Kayseride sat a sunulan çi süt numunelerinde varl n n klasik kültür yöntemi ile belirlenmesi

Transkript

1 Kocatepe Veteriner Dergisi Kocatepe Veterinary Journal ARA TIRMA MAKALES RESEARCH ARTICLE Kayseride sat a sunulan çi süt numunelerinde varl n n klasik kültür yöntemi ile belirlenmesi Kemal ÖZKAYA, Yeliz YILDIRIM * Anahtar Kelimeler Çi süt Listeria spp ISO /A Key Words Raw milk Listeria spp ISO /A Erciyes Universitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi AD Kayseri Türkiye ÖZET Bu çal mada Kayseride aç kta sat lan çi süt örneklerinde Listeria monocytogenes varl n ortaya koymak amaçlanm t r. Bu amaçla May s-eylül 2009 aylar nda farkl sokak sütçüleri taraf ndan sat a sunulan toplam 50 adet çi süt örne i ISO /A1-2004da önerilen L. monocytogenes izolasyon prosedürüne göre analiz edilmi tir. Elde edilen izolatlar Microbact test kitinde biyokimyasal özellikleri aç s ndan de erlendirilerek tür tayini yap lm t r. Örneklerden 11inin (%22) Listeria türleri ile kontamine oldu u, bunlardan 6s n n (%12) sadece L monocytogenes ile, 3 tanesinin (%6) sadece L. ivanovii ile, 1 tanesinin(%2) sadece L. seeligeri ile, 1 tanesinin(%2) ise hem L. monocytogenes hem de L. grayi ile kontamine oldu u belirlenmi tir. Genel olarak 50 çi süt örne inden toplam 7 tanesinin (%14) L. monocytogenes ile kontamine oldu u, 39unun (%78) Listeria türlerini içermedi i ortaya konmu tur. Çal mada elde edilen verilere göre, Kayseride sokakta sat lan çi sütlerden kaynaklanan mikrobiyolojik riskin, çi sütün ne amaçla kullan laca na göre de erlendirilmesi gerekti i, s i lemi uygulanarak süt ürünü yap m nda kullan lacaksa riskin minimal düzeylerde kal rken, s i lemi uygulanmadan direk tüketim söz konusu oldu unda çi sütlerde L. monocytogenes varl n n halk sa l aç s ndan bir tehlike yaratabilece i sonucuna var lm t r. Dolay s yla sonuçlar Kayseride sat a sunulan çi süt örneklerinin L. monocytogenes aç s ndan göz ard edilmemesi gereken potansiyel bir halk sa l risk unsuru oldu unu ortaya koymaktad r. Detection of in raw milk samples retailed in Kayseri by classical cultural technique * Corresponding author yyildirim@erciyes.edu.tr Tel: /181 Fax: S U M M A R Y This study was conducted to detect Listeria monocytogenes in raw milk samples sold at retail in Kayseri. Total of 50 raw milk samples collected from May to September 2009 were examined as recommended by L. monocytogenes isolation protocole of ISO /A Obtained isolates were biochemically identified at spp. level by Microbact test kit. The results yielded that, 11(22%) of raw milk samples were found contaminated with Listeria spp. Among these, 6 (12%), 3(6%), 1(2%) and 1(2%) of which were found contaminated with only L. monocytogenes, only L. ivanovii, only L. seeligeri and both with L. monocytogenes and L. grayi respectively. Overall, 7(14%) of 50 raw milk samples found to harbour L. monocytogenes. The results of this study indicated that the microbiological risk associated with the presence of L. monocytogenes in raw milk must be evaluated in relation to its final destination. When milk undergoes heat treatment which is then used to produce dairy products, the risk is minimal. But when used without any heat treatment, can be hazardous for public health. Therefore raw milk sold at retail in Kayseri must not be ignored as potential public health risk for the microorganism of concern. 25

2 G R Hijyenik standartlar n güçlü yapt r mlarla uygulanmad ülkelerde süt ve süt ürünlerinin birçok hastal n ta nmas nda önemli bir rol oynad belirtilmektedir. 1 Kontamine süt ve ondan üretilen ürünler, g da kaynakl bir çok hastal n olu umunda yer alan birçok mikroorganizmay içerebilir. 2-6 Listeria, g da kökenli hastal klar n en önemlileriden biri olaral kabul edilmektedir. Listeria genusu, L. monocytogenes, L.innocua, L.welshimeri, L.seeligeri, L.ivanovii, L. grayi ve en son olarak 2009 y l nda identifiye edilen L. marthii ve L.rocourtiae olmak üzere çe itli türleri ihtiva etmektedir. 7,8 Bunlardan sadece L. ivanovii ve L.monocytogenes memeliler için patojen olarak bilinse de, L. monocytogenes hayvan ve insanlardaki hastal k olgular nda en s k rastlanan tür olarak kar m za ç kmaktad r. L. monocytogenes, heryerde bulunabilme özelli ine sahip, gram pozitif, mikrooaerofilik bir bakteri olup insanlarda iddetli listeriozis infeksiyonlar na (ensefalit, menenjit ve özellikle immun sitemi bask lanm bireylerde septisemi) yol açabilmektedir L. monocytogenes, endüstrile mi ve geli mekte olan ülkelerde, birçok patojenin üremesi ve canl kalabilmesi için iyi bir besi yeri olan çi süt ve ürünlerinin tüketimi sonucu ekillenen birçok sporadik olgu ve g da kaynakl salg nda tespit edilmi tir. 4,13,14 Genellikle, g dalarda Listeria türlerinin varl, mikrobiyel kontaminasyon aç s ndan bir indikatör olarak kabul edilmektedir. 15 Süt ve süt ürünlerinden kaynaklanan L. monocytogenes enfeksiyonlar n n risk grubunda bulunan bireylerde yakla k %30lara varan ölüm oranlar na ula mas söz konusu g dalar n önemini ortaya koymaktad r. 9 G dalar L. monocytogenes ile çok dü ük düzeylerde kontamine olmu olsa dahi, depolanma esnas nda, so uk ortamda etken geli ip ço alabilmekte ve hastal k olu turabilecek düzeye ula abilmektedir. A.B.D.de listeriyoz olgular n n % 11i bu ekilde geli en olgulard r. Bununla birlikte yap lan ara t rmalarda, normal sa l kl insanlarda etkenin dü ük düzeylerde bulunabildi i, immunsupressif ki ilerin, çocuklar n, ya l lar n, alkoliklerin ve hamile kad nlar n söz konusu hastal k aç s ndan yüksek risk grubunu olu - turan bireyler oldu u bildirilmektedir. 16 Klasik kültür tekni i L. monocytogenes izolasyon ve identifikasyonu için s kl kla kullan lmakta ve ba ar l sonuçlar al nmaktad r. Söz konusu teknik; zenginle - tirme i lemi, selektif besi yerlerine ekim ve do rulama testlerini içermekte ve güvenilir sonuçlar vermektedir. 17,18 Çal mada, çi sütlerde Listeria spp. varl n n klasik kültür tekni i ile belirlenmesi hedeflenmi tir. Bu sayede, Kayseride aç kta sat a sunulan çi sütlerde Listeria türlerinin, özellikle de halk sa l bak m ndan listeriozis gibi ciddi bir hastal a yol açabilen L. monocytogenes varl n n ara t r lmas ile ad geçen etkenin çi sütlerde bir tehlike olarak de erlendirilip deerlendirilemeyece i hususu ortaya konuldu. GEREÇ ve YÖNTEM Çal mada Kayseride farkl sokak sütçüleri taraf ndan May s ve Eylül 2009 aylar nda, sat a sunulan toplam 50 adet çi süt örne i materyal olarak kullan ld. Aseptik olarak al narak so uk zincir alt nda laboratuvara getirilen çi süt örneklerinde Listeria türlerinin varl, ekil 3.1de gösterilen ISO /A metodu kullan larak ara t r ld (19). Bu amaçla 25ml çi süt örne i 225 ml ½ konsantrasyonda Half Fraser Broth (MERCK Fraser Listeria Selektive Anreicherungs Bouilion (Basis) , inhibitör Art.Nr ) besiyerinde ön zenginle tirme amac ile 30 o C 'de 24 saat süre ile inkübe edilerek ön zenginle tirme i lemi yap ld. Ön zenginle tirme solusyonundan 0,1 ml al narak 10ar mllik tüplerdeki Fraser brothlara aktar ld. Fraser brothlar 37 0 Cde 2 gün inkübe edilerek selektif zenginle tirme a amas tüplerde gerçekle tirildi. Brothlardan öze ile Oxford agar besiyerlerine (Oxford Listeria Selektive Agar (Basis) , inhibitör Art.Nr ) çizme yöntemiyle ekim yap larak 37 0 C 'de 24 saat inkübe edildi. nkübasyonun 24 ile 48. Saatlerini takiben en az 5 tipik koloni Listeria Chrome Agara (Oxoid CM 1080 Brilliance Listeria Agar Base, inhibitör SR 0228E ve SR0227E) geçildi. Söz konusu agarda mavi-turkuaz renk opak haleli koloniler üpheli kabul edilerek Gram boyama, CAMP (Christie, Atkins, Munch-Peterson) testi, SIM Motilite, katalaz ve oksidaz testleri yap ld. CAMP testi için %5 koyun kan içeren TSA Agara ekim yap ld ktan sonra 35 0 Cde saat inkübe edildi. SIM motilite testi için ise TSB brothlara ekim yap larak 30 0 Cde yedi gün boyunca inkübe edildi. Daha sonra, Microbact test kitinde yeralan (Microbact Listeria 12L Listeria identification system MB1128 OXOID) biyokimyasal testler aç s ndan tekrar de erlenderilmek üzere gliserinli TSB içeren boncuklu cryobank tüplerine aktar larak Cde muhafazaya al nd. Çal ma sonunda elde edilen izolatlar çözündürülüp zenginle tirilerek Microbact test kitinde biyokimyasal özellikleri (Gram boyama pozitif, Katalaz pozitif, Oksidaz negatif, SIM Motilite pozitif, Beta hemoliz pozitif, CAMP Test S.aureus/R. equi pozitif / negatif, Mannitol negatif, L-Ramnoz pozitif +, D-Ksiloz negatif, Salisin pozitif, Dulsit negatif, MR/VP pozitif / pozitif ve Nitrat Red.) aç s ndan de erlendirildi. 26

3 BULGULAR Bu çal mada, Kayseride sokak sütçüleri taraf ndan aç k olarak tüketime sunulan 50 çi süt örne inde L. monocytogenes varl kültür teknikleri ile analiz edilmi - tir. Elde edilen izolatlar n microbact test kiti kullan larak yap lan biyokimyasal test sonuçlar na göre çi süt örneklerinin 11 tanesinin (%22) Listeria türleri ile kontamine oldu u, bunlardan 6s n n (%12) sadece L. monocytogenes ile, 3 tanesinin (%6) sadece L. ivanovii ile, 1 tanesinin(%2) sadece L. seeligeri ile, 1 tanesinin(%2) ise hem L. monocytogenes hem de L. grayi ile kontamine oldu u belirlenmi tir. Genel olarak 50 çi süt örne inden toplam 7 tanesinin (%14) L. monocytogenes ile kontamine oldu u, 39unun (%78) Listeria türlerini içermedi i ortaya konmu tur. Dolay s yla analiz edilen çi süt örneklerinin 7si (%14) Türk G da Kodeksinin ilgili tebli inde belirtilen kriterlere uygun bulunmam t r. ncelenen toplam 50 adet süt örne inde Listeria spp. varl na ili kin bulgular çizelge 1de gösterilmi tir. TARTI MA ve SONUÇ Çal ma çerçevesinde analiz edilen çi süt örneklerinin 7si (%14) Türk G da Kodeksinin ilgili tebli inde belirtilen kriterlere uygun bulunmam t r. Söz konusu tebli çi sütte L. monocytogenes bulunmas na tolerans tan mamaktad r. Bu çal mada elde edilen %14 lük L. monocytogenes kontaminasyon yüzdesi oldukça yüksek bir de er olarak nitelendirilebilir. Çi sütlerde bulunan bu yüksek insidens Mena ve ark. 21 taraf ndan bulunan (%16,7) ve Hassan ve ark. 22 taraf ndan elde edilen (%12,6) verilerle benzerlik göstermektedir. Bu sonuçlar etkenin heryerde bulunabilme özelli ini yans tmaktad r. Çi g dalar tüketilmeden önce muhtemel bir s i lemine tabi tutuldu u için halk sa l aç s ndan etkenin çi g dalarda bulunmas tüketime haz r g dalarda bulunmas ndan daha az risk te kil etmektedir. Süt i letmelerindeki süt toplama tanklar ndan al nan örneklerde L. monocytogenes varl n n ara t r ld çe itli çal malar yap lm t r. Bu çerçevede çi sütün Hollandada %4,4, 23 skoçyada %3,8, 24 ngilterede %3,6 25 ve Kuzey rlandada %5,3 26 oran nda L. monocytogenes ile kontamine oldu u ortaya konmu tur. Ülkemizde yap lan çal malarda ise çi sütün L. monocytogenes ile kontaminasyon oran %0,45, 27 %2, 28 %0,94 29 ve %1,6 30 olarak belirlenmi tir. Bu çal mada çi sütlerde L. monocytogenes kontaminasyonunun (%14) belirtilen çal malardan yüksek düzeylerde bulunmas n n nedeninin olarak, kullan lan izolasyon metodu ile beraber numunenin al nd yerlerin farkl olmas ndan kaynakland düünülmektedir. Belirtilen çal malarda ço unlukla çi süt numuneleri direk olarak memeden veya çiftlikte sa mdan hemen sonra al nm, bu çal mada ise sokak sütçülerinden toplanm t r. Sa m i lemini takiben sütün üretildi i yerdeki depolama ve transport ko ullar da L. monocytogenesin üremesi üzerine son derece etkilidir. Özellikle sokak sütçülü ünde bireysel olarak sütçülük yapan küçük i letme veya üreticilerden al nan sütler sat a sunulmak üzere toplama tanklar na al nmaktad r. Bu süre zarf nda yakla k 4-35 o C olan süt L. monocytogenesin üreyebilmesi için uygun bir ortam yaratmaktad r. Sütün bu tanklarda bekleme süresi toplama s kl na ba l olarak de i mekte, günlük olabildi i (iki sa ml k) gibi, transport maliyetlerini azaltmak için iki günlük (dört sa ml k) de olabilmektedir. 31 Farkl üreticilerden al nan sütlerin ayn tank içinde kar t r lmas, kontamine olmayan sütlerin de kontamine olmas na neden olmakta ve söz konusu etkenden kaynaklanan halk sa l riskini art rmaktad r. Bu çal mada bulunan yüksek kontaminasyon oranlar n, ülkemizde i letme baz nda süt üretimi yap lmas ndan ziyade, aile hayvanc l eklinde yap lan üretimlerin halka sunulmas na da ba layabiliriz. Aile hayvanc l eklinde süt üretimi, ba ta yeti tiricilik ko ullar olmak üzere meme hijyeni ve sa m hijyeni aç s ndan da son derece uygunsuz ve kontrolsüz ko ullar alt nda yürütülmektedir. Bu çal ma kapsam nda oldukça yüksek bulunan L. monocytogenes insidensinden, kontamine olmu sokak süt tanklar n n etkin bir ekilde temizlenmeden tekrar süt depolama amac yla kullan lmas ndan kaynaklanan çapraz kontaminasyonlar da sorumlu tutabiliriz. Nitekim yap lan bir çal mada etkenin süt çiftli i veya üretim alanlar n n herhangi birini kontamine etti i durumlarda, varl n sürdürebilme yetene inin (persistent) yüksek oldu unu, varl n devam ettirdi i sürece de üretimden sonra bile çapraz kontaminasyon riskinin büyük ölçüde devam etti ini ortaya koymaktad r. 32 Çi sütlerde L.monocytogenes kontaminasyon kaynaklar n n ara t r ld bir çal mada, silaj kalitesinin yan s ra, sa m alanlar nda düzenli aral klarla temizlik yap lmamas n n, hayvan n genel kirlili inin, sa m alanlar n n yetersiz kland r lmas n n ve hayvan memelerinin temizli inde kullan lan havlular n yanl dezenfekte edilmesinin çi süt kontaminasyonunda rol ald belirlenmi tir. 33 Çi sütlerde L. monocytogenes insidensinin belirlendi i bir çal mada etkenin süte mastitli hayvanlar taraf ndan de il, muhtemelen sa - l kl görünen ta y c inekler taraf ndan bula t r ld belirtilmektedir. 26 Bu çal mada analiz edilen örneklerin %6s n n L. ivanovii, %2sinin L. seeligeri ve 1 tanesinin ise hem L. monocytogenes hem de L.grayi ile kontamine oldu u belirlenmi tir. spanyan n merkezinde yer alan 114 süt çiftli inden bir y l boyunca al nan çi süt örneklerinin Listeria türleri aç s ndan analiz edildi i bir çal - mada örneklerin s ras yla %3.62 ve %2,71inin 27

