T.C. ÇANKIRI VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇANKIRI İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. ÇANKIRI VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇANKIRI İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2011

2 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve gelecek kuşakların temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, gerçeğinden hareketle, çevreye duyarlı bir kalkınmadan yana olduğumu vurgulayarak; doğal kaynakların ekonomik kalkınmanın hem kaynağını hem sınırını oluşturduğunu bilerek, çevrenin korunması ve geliştirilmesinde bireysel katkı ve katılımın gereğine ve önemine inanarak; çevresel değerlere sahip çıkıp zarar verenleri uyaracağıma, doğal kaynaklardan faydalanırken tutumlu davranacağıma, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda hareket edeceğime, bu yönde iş birliği ve dayanışma anlayışı içerisinde hareket ederek çevre konusunda herkese örnek olacağıma söz veriyorum. II

3 Eğer vatan denilen şey, kupkuru dağlardan, taşlardan, ekilmemiş sahalardan, çıplak ovalardan şehirler ve köylerden ibaret olsaydı, onun zindandan hiçbir farkı kalmazdı. Mustafa Kemal ATATÜRK III

4 ÖNSÖZ 20. Yüzyıl ın ortalarından itibaren Dünya nın sanayileşmiş ülkelerinde kendini gösteren çevre sorunları günümüzde artık küresel bir sorun haline gelmiştir. Endüstri ve teknoloji alanlarında meydana gelen olağanüstü gelişmeler bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenliğini artırıp yaşam düzeyinin yükselmesini ve onu daha mutlu kılacak bir ortam oluşturmasını sağlarken, hızlı kentleşme, göç ve plansız sanayileşmenin de etkisiyle doğal dengenin bozulması, kaynakların hızla yok edilmesi insan yaşamını tehdit edecek boyutlara varan çevre kirliliğini de ortaya çıkarmıştır. Tahrip edilmiş ve kirletilmiş bir çevreyi eski haline getirmek çok güç ve pahalıdır. Bu nedenle çevremize zarar vermeden kalkınmanın, sanayileşmenin ve kentleşmenin yolu su, hava, toprak başta olmak üzere doğal kaynaklarımızın korunmasından ve çevrenin planlı şekilde kullanılmasından geçmektedir. Anayasamızın 56. maddesinde Herkes sağlıklı ve dengeli bir cevrede yasama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. denilmekle devlet ve vatandaşlarımıza önemli sorumluluklar yüklemektedir. Çankırı ili Çevre Durum Raporu ile İlimize ait veri ve bilgilerin ışığında bir envanter oluşturulmuştur. Bu veriler, hem bölgenin geleceğe yönelik planlanmasında hem de halkın ve yatırımcıların bilgilendirilmesinde yardımcı olabilecek düzeydedir. Raporun hazırlanmasında emeği geçen Çankırı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü çalışanları ile bu dokümanın hazırlanmasına veri ve bilgileri ile destek olan diğer kamu kurum ve kuruluşlarına teşekkür ederim. Hazırlanan bu envanterin Çankırı ilimize ve tüm bölgemize hayırlı olmasını dilerim. IV Vahdettin ÖZCAN Çankırı Valisi

5 SUNUŞ İçinde yaşadığımız yerküre; küresel ısınma ve ozon tabakasının incelmesi ile birlikte hava, su ve toprak kirliliğinin yaygınlaşması gibi önemli çevre sorunlarıyla karsı karsıyadır. Çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda devlete ve vatandaşlara çeşitli görevler düşmektedir. Gerek ülkemizde gerekse ilimizde; ortaya çıkan çevre sorunlarının temel nedenleri arasında bireysel ve toplumsal bilgi eksikliği bulunmaktadır. Çevre sorunları ile mücadelede sadece kurum ve kuruluşların çabaları yeterli değildir. Çalışmaların daha geniş kitlelere yayılması, sivil toplum ve gönüllü kuruluşlar ile katılımcı bir yaklaşımla yürütülmesi, amaca ulaşılması açısından önem taşımaktadır. Unutulmaması gereken önemli bir konu ise; doğal ve kültürel değerlerimiz, korunması, geliştirilmesi ve gelecek nesillere en güzel şekilde devredilmesi gereken bir emanettir. Bilindiği üzere 2011 yılı Temmuz ayı içerisinde yayınlanan 644 ve 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kurularak görevini icra etmeye başlamıştır. Kurulan bu yeni Bakanlık, çevre ve şehircilik konularını birlikte ele alarak sistemli bir şekilde problemleri çözmeye çalışmaktadır. İlimizde de yapılanan Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, Bakanlık misyonuna uygun bir şekilde sorun ve problem çözme noktasında özverili bir şekilde çalışmalarını sürdürmektedir. Müdürlüğümüzce hazırlanan Çevre Durum Raporunun; çevrenin korunmasında; hava, toprak, su, gürültü ve görüntü kirliliğinin önlenmesinde, ilimize ait tarihi ve doğal güzelliklerin iyileştirilmesinde, bitki ve hayvan varlığının devamlılığında ve çevre bilincinin oluşturulmasında önemli bir rehber olacağı kanısındayım. Söz konusu raporun hazırlanmasında desteklerini esirgemeyen Sayın Valimiz Vahdettin ÖZCAN Beyefendi ye, bilgi paylaşımı noktasında yardımcı olan kurum ve kuruluşlara, müdürlüğümüzün fedakâr çalışanlarına teşekkür ediyorum. Sağlıklı bir çevre ve düzenli şehirleşme dileğiyle sağlıcakla kalınız. V Bülent YEGİN Çevre ve Şehircilik İl Müdür V.

6 T.C. ÇANKIRI VALİLİĞİ Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü HAZIRLAYANLAR İl Müdür V. İl Müdür Yrd. V. Şube Müdür V. Şube Müdür V. Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi : Bülent YEĞİN : Ali AŞKIN : Rabia DÜZDEMİR : Selim BOYRAZ : Oktay MARŞAP : Fatma YILMAZ BİLGİSAYAR, DİZGİ VE BASIMA HAZIRLAYAN Çevre Mühendisi : Oktay MARŞAP Tel : Faks : VI

7 İÇİNDEKİLER ÇANKIRI İL ÇEVRE DURUM RAPORU A. CO Ğ RAF İ KA PSA M 1 B. DO Ğ AL KAYNAKLAR 8 C. H AVA ( ATMOSFER VE İKLİM ) 27 D. SU 40 E. TO PRAK VE ARAZ İ KULL AN IMI 44 F. FLOR A- FAUNA VE HA S S AS YÖRELER 51 G. T U R İ ZM 88 H. TARIM VE H AY VANCILIK 110 İ. MADENC İ L İ K 125 J. ENERJ İ 132 K. SAN AY İ VE TEKNOLOJ İ 140 L. A LT YAPI, ULA Ş IM VE HABERLEŞ ME 150 M. YERLE Şİ M ALANLARI VE NÜFUS 157 N. AT IKLAR 178 O. GÜRÜ LT Ü VE T İ TRE Şİ M 183 P. AFETLER 186 R. SA Ğ LIK VE ÇEVRE 197 S. ÇEVRE E Ğİ T İ M İ 211 T. ÇEVRE YÖNET İ M İ VE PLANLAMA 213 VII

8 A. COĞRAFİ KAPSAM A.l. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 7 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 7 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 7 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.l. Enerji Kaynakları 8 B.1.1. Güneş 8 B.1.2. Su Gücü 8 B.1.3. Kömür 8 B Doğalgaz 8 B.1.5. Rüzgar 9 B Biyomaz(Biyogaz,odun,tezek) 9 B Petrol 9 B.1.8. Jeotermal Sahalar 9 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 11 B.2.1. Ormanlar 11 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 11 B.2.2. Çayır ve Mera 11 B.2.3. Sulak Alanlar 12 B.2.4. Flora 12 B.2.5. Fauna 13 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer 13 Hassas Yöreler B.3. Toprak 13 B.4. Su Kaynakları 16 B.4. l. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 16 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 18 B.4.3. Akarsular 19 B.4.4. Göller ve Göletler 23 B.5. Mineral Kaynaklar 26 B.5.1. Sanayi Madenleri 26 B.5.2. Metalik Madenler 26 B.5.3. Enerji Madenleri 26 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 26 VIII

9 C. HAVA (ATMOSFER VE IKLIM) C.l. İklim ve Hava 27 C. l. l. Doğal Değişkenler 27 C Rüzgar 27 C Basınç 27 C.l.1.3. Nem 28 C Sıcaklık 28 C Buharlaşma 30 C Yağışlar 31 C Yağmur 31 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 31 C Seller 32 C.l.1.8. Kuraklık 32 C Mikroklima 35 C.1.2. Yapay Etmenler 35 C Plansız Kentleşme 35 C Yeşil Alanlar 35 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 36 C Endüstriyel Emisyonlar 36 C.l.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 36 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 37 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 37 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 38 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 38 C.2.4. Nitrojen Oksit (NOx) Emisyonları 38 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 38 C.3. Atmosferik Kirlilik 38 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 39 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 39 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 39 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 39 C.4. l. l. Su Üzerindeki Etkileri 39 C Toprak Üzerine Etkileri 39 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 39 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 39 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 39 D. SU D.l. Su Kaynaklarının Kullanımı 40 D Yeraltı Suları 40 D Jeotermal Kaynaklar 40 D Akarsular 41 D.l.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 41 D.1.5. Denizler 41 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 42 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 42 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 42 IX

10 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 42 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 42 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 42 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 42 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 43 D.5.1. Tuzluluk 43 D.5.2. Zehirli Gazlar 43 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 43 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 43 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 43 D Siyanürler 43 D Petrol ve Türevleri 43 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 43 D Pestisitler ve Su Kirliliği 43 D Gübreler ve Su Kirliliği 43 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 43 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 43 D.5.7. Patojenler 43 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 43 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 43 E. TOPRAK VE ARAZI KULLANIMI E.1 Genel Toprak Yapısı 44 E.2. Toprak Kirliliği 45 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 45 E Atmosferik Kirlenme 45 E Atıklardan Kirlenme 45 E.2.2. Mıkrobiyal Kirlenme 45 E.3. Arazi 45 E.3.1. Arazi Varlığı 45 E Arazi Sınıfları 45 E.3. l.2. Kullanma Durumu 47 E.3.2. Arazi Problemleri 51 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.l. Ekosistem Tipleri 51 F Ormanlar 51 F Ormanların Ekolojik Yapısı 51 F İlin Orman Envanteri 51 F.l.l.3. Orman Varlığının Yararları 52 F. l. l.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 53 F.l.2. Çayır ve Meralar 53 F Sulak Alanlar 60 F.2. Flora 60 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 60 F.2.2. Türler ve Populasyonları 60 F.3. Fauna 61 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 61 X

11 F.3.2. Türler ve Populasyonları 61 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 62 F Evcil Hayvanlar 62 F Sahipli Hayvanlar 62 F Sahipsiz Hayvanlar 62 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 63 F Hayvan Hakları İhlalleri 63 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 63 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 63 F.4. l. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 63 F Sayılı Milli Parklar Kanunu'nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 63 Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat [Coruma Alanları" F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 71 YerleştirmeAlanları" F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 2. Maddesinin "a - Tanımlar" Bendinin l.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 76 Koruma Kanunu'nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) îlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 77 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'nin 17 ncı ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Hava 78 Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin 49. Maddesinde Tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri" F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 78 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na-göre Koruma Altına Alınan Alanlar 78 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 78 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 78 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 78 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 78 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği Yıde Belirtilen Alanlar 78 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması 78 Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış 78 Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. Ve I I, Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi 78 (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar XI

12 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan 78 Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş 78 Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı 79 Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. Ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 79 Alman Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası 79 Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 79 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii 79 Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan 79 Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. Ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak 79 Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 79 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler XII

13 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3, Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) G. TURİZM G.l. Yörenin Turistik Değerleri 88 G. l. L. Yörenin Doğal Değerleri 88 G Konum 88 G.l.1.2. Fiziki Özellikler 88 G Kültürel Değerler 92 G.2. Turizm Çeşitleri 98 G.3. Turistik Altyapı 108 G.4. Turist Sayısı 109 G.5. Turizm Ekonomisi 109 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 109 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.l. Genel Tarımsal Yapı 110 H.2. Tarımsal Üretim 110 H.2.1. Bitkisel Üretim 113 H Tarla Bitkileri 113 H Buğdaygiller 114 H Baklagiller 114 H Yem Bitkileri 114 H Endüstriyel Bitkiler 115 H Yağlı Tohumlu Bitkiler 115 H Yumrulu Bitkiler 116 H Bahçe Bitkileri 116 H Meyve Üretimi 116 H Sebze Üretimi 116 H Süs Bitkileri 116 H.2.2. Hayvansal Üretim 117 H Büyükbaş Hayvancılık 117 H Küçükbaş Hayvancılık 119 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 120 H Su Ürünleri 120 H Kürk Hayvancılığı 121 XIII

14 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 121 H.3. Organik Tarım 122 H.4. Tarımsal İşletmeler 122 H.4.1. Kamu İşletmeleri 122 H.4.2. Özel İşletmeler 122 H.5. Tarımsal Faaliyetler 122 H.5.1.Pestisit Kullanımı 122 H.5.2.Gübre Kullanımı 123 H.5.3. Toprak Kullanım 124 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 125 I. l. L. Sanayi Madenleri 125 I.1.2. Metalik Madenler 125 I.1.3. Enerji Madenleri 125 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 125 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 131 I.3. Cevher Zenginleştirme 131 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 131 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 131 Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.l. Birincil Enerji Kaynakları 132 J Taşkömürü 132 J Linyit 132 J.1.3. Asfaltit 132 J Bitümlü Şist 132 J Hampetrol 132 J Doğalgaz 132 J. l.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 132 J.1.8. Odun 132 J Hidrolik 133 J Jeotermal 133 J Güneş Enerjisi 133 J Rüzgar Enerjisi 135 J.l.13.Biyokütle Enerjisi 137 J.2. İkincil Enerji Kaynaları 138 J.2.1. Termik Enerji 138 J.2.2. Hidrolik Enerji 138 J.2.3. Nükleer Enerji 138 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 138 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 139 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 140 XIV

15 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.l. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 140 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 141 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 141 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 142 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 145 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 146 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 146 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 146 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 148 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 148 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 148 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 150 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.l. Altyapı 150 L. l. L. Temiz Su Sistemi 150 L Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 150 L Yeşil Alanlar 150 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 151 L Doğalgaz Boru Hatları 151 L.2. Ulaşım 151 L.2.1. Karayolları 151 L Karayolları Genel 151 L Ulaşım Planlaması 152 L Toplu Taşıma Sistemleri 152 L Kent İçi Yollar 154 L Araç Sayıları 154 L.2.2. Demiryolları 154 L Kullanılan Raylı Sistemler 155 L Taşımacılıkta Demiryolları 155 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 155 L Limanlar 155 L Taşımacılık 155 L.2.4. Havayolları 155 L.3. Haberleşme 155 L.4. İlin Plan Durumu 155 L.5. İldeki Baz İstasyonları 156 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.l. Kentsel ve Kırsal Planlama 157 M Kentsel Alanlar 157 M. l. L. L. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 157 M. l.l.2. Kentsel Büyüme Deseni 158 M. l. L.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları 158 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 158 M Kentsel Yenileme Alanları 158 XV

16 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 158 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 158 M Kırsal Alanlar 158 M Kırsal Yerleşme Deseni 158 M Arazi Mülkiyeti 158 M.2. Altyapı 158 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 159 M.3.1. Kamu Binaları 159 M.3.2. Okullar 159 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 165 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 170 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 170 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 170 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 170 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 170 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 170 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 170 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 170 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 170 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 170 M.4.2. Göçler 171 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik 171 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 171 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 171 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 171 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 171 M.5.1. Görüntü Kirliliği 171 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 171 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 171 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 172 M.5.5. Kentsel Atıklar 172 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 172 M.6. Nüfus 172 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 172 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 174 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 175 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 176 N. ATIKLAR N.l. Evsel Katı Atıklar 178 N.2. Tehlikeli Atıklar 178 N.3. Özel Atıklar 178 N.3.1. Tıbbi Atıklar 178 N.3.2. Atık Yağlar 179 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 179 N.3.4. Pil ve Aküler 180 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 180 N.3.6. Tarama Çamurları 180 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 180 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 180 XVI

17 N.4. Diğer Atıklar 180 N.4.1. Ambalaj Atıkları 180 N.4.2. Hayvan Kadavraları 181 N.4.3. Mezbaha Atıkları 181 N.5. Atık Yönetimi 181 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 181 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 181 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 181 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 182 N.8.2. Atıkların Yakılması 182 N.8.3. Kompost 182 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 182 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 182 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 183 O.1.1. Gürültü Kaynakları 183 O Trafik Gürültüsü 183 O Endüstri Gürültüsü 183 O İnşaat Gürültüsü 183 O. l. L.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 184 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 184 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 184 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 184 O.l.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 184 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 184 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 184 O Fiziksel Etkileri 184 O Fizyolojik Etkileri 185 O Psikolojik Etkileri 185 O Performans Üzerine Etkileri 185 O.2. Titreşim 185 P. AFETLER P.l. Doğal Afetler 186 P Depremler 186 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 190 P.l.3. Seller 190 P Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 190 P Fırtınalar 190 P.2. Diğer Afetler 191 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 191 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 191 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 191 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 191 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 192 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 193 P.3.3. İlkyardım Servisleri 193 XVII

18 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 194 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar arası Taşımını İçin Alınan Tedbirler 196 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 196 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.l. Temel Sağlık Hizmetleri 197 R Sağlık Kurumlarının Dağılımı 197 R Bulaşıcı Hastalıklar 202 R.1.2.l. İçme, Kullanma ve Sulama Suları 203 R.l.2.2. Denizler 203 R.l.2.3. Zoonoz Hastalıklar 204 R Gıda Hijyeni 205 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 205 R.l.5. Bebek Ölümleri 208 R.l.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 208 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 209 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 209 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 209 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 209 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 209 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 210 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 210 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 210 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 211 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 211 S.2.1. Çevre Vakıfları 212 S.2.2. Çevre Dernekleri 212 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 212 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.l. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 213 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 213 Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak 213 Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 213 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 213 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 213 XVIII

19 HARİTALAR Çankırı İli İl ve İlçe Sınırlarını 6 Çankırı İli Manyezit Yatakları Haritası 127 Çankırı İli Mermer Yatakları Haritası 128 Çankırı İli Diatomit Yatakları Haritası 129 Çankırı İli Kil ve Bentonit Yatakları Haritası 130 Çankırı Deprem Haritası 186 GRAFİKLER İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 12 SYİ İndis Değerleri Kuraklık Kategorisi 34 İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 53 Çankırı Genelinde Alt Bölgelere Göre Arazi Dağılımı 54 Tarımsal İşletmeler 111 İşletme Büyüklükleri Dağılımı 111 Sulanabilir Tarım Alanı 112 Çankırı İli Toplam Güneş Radyasyonu Dağılımı 133 Çankırı İli Aylık Toplam Radyasyon Değerleri 134 Çankırı İli Güneşlenme süresi 134 Çankırı İli Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı Dağılımı 135 Çankırı İli Kapasite Faktörü Dağılımı 135 Çankırı İli Rüzgar Elektrik Santralleri Kurulabilir alanlar 136 Depremler ve Oluşum Sayıları 187 Çankırı Depremselliği Poison Olasılık Dağılımı ve Deprem Risk Analizi 188 FOTOĞRAFLAR Ilgaz Dağı Milli Parkı 64 Paşasultan Çamı Tabiat Anıtı 64 Türbe Çamı Tabiat Anıtı 64 Dokuz Kardeşler Çamı Tabiat Anıtı 65 Koca Meşe Tabiat Anıtı 66 Demir Meşe Tabiat Anıtı 66 Çatal Çam Tabiat Anıtı 67 Yağmur Çamı(Gedene Anıt Ağaç) Tabiat Anıtı 68 Çerkeş Fidanlık Mühendisliği Fidanlık Sahası Mesire Yeri 69 Ilgaz Kırkpınar Yaylası Orman İçi Tatbikat Alanı 70 Ilgaz Kadın Çayırı Orman İçi Mesire Yeri 70 Yapraklı Yaylası 71 Yüklü Köy Yaylası 71 Çevre Eğitimi Verilen İlköğretim Okulu 211 Çevre Eğitimi Verilen İlköğretim Okulu 212 TABLOLAR A.COĞRAFİ KAPSAM Çankırı İl/İlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu 5 XIX

20 B.DOĞAL KAYNAKLAR Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar (Güneşlenme) Yılı Yönlere Göre Aylık Esme Sayısı Toplamı 9 Çankırı İli Arazi Dağılımı 11 Yeraltı Su Kaynakları 18 Akarsular 22 Çankırı İli Göletlerinin Karakteristik Özellikleri 24 Doğal Göller 25 C.HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar (Rüzgar) 27 Çankırı İlinde Fevk Hadiseleri 27 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Basınç) 27 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Nem) 28 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Sıcaklık) 28 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Buharlaşma) 30 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Yağmur) 31 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Kar, Dolu, Sis ve Kırağı) 31 Kuraklık İle İlgili Periyot 32 SYİ İndis Değerleri 33 İlimizde Toplam Araç Sayıları 37 Kükürtdioksit Ölçüm Oranları 37 Partikül Madde Emisyonları Ölçüm Oranları 38 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI Çankırı İli Topraklarının Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Kullanımının Dağılımı (ha) 45 Çankırı İli Arazi Dağılımı 46 İl Arazisinin İlçeler İtibariyle Genel Dağılımı 47 Tarım Alanı Kullanım Durumu 47 Çankırı İli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Tarla Bitkileri) 48 Çankırı İli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Sebze) 49 Çankırı İli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Meyve) 50 F.FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER Ormanlık Alanlarının Dökümü 51 Ağaç Türleri ve Yaylım Alanları 52 Türlerine Göre Orman Üretimi (Çankırı- Çerkeş-Ilgaz) 52 Kaybedilen Orman Alını 53 İl Geneli Tescilli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları İstatistiği 76 Ilgaz Dağı Milli Parkı nın Bazı Önemli Merrkezlere Uzaklığı 86 Milli Park ve Yakın Çevresindeki Konaklama Tesisleri 87 G.TURİZM İşletmeye Açık Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri 108 Çankırı İle Bazı İl Merkezleri Mesafe Cetveli 108 XX

21 H.TARIM VE HAYVANCILIK Sulanabilir Tarım Alanı 111 Tarım Arazisinin Ekilişlere Göre Dağılımı 112 Ekilen Tarla Alanı 114 Tahıllar 114 Baklagiller 114 Yem Bitkileri 115 Endüstriyel Bitkiler 115 Yağlı Tohumlar 115 Yumrulu Bitkiler 116 Büyükbaş Hayvan Cinsi 117 Hayvansal Ürünler Verim ve Üretimi 118 Küçükbaş Hayvancılık 119 Kümes Hayvancılık Yılı Balıklandırma 120 Arı Kovanı Tablosu 122 Zirai Mücadele İlaçları Kullanımı 123 Ticari Gübrelerin Yıllık Tüketim Miktarı 124 J.ENERJİ Jeotermal Alan 133 RES Kurulabilecek Güç Kapasiteleri 136 Diğer Maden Varlıkları Tablosu 137 Abone Sayıları ve Enerji Tüketim Değerleri 139 K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ Küçük Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Bölgeleri 142 Kamu ve Özel Sektörler Dağılımı 143 İlimizdeki Mevcut Küçük Sanayi Siteleri 143 Korgun Organize Sanayi Bölgesinde Faaliyetteki Sanayi Tesisleri Sektörel Dağılımı 143 Şabanözü Organize Sanayi Bölgesinde Faaliyetteki Sanayi Tesisleri Sektörel Dağılımı 144 Enerji Kullanım Miktarı 145 Deşarj İzni Verilen Firmalar 146 Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı(Valilikçe verilen) 147 Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı(Bakanlıkça verilen) 147 Doğal Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı 147 Bakanlık Tarafından Onaylanan Atıksu Arıtma Tesisleri 147 Belediyeler Tarafından Onaylanan Atıksu Arıtma Tesisleri 147 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 22. İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü / KASTAMONU 151 Taşıt, Yolcu ve Ton Değerleri 152 Devlet Yolları Yogt Değerleri 153 Çankırı İlinde Kayıtlı Araç Sayıları 154 Çankırı İlinde Bulunan Baz İstasyonları 156 XXI

22 M.YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS Eğitim Öğretim Yılı (İlköğretim ve Ortaöğretim) 160 Çankırı Sağlık Müdürlüğüne Bağlı Sağlık Kurum ve Kuruluşları Dağılımı ve 165 Kapasiteleri Türkiye İş Kurumu Çankırı İl Müdürlüğüne Kayıtlı İşsiz Sayısı 171 İşsizlerin Nitelik Durumları 171 Çankırı Nüfusunun Gelişimi Yılı Çankırı İl/İlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu Tablosu Yılı Çankırı İli, Yaş Grubu ve Cinsiyetine Göre Nüfus Dağılımı Yılı Çankırı İl/İlçe Merkezleri ve Belde/Köyleri Nüfusları ve Km2 ye Düşen 175 Alanı Nüfus Değişim Oranları 176 O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM Gürültü Seviyesi 185 P.AFETLER Çankırı da Bugüne Kadar Olmuş Depremlerin Sayısı 187 Poison Olasılık Dağolımı Tablosu 189 R.SAĞLIK VE ÇEVRE Çankırı Sağlık Müdürlüğüne Bağlı Sağlık Kurum ve Kuruluşları Dağılımı ve 197 Kapasiteleri 2010 Yılı Çankırı Sağlık Müdürlüğü Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Çizelgesi 202 Çevre Sağlık Hizmetleri Yılı 203 Sağlık İl Müdürlüğünden alınan verilere göre 2010 yılında görülen Zoonoz hastalıkları 204 Yıllara Göre Bebek Ölümleri 205 Sağlık İl Müdürlüğünden Alınan Yaş Gruplarına Göre 2010 Yılı Ölüm Oranları 208 T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 2011 Yılı Nihai ÇED. Ön Araştırma Raporu Listeleri 214 XXII

23 (A) COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Çankırı ilinin bulunduğu bölge, birbirine çok benzeyen çıplak dik ve sarp tepelerle çevrilmiş olup, bunlar arasında uzanan, muhtelif boylarda bağ ve bahçelerle kaplı, vadiler vardır. Kuzeyden gelen Tatlı çay ile kuzeydoğudan gelen Acı çay şehrin güneydoğusunda birleşmektedir. Çankırı şehrinin eski kısmı denizden 900 metre kadar yükseklikte bulunan Karatekin tepesinin güney eteğindeki meyilli bir arazide kurulmuş olup, şehir zamanla vadinin ortasından akmakta olan Tatlı Çay'ın kenarlarına kadar genişlemiştir. Kızılırmak nehrine dökülen ve şehri kuzey - güney ve güneydoğu yönünde akan çaylarla bunların kolları derin vadiler meydana getirmiştir. Orta Anadolu ile Kuzey Anadolu arasındaki geçiş alanı üzerinde bulunan bu ilin arazisinin kuzey kısmi diğer bölgelere göre daha dalgalıdır. Kuzey Anadolu dağlarının teker teker uzanan bazı kolları şehir çevresine girer. Bunlardan en yüksek tepesi 2587 m olan Ilgaz Dağlarının batı kısmı ile, kuzeydoğudaki Kös Dağı'nın bir kısmı il sınırları içindir. Batı tarafındaki Işık dağının kollarından salavat,naldöken,aydos ve Dumanlı Dağlarından başka Ilgaz Dağı nın üzerinde Karapınar ve Mülayim Yaylaları mevcuttur. Doğu ve Güneydoğu tarafları Kızılırmak Vadisine kadar uzanan oldukça düz bir sahadır. Güneyde Kırkız, İdris ve Abdüsselam Dağları vardır. Düzlükler genelde doğu ve güneydoğu kesimdedir. Diğer kısımlarda dağların arasında bulunan ve ortalarından genellikle dereler geçen dar ve geniş vadiler vardır. Bu vadilerin kuzey kısmında bulunanlar doğu - batı yönünde, güney ve merkezde bulunanlar da kuzey güney yönünde uzanmaktadır. İç Anadolu Bölgesinin kuzeybatısında yer alan Çankırı ilinin, kuzeyinde Kastamonu, kuzeybatısında Karabük, batısında Bolu, güneyinde Kırıkkale,Ankara, doğusunda ise Çorum illeri bulunmakta olup; yüzölçümü km2, denizden yüksekliği de 720 metredir A.2. İ l ve İ lçe S ı n ı rlar ı Çakırı İlçeleri; Merkez ilçe, Atkaracalar, Bayramören, Çerkeş, Eldivan, Ilgaz, Kızılırmak, Korgun, Kurşunlu, Orta, Şabanözü ve Yapraklı olmak üzere 11 ilçesi vardır. Merkez İlçe Merkez İlçe; İlin güneydoğusunda yer almakta olup, kuzeyinde Ilgaz, Yapraklı ilçeleri, doğusunda ve güneydoğusunda Kızılırmak ilçesi, Çorum İline bağlı İskilip ilçesi, batısında Eldivan, kuzeybatısında Korgun, ve güneyinde Ankara İli'nin Kalecik ilçeleri ile çevrilidir. Merkez İlçenin yüzölçümü 1347 Km²'dir. Denizden yüksekliği 720 metredir. Atkaracalar 4 Temmuz 1997 tarihinde ilçe olan Atkaracalar'ın belediye olma tarihi ise 1927 yılıdır. Çankırı'ya uzaklığı 105 Kilometre olup il merkezinin kuzeybatısında yer almaktadır. İlçenin kuzeyi Melan Çayı, Kocadağ ve Çerkeş ilçesi; güneyi Dumanlı dağı ve Orta İlçesi ile çevrilidir. Batısında Çerkeş ve doğusunda da Kurşunlu ilçeleri yer almaktadır. Toplam 363 km²lik bir alana sahiptir. İlçenin uzun yıllar boyunca, başlıca cazibe merkezleri olan Ankara ve İstanbul'a göç yaşanmış, ancak son yıllarda bu göç yavaşlamıştır. Büyük şehirlere göç eden Atkaracalılar'ın çoğu sanayi sektöründe işçi olarak çalışmakta, bir kısmı ise ticaretle uğraşmaktadır. İlçede, E-80 Karayolu üzerinde bir boya fabrikası bulunmaktadır. 1

24 Bayramören 1990 yılında ilçe olan Bayramören ilçesinin Çankırı'ya uzaklığı 117 kilometredir. İlçe merkezi Çankırı'nın kuzeybatısındadır. İlçenin kuzeyinde Kastamonu İli, doğusunda Kurşunlu, güneyinde Kurşunlu ve Atkaracalar ile batısında Çerkeş ve Karabük'e bağlı Ovacık ilçeleri bulunmaktadır. 334 Km² yüzölçümü olan ilçede hızlı bir göç hareketi yaşanmaktadır. Halkın büyük bir çoğunluğunun köylerde yaşadığı Bayramören ilçesi, ağırlıklı olarak İstanbul ve Ankara'ya göç vermektedir. Tarım ve hayvancılık en önemli geçim kaynağıdır. Eldivan 1958 yılında ilçe olan Eldivan Çankırı'ya 18 kilometre uzaklıkta olup il merkezinin güneybatısında yer almaktadır. İlçe topraklarının kuzeyinde Korgun, doğusunda Çankırı, güneyinde Ankara ve batısında Şabanözü ilçesi vardır. 341 Km² lik bir alana sahip olan ilçede tarım ve hayvancılık başta gelen geçim kaynaklarıdır. Kiraz üretimi ile dikkat çeker. Oldukça iyi rezervlere sahip bentonit madeni ocaklarının bulunduğu ilçe de diğer ilçeler gibi göç vermeye devam etmektedir. Ilgaz 1888 yılında belediye olan Ilgaz, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Çankırı merkeze bağlı bir nahiye idi. Eski ismi Koçhisar olan Ilgaz'da göç veren ilçelerdendir. Tarım ve hayvancılığın ağırlıklı olarak geçim kaynağı olduğu ilçe, başta Ankara ve İstanbul'a göç vermekte ve bu şehirlere giden Ilgazlılar'dan sürekli yerleşenler genellikle Devlet kademelerinde çeşitli çalışırken, mevsimlik olarak göç edenler inşaat sektöründe çalışmakta ve belirli zamanlarda memleketlerine geri dönmektedirler. Ilgaz'ın kuzey ve doğusu Kastamonu, güneyi Çankırı merkez, Yapraklı ve Korgun, batısı ise Kurşunlu ilçeleriyle çevrilidir. 784 km²lik bir yüzölçümü olan ilçenin Çankırı'ya olan uzaklığı ise 51 kilometredir. Kızılırmak Çankırı'nın güneydoğusunda yer alan Kızılırmak ilçesi, Kalecik ilçesinin Çankırı'ya bağlı olduğu Osmanlı döneminde, bu ilçeye bağlı bir nahiye merkeziydi. Eski ismi "İnallu Ballu", daha sonra ise Hüseyinli olan ilçe 1985 yılında belediye, 1987 yılında da ilçe olmuştur. Yüzölçümü 434 km² olup, kuzeyinde ve doğusunda Çorum iline bağlı Bayat ve Sungurlu İlçeleri, güneyinde Kırıkkale'ye bağlı Sulakyurt ve batısında da Çankırı merkez ilçesi yer almaktadır. Kızılırmak ilçesinin kent merkezine olan uzaklığı 55 kilometredir. Ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığın geçim kaynağı olduğu ilçede, 1960'lardan sonra yurt dışına yoğun bir göç yaşanmıştır. Tarımsal üretimde çeşitlilik gözlenmekte olup; kavun, pirinç, şeker pancarı gibi ürünler yaygındır. Korgun 1990 yılında ilçe olan Korgun, daha önce Çankırı Merkez İlçeye bağlı bir belde idi. Merkez ilçeye 20 kilometre uzaklıkta olan ilçenin, kuzeyinde Ilgaz, doğusunda Çankırı merkez, güneyinde Eldivan ve Şabanözü ile batısında Kurşunlu İlçeleri yer almaktadır. Yüzölçümü 557 km² Korgun Organize Sanayi Bölgesi'nin faaliyete geçmesiyle ilçede belirli bir ekonomik canlılık yaşanmakta, ancak köylerinden göç devam etmektedir. Göç edenler genellikle İzmit Derince ile Ankara, İstanbul ve Kırıkkale'ye gitmektedirler. Halkın geçim kaynağını ise tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. 2

25 Kurşunlu Kuzeyi Bayramören ve Kastamonu, doğusu Ilgaz ve Korgun, güneyi Şabanözü ve Orta ile batısı yine Orta ile Atkaracalar ve Bayramören ilçeleriyle çevrili olan Kurşunlu'nun Çankırı'ya olan uzaklığı 90 kilometredir. 477 km² yüzölçümü olan ilçe ve 1951 depremleri ile 1947'de kasabanın kenarından geçen çayların taşmasıyla mal ve can kaybına uğramıştır. 24 Eylül 1944 tarihinde ilçe olan Kurşunlu'da göç konusundaki cazibe merkezleri Ankara, Kırıkkale, İstanbul ve Karabük'tür. Halkın geçim kaynağı ise diğer ilçelerde olduğu gibi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Orta Toplam yüzölçümü 543 km² olan Orta İlçesinin kuzeyini Çerkeş, Atkaracalar ve Kurşunlu İlçeleri çevirmektedir. Doğusunda yine Kurşunlu ve Şabanözü ilçesinin bir bölümü, güneyinde Şabanözü ve Ankara ile batısında Çerkeş ve Ankara vardır. İlçenin Çankırı'ya olan uzaklığı 70 kilometredir. Halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Başlıca göç merkezleri Ankara ve İstanbul'dur. Bu illere giden Orta'lılar daha çok kuruyemiş, pasta, börek, şeker sanayii gibi gıda sektöründe ticaret yapmaktadır. Şabanözü Çankırı'ya 44 kilometre uzaklıkta bulunan Şabanözü, Orta, Kurşunlu, Korgun ve Eldivan ilçeleri ve Ankara ili ile komşudur. 605 km² yüzölçümü bulunan ilçenin ekonomisi sanayi ağırlıklıdır. İlçe merkezinde kentsel ekonomik faaliyetlerin gelişimi Ankara iline yakın olması ile başlamıştır. Bugün ilçesinin ekonomisi büyük ölçüde sanayiye dayalı olsada tarımönemli bir geçim kaynağıdır. Yapraklı Çankırı'ya 32 kilometre uzaklıkta bulunan Yapraklı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde panayırıyla ünlüydü. Söz konusu panayıra imparatorluk coğrafyasının çok uzak bölgelerinden bile tüccarların alış veriş yapmak üzere geldikleri bilinmektedir. Bu panayır, o dönemlerde yalnız Yapraklı'nın değil, Çankırı'nın da ekonomik hayatına canlılık getirmekteydi. Yapraklı Panayırı'ndan hemen sonra, müddeti üç gün olan bir panayır da Çankırı'da kuruluyor, Yapraklı'dan ayrılan tüccarlar başka bir panayıra ya da memleketlerine gitmeden önce Çankırı'ya uğrayarak alış veriş yapıyorlardı. İlçenin güney ve batı sınırları Çankırı merkez ilçe ile sınırlıdır. Kuzeyinde Ilgaz ve Kastamonu,doğusunda ise yine Kastamonu'nun bir kısmı ile Çorum İl sınırı bulunmaktadır. Toplam 719 km² yüzölçümü olan ilçede halk tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır. İlçe sınırları içerisinde bulunan Büyük Yayla metre yükseklikte bir turizm ve doğa cenneti gibidir. A.3. İ lin Co ğ rafi Durumu Orta Anadolu'nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan Çankırı, 40 30' ve 41º kuzey enlemleri ile 32 30' ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlin komşuları batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale'dir. Denizden yüksekliği 720 metre olup, ülke topraklarının %o94'lük bölümünü oluşturan toplam 7490 km 2 ' lik bir alana sahiptir. İç Anadolu bölgesinin kısmen Karadeniz Bölgesi ne geçişinde yer almaktadır. Doğu-Batı doğrultusunda uzunluğu 130 km, genişliği ise 80 km.dir. 3

26 Kent birbirine çok benzeyen çıplak, dik tepeler ile sarılıdır. Özellikle doğusunda kalan tepeler Kaya tuzu maden rezervlerinden dolayı çıplak görünümlüdür. Kentin etrafındaki vadiler ise yeşillik, bağ ve bahçelerle kaplıdır. Kuzeybatısından gelen Tatlıçay bir kavis çizerek kenti ikiye ayırır. Kuzeydoğusundan gelen Acıçay ile Tatlıçay birleşerek Acısu adını alır ve Kızılırmak'a karışır. Kentin ticaret merkezi ve yönetsel alanı ise;cumhuriyet Mahallesi, İstasyon Caddesi, Atatürk Bulvarı ve Buğdaypazarı Caddesidir. Çankırı topraklarının yaklaşık % 60'ı dağlar ve yüksek tepelerden oluşmaktadır. İlin kuzey sınırındaki dağlar, aynı zamanda en yüksek kesimini teşkil etmektedir. Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasındaki Ilgaz Dağları, doğu-batı düzleminde uzanmaktadır. En yüksek noktası 2587 metre olan söz konusu dağ sırasının üzerinde Küçükhacet Tepesi (2546 Mt.), Büyükhacet Tepesi (2587 Mt.), Kulpi (1980 Mt.), Bulancak (1935 Mt.), Altunsivrisi (1934 Mt.) ve Kocadağ (1763 Mt.) bulunmaktadır. Aynı zamanda Çankırı ve Kastamonu arasındaki doğal sınırı il sınırınaönüştüren Ilgaz Dağları, Kurşunlu civarında Sofra Sırtları ve Çerkeş yöresinde Doğu ve Çamlıca olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Ilgaz Dağları'nın güneyinde ise Çorum ile Kastamonu/Tosya sınırından başlayarak batıya doğru yönelen Erikli, Sarıkaya, Karakaya, Ilısılık, Yapraklı, Doğdu, Taşyakası, Batıbeli ve Dumanlı Dağları, yaklaşık 2000 Mt. yüksekliğe uzanan yeni bir sıra oluşturur. Bu sıraların daha güneyinde kalan bölgede de Çerkeş-Gerede ve Kızılcahamam sınırı boyunca bir diğer dağ sırası uzanır. Bu sırada Çit, Karataş, Işık, Elden, Aydos, Eldivan ve Bozkır Dağları yer almaktadır. İlin kuzeybatısında ise Karabük ve Bolu ile doğal sınırı oluşturan Hodalca, Elaman ve Eğriova Dağları yer almaktadır. Kent merkezi civarında yer alan Hıdırlık Kaşı, Meryemana Tepesi ile Sarıdağ ise güneybatı düzleminde uzanan diğer büyüklü küçüklü tepelerle birlikte, ileride Taşyakası, Dumanlı ve Aydos Dağlarını oluşturarak devam etmektedir. Çankırı'da Kızılırmak Havzası dışında kayda değer önemli ovalar yoktur. Ne var ki bu havzanın da sularının tuzlu olması sulanabilen tarım arazisinin sınırlı olmasına sebep olmaktadır. İldeki ovalar başlıca beş başlıkta incelenebilir: 1. Kızılırmak Havzası Ovaları : Bölgenin coğrafi konumuna göre oldukça geniş olan havzanın Çankırı topraklarında kalan bölümü yaklaşık 30 Km. uzunluğundadır. Havzada batı-doğu doğrultusunda uzanan geniş ova ile bu ovanın kolları, bölgenin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak'la birleşen çeşitli çay ve derelerin yatakları boyunca, kuzeye doğru yaklaşık 25 Km. uzanmaktadır. Bu ovalarda her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Devrez Çayı Çevresindeki Ovalar : Söz konusu ovalar Kurşunlu'nun güneyinden başlayıp Devrez Çayı boyunca uzanarak Ilgaz İlçesi çevresinde genişleyen ovalardır. Ilgaz'a kadar yaklaşık 2 Km.lik dar bir şerit çizen ovalar, buradan itibaren genişlemeye başlar. Devrez Çayı'nın suladığı bu ovalarda da her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Tatlıçay Çevresindeki Ovalar : Bu bölgedeki ovalar Tatlıçay ve Korgun Çayı'nın birleşme noktasında olup, söz konusu çay sularının tuzlu olması sebebiyle tarıma yönelik sulama yapılmamaktadır. Orta İlçesindeki Ova : İlçe dahilinde bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan ova 15 Km. uzunluğunda ve yaklaşık 2 Km. genişliğindedir. Çerkeş Ovası : Oldukça küçük sayılabilecek ova alüvyonlu topraklarla kaplıdır. Yaylalar : Dağların hakim olduğu İl arazisinde "Yayla" tanımına uygun arazilerin sayısı pek fazla değildir. Genel arazinin yaklaşık % 2,5-3'ünü oluşturan bu yaylalar ise Ilgaz Dağları üzerinde bulunan Mülayim ve Karapınar Yaylaları, Yapraklı Yaylası ile 4

27 Taşyakası, Aydos ve Dumanlı Dağları üçgeninde bulunan Sanı Yaylası ile Eldivan, Aydos, Karapazar ve Aliözü Yaylalarıdır. Yaylaların bitki örtüsü ve ekolojik yapıları, özellikle dağ turizmi ile tracking sporu için son derece uygundur. Tablo A.1: 2011 Yılı Çankırı İl/İlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu Tablosu: İl/İlçe Merkezleri Belde/Köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Topla Kadın Erkek Kadın Toplam Erkek m TOPLAM Merkez Ilgaz Çerkeş Korgun Kızılırmak Bayramören Atkaracalar Yapraklı Şabanözü Orta Eldivan Kurşunlu Kaynak:Türkiye İstatistik Kurumu ANKARA (2011) İlimizin il ve ilçe sınırlarını gösteren harita A.1 de aşağıda sunulmuştur. 5

28 6

29 A.4. İ lin To po ğ ra fya s ı ve Jeomorfol o jik Durumu İlin genel Jeolojik yapısı oldukça dağlık ve engebeli oluşu tarım açısından dezavantaj olarak görülmektedir. İrili ufaklı 14 dağın mevcut olduğu bu engebelikler ilin yüzölçümünün %61'ini oluşturmaktadır. En alçak dağ, m ile Bozkır dağı, En yüksek dağ ise 2465 m. ile Ilgaz dağıdır. Ova çok azdır. Vadi şeklinde düz araziler mevcuttur. Bozkır, Uluyazı, Yapraklı, Aydos, Eldivan, Aliözü gibi yayla özelliğine sahip vadiler ise zaman içerisinde erezyon sebebi ile jeolojik yapı değişikliğine uğramaktadır Akarsuların geçtiği alüvyon topraklar %2-5 meyillidir. Kızılırmak nehrinin il sınırla içerisinde 30 Km. boyunca mikroklima kuşağı hüküm sürdüğünden polikültür tarım yapılabilir.çankırı ilinde doğal bitki örtüsü üst florası karaçam, sarıçam, ardıç, ladin ve köknar gibi orman ağaçlan ile ahlat, kızılcık gibi meyve ağaçlan teşkil eder. Alt flora da ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile devedikeni, yumak ve ayrık otu gibi bitkiler bulunur. İlin en önemli akarsuları Kızılırmak, Terme, Devrez, Melan ve Acı çaydır. Çankırı il sınırlan içinde kalan göller; kışın su toplayan, yazın suları çekilen göllerdir. Doğal yanında D.S.İ. ye ait sulama amaçlı göletlerde bulunmaktadır. A.5. Jeolojik Ya p ı ve St r a ti grafi Çankırı il merkezinin bulunduğu bölge 3. jeolojik zamanda meydana gelmiş Oligoseniosen yastaki jipsli (alçıtaşı) serilerden oluşmuştur. Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı ilçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniş bir alana yayılmıştır. Değişik taşlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve başkalaşım kayaları da görülür. Dumanlıdağ, Kurşunlu, Ilgaz ve Çubuk bölgelerini içine alan Galatya Masifi mezozozik yaştadır. Genelikle andezit bileşiminde lav, ve konglomeralardan oluşur Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü de pliyosende oluşmuştur Galatya masifinin lav ve tüfleri, Ilgaz-Kurşunlu nojen havzasındaki, miyosen tabakalar arasındaki fcoşluları doldurur. Aynı masif içerisinde bulunan Orta ilçesi toprakları, çakıl kum ve mil gibi akarsu tortulan ile örtülmüştür. Batıda Çerkeş'ten başlayarak Kurşunlu ve İlgaz'a dek süren alanlarda, ali tabakaları tüflü ve marnlı neojen serisi vardır. Aynı seri Şabanözü ilçesi'nin güneyini de kaplar Bu oluşumun üst kesimleri kumlu ve killidir. İlgaz İlçesinin kuzeybatısındaki Ödemiş köyü yöresi ile Yapraklı ilçesi'nden Ankara il sınırlarına kadar olan alanlarda mezozozik yaştaki oluşumlarla kesildikten sonra yerini Karabük iline bağlı Eskipazar İlçesi'nin doğusuna dek olan kesimde flişlerine bırakır. Kaim ve sürekli senler durumundaki kretase flisleri, kumlu ve killi şistler ve kalkerlerden oluşmuştur. Ilgaz İlçesinin kuzeydoğusu ve doğusu ise, metamorfik kayaçların yayılım alanlarıdır. Bu kayaçlar genellikle paieozik, kretase ya dajura yaşlı oluşumlardır. A.5.1. A.5.2. Me ta mo r f iz ma v e Ma ğ ma tiz m a İ l i m i z d e m e r a m o r fi z m a v e m a ğ m a t i z m a b i l g i s i n e r a s t l a n a m a m ı ş t ı r... Te kton ik ve P a leoco ğ rafya İ l i m i z d e t e k t o n i k v e p a l e o c o ğ r a f y a b i l g i s i n e r a s tl a n a m a m ı ş t ı r.. KAYNAKLAR: -Çankırı Valiliği Çankırı Envanteri (2011) -Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2011) 7

30 (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. B.1.1. Enerji Kaynaklar ı Gün e ş Tablo B.1: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (sa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Toplam Güneşlenme Süresi (sa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Kaynak :Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü(2009) B.1.2. Su Gü cü Hidroelektrik Enerji Etüt Prg. Yer Alan veya İleride Alınacak Olan :- Planlama ve Kesin Projesi Tamamlanan : - İnşa Halinde Olan :- İl Toplamı : - Özel Sektör tarafından geliştirilen projeler : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl Çankırı HES Potansiyeli Toplamı : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl B.1.3. Kömü r Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Çerkeş, Dedeköy, Örenli ve Yıprak Köyleri Tenor ve Kalite : Dedeköy; orijinal kömür 967 Kcal/kg, havada kuru kui nisperi:%15.94 kül ısı değeri: 2679 Kcal/kg Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Ilgaz, kızılibrik ve Alibe Köyleri Tenor ve Kalite : Düşük kalite Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Orta Tenor ve Kalite : %48,57 su, %28,59 kül Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Yapraklı, Ovacık Tenor ve Kalite :- B.1.4. Do ğ algaz Çankırı il sınırları içerisinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. 8

31 Kuzey Kuzey Kuzey Doğu KuzeyDoğu Doğu KuzeyDoğu Doğu DoğuGüney Doğu Güneydoğu Güney GüneyDoğu Güney Güney GüneyBatı GüneyBatı BatıGüney Batı Batı BatıKuzeyBatı KuzeyBatı Kuzey KuzeyBatı B.1.5. Rüz gar Çankırı ilinde rüzgar enerjisinden faydalanılmamaktadır. Merkez ilçede hakim rüzgar yönü, en yüksek toplam esme sayısıyla Batıkuzeybatıdır. Bunu Batı ve Kuzeybatı rüzgarları izlemekte olup, en düşük toplam esme sayısıyla Kuzeydoğudur. Tablo B.2: 2010 Yılı Yönlere Göre Aylık Esme Sayısı Toplamı: Kaynak :Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü(2010) B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Te z e k) Çankırı ilinde biogaz enerji üretimi ve tüketimine yönelik çalışmalar yapılmamaktadır. Odun ve Tezek gibi maddeleri de yalnızca yakacak olarak tüketilmektedir. Tezek genellikle kırsal köylerde kışın ısınmak maksadıyla kullanılmaktadır. B.1.7. Pe tr ol Çank ı r ı ilinde petrol re zer vi bul u nma m a k ta d ı r. B.1.8. Jeotermal Sahalar TERMAL KAYNAKLAR Çavundur Termal Kaynağı ve Kaplıca Tesisleri: Kurşunlu İlçesi Çavundur Beldesi nde bulunan termal kaynaktan 54 C sıcaklıkta 47 litre/saniye su çıkmaktadır. Belde'ye ve Gerede-Samsun (E 80) Devlet Karayolu'na 1.5, Kurşunlu'ya 9, Çankırı'ya ise 90 km. mesafede olan kaynak çevresinde, Çankırı Özel İdaresine ait iki adet modern havuzlu hamamı bulunan 38 oda ve 76 yataklı tesisin yanı sıra Belde Belediyesi tarafından işletilen iki adet açık havuz ile 100 yataklı bir konaklama ünitesi ve 20 yataklı özel bir pansiyon bulunmaktadır. Yol,su,elektrik ve telefonu bulunan termal kaynağın hemen yakınından Çankırı-Zonguldak Demiryolu geçmekte ve aynı yerde yolcu trenleri durmaktadır. Termal suyun fiziki ve kimyevi analizleri SSYB Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı laboratuarlarında yapılmıştır.belediyeye ait iki havuz ve konaklama tesisi de hizmete açıktır. Termal kaynaktan yararlanmak maksadıyla Çankırı İl Özel İdaresi tarafından iki yıldızlı otel ve kür merkezi yapılmıştır. 9

32 Acısu: Kurşunlu İlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında Hacımuslu Köyü yakınlarında olan Acısu İçmesi, geniş bir çayırlığın çeşitli yerlerinden kaynamaktadır. Bir bataklık oluşturan kaynaklar- dan toplam olarak saniyede 0.4 litre su çıkmaktadır. Sıcaklığı 15 C olan Acısu İçmesi tuzlu, bi- karbonatlı, karbogazoz, demirli ve alkalik bir maden suyudur. Mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, pankreas hastalıklarında yararlı etkisi ola n su, kanda yedek alkaliyi yükseltir, asit baz dengesini düzenler, safra yollarında safra akımını artırıcı bir etki yapar ve safra bileşimini değiştirir. Sarılık hastalığı sonrasında kanda birikmiş bulunan safra pignentlerinin temizlenmesini de kolaylaştıran bu maden suyunun, karaciğerin bozulan fonksiyonlarını düzeltici tesiri vardır. Şıhlar Nezle (Nuzla) Suyu: Korgun İlçesi'ne bağlı Şıhlar (Karatepe) Köyü yakınlarındaki bir dere yatağının kenarındadır. Korgun'a 8, Merkez İlçe'ye 26 km. mesafede bulunan maden suyuna Çankırı-Ilgaz Karayolunun 23. km.'sinden ayrılan 3 km.'lik stabilize bir yolla ulaşılır. 12,0 C sıcaklığındaki suyun betonla çevrili bir çeşmesi bulunmaktadır. Soğuk, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı, karbogazoz bir içme suyu olan Şıhlar Nezle Suyu, İçme kürleri ile değerlendirilmektedir. Bozan Hamamı: Ilgaz İlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında, Aşağı ve Yukarı Bozan köyleri ara- sındaki bu maden suyu üstü açık, çevresi kapalı iki ayrı havuzdan oluşmaktadır. Hamam olarak nitelendirilmesinin sebebi banyo olarak da kullanılması olan suyun sıcaklığı 16 C, debisi ise 0.5 litre/saniyedir. Alkalik ve toprak alkalik, karbogazoz, demir ve arsenikli, bikarbonatlı bir su olan Bozan Hamamı, banyo uygulamalarında cilt hastalıklarına, içmece olarak ise sindirim sistemi rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Kükürt Köyü Kaynağı: Atkaracalar ilçesinin 14 km. kuzeyindeki Kükürt Köyü'nde bulunan kaynaktan 19 C sıcaklığında saniyede 0.5 litre su çıkmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, karbo- gazoz özellikte olan maden suyunun yaydığı serbest kükürtlü hidrojen kokusu bir kilometre mesafeden hissedilebilmektedir. Kükürt Köyü Kaynaklarının sindirim sistemi rahatsızlıklarını iyileştirici etkisi vardır. Hışıldayık İçmesi: Kurşunlu İlçesi'ne 30 km. mesafede bulunan Melan (Soğanlı) Çayı kıyısında, kayaların arasında iki yerden çıkan maden suyu başıboş olarak dereye akmaktadır. Sıcaklığı ortalama 18 C olan su, bol miktarda gazlı, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. Sindirim sistemi ve karaciğer rahatsızlıklarında yararları görülmektedir. Bayramören (Melan) İçmesi: Kurşunlu İlçesi'ne 20 km. mesafedeki maden suyu bir yamaçtan çıkmaktadır. Sıcaklığı 18 C olan suyun debisi ise 0.1 litre/saniyedir. Karbondioksit oranı oldukça yüksek, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı olan maden suyu, sülfat iyonu da içermesi sebebiyle acı bikarbonatlı sular grubuna da girmektedir. Bayramören İçmesi'nden mide, karaciğer, safrakesesi ve bağırsak rahatsızlıklarında yararlanılmaktadır. İÇMECELER Çankırı ili sağlık suları bakımından oldukça zengin bir çeşitlilik arzeder. Ancak, kapsamlı bir çalışmaya konu olmayan maden sularımızın bir kısmı halihazır durum itibariyle ekonomik görünmemekte, ekonomik görülenlerin çoğunluğunda ise herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Aşağıda, İlimizde bulunan içmecelerden önemli görülenler hakkında bilgiler verilmiştir. Kazancı Maden Suyu: Ilgaz-Kastamonu Devlet Karayolu'nun 12. km.'sindeki Kazancı Köyünün batısındaki bir çayırlıktan kaynamakta olan maden suyu, büyük bir tabii 10

33 havuzda biriktikten sonra çayırda dağılmaktadır. Sıcaklığı ortalama olarak 15 C, debisi ise 5 litre/saniye olan maden suyunun litresinde 1 gr.'ın üzerinde karbondioksit bulunmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, demirli, bikarbonatlı olan su, karaciğer, safra kesesi, pankreas, mide ve bağırsak hastalıklarında olumlu sonuçlar vermektedir. Ilısılık Maden Suyu: Ilgaz ilçesi'nin güneydoğusunda ilçeye 16 km. mesafedeki Ilısılık Köyü'nde bulunan kaynaktan 22.5 C sıcaklığında saniyede 0.05 litre su çıkmaktadır. Ekonomik değeri sınırlı olan su karbondioksitli, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. İçme kürleri ile yararlanıldığı gibi banyo uygulamalarından da olumlu neticeler alındığı söylenilmektedir. Mide, karaciğer, bağırsak, safrakesesi rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir. Yukarıda sayılanların dışında Şabanözü İlçesi'nde; akciğer, safra kesesi, idrar yolları, romatizma, kırıklar, mide ile böbrek taşı rahatsızlıklarına kullanılan Dede (Çapar) Maden Suyu, cilt hastalıklarına kullanılan Karakoçaş Ilıcası, Orta Ilçesi'nde; cilt hastalıklarına kullanılan Derebayındır Köyü Hışıldağı ve Maden Suyu, şifalı su olarak bilinen Kısaç ve Buğuören Maden Suları, Ilgaz İlçesi'nde; romatizma ve cilt rahatsızlıklarına kullanılan Ödemiş Kaynarcı Suyu, cilt hastalıklarına (uyuz) kullanılan Bozatlı Suyu, mide şişkinliklerinde kullanılan Yalaycık Maden Suyu, Korgun İlçesi'nde; şifalı su olarak bilinen Ildızım İçmesi, Yapraklı İlçesi'nde; şifalı su olarak bilinen Şahçuvaz Ilıcası ve doktorlarca böbrek taşı düşürmede önerilen Kullar Maden Suyu gibi içmece ve termal kaynaklar bulunmaktadır. B.2. B.2.1. Biyolojik Çe ş itlilik Ormanlar Son 20 yılın ormancılık faaliyetleri dahilinde Ha. olan orman varlığı Ha. çıkmıştır ha. Karaçam, ha. Sarıçam, ha. Gürgen, ha. Meşe, 457 ha. Kavaklık alan mevcuttur. Bu konu ile ilgili F.1. bölümünde bilgiler mevcuttur. B Odun Ü r etimin e Ay r ıl an Ta r ı m A l an la r ı Odun üretimine ayrılan tarım alanları hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. B.2.2. Çay ı r v e Mera İlin toplam yüzölçümü ha olup, bunun ha ı tarım arazisi, ,3 ha ı çayır mera arazisi, ,7 ha orman arazisi ve ha diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. Tablo B.3:Çankırı İli Arazi Dağılımı ARAZİNİN CİNSİ Ha YERİ ( % ) Tarım Alanı Orman Alanı Çayır- Mera Kullanılmayan ve Yerleşim Alanı , , , , , TOPLAM Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2010) 11

34 Grafik B.1: İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 3,6% 38,93% 26,1% Orman Arazisi Tarım Arazisi Çayır-Mera Diğer 31,37% Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü (2010) Grafikten görüldüğü üzere Çankırı da çayır mera alanlarının oranı ve (%38,93), Orman alanlarının oranı Türkiye genelinin üzerindedir (%26,1). Çankırı ilinde çayır mera ve Orman alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak güney kesimlerinde orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır Bu konu ile ilgili detaylı bilgi F.2. Bölüm ünde bulunm aktad ı r. B.2.3. Sul ak Alanl a r Çankırı İli Kızılırmak İlçesinde Karaömer Köyü Sulak Alan Koruma Bölgesi bulunmaktadır. B.2.4. Flora Endemik Bitkiler Artemisia spiccigera (Yavşan), Achillea biebersteini (Civanperçemi), Onopordum bracteatum (Kangal), Anthemis tinctoria var tinctoria (Papatya), Carduus nutans (Deve dikeni), Centaurea urviüei (Peygamber çiçeği), Trogopogonlongristis (Tekesakalı), taraxacum officinale(karahindiba), LEGUMINOSAE, Astragalus microcephalus (Geven), Trigonella monspeliaca CRUCIFERAE Conringia perfoliaîa Erophiia verna ssp verna Alyssum murale var murela Isatis tinctoria ssp tomentella (Çivitotu), Sinapis arvensis (Hardalotu), Thlaspi peffoliatum SCROPHULLARIACEAE Verbascum glomeratum (Sığırkuyruğu), BORAGİNACEAE Echium itaiicum, Anchusa lepthophylla ssp lepthopylla CHENOPDİACEAE Nonea mucronata ssp mucronota Salsola stenoptera UMBELLİFERAE Eryngium campstre(eşekdikeni), MALVACEAE, Malva neglecta (Ebegümeci), LILACEAE, Alium scordoprasum ssp rotundum(yabani soğan), Muscari neglecîum (Arapsümbülü), LABİATAE Phlomis nissolii, Teucrium poium (Tüylü Kısa Mahmut) Zizphora tenuicr Lamium amplexicauie (Ballıbaba) Ajuga chamaepitys ssp chia, Marrubium parvifiorum ssp parviflorum, GERANIACEAE, Greanium rotundifolium (Turnagagası), GRAMINAE, Bromus tecîorum (Brom), Avena fatua (Deli yulaf), Poa bulbosa, E eh i n ar i a capitaîa, Triticum sativum (Buğday), Hordeum vulgare (Arpa), Cynadon dactylon (Domuz ayrığı), Secale cereale (Çavdar), Elymus elongatus (Ayrıkotu), RANUNCULACEAE, Adonis flammea (Kandamîası), Deiphinium peregrinum (Hezeran), Ranunculus arvensis 12

35 (Düğünçiçeği), RUBIACEAE, Cruciata taurica, Gaiüum verurn, VALE R l AN AÇ EAE, Valerianella coronota (Taçlı kuzu gevreği), PLANTAGİNACEAE, Plantago majör(sinir otu), OROBANCHACEAE, Orobanche alba (canavarotu), SALİCACEAE, Salix alba(gevrek Söğüt), Populus alba (Akkavak) B.2.5. Fauna Endemik Hayvanlar Yurmuşacaklar Lubbiricus (Toprak solucanı), Helix aspersa (Salyangoz), Jullus terresiris (Kırkayak) İnsecta (Böcekler) Muşça domestica (Kara sinek), Culex pipiens (Sivrisinek), Gryilus campentris (Siyah çekirge), Mantis religosa (Peygamber devesi), Coccinella septempunedata (7 noktalı gelinböceği), Malacosoma nemtria (Yüzük kelebeği), Lymantria dispus (Süger kelebeği), Hyponomenta malinellus (Ağ kurdu), Taumetopoa pyhyocampha (Çam kese kurdu), Apis melliphera (Bal arısı) Kertenkeleler Ophisops elegans (Tarla kertenkelesi) Lacerta parva (Cüce kertenkele) Lacerta saxicola (Kaya ketenkelesi) Typhlops vermicuiaris (Kör yılan) Anguis fragiiis (yılanırnst kertenlekele) Coronella Caspius (Hazer yılanı) Hemidactylus turcicus (Geniş parmakı keler) Amfibitler (iki yaşamlılar) Bufo viridis (Gece kurbağası), Bufo bufo (Siğili! karakurbağaları), Rana dalmatina (Çevik kurbağa), Rana camerani (Şeritli kurbağa), Mamafia (Memeliler) Muş muscuius (Ev faresi), Rattus rattus (Siyah ev sıçanı), Apedomus mystacerus (Fare), Vulpes vulpes (Tilki), Canis lupus familiaris (köpek), Felis domestîca (Kedi), Sciurus vulgaris (Sincap), Lepus capensis (Tavşan), Aves (Kuşlar) Ciconia ciconia (Akleylek), Corvus corax (Karagarga), Coturnix coturnix (Bıldırcın), Cuculus canorus (Guguk kuşu), Deüchon urbica (Pencere kırlangıcı), Fringüla coelebs (İspinoz), Melanocorypha calandra (Boğmaklıtarla kuşu), Merops apister (An kuşu), Orioius oriolus (Sarı asma), Passer domesîicus (Ev serçesi), Pica pica (Saksağan), Picus viridis (Ağaçkakan), Scolopax rusticola (Çulluk), Columba livia (Kaya güvercini), Sirepîopeiia decaocta (Kumru), Strepiopeüa iuriur (Üveyik), Stumus vulgaris (Sığırcık), Turdus merfa (Karatavuk), Caprimulgus europeaus (Çobanaldatan) B.2.6. Milli Parkla r, Ta biat Park lar ı, Ta biat An ı t ı ve Ta b i at ı Ko ru ma Alan lar ı ve Di ğ er Ha ssa s Y ö r e le r Bu konu ile ilgili detayl ı bilgi F de m e vcuttur. B.3. To pr ak Toprak Yapısı Genellikle çıplak dağlar ve platolar ile kaplı Çankırı ili toprakları toprak erozyonu tehdidi altındadır. Merkez, Şabanözü, Orta, Çerkeş ve güneyde bulunan ilçelerde hektar civarındaki alanda şiddetli toprak erozyonu vardır. 13

36 İlin ana toprak gurupları şunlardır : a)alüviyal Topraklar: Yüzey sularının tabanlarında yada etki alanlarında akarsularca taşınıp yığılmış genç sedimentler üzerinde yer alan düz yada düze yakın az eğimli yerlerdeki genç topraklardır.kızılırmak havzası, Devres Çayı çevresindeki ovalar, Tatlıçay ın yatağı,melan Çayı çevresi ve Çerkeş ovaları bu topraklarla kaplıdır. b)kolüvyal Topraklar: Yüzeysel akımla yada derelerin kısa mesafelerden taşıyarak eğimin azaldığı yerlerde bıraktıklara maddelerle oluşmuş genç topraklardır.orta ilçesi ve çevresinde doğal eğimin %2 yi aştığı ovalık alanlar bu topraklarla kaplıdır. c)kestane Renkli Topraklar: Derinlikleri fazla çeşitli toprak katlarından oluşan yaşlı topraklardır.çerkeş ilçesinin batısı ve doğusu ile Kurşunlu nun güney kesimi dışındaki tüm yöreler bu topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kısa ve uzun otlarla çalılardan ve seyrek ağaçlardan oluşmaktadır. d) Kahverengi Orman Toprakları: Genç topraklar ile yaşlı topraklar arasında kalan bu topraklar yüksek oranda kireç içeren ana maddeler üzerinde gelişmiştir.toprağın üst katı gözenekli ve kalıntılı bir yapıdadır.çerkeş in kuzeyinde kestane renkli topraklardan sonra başlayan alanlar ile ilin kuzeyinde kahverengi topraklardan sonra başlayan alanlar bu tür topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken ağaç ve çalılardır. e) Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: Toprağın üst katı iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapı gösterir.minerallerden ayrı yada az karışmış durumda asit karakterli organik maddeler içerir.çerkeş ve Ilgaz ilçelerinin güneyi ile Orta ilçesinin batısı bu tür topraklar ile kaplıdır. f) Kahverengi Topraklar: Yaşlı topraklardır.şiddetli erozyon nedeni ile toprak katlarında yüksek miktarda kalsiyum birikmektedir.toprağın üst katı belirgin gözenekli yapıdadır.orta derecede organik madde içerir. Şabanözü ilçesi çevresi bu topraklarla kaplıdır. Doğal bitki örtüsü kısa yada orta boylu otlar ve çayırlardır. Bu ana toprak gurupları dışında ilimiz topraklarının çeşitli yerlerine dağılmış durumda kumlu, çakıllı,molozlu,ırmak ve taşkın yatakları ile çıplak kayalıklar bulunmaktadır. İlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Çankırı da I-IV. sınıf tarım arazileri ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır ha dan fazla alanı olan V-VIII. sınıf arazilerde de işlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mer a alanları ve orman alanları II.,III.,VI. ve VII. sınıf araziler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I. sınıf dan VIII. sınıf a doğru giderek artmaktadır. SINIF - I: Topografya düz veya düze yakın (%0-2) dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan ha olup il yüzölçümünün %6,9 unu teşkil etmektedir. I,. Sınıf arazilerin; %45 i alüvyal topraklar, %34 ünü kolüviyal topraklar, %2,9 unu kahverengi orman toprakları, %13 ünü kahverengi topraklar, %0,1 ni kireçsiz kahverengi topraklar, %0,03 ünü kırmızı kahverengi topraklar oluşturmaktadır.geriye kalan %4,97 lik kısmını da Hidromorfik Alüvyal ve Kestane rengi topraklar oluşturur. Bu arazinin %51 lik bölümünde kuru tarım, %44,3 lük bölümünde sulu tarım yapılmaktadır. Geriye kalan%4,7 lik bölüm ise çayır- mer a alanı,orman alanı ve diğer alanlardır. 14

37 SINIF- II: Toplam miktarı ha dır.bu arazilerin %7,6 sını -alüviyal topraklar, %25,26 sını kolüviyal topraklar, %14,87 sini kahverengi orman toprakları, %41,19 unu kahverengi topraklar,%1,6 sını Kireçsiz Kahverengi topraklar ve %9,8 lik kısmını ise diğer topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin; %76,86 sında kuru tarım, %14,32 sinde sulu tarım yapılmaktadır. II inci sınıf arazilerin %6,3 ü çayır-mer a, %1 i orman funda arazisi ve 1,52 si tarım dışı arazidir. SINIF- III: III. sınıf araziler ha kapladığı alan ile ilin %9,4 ünü teşkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %4,9 u alüviyal topraklar, %3,7 si kolüviyal topraklar, %33,58 i kahverengi orman toprakları, %51,70 i kahverengi toprak, %2,7 si kireçsiz kahverengi orman toprakları,geriye kalan %3,42 lik kısmı diğer toprak guruplarındandır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; %85,36 sı kuru tarım,% 5,5 i sulu tarım, %4.1 i çayır-mer a, %3,3 ü Orman-Funda ve %1.74 ü diğer kullanımlara sahiptir. SINIF- IV: IV sınıf araziler ilin ha alanı ile %9,9 luk bölümünü kaplamaktadır. IV üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise şöyledir; % 0,6 kolüviyal topraklar, %36,6 kahverengi orman toprakları, %4,4 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %47,04 kahverengi topraklar, %0,5 kırmızı kahverengi topraklar,%2,5 Alüvyal topraklardan oluşmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; %77,95 lik bölümünde kuru tarım, %0,99 luk bölümünde sulu tarım, %7,2 lik bölümü çayır-mer a, %13.1 lik kısmı orman fundalık ve %0,76 lık kısmı ise diğer alanlardır. SINIF- V: 44 ha alanı ile ilin %0,006 sını kaplamaktadır. Bu topraklar Hidromorfik Alüvyal Topraklardır. SINIF- VI: ha alanı ile ilin %16 sını kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise %1,6 sı alüviyal topraklar, %0,27 si Kolüvyal topraklar,%0,39 u Tuzlu-Alkali topraklar,%50,44 ü Kahverengi Orman toprakları,%3,2 si Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları,%5,5 i Kestane Rengi Topraklar,%36.83 ü Kahverengi Topraklar,%1.26 sı Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve %0,51 i diğer topraklar şeklindedir. Bu toprakların kullanım durumları ise şöyledir; %34.87 lik kısmında kuru tarım, %0,3 lük kısmında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların %42.18 i çayır-mer a, %21.75 i orman funda ve %0,9 u yerleşim alanı ve diğer şekillerde kullanılmaktadır. SINIF- VII: ha alanı ile ilin % 47,41 lik kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise %0,01 i Kolüvyal,%0,03 ü Sarı-Kırmızı Podzolik,%0.89 u Gri- Kahverengi Podzolik,%50,86 sı Kahverengi Orman,%8,1 i Kireçsiz Kahverengi Orman,%3,5 i Kestane Rengi Orman,%33,79 u Kahverengi,%1,8 i Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve %1,2 si 15

38 Kırmızımsı Kahverengi Topraklar şeklindedir. VII. sınıf toprak alanlarının; %1,3 ünde kuru tarım, %0,01 inde sulu tarım yapılmaktadır. VII inci sınıf arazilerin %56,38 i çayır-mera, %41,94 ü orman-funda arazisi ve %0,37 si diğer şekillerde kullanılmaktadır. SINIF- VIII: ha ile il topraklarının %1,5 ini oluşturur.bu toprakların %61,02 ile Irmak Taşkın Yatakları,%33,35 i Çıplak Kaya ve Molozlar,%3,4 ü Su Yüzeyi ve %2,5 ini Yoğun Yerleşim Alanları oluşturur. Orman ve fundalık alanlar ilin ha ını kaplar.orman - fundalık alanların 80,36 sı VII. sınıf arazilerde bulunmaktadır. Kullanılmayan ve Yerleşim alanları ise ilin ha lık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların %5 i I inci sınıf arazilerde, %4,5 i II inci sınıf arazilerde, %6,9 u III üncü sınıf arazilerde, %3 ü IV.Sınıf arazilerde, %6.16 sı VI. Sınıf arazilerde, %8,1 i VII.Sınıf arazilerde, %66,34 ü VIII. Sınıf Arazilerde bulunmaktadır. Yerleşim alanlarının %19,58 lik kısmı tarıma elverişli alanlarda kurulmuştur. B.4. B.4.1. Su K a ynak lar ı İ çme Suyu Kaynaklar ı ve Barajlar İlimiz İç Anadolu bölgesinde yer aldığından tipik bir İç Anadolu iklimine sahiptir. Başlıca büyük akarsular; Kızılırmak Nehri ve Devrez Çayıdır. İlimiz engebeli bir araziye sahiptir. GENEL BİLGİLER 1 Nüfus (2009 yılı sayımı) : Yüzölçümü :7 683,66 km 2 Rakım :720 m Yıllık Ortalama Yağış :459 mm Ortalama Akış Verimi :5,6 l/s / km 2 Ortalama Akış / Yağış Oranı :0,38 2 SU KAYNAKLARI POTANSİYELİ Yerüstüsuyu(İl çıkışı toplam ortalama akım) :3 780 hm 3 /yıl - Kızılırmak nehri :2 600 hm 3 /yıl - Devrez çayı :280 hm 3 /yıl - Gerede çayı :900 hm 3 /yıl Yeraltısuyu (ildeki toplam emniyetli rezerv) :40,00 hm 3 /yıl Toplam Su Potansiyeli :3 820,00 hm 3 /yıl Doğal Göl Yüzeyleri :67,5 ha - Bakkal gölü :15 ha - Büyük göl :13 ha 16

39 - Diğer göller toplamı :39,5 ha Baraj Rezervuar Yüzeyleri -Güldürcek barajı İÇME VE KULLANMA SUYU :315,6 ha :315,6 ha Çankırı Belediyesi ile 13 belediyenin birleşerek Çankırı Su Birliği ni kurmaları ve Güldürcek barajından içme ve kullanma suyu temini projesinin DSİ tarafından yapılması için talepte bulunmaları üzerine Çankırı İçmesuyu Projesi Planlama Raporu ve Projesi hazırlanmış ve I Kademe İnşaat ihalesi yapılarak inşaatı tamamlanmıştır. 2. kısım isale hattı ve arıtma tesisi inşaatları devam etmektedir. Ancak arıtma tesisi ile ilgili olarak Danıştay Onüçüncü Daire nin kararı ile iş durdurulmuştur. Barajdan içme suyu için verilecek toplam miktar 14,83 hm3/yıl dır. TAŞKIN, 7. KURUTMA VE ISLAH TESİSLERİ Planlama ve projesi tamamlanan : 15 adet, 91,2 ha, 13 meskün mahal İnşaat programında olan : 1 adet, - ha, - meskün mahal 2010 yılı yatırım programına yeni giren : 4 adet, - ha, - meskün mahal İşletmede olan : 73 adet, 164 ha, 69 meskün mahal İL TOPLAMI : 93 adet, 1 255,2 ha, 82 meskün mahal 17

40 B.4.2. Ye ralt ı Su Kaynaklar ı Çankırı İli Yeraltı Sulamaları :Toplam Kooperatif Sayısı : 8 (5 faal + 3 inşa halinde), Toplam Kuyu Sayısı :47, İşletmede Olan Kuyu Sayısı:33, Açılmış, Henüz İşletmeye Alınmamış Kuyu Sayısı:14 ve Toplam Sulama Alanı :1815 (1390 işletmede inşa halinde) Tablo B.4 Yeraltı Su Kaynakları 1-DEVREZ(KURŞUNLU-ILGAZ) HAVZASI (NO:15-50) Kooperatifin Adı Sulama Alanı(ha) Bükcük (ILGAZ) TATLIÇAY HAVZASI (NO:15-49) 3-SULAKYURT-KIZILIRMAK HAVZASI (NO:15-39) Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kuyu Adedi İşletmede Açılmış Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Adı Alanı(ha) İşletmede Açılmış Adı Alanı(ha) işletmede Açılmış 13 Ayan- İçyenice (ÇANKIRI) Halaçlı (KIZILIRMAK) Merkez Akçavakıf (ILGAZ) (ÇANKIRI Kale (ILGAZ) Çaltıpınar (ILGAZ) TOPLAM TERME ÇAYI HAVZASI (NO:15-47) Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Adı Alanı(ha) İşletmede Açılmış Adı Alanı(ha) İşletmede Açılmış Adı Alanı(ha) işletmede Açılmış Bakırlı (ŞABANÖZÜ) TOPLAM Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü(2010) 18

41 B.4.3. Ak ar sular İl sınırları içindeki akarsuların en büyüğü, aynı zamanda ülkemizin en uzun nehri alan Kızılırmak tır. Kara ikliminin tüm özelliklerinin görüldüğü ilde, kar sularının akış miktarlarında meteorolojik değişimlere paralel olarak düzensizlik görülmekte, yazları bazı sularda azalma görülürken, irili ufaklı dere ve dere çaylarının tamamen kuruduğu görülmektedir. Bu durumun tersine ilkbahar ve sonbahar da ise dere ve çaylarda su miktarının artarak normal ortalamalarının üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Eskiden ciddi can ve mal kaybına yol açan taşkınların, son yıllarda alınan önlemler sayesinde tehlike oluşturmadığı bilinmektedir. Çankırı il sınırları içerisinde bulunan akarsuların en önemlisi Kızılırmak tır.toplam uzunluğu 1335 km olan ve 85 m3/sn lik debisi olan nehrin yaklaşık 41 km lik bölümü Çankırı sınırları içerisinde kalmakta ve geçtiği bölgedeki tarımsal araziyi sulamaktadır. Ankara nın Kızılcahamam ilçesinden doğarak Orta, Kurşunlu ve Ilgaz ın topraklarını sulayan Devrez çayı ise 211 km. uzunluğunda ve 8,9 m3/sn lik debiye sahiptir. Önemli bir kolu da kent merkezinden geçen Tatlı Çay olan Acı Çay, 96 km uzunluğunda olup sularının tuzlu olması sebebiyle yararlanılan bir akarsu değildir. Terme Çayı yada kaynağındaki ismiyle Şabanözü Çayı, Çankırı Ankara sınırlarını sulama tarıma uygun olan Uluçay, Kurşunlu ve Çerkeş ten gelen küçük çaylarla beslenmektedir. Oldukça hızlı akışı olan ve Uluçay la birleşen Melan (Soğanlı) Çayı ise ilerleyen kesimlerinde filyos ırmağına karışmaktadır. Akarsu Yüzeyleri :5 575,1 ha - Kızılırmak nehri : ha - Devrez çayı : ha - Gerede çayı : 1 201,5 ha - Diğer yan dereler : 728,6 ha Toplam Su Yüzeyi : 6 035,5 ha DSİ Sulamaları Ön inceleme (İstikşaf) ve / veya Master Planı Tamamlanan :6 185 ha, % 8,4 - Çerkeş-Hacılar projesi :5 705 ha - Küçük su(ekine göleti) projeleri :480 ha Planlaması Tamamlanan : ha % 3,2 - Çerkeş-Akhasan projesi :2 377 ha - Küçük su(gölet ve yerüstü sul.) projeleri :- Kesin Projesi Tamamlanan : ha,% 52,4 - Kızılırmak vadi sulamaları proj.(pompaj) :5 994 ha - Kızılırmak vadi sul. Projeleri (cazibe) :6 138 ha - Devrez-Kızlaryolu projesi : