DÜNYA TÜRK FORUMU WORLD TURKIC FORUM

Transkript

1 Çok boyutlu güç sistemati i içerisinde Türkiye'nin ve Türk Dünyas n n birlikte el ele, karfl l kl sayg ve sevgi içerisinde, karfl l kl menfaatler içerisinde birliktelikleri ve bir kültür havzas oluflturmalar, siyasi, ekonomik birçok alanda mümkünse entegrasyona gitmeleri çok büyük önem arz ediyor. Dünyan n çok boyutlu olarak flekillendi i bu dönem içerisinde de dünyadaki insan kayna baflta olmak üzere, birçok enerji kayna n n, birçok potansiyel kayna n n da yine Türkiye'de ve Türk Dünyas nda oldu unu görmekteyiz. Bu da rekabetin ne kadar ac mas z ve a r olaca n da gösteriyor. Tabi burada bize düflen görev: herhalde son 20 y ldaki hatalar m zdan, iyi yapt m z ifllerden hem olumlu hem olumsuz hepsinden tecrübeler ve dersler ç kararak, mümkün oldu unca reel politik zemine oturan kal c, sa l kl kurumsallaflm fl iliflkiler biçimini gelifltirebilmemizdir. Süleyman fiensoy TASAM Baflkan Hemen hepimizin en çok duydu u ve bildi i gibi Mardin, sokaklar nda farkl l klara ra men uyum ve huzur içerisinde birlikte yaflaman n en güzel örneklerini sergiledi i bir hoflgörü baflkentidir. Muhakkak ki bu hoflgörü baflkenti olmas n n en önemli sebeplerinden bir tanesi slam' n hoflgörüsüdür. Di eri de bin y ldan beri atalar m z n Türkleri idare etmekteki, devlet idaresindeki baflar s d r. Bu ba lamda ben bütün kalbimle inanarak söyleyebilirim ki Dünya'm z Mardinleflti i sürece huzurlu, Mardinleflti i sürece medeni, Mardinleflti i ölçüde de erli olabilecektir. Hasan DURUER Mardin Valisi Dr. Almagül S NA DÜNYA TÜRK FORUMU / WORLD TURKIC FORUM DÜNYA TÜRK FORUMU WORLD TURKIC FORUM Türk Konseyi, Türk Diasporas ve Sosyoekonomik fl Birli i Turkic Council, Turkic Diaspora and Socioeconomic Cooperation ISBN

2 Ben zaten Türkçe biliyorum, Türkçe derslerine niye gideyim ki? : Fransa da Türkçenin öğretilmesinde son durum Doç. Dr. Mehmet Ali AKINCI Lumière Lyon 2 Üniversitesi Öğretim Üyesi, Fransa Giriş Bu çalışmada Fransa da Türkçenin anadili ve yabancı dil olarak öğretilmesi ele alınılacaktır. İlk olarak, Fransa daki Türk toplumunun özelliklerine birkaç cümle ile değineceğim. Ondan sonra, Fransa da şu anki mevcut bulunan eğitim sistemindeki Türk öğrencilerin durumunu inceleyip Türkçe anadili ve Kültür derslerinin verimliliği için önerilerde bulunacağım. Fransa daki Türk toplumunun özellikleri Fransa ya Türk toplumu, diğer batı Avrupa ülkelerine gerçekleştirdiği göçün aksine daha geç bir tarihte gelmiştir. Hatta Fransa da yaşayan diğer göçmen toplumlarıyla karşılaştırıldıklarında, Türkler yine Fransa ya en son gelenler olarak bilinmektedir (politik nedenlerden dolayı ve son yılların siyahî Afrika göçü hariç). İkinci dünya savaşından sonra Türkün Fransa da yaşadığı gözlemlenir. Bu sayı 1954 te e düşer ve Batı Avrupa ya ve özellikle de Almanya ya başlayan işçi göçü ile bu sayı 1968 de e yükselmeye başlar. Fransa ile Türkiye arasında ilk resmi iş gücü gönderimi 1965 te yapılır. Bu anlaşmaya rağmen Fransa ya gerçek Türk işçi göçü 1970 yıllarının başlarında başlar ve 1980 yıllarına kadar devam eder (birçok işçi 1981 oturum ve çalışma izni alma yasasından faydalanmıştır) ile 1972 yılları arasında Türklerin sayısı neredeyse 7 kat artarak a ulaşmıştır. Ve 1982 sayımlarında bu sayı da ikiye katlanmıştır ( ). Bu sayının hızlı bir şekilde yükselmesinde sadece işçi göçü değil, aynı zamanda Türklerin aile birleşimi politikasından çok erken yararlanarak Türkiye de kalan eş ve çocuklarını yanlarına almaları da etkili olmuştur. Aile birleşimindeki bu durum 1982 nüfus sayımında açıkça ortaya çıkmaktadır: kadınların ve 14 yaşından küçüklerin sayılarında çok büyük bir artış gözlemlenmektedir. Böylece, 1990 nüfus sayımında Türklerin sayısı e ulaşmıştır. Bu sayımda, Türk toplumunun neredeyse yarısının yaş ortalaması 20 yaşın altındadır (INSEE, 1997). O dönemde okuma yazma seviyesi çok düşük birinci kuşak işçi sınıfına karşılık Fransa da eğitim gören ve birinci kuşağa göre daha yüksek eğitim seviyesine sahip değişik dallarda mesleklerle uğraşan ikinci kuşak Türkler oluşmaya başlamıştır. Buna takiben 361

3 Fransa daki Türk toplumunun profili ve genel görünümü değişime uğramıştır. Türk aileleri, geçici olarak geldikleri Fransa ya artık kalıcı bir şekilde yerleşmişlerdir. Türklerin sayısı 2000 sayımında den 2004 yılında e ulaşmıştır (Manço, 2004). Gayri resmi olarak, bu sayının 400 ile arasında olduğunu savunanlar da vardır. Gerçek rakamların ortaya çıkmasında yaşanan en büyük güçlük ise birçok Türkün Fransız vatandaşlığına geçmiş olmasıdır. Kastaryano ya (2003) göre, Türklerin %47 si Fransız vatandaşlığına geçmiştir. 80 li yıllarda ise Fransa ya geldiklerinde vasıfsız fabrika işçisi olan Türklerin birçok fabrikaların kapanmaya başlamasından sonra, başka iş alanlarına yönelmeye başladıklarını görürüz. Echardour ve Marin e (1993) göre, Türklerin %43,7 si hâlâ fabrika işçisidir, %28,5 i inşaat işçisi ve %23,5 i ise çeşitli toplum hizmetlerinde çalışmaktadır. Brabant ın araştırmalarında (1992) vasıfsız işçi olarak çalışan Türklerde azalma gözlemlenmiştir (oransal olarak 1982 de %89,9 dan 1989 da %80 e düşmüştür). Aynı zamanda vasıflı işçi sayısı da artmıştır (1982 de %6,6, 1989 da %18,5). Son 10 yılda İtalyan ve Portekiz göçmenlerden boşalan inşaat ve orman sektörü tamamen Türklerin eline geçmiştir. Ayrıca diğer Batı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi son 15 yılda döner ve restoran işiyle uğraşanların sayısı da bir hayli artmıştır. Grafik 1: Fransa daki Türklerin dağılımı (Rollan ve Sourou, 2006: 41) 362

4 Yukardaki grafiktede görüldüğü üzere, Türklerin en yoğun yaşadıkları bölgeler arasında Paris bölgesi birinci (Türklerin %20 si), Lyon ve Alp dağları bölgesi ikinci (%17) ve Alzas bölgesi ise %15 oranla üçüncü sırada yer almaktadır (Villanova, 1997; Rolan ve Sourou, 2006). Türkiye Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı nın 2005 raporuna göre, Fransa da 320 faaliyet gösteren Türk derneği vardır. Bu dernekleri amaçlarını göz önünde bulundurarak, üç gruba ayırmamız mümkün: 1) din ağırlıklı dernekler : ilk başlarda, dini ibadetlerini yerine getirebilmek için açılan bu tür dernekler, sonraları özellikle Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığından resmi imam talep ederek faaliyetlerine devam etmektedirler. Bu derneklerde, Türkler, hem çocuklarına dini eğitim vermek hem de cenaze nakli, hac organizasyonu gibi faaliyetler yürütmektedirler. 2) Politik amaçlı dernekler : bunların sayısı çok az olup genelde Türkiye deki partilerin Avrupa uzatılarıdır. Bu siyasi partiler, göçmenlerin yaşadıkları ülkelerdeki politikacıların yokluklarından istifade edip Türk nüfusunun yoğunlukta yaşadığı bölgelere şubeler açmakla başlamıştır ve 1980 yıllarında çok yaygın olan sağ-sol ağırlıklı olan işbu dernekler, şimdilerde sol görüşlü derneklerin azalmasıyla, daha çok milliyetçi (Türk Federasyon dernekleri) ve din (Milli Görüş dernekleri) eksenli dernekler çatısı altında iki grupta yoğunlaşmaktadırlar. Bozarslan a göre (2004) bu tür dernekleri, faaliyetlerinin daha çok politik ağarlıklı olduğundan, dernek olarak tanımlamak çok zordur. Yalnız son 20 yılda, bu dernekler her ne kadar Türkiye deki bir partiye sadık olsalar da, göçmen ailere diğer derneklerin yürüttükleri faaliyetlerinin aysını sunmaktalar (din, hac, dil dersi, kültürel etkinlik, vs.). Bu çerçevede diğerlerinden ayırt etmek mümkün değildir. 3) Laik sosyo-kültürel dernekler : Fransa da sayıları 10 u geçmeyen bu dernekler, Paris Anadolu Kültür Merkezi derneği (CCA), Türkiyeli Yurttaşlar Meclisi (ACORT), Strazburg, Türk İşçileriyle Dayanışma Derneği (ASTTU), Nancy AtaTurquie derneği gibi dernekler maddi desteklerini Fransız kurumlarından talep edip daha çok Fransa daki Türk kökenli göçmenlerin Fransa ya entegre olmalarını hedefleyen faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Derneklerin tümü, Türk toplumunun Fransa daki varlık ve kimliğinin oluşumunda ve de Türkçenin ve Türk kültürünün yaşatılmalarında büyük rol oynamaktadır. Bunların dışında, dinin hem kuşaktan kuşağa aktarılmasında hem de aktif biçimde yaşatılmasında ve de Türklerin özbenliklerini korumalarında önemli derecede etkindirler (Akıncı ve Yağmur, 2010). Ayrıca bireylerin ve bilhassa kadın ve çoçukların toplumsal kontrol altında tutulduğu sosyal alanlar olarak da betimsenebilinirler. 363

5 Resmi istatistiklere göre (INSEE, 1997) ikinci kuşak genç kızların %98 i, erkeklerin %92 si Türkiye den bir eşle evleniyorlar. Böylece Türkiye den gelen eşler sayesinde Türkçenin aile içinde erozyona uğramasının önüne geçildiği gibi güçlenmesinin de önü açılmış oluyor. Ailelerin %97 si çanak antenle Türkiye yi seyrediyor. Eskiden iki ya da üç yılda bir tatile gidilirken, şimdilerde yılda iki defa Türkiye ye gelip giden ailelerin sayısı azımsanmayacak kadar çoğalmıştır. Fransız sosyologlarına göre Türkler içine kapanık, dış dünya ile pek ilişkisi olmayan bir toplum olarak kabul ediliyor (Rollan ve Sourou, 2006). Tüm bu etkenler göz önünde bulundurulduğunda ortaya çıkan sonuç ise Fransa da Türkçenin aile içinde sönmesi ya da erozyona uğraması bir yana aksine mevcut gücünü koruduğudur. Son yıllarda yapılan araştırmaların ilgi odağı olan Türk çocukları, aile içi Türkçe konuşmayı buna karşılık çoğunlukla kardeşler arasında ve akranlarıyla Fransızca konuşmayı tercih etmektedirler (bkz. Akıncı, 2003, 2008; Gautier-Kızılyürek, 2007; Irtis-Dabbagh, 2001). Fransa da Türkçe Anadili ve Yabancı Dil Eğitimleri Fransa da yabancı dil eğitimi, ilkokuldan başlayarak iki koldan gerçekleştirilmektedir. Birincisi, ELCO dediğimiz Enseignement des Langues et Cultures d Origine (yani Anadili ve kültür dersleri ; Home Language Instruction ) 1 kapsamında, ikincisi ise Yabancı Dil Eğitimi ( Enseignement des Langues Étrangères, yani Foreign Language Teaching ) kapsamındadır. Fransa da, Almanya ile karşılaştırıldığında, bölgesel bir eğitim politikası yoktur, her iki kapsamda da yabancı dil eğitimi ulusal alanda gerçekleşmektedir. Fransa da Türkçe anadili eğitimi ilk önce ELCO ile 1978 yılında başlamış, 1994 te yabancı dil olarak Türkçe dersinin alınmasının yasalaşmasıyla da iki kapsamlı bir çerçeveye oturmuştur. Şimdi burada, bu iki sistemi de Türkçe anadili eğitimi açısından da inceleyip bugünkü varılan noktaya değinelim. ELCO Sistemi Yukarıda da açıklandığı gibi 1975 yılından itibaren Fransa daki Türkler aile birleşimi politikasından erken faydalanarak yoğun bir şekilde memlekette kalan eşleri ve orada doğan ilk çocuklarını yanlarına almaya başladılar. Bu aile birleşimi kapsamında belirli yaşlarda Fransa ya gelen çocukların eğitim sorunlarına çözüm bulmak Fransız hükümeti için acil bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu durum karşısında, başlangıçta göçmen çocuklarının Fransız okuluna uyumunu sağlamak ve kendi ülkelerine geri döndüklerinde oradaki uyumuna katkıda bulunabilmek amacıyla ELCO dersleri başlatılmıştır (Maire-Sandoz, 2008). Hatta bu derslerin çoğu kez göçmenlerin geldikleri 1 Bu konuda, ayrıntılar için, bkz. Petek, 2004; Gautier-Kızılyürek,

6 ülkeler tarafından da başlatılması talep edilmiştir. Böylece Fransa da tarihi sıralamaya göre, 1973 te Portekiz ile, 1974 te İtalya ve Tunus ile, 1975 te Fas ve İspanya ile, 1977 de Yugoslavya ile, 1978 de Türkiye ile ve son olarak da 1981 de Cezayir ile karşılıklı anlaşmalar çerçevesinde Fransız ilkokullarında, yukarıda adı geçen ülkeler tarafından gönderilen öğretmenler aracılığıyla göçmen çocuklarına yönelik anadili eğitimleri başlamıştır. Kısa sürede yoğun taleple karşılaşılınca ve çocuğun anadili eğitimini devam ettirebilmesi için, Türkçe dersleri 1983 yılında ortaokullarda ve meslek liselerinde de verilmeye başlanmıştır. Bu anadili derslerine, 1998 e kadar Türkiye den gönderilen öğretmenlerin Fransızca bilmediğinden, yerel okul yönetimleriyle hiçbir bağlantı kurulamadan devam edilmiş (bazen bu durum Fransız öğretmenlerinin de işlerine gelmiyor değildi), sonraları ise Türkiye de Fransızca sınavına tabi tutulup başarılı olanlar gelmeye başlayınca yerel eğitim kurumlarıyla bir şekilde bağlantı kurulması kolaylaşmıştır. Şu ana kadar da böyle devam etmektedir. Geçen zaman içerisinde, bu dersler Fransa da kalıcı hale gelen göçmenlerin gereksinimlerine göre şekillenmeye başlamıştır. Son zamanlarda ELCO dersleri daha çok öğrencilere kültürleri hakkında bilgi vermeyi ve bulundukları ülke ile kendi ülkeleri arasındaki farklılıkları ortaya koymayı sağlamaya çalışmaktadır. Aşağıdaki tablo, Fransız ilkokullarında ELCO derslerini takip eden öğrencilerin ülkelerine ve son 25 eğitim yıllarına göre dağılımları göstermektedir. Ülke adı Cezayir Fas Tunus İspanya İtalya Portekiz Türkiye Sırbistan + Hırvatistan Toplam Tablo 1: Fransız ilkokullarında ELCO derslerini takip eden öğrencilerin ülkelerine ve belirli eğitim yıllarına göre dağılımları (Fransa Millî Eğitim Bakanlığı). Bu tablodan da anlaşıldığı üzere, 1984 ile 2000 yıllarına bakılınca, ELCO derslerini takip eden öğrenci sayısında tüm ülkeler için büyük bir düşüş söz konusudur. Ancak bu sayılar büyük ölçüde bazı ülkeler (Cezayi, Fas ve özellikle de Türkiye) için artmıştır. Paris Eğitim müşavirliği, 365

7 Lyon ve Strazburg ataşeliğine bağlı olarak döneminde, Fransa daki Türk çocuklarına ELCO kapsamında anadili eğitimi 182 Türkçe ve Türk Kültür dersleri öğretmeni tarafından verilmektedir. Öğrencilerin yüzde kaçının bu derslere katılabildiği yönünde çok net rakamlar veremiyorum. Şöyle ki, Mart 2005 tarihinde Paris Eğitim müşavirliği tarafından yapılmış öğrenci sayıları ile ilgili istatistiğe göre okul öncesi eğitimden üniversiteye kadar Türk kökenli toplam öğrenci bulunmaktadır. Bu rakamların 2010 yılı için de geçerli oldukların var sayarsak, Türk öğrencilerinin %50 sinden fazlasının Türkçe derslerinden faydalanamamakta olduklarının kanıtıdır. Müşavirlik verilerine göre öğretim yılında okula devam eden çocukların sayısı ve devam ettikleri okullara göre dağılımları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Okul çeşitleri Toplam öğrenci sayısı Okul öncesi eğitim İlkokul Özel eğitim (ilk ve orta öğretim) Ortaokul Genel ve teknik lise Meslek lisesi Yüksek okullara hazırlık 42 Yüksek teknisyenlik 327 Yüksek öğretim (sayı belirtilmemiş) Toplam Tablo 2: öğretim yılında okula devam eden çocukların devam ettikleri okullara göre dağılımları (Kaynak: Paris Konsolosluğu, Eğitim Müşavirliği, 2003). Okul öncesi, lise ve üniversite öğrencileri ve ilkokul birinci sınıf öğrencileri ELCO derslerine katılmamaktadır. Fransa da ortamın ve mevcut sayım sistemlerinin belirsiz olmasından dolayı, sağlam istatistik bilgiler elde etmek çok zordur. Ancak yukarıdaki toplam öğrenci sayısı göz önünde bulundurulursa, e yakın ilkokul, e yakın ortaokul toplam öğrenci Türkçe anadili ve kültür dersleri için potansiyel öğrenci konumundadır. Yukarıda da belirtildiği gibi potansiyel öğrenciden yaklaşık sadece ve sadece civarında öğrenci bu derslerden faydalanmaktadır. Türkçe anadili ve kültür derslerinden faydalanamama nedenlerinden en başta geleni Türk nüfusunun dağınık bir coğrafyaya yayılmış olmasıdır. Fransa da Türk nüfusunun az olduğu yerlerde yaşayan vatandaşlarımız ELCO derslerinden faydalanamamaktadır. Ayrıca bu dersler özellikle göçmen çocuklarına yöneliktir ve derslerin açılabilmesi için belirli şartlar vardır. Maalesef ders saatleri 3 saatten 1.5 saate düşmüştür. Derslerin %90 ı ders saati dışında yapılmaktadır. Bu ne anlama gelmektedir? Fransız eğitim sistemiyle ilgilenen yetkililerle bu derslerden sorumlu öğretmenlerin herhangi bir temasta olmamaları anlamına gelir. Yani 366

8 öğretmen derse geliyor, orada bir kapıcıdan anahtarı alıyor, sınıfını açıyor, dersini yapıyor ve çekip gidiyor. Okuldaki diğer öğretmenlerin bu derslerden çoğu kez hiç haberleri bile yoktur. Eğer bir de çocuklar diğer okul dışı faaliyetlere katılıyorlarsa ikilem arasında kalmaktadırlar: Türkçe derse mi gitsin? Basketbola mı gitsin? Öğrenci iki faaliyet arasında bir seçim yapmak zorunluluğundadır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi Son 15 yıldır Türkçe ELCO kapsamının dışında yabancı dil olarak da verilmektedir. 21 Kasım 1994 yılında yayınlanan bir bakanlık kararnamesiyle Fransız ortaöğretim programına alınarak ortaokul ve liselerde Türkçenin ikinci ve üçüncü yabancı dil olarak okutulması yürürlüğe girmiş olup Fransa Millî Eğitim Bakanlığı nın Türkçe Baş Müfettişliği nin denetimi altında, bakanlığın yabancı dil öğretim programlarına bağlı olarak yürütülmektedir. Fransız Millî Eğitim sistemi bünyesinde öğretilen tüm yabancı diller ortak bir temele oturtulmuş olmakla birlikte her dil için, o dile özgü (dilsel, sosyo-kültürel, vs.) farklılıkları göz önünde bulunduran, bakanlığın tayin ettiği dil komisyonunca kaleme alınmış bir program vardır. Ancak, Bakanlık, yabancı dil öğretimini Avrupa Dil Öğretimi Ortak Çerçeve Programı (Common European Framework of Reference for Languages) temelinde yeniden düzenlemeyi öngörmüş ve bunu uygulamaya koymaya başlamıştır. Buna bağlı olarak, ilkokuldan başlayarak lise bitirme sınavları da dahil tüm yabancı dil ölçme ve değerlendirmeleri de Ortak Çerçeve Programı nda belirtilen ölçütlere göre hazırlanmaktadır. Yabancı Dil Türkçe öğretmenlerinin görevlendirilmesi, tamamen diğer yabancı dillerde olduğu gibidir. Öğretmen olmak için Fransız veya bir Avrupa ülkesi vatandaşı olup üniversite Master 2 diplomasına sahip olmak gereklidir. Bazı üniversiteler lisans ve lisans üstü Türkçe diploması vermektedir: bunlar arasında, Türk İnceleme ve Araştırmaları (Etudes turques) bölümü olan Paris Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Enstitüsü veya kısa adıyla İNALCO ile Strazburg Marc Bloch Üniversitesi sayılabilir. Öğretmenler için bir sözleşmeli (contractuel), bir de devlet memuru olmak üzere iki farklı statü vardır: Birinci statüdekiler, kadrolu devlet memuru olmayan öğretmenlerdir. Sözleşmelerinin her yıl yenilenmesi söz konusudur. İkincisi ise, Devlet CAPES sınavından geçerek (Certificat d Aptitude Professionnelle pour l Enseignement Secondaire, Orta öğretim Meslekî Yetkinlik Belgesi) devlet memuru olarak göreve atanan asil öğretmenlerdir. Bunun yanı sıra, birçok dil için CAPES üstü olan ve master öğrenimini bitirmiş olanlara açık bir sınav (AGRÉGATİON) daha vardır; ancak Türkçe öğretmenleri için henüz bu yol açık değildir. CAPES diplomalı asil 367

9 öğretmenler, haftada 18 saat, AGRÉGATİON sahibi olanlar ise 15 saat ders vermekle yükümlüdürler. Fransa da Yabancı Dil Türkçe öğretimi henüz pek yaygın olmadığından Yabancı dil Asil Türkçe öğretmeni sayısı da azdır (toplam 7 tanedir) öğretim yılında bu öğretmenlerin görev yaptığı başlıca yerler arasında Paris, Strazburg, Nancy, Grenoble, Rennes kentleri sayılabilir. Bunların dışında başka bazı yerlerde sözleşmeli çalışan öğretmenler de bulunmaktadır. Yabancı dil Türkçe derslerinin önemi Lise çağındaki Türk kökenli öğrenciler için Yabancı dil Türkçe öğretimi, birçok avantaj sağlamaktadır: Bunlardan ilki, bu öğrenciler Türkçede birçok temel beceri ve edinimlere sahip olduklarından başka bir dile göre daha kolay iyi not alabilmekte ve notları karnelerinde toplam not ortalamasını olumlu etkilemektedir. Ayrıca, öğrenciler bu dersler sayesinde lise bitirme sınavlarında İngilizce veya herhangi bir dil yerine 1. dil olarak da seçebildikleri Türkçe sınavına daha etkili biçimde hazırlanabilmektedirler. Bitirme sınavları dışında, bazı devlet memurluğu sınavlarında da Türkçe yabancı dil olarak seçilebilmektedir. Fransa MEB Yabancı dil Türkçe öğretiminden sorumlu ilk Baş Müfettiş Altan Gökalp 2001 Avrupa Diller Yılı dolayısıyla Ankara da yaptığı konuşmasında bu durumun önemini belirtirken şunları da vurguluyordu: Türkçe ikinci veya üçüncü yabancı dil olarak öğrenilip lise bitirme sınavında birinci dil olarak seçilebildiği için 20 üzerinden 10 dan yüksek alınan her puanın 5 le çarpılarak 2 toplam sınav puanlarına eklendiği bir konumdadır ve orta sosyal düzeyin altındaki ailelerin çocukları için en büyük lise bitirme şansıdır. Bu yönlendirmelerin ucunda da eskiden "Türkoloji" denen, bugünkü sosyal bilimler boyutuyla "Etudes Turques", "Turkish studies" olarak gelişen uluslar arası uzmanlık alanlarına katkı da var (Gökalp, 2001: 156). Gökalp, Fransa da ilk orta ve liselerde Türkiye kökenli onbinlerce çocuk bulunduğuna da dikkat çekerek şu değerlendirmeyi yapıyordu: [Bunların] binde birine Türkçe den bir uzmanlaşma şansı tanısak ve bu olanakları gerçekleştirebilsek her halde kazanmış oluruz (Gökalp, 2001: 156). Yabancı dil Türkçe derslerine çoğunlukla Türk kökenli göçmen çocukları devam etmektedir. Bunun yanı sıra az sayıda Fransız öğrenci de bu dersleri izlemektedir. Dersler, ortaokul, lise ve lise üstü Yüksek Meslek Eğitimi (BTS, Brevet de Technicien Supérieur) öğrencilerine yöneliktir. Sınıflar ise öğrencilerin dil düzeylerine göre oluşturulmaktadır. Ancak, okullarda, yabancı dil Türkçe derslerinin düzenlenmesinde birtakım sorunlar yaşanıyor. Şöyle ki, ders programları çerçevesinde Türkçe dersi açmak için gereken yeterli sayıda öğrenci bulma zorunluluğu, sınıf da bu not 5 ile değil, 4 ile çarpılmaktadır. 368

10 açma olanaklarını kısıtlıyor ve çoğu zaman, derslerin ders programı dışında (cumartesi sabahları, hafta içi öğleden sonranın son saatleri, yani başka derslerin olmadığı zamanlarda) yapılmasını gerektiriyor (Yalçınkaya-Aral, 2001). Bir başka sorun da, Türkçe dersleri birçok zorluklara rağmen yerleştirilmeye çalışılırken Türk kökenli öğrencilerin bir kısmı, çoğu zaman da öğrenimde güçlük çekenler, Ben zaten Türkçe biliyorum, Türkçe derslerine niye gideyim ki? yaklaşımıyla bu derslere ilgi göstermeyebilmektedirler. Okulda verilen derslerden başka, bulunduğu bölgede yabancı dil Türkçe dersi olmayan, çeşitli nedenlerle Türkçe derslerine katılamayan öğrenciler, Fransa Millî Eğitim Bakanlığı na bağlı Uzaktan Öğretim Merkezi CNED in Türkçe derslerine kaydolabilmektedirler. Şimdilik yalnızca lise son sınıf öğrencilerine yönelik olan bu derslerle öğrenciler lise bitirme sınavlarının Yabancı dil Türkçe sınavlarına hazırlanırlar (Jolly-Yılmaz, 2001). Cned öğrencileri son birkaç yıldır yazılı ve sesli/sözlü ödevlerini internet yoluyla, elektronik olarak da yollayabilmekte, bu ödevler Cned öğretmenlerince yine elektronik olarak düzeltilerek aynı şekilde öğrencilere iletilmektedir. Bu yöntemle ödev daha kısa zamanda öğretim merkezine ulaşıp düzeltilerek ödev sahibine gönderildiği için birçok öğrenci artık bu yolu tercih etmektedir. Uzaktan Öğretim le Türkçe derslerini izleyen öğrencilerin büyük çoğunluğu Türkiye kökenli göçmen ailelerin çocuklarıdır. Bunların küçük bir kısmını ise, anne veya babasının görevi nedeniyle yurtdışında yaşayan ve bulundukları ülkedeki bir Fransız lisesine kayıtlı gençler oluşturuyor. Öğrencilerin yıl boyunca çalıştıkları her ünitenin sonunda yolladıkları ödevlerden elde ettikleri notlar devam ettikleri okula yollanır ve karnelerine işlenir. Ayrıca, lise bitirme sınavlarında sözlü yabancı dil sınavına girecek öğrencilerden on-on beş Türkçe metinden oluşma bir liste istenmektedir. Öğrenciden, sınav görevlisinin bu listeden seçeceği bir metin üzerine konuşması, sorulacak sorulara yanıt vermesi beklenmektedir. Cned le öğrenci, yıl içinde Türkçe derslerinde üzerinde çalıştığı metinlerle kendi listesini iyi bir şekilde hazırlanarak oluşturma şansına sahiptir. Bunlar da öğrenci için göz ardı edilemeyecek olanaklardır. Ortaokul düzeyinde yabancı dil Türkçe öğretiminden yararlanan öğrenci sayısı Fransa çapında pek yüksek değildir. Liselerde Fransa çapında yabancı dil Türkçe derslerini izleyen öğrenci sayısı ile ilgili, elimde kesin veriler yoktur. Bu sayının yaklaşık 1000 olabileceği düşünülebilir. Buna, az önce belirttiğim, Uzaktan Öğretim Merkezi CNED e kayıtlı 147 öğrenciyi de eklemek gerekir. Bu dersleri izleyen ve izlemeyen tüm öğrenciler dahil, lise bitirme sınavlarında her yıl toplam 3200 öğrenci yabancı dil Türkçe sınavına girmektedir. Buna ek olarak lise sonrası / lise 369

11 üstü meslekî eğitim bitirme sınavlarında (BTS) ise her yıl 120 öğrenci Türkçe sınavlarına girmektedir 3. Bu da oldukça yüksek bir sayıdır. Fransa da Yabancı dil Türkçe dersleri için hazırlanmış, CNED in kendi kayıtlı öğrencileri için hazırladığımız ders gereçleri dışında belli bir ders araç gereci veya kitap yoktur. Öğretmenler, Fransız Millî Eğitim Bakanlığı Türkçe programı çerçevesinde kendi malzemelerini kendileri üretmeye çalışmaktadırlar. Sonuç olarak ders malzemesi alanında bir boşluk vardır (Akıncı ve Jolly, 2009). Türkçe Anadili ve Kültür derslerinin verimliliği için neler yapılmalı? İlk önce, Fransa da yaşayan Türk öğrencilerinin eğitim sorunlarına çözüm yollarını şöyle sıralayabiliriz: - Türk ailelerinin çoğunlukta ikamet ettiği ve dolayısıyla Türk kökenli öğrencilerin de çok sayıda oldukları yerleşim merkezlerinin okullarında Türkçenin yabancı dil olarak öğretilmesini sağlamak gerekmektedir. Eğer bu mümkün olmuyorsa, en azından Türkçe anadili ve kültür dersleri semtlerin okullarında öğretilmelidir. - Türk dilini ve kültürünü Fransa da doğup büyüyen Türk kökenli çocuklara aktaran ikidilli kitaplar ve okul gereçleri hazırlanıp, çocuklara dağıtılmalıdır. Bu araç-gereçler bilimsel verilerden, araştırmalardan yola çıkılarak, öğrencilerin psikolojik ve sosyal gereksinimleri göz önünde bulundurularak ve ikidilliliği geliştirecek yönde hazırlanmalıdır. Kaynak kitabın olmasıyla birlikte Almanya ve Hollanda da olduğu gibi seviye tespit sınavları, bilgi yarışmaları düzenlenebilir. - Çocukların sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlerde yer almalarına özen gösterilmelidir. - Öğrenciler ve velileri her türlü eğitim sisteminden, gün geçtikçe değişen kanunlardan, yönetmeliklerden anında haberdar edilmeli ve uyarılmalıdırlar. - Çocuklar, özellikle lisede okuyan gençler üniversite öğrenimine yönlendirilmelidirler. - Dernekler ve kültür merkezleri bünyesinde tüm gençlere yönelik etkinlikler çoğaltılıp okul ödevlerinde yardımcı olunmalı, eğitim sistemi tanıtılmalı ve bu gençler iş sahası açık meslekler konusunda bilgilendirilmelidir. Ayrıca veliler ve dernekler anadilin önemi konusunda bilinçlendirilmelidir. CNED (Uzaktan Eğitim) tüm lise öğrencileri için geçerlidir. Her lise öğrencisi Türkçeyi yabancı dil olarak alabilir ve üniversiteye giriş sınavında başka bir yabancı dilin yerine seçebilir. Türkçenin geliştirilmesiyle ilgili olarak derslerin dışında yapılması gerekenlere çok kısa değinecek olursak: 3 Veriler Fransa Millî Eğitim Bakanlığı Türkçe Genel Müfettişi Stéphane DE TAPİA tarafından bildirilmiştir. 370

12 1. Anadili ve kültür dersleri sadece okullarda verilen derslerle geliştirilemez. Özellikle de bu çocuklar anadilleri dışında başka bir dille eğitim alıyorlarsa, bu nedenle okullarda ve bazı derneklerde verilen Türkçe dersleri aileler ve dernekler aracılığıyla anadili geliştirecek yöndeki faaliyetlere destek verilerek geliştirilmelidir. Bunun yanı sıra, aileler çocuklarıyla düzenli bir şekilde aile içi Türkçe konuşmalı, çocuklarının masal, hikâye ve okuma yoluyla daha fazla kelime dağarcığına sahip olmalarını sağlamalı, evlerinde Türkçe ve Türk kültürüne dair kitap, dergi, gazete, CD ve DVD ler bulundurmalıdırlar. 2. Ders dışı faaliyetlerin en başında 23 Nisan hazırlıkları gelmektedir. Bu durum Türkçe derslerinin bir buçuk saatin çok üstüne çıkılmasına da olanak vermektedir. 23 Nisan çalışmaları, ders saati dışında tatillerde Türk derneklerinde, kültür merkezlerinde ya da belediyenin tahsis ettiği bir salonda yapılabilmektedir. İçinde yaşadığı toplumda yeterli değeri, ilgiyi ve kabullenmeyi göremeyen Türk çocukları için kendi dillerini ve kültürlerini sergileme fırsatı buldukları bu törenler onların psikolojilerini olumlu etkilemektedir. Son yıllarda bu törenler Fransız okullarının da katkılarıyla ortaklaşa düzenlenmekte ve katılımda büyük bir artış görülmektedir. Böylece Belediye başkanları, Fransız öğretmenler ve halktan kişiler de davet edilmektedir. Türkçe anadili ve kültür dersleri sayesinde düzenlenen 23 Nisan kutlama törenleri, Fransızlara Türk toplumunun değerlerini de tanıtma olanağı sağlamaktadır. Türk kökenli öğrencilerin eğitimdeki durumu Batı Avrupa ülkeleri eğitim sistemleri uzmanı olarak, şunu söyleyebilirim: Fransa da diğer ülkelere nazaran okulda başarılı olmak daha kolay olmasına rağmen, ne yazık ki sayılar ve gerçekler çoğu ailelerin eğitime fazla önem vermediklerini, bu fırsattan faydalanmadıklarını, çocuklarını başıboş bıraktıklarını göstermektedir. Benimle bağlantı kuran çoğu Fransız öğretmen (bazen çok haksız olarak) Türk kökenli öğrencilerden şikâyetçi olmaktadır. Hatta bir kez, öğretmenin biri telefon görüşmemiz esnasında Arap asıllı çocuklar çok güzel Fransızca öğreniyor. Niçin Türk çocukları öğrenemiyor, genetik bir sorun mu var? deyince neye uğradığımı bilemedim. Bu öğretmenlerin 1970 li yıllarda ortaya atılan bazı iki dillilik konusundaki kuramlara dayanan bakış açılarının ne kadar sınırlı olduğu ortadadır. Normal liseye ulaşan öğrenci sayımız çok az, üniversiteye ulaşanların sayıları ise, her ne kadar yıldan yıla artsa da, çoğunun sistemi tanımadıkları ve uzun vadeli hedef belirleyemediklerinden dolayı birinci ya da ikinci sınıfta eğitimlerini hiçbir diploma elde etmeden bırakmak zorunda kaldığını görüyoruz. Ne yazık ki birçok aile, çocuğunu akademik eğitime yönlendirmiyor. Son yıllarda bu durum değişmekte olsa da birçok öğrencimiz kısa yoldan çok para kazanma 371

13 çözümleri arayışındadır. Her öğrenci doktor ya da avukat olacak diye bir kural kesinlikle söz konusu değildir. Yalnız gelişmekte olan dünya teknolojisi, gün geçtikçe kaybolan devlet sınırları, küreselleşme dediğimiz bir ekonomide, eğer çocuğumuza iyi bir meslek sağlamazsak, onun da yapacağı iş, bizim babalarımızın yaptığı işlerden başka bir şey olamaz. Bu konuda çok hassasiyetli ve dikkatli davranıp, genç yaşta çocuklarımızın gelecekleri konusunda onlarla konuşup, tartışıp, onlara en güzeli ve en iyisi neyse onu aşılamayız. Tartışma ve Sonuçlar Bu yazımızda amacımız Fransa daki Türkçenin anadili ve Türkçe yabancı dil eğitimlerini hem tanıtmak hem de bu derslerin sorunları ve gelecekteki verimliliklerine yer verildi. Fransa da Türkçe anadili ve kültür dersleri (ELCO) olarak 1978 den beri devam etmektedir. Bunun yanı sıra 1994 ten beri de yabancı dil olarak da öğretilmektedir. Ne yazık ki birçok Türk kökenli öğrenci bu iki tür dersten de faydalanamamaktadırlar. Bunun başlıca nedenleri öğretmen yetersizliği ve Fransa daki Türk nüfusunun dağınık bir coğrafyaya yayılmış olmasıdır. Anadili ve kültür dersleri her ne kadar şu anki eğitim şartlarına ve öğretmenlerin, velilerin ve öğrencilerin beklentilerine cevap vermese de, Türkçenin resmi olarak Türklerin yoğun yaşadıkları bölgelerdeki okullarda yabancı dil olarak öğretilmesi çoğu sorunları çözecektir. Bu derslerin Fransız eğitim sisteminde daha çok önem kazanması (Türkçeden alınan notların Fransız karnelerinde geçerli sayılması gibi), öğrencilerin bu derslere verdikleri önemi arttıracaktır. Bu konuda ikna edilecek iki kurum var ise, onlar da Fransa ve Türkiye Millî Eğitim Bakanlıklarıdır. Çözüm, bu iki kurumun aralarında yapacakları anlaşmalara bağlıdır. Türkçe anadili ve kültür dersleri başlatıldıklarında, amaç göçmen işçilerin çocuklarının Fransız eğitim sistemine kolay alışmasını sağlamak ve eğer Türkiye ye geri dönecek olurlarsa dilleri ve kültürlerini korumaktı. Ancak Türkiye ye geri dönme hayalinin tamamen yok olmasıyla, yılları arasında Fransa da doğup büyüyen Fransız kültürüyle yoğrulmuş 2 dilli ve 2 kültürlü Türk çocuklarının tek hedefi Fransa ya uyum sağlayıp, iyi derecede diploma sahibi olmak ve toplumda değerleri yüksek meslekere yönelmektedirler. Ancak bu belirli diploma sahibi ikinci kuşak Türklerin son yıllarda Türkiye ye döndükleri malum. Bunun da başlıca sebeblerinden biri, birkaç yıldan beri Avrupa da yaşanan ekonomik kriz olsa gerek. Kendi çevremden örnek verecek olursam, geçen yıl (2010) Fransa da doğup büyüyen iki arkadaşım temelli Türkiye ye döndüler. Diplomalı, meslek sahibi gençler artık Fransa da iş bulamadıkları için Türkiye ye yönelmekteler. Eğer Fransa daki gençlerimiz iki dili de öğrenilerse hem Türkiye ye uyumları hem de en kısa sürede iş bulmaları çok daha kolay gerçekleşecektir. 372

14 Eğitim alanında, bilim alanında Fransa-Türkiye arasında belirli işbirlikleri mevcuttur. Mesela CNRS-TÜBİTAK ortak destekli programlar, ERASMUS değişimi, kültürel işbirlikler yapılmaktadır. Yakın tarihte Paris te Yunus Emre Kültür Merkezi açılması yönünde çalışmaların haberlerini aldım. Bu merkezi Fransa daki Türk toplumu çoktan beri beklediğini belirtmek isterim. Temennimiz, bu merkezden hem Fransa daki Türk kökenli gençler faydalansın hem de Fransızalar bizleri daha yakından tanıma fırsatı yakalamış olsunlar. Kaynakça Akıncı, M.-A. (2003), Une situation de contact de langues: Le cas turc-français des immigrés turcs en France. In J. Billiez (ed.), Contacts de langues: Modèles, typologies, interventions (s ). Paris: L Harmattan. Akıncı, M.-A. (2008), Language use and biliteracy practices of Turkish-speaking children and adolescents in France, in V. Lytra & J.N. Jorgensen (eds), Multilingualism and identities across contexts: Cross-disciplinary perspectives on Turkish-speaking youth in Europe (s ). Copenhagen: University of Copenhagen Press. Akıncı, M.-A. (2009), Fransa da Türkçenin Anadili ve Yabancı Dil Olarak Eğitimi, in D. Yaylı & Y. Bayyurt (eds), Yabancılara Türkçe ögretimi: Politika, Yöntem ve Beceriler (s ). İstanbul: Anı yayınları. Akıncı, M.-A. & Jolly A. (2010), Fransa da Türkçe öğretiminde son durum: uygulamalar, sorunlar ve öneriler, in Proceedings of the 8. Dünyada Türkçe Öğretimi: Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğretenler Zirvesi, (s ). Ankara : Ankara Üniversitesi, TÖMER. Akıncı, M.-A. & Yağmur, K. (2010), Intergenerational identity reconstruction and ethnic identification among Turkish speakers in France, in M.M. Erdoğan (ed.), Yurtdışındaki Türkler: 50. Yılında Göç ve Uyum/ (Turks Abroad: Migration and Integration in its 50th Year), (s ). Ankara: Orion Kitabevi. Brabant, J. (1992), Une insertion économique problématique. Hommes et Migrations, 1153, Echardour, A. & E. Maurin (1993), La main d oeuvre étrangère. Données sociales, Gautier-Kizilyürek, S. (2007),. Les Enseignements de langue et culture d origine en France: Chronique d une mort annoncée? Le cas de la langue turque, in F. Baider (ed.), Emprunts linguistiques, empreintes culturelles (s ). Paris: L Harmattan. Gökalp, A. (2001), Fransız Milli Eğitim sisteminde Türkçenin konumu, in Avrupa da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu toplantı notları (s ). Ankara: TDK. INSEE (1997), Les immigrés en France: Contours et caractères, Paris: INSEE. Irtis-Dabbagh, V. (2003), Les jeunes issus de l immigration de Turquie en France: état des lieux, analyses et perspectives, Paris: L Harmattan. Jolly-Yılmaz, A. (2001), Fransa Milli Eğitim Bakanlığı nın bir kuruluşu olan CNED de Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi, in Avrupa da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu toplantı notları (s ). Ankara: TDK. 373

15 Kastoryano, R. (2003). Les Turcs d Europe et leur désir d Europe, Cemoti, 36, (online paper). Maire-Sandoz, M.-O. (2008), Les Enseignements de langues et de cultures d origine (ELCO), Ressources, INRP, n 31, s. 5. Manço, U. (2004), Turcs d Europe: Une présence diasporique unique par son poids démographique et sa complexité sociale, in A. Manço (ed.), Turquie: Vers de nouveaux horizons migratoires? (s ). Paris: L Harmattan. Petek, G. (2004), Les ELCO, entre reconaissance et marginalisation : Langue de France, Hommes et Migrations, n 1252, s Rollan R. & Sourou B. (2006), Les migrants Turcs de France, Entre repli et ouverture. Pessac: Maison des Sciences de l Homme d Aquitaine. Yalçınkaya-Aral, P. (2001), Paris te, Racine lisesinde yabancı dil olarak okutulan Türkçe eğitiminin konumu, uygulamaları ve karşılaşılan sorunlar, in Avrupa da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu toplantı notları (s ). Ankara: TDK. 374