4 L.monocytogenes ve L.innocua ile kontamine oldu u belirlenmi tir. Söz konusu çal mada bir y l boyunca farkl mevsimlerde al nan süt örneklerinde L. monocytogenes ile kontaminasyon aç s ndan mevsime ba l bir farkl l k gözlenmedi i belirtilmi tir. 34 Almanya, Hollanda, Fransa ve ngilterede tüketim an nda g dalarda bu patojenin bulunma tolerans <100 kob/ml-g olarak belirlenmi tir. Söz konusu düzenlemenin halk sa l aç s ndan problem yaratabilece i, kontamine g dalar n buzdolab n kontamine ettikten sonra etkenin burada kolonize olabilece i ve kontamine g dan n etkenin üremesini destekleyerek belli bir süre sonra enfektif doza ula t rabilece i belirtilmektedir. 21 Tüketim esnas nda g dan n 100 kob/gdan fazla L. monocytogenes içermemesinin yan s ra özellikle raf ömrü 1 haftadan fazla olan tüketime haz r g dalarda etkenin 25 gda hiç bulunmamas gerekti i belirtilmektedir. 35 Çi sütte L. monocytogenes varl, çi sütün kullan lma amac ve kullan m ekli ile do rudan ilgili bulunmaktad r. L. monocytogenes ile kontamine çi sütlerin herhangi bir s l i lem uygulanmadan ya da yetersiz/hatal s l i lemden geçirilerek do rudan tüketilmesi veya ürüne i lenmesi, özellikle listeriozis bak m ndan risk grubunda bulunan bireyler aç s ndan son derece önem ta maktad r. Ülkemizde ç ve Do u Anadolu Bölgelerinde çi sütten üretilen peynirlerin, krema ve tereya n n yayg n bir ekilde pazarlarda sat l yor olmas hususuna, bu konulardaki yasal düzenleme ve denetim yetersizlikleri de eklenince sorunun halk sa l bak m ndan ne kadar önemli oldu u son derece aç kt r. Bütün bunlara ilave olarak sütlerden yap lan ürünlerin olgunla ma esnas nda ve üretim sonras çapraz kontaminasyonlara maruz kalabilmesi de ayr bir handikap olarak kar m za ç kmaktad r. Sonuç olarak, Kayseri ili piyasas nda sat yap lan çi sütlerden numune al nan dönem içerisinde, çi sütlerin %14ünün L. monocytogenes ile kontamine oldu u ve Türk G da Kodeksinin ilgili maddelerine uygun olmad tespit edilmi tir. Dolay s yla söz konusu g dan n Listeria spp. ve L. monocytogenes aç s ndan halk sa l bak m ndan tehlike yaratabilece i tespit edilmi tir. Kayseri ilinde aç kta sat a sunulan sütlerdeki Listeria türleri içerisinde Listeria monocytogenes varl, di er türlerden farkl olarak daha yayg n olmas aç s ndan önemli bulunmu tur. Etkenin kontrol alt na al nmas nda özellikle süt ve süt ürünleri üreticilerinin meme ve sa m hijyeni, s i leminin önemi ve s l i lem sonras meydana gelebilecek kontaminasyonlar hakk nda yeterince bilgilendirilmesi gerekmektedir. lgili kurumlar taraf ndan kontrol ve denetim hizmetlerinin daha etkin yürütülebilmesi için gerekli mevzuat n olu turulmas da bir o kadar önem ta maktad r. Tespit edilen sonuca göre, ISO 22000:2005 G da Güvenli i Yönetim Sisteminin ve bu sistemin alt yap s n olu turan ön gereksinim programlar n n, uygun yasal düzenlemeler çerçevesinde, süt ve süt ürünleri imalat sektörünün her a amas nda etkin bir eklide çal r hale getirmenin gerekli oldu u hususuna vurgu yapmak yerinde olacakt r Çizelge 1. spp pozitif çi süt örneklerinin türlerine göre da l m (%). Çi süt örne i (n=50) spp. pozitif çi süt örnekleri (%) 7 (%14) 3 (%6) 1(%2) 1(%2) K A Y N A K L A R 1. Meyer-Broseta S, Diot A, Bastian S, Riviere, Cerf O (2003) Estimation of low bacterial concentration: Listeria monocytogenes in raw milk. Int J FoodMicrobiol, 80: Danielsson-Tham ML, Eriksson E, Helmersson S, Leffler M, Ludtke L, Steen M, Sorgjerd S, Tham W (2004) Causes behind a human cheeseborne outbreak of gastrointestinal listeriosis. Foodborne Pathog Dis, 1: MacDonald PD, Whitwam RE, Boggs JD, MacCormack JN, Anderson KL, Reardon JW, Saah JR, Graves LM, Hunter SB, Sobel J (2005) Outbreak of Listeriosis among Mexican immigrants as a result of consumption of illicitly produced Mexican-style cheese. Clin Infect Dis, 40: Makino SI, Kawamoto K, Takeshi K, Okada Y, Yamasaki M, Yamamoto S, Igimi, S (2005) An outbreak of food-borne Listeriosis due to cheese in Japan, during Int J Food Microbiol, 104: Okwumabua O, O'Connor M, Shull E, Strelow K, Hamacher M, Kurzynski T, Warshauer, D (2005)Characterization of Listeria monocytogenes isolates from food animal clinical cases: PFGE pattern similarity to strains from human listeriosis cases. FEMS Microbiol Lett, 249: Oliver SP, Jayarao BM, Almeida RA (2005) Food-borne pathogens in milk and the dairy farm environment: food safety and public health implications. Foodborne Pathog Dis, 2: Graves LM, Helsel LO, Steigerwalt AG, Morey RE, Daneshvar MI, Roof SE, Orsi RH, Fortes ED, Milillo SR, denbakker HC, Wiedmann M, Swami-nathan B, Sauders BD (2010) Listeria marthii sp. nov.,isolatedfromthenatural environment. Finger Lakes National Forest. Int J Syst Evol Microbiol, 60: Leclercq A, Clermont D, Bizet C, Grimont PA, LeFleche-Mateos A, Roche SM, Buchrieser C, Cadet-Daniel V, LeMonnier A, Lecuit M, Allerberger F (2009) Listeria rocourtiae sp. Nov Int J Syst Evol Microbiol, doi: /ijs Herman L, De Block J, Moermans R (1995) Direct detection of Listeria monocytogenes in 25 milliliters of raw milk by a two-step PCR with nested primers. Appl Environ Microbiol, 61: Vela A, Fernandez-GarayzáBal J, Latre M, Rodriguez A, Dominguez L, Moreno M (2001) Antimicrobial susceptibility of Listeria monocytogenes isolated from eningoencephalitis in sheep. Int J Antimicrob Agents, 17: Siegman-Igra Y, Levin R, Weinberger M, Golan Y, Schwartz D, Samra Z, Konigsberger H, Yinnon A, Rahav G, Keller N, Bisharat N, Karpuch J, Finkelstein R, Alkan M, Landau Z, Novikov J, Hassin D Rudnicki D, Kitzes R, Ovadia S, Shimoni Z, Lang R, Shohat T (2002) Listeria monocytogenes infection in Israel and review of cases worldwide. Emerg Infect Dis, 8: McLauchlin J, Mitchell R, SmerdonW, Jewell K (2004). Listeria monocytogenes and Listeriosis: a review of hazard characterisation for use in microbiological risk assessment of foods. Int J Food Microbiol, 92: Kells J, Gilmour A (2004) Incidence of Listeria monocytogenes in two milk processing environments and assessment of Listeria monocytogenes blood agar for isolation. Int J Food Microbiol, 91:

5 14. Manfreda G, De Cesare A, Stella S, Cozzi M, Cantoni C (2005) Occurrence and ribotypes of Listeria monocytogenes in Gorgonzolla cheese. Int J Food Microbiol, 102: Gilot P, Content J (2002) Specific identification of Listeria welshimeri and Listeria monocytogenes by PCR assays targeting a gene encoding a fibronectinbinding protein. J Clin Microbiol, 40: Orsi RH, Bakker HC, Wiedmann M (2010) Listeria monocytogenes lineages: Genomics, evolution, ecology and phenotypic characteristics. Int J Med Microbiol, 301(2): Holko I, Urbanova J, Kantikova M, Pastorova K, Kmet V (2002) PCR detection of Listeria monocytogenes in milk and milk products and differentiation of suspect isolates Acta Vet Brno, 71: Stevens KA, Jaykus LA (2004). Direct detection of bacterial pathogens in representative dairy products using a combined bacterial concentration-pcr approach. J Appl Microbiol, 97: Anon (2004). Horizontal method for the detection of Listeria monocytogenes ISO /A Anon (2000). Çi Süt ve Is l lem Görmü çme Sütleri Tebli i 2000/6 TKB Mena C, Almeida G, Carneiro L, Teixeira P, Hogg T, Gibbs P (2004) Incidence of Listeria monocytogenes in different food products commercialized in Portugal. Food Microbiol, 21: Hassan L, Mohammed HO, McDonough PL, Gonzalez RN (2000) A cross-sectional study on the prevalence of Listeria monocytogenes and Salmonella in New York dairy herds. J Dairy Sci, 83: Beckers HJ, Soentoro PSS, Delfgou-van Asch EHM (1987) The occurrence of Listeria monocytogenes in soft cheeses and raw milk and its resistance to heat. Int J Food Microbiol, 4: Fenlon DR, Wilson J (1989) The incidence of Listeria monocytogenes in raw milk from farm bulk tanks in North-East Scotland. J Appl Bacteriol, 66: Greenwood MJ, Roberts D, Burden P (1991) The occurrence of Listeria species in milk and dairy products: a national survey in England and Wales. Int J Food Microbiol, 12: Harvey J, Gilmour A (1992) Occurrence of Listeria species in raw milk and dairy products produced in Northern Ireland. J Appl Bacteriol, 72: Uysal HK, An Ö (2003) Süt ve Süt Ürünlerinden izole Edilen Listeria Türleri. Türk Mikrobiyol Cem Derg, 33: Aslanta Ö, Y ld z P (2003) Kars ilinde çi sütlerden Listeria monositogenes izolasyonu. FÜ Sa l k Bil Derg, 17 (1): Uraz G, Yücel N (1998) Listeria monocytogenes, Yersinia enterocolitica ve Benzerlerinin (Yersinia kristensenii, Yersinia frederiksenii, Yersinia intermedia) Çig Süt Örneklerinden Izolasyonu. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 22: Ceylan (1990) Ankara Merkez ve Çevre Semtlerden Sa lanan Çi Sütlerde L. Monocytogenes Ara t rmas. Uzmanl k Tezi, Sa l k Bakanl Refik Saydam H fz ss hha Müdürlü ü Mikrobiyoloji Bölümü, Ankara,30 s. 31. Broseta SM, Diot A, Bastian S, Riviére J, Cerf O (2003) Estimation of low bacterial concentration: L. monocytogenes in raw milk. Int J Food Microbiol, 80: Ho AJ, Lappi VR, Wiedmann M (2007) Longitudinal Monitoring of Listeria monocytogenes Contamination Patterns in a Farmstead Dairy Processing Facility. J Dairy Sci, 90: Sanaa M, Pourel B, Menard JL, Serieys F (1993) Risk Factors Associated with Contamination of Raw Milk by Listeria monocytogenes in Dairy Farms. J Dairy Sci, 76: Gaya P, Sanchez J, Medina M, Nuñez M (1998) Incidence of Listeria monocytogenes and other Listeria species in raw milk produced in Spain. Food Microbiol, 15: Jorgensen LV, Huss HH (1998) Prevalence and growth of L. monocytogenes in naturally contaminated seafood. Int J Food Microbiol, 42: