlerine dayanması gerektiğini vurgulamaktadır. Davutoğlu, bir ülkenin stratejik derinliğinin jeopolitik, jeokültürel ve jeoekonomik unsurların kesişim alanı içinde anlamlılık kazandığını söylemektedir. Türkiye nin tarih, coğrafya, nüfus ve kültür gibi sabit veriler açısından total güç kapasitesini reel güce dönüştürebilecek köklü bir altyapıya sahip olduğunu, ancak stratejik anlamda büyük avantajlar sağlayan bu durumun aynı zamanda ciddi riskleri de bünyesinde barındırdığını belirtmektedir.

55 Türkiye nin dünya ana kıtasının merkezindeki coğrafi konumu bu yüzleşmeye daha da çetin bir boyut katmaktadır. Osmanlı Devleti nin bugünkü Türkiye Cumhuriyeti nin yakın kara havzaları olan Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadoğu dan çekilmesi ve yakın deniz havzaları üzerindeki etki alanını kaybetmesinin doğurduğu jeopolitik, jeoekonomik ve jeokültürel parçalanmadan kaynaklanan her türlü bölgesel bunalım alanı Türkiye yi doğrudan etkilemektedir. Bu etki çift yönlü olarak sürmektedir. Kimi zaman Türkiye nin kendi içinde yaşadığı siyasal, ekonomik ve kültürel dalgalanmalar bu havzalardaki gelişmeleri doğrudan etkilemekte, kimi zaman da Türkiye bu havzalardaki gelişmelerden etkilenmektedir. Etkilenmenin eş zamanlı olarak seyrettiği dinamik dönemlerde yoğun iç hesaplaşmalar ve dış bunalımlar yaşanmaktadır.

56 Türkiye nin gelecek yüzyıla yönelik dış politika stratejisi güç merkezleri ile ilişkilerin alternatifli tarzda yeniden düzenlenmesi ve uzun dönemli kültürel ekonomik ve siyasi bağların sağlamlaştırıldığı bir bölgesel etki alanı hinterland oluşturulması şeklinde özetlenebilir. Türkiye bu dış politika stratejisini üç önemli jeopolitik etki alanı içinde taktik önceliklere dayandırmak zaruriyeti ile karşı karşıyadır. 1. Yakın Kara Havzası : Balkanlar Ortadoğu Kafkaslar 2. Yakın Deniz Havzası : Karadeniz Adriyatik Doğu Akdeniz Kızıldeniz Körfez Hazar Denizi 3. Yakın Kıta Havzası : Avrupa Kuzey Afrika Güney Asya Orta ve Doğu Asya. Önümüzdeki yirmi yıllık dönemde Doğu Avrupa ile tümüyle bütünleşmiş bir AB karşısında, Türkiye nin yalnızlaşmasını engelleyecek alternatif kıta havzası politikaları oluşturularak her türlü alternatife açık bir manevra alanı geliştirilmesi zorunluluğu Türkiye nin yakın gelecekteki en temel stratejik parametrelerinden birisi olacaktır.

57 Yoğun bir medeniyet bunalımının yaşandığı, insanoğlunun bütün doğrularını yeniden kurma çabası içine girdiği bu çerçevede de bütün tarihi kültür birikimlerini yeniden keşfetmeye çalıştığı bir dönemde Türkiye gibi köprü ülkelerin farklı medeniyet birikimlerini bünyesinde barındırıyor olması yeni bir medeniyet açılımı için ciddi bir kaynak oluşturmaktadır. Modernite Avrupa-merkezli bir tarihi sürecin eseriydi; küreselleşme ise kaçınılmaz bir şekilde başta Asya olmak üzere bütün insanlığın birikimini tarihin akış seyrinde tekrar devreye sokacak unsurlar taşımaktadır. Küreselleşme medeniyet çatışmasını değil, yeni bir medeniyet sentezi ve açılımını gerekli kılacaktır. Tarihi birikimi böylesi bir açılıma temel sağlayacak toplumların öne çıkacağı bu süreçte Türkiye, tarihi derinliği ile stratejik derinliği arasında yeni ve anlamlı bir bütün oluşturma ve bu bütünü coğrafi derinlik içinde hayata geçirme sorumluluğu ile karşı karşıyadır. Mihver ülke olan Türkiye bunu yapabilmesi durumunda jeopolitik, jeokültürel ve jeoekonomik bütünleşmeyi gerçekleştiren merkezi bir ülke konumu kazanacaktır.

58

59 GÜNÜMÜZDE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BARIŞ GÜCÜ NÜN BULUNDUĞU ÜLKELER-BÖLGELER UNMISS: Güney Sudan UNAMID: Sudan-Darfur UNOCI: Fildişi Sahilleri UNMIL: Liberya MONUSCO: Demokratik Kongo Cumhuriyeti MINURSO: Batı Sahra MINUSTAH: Haiti UNMOGIP: Pakistan ve Hindistan UNFICYP: Kıbrıs Barış Gücü UNMIK: Kosova UNTSO: Ortadoğu UNDOF: Golan Tepeleri UNIFIL: Lübnan MINUSMA: Mali UNAMA: Afganistan MINUSCA: Orta Afrika Cumhuriyeti UNISFA: Abyei (Sudan-Güney Sudan arasında) 59

60 GÜNÜMÜZDE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BARIŞ GÜCÜ NÜN BULUNDUĞU ÜLKELER-BÖLGELER. 60

61 1. Dünya ülkeleri: ABD ve müttefikleri (Batı Bloku) MAVİ RENK 2. Dünya ülkeleri: Sovyetler Birliği ve müttefikleri (Doğu Bloku) KIRMIZI RENK 3. Dünya ülkeleri: Tarafsız ülkeler (Bağlantısızlar Hareketi) YEŞİL RENK 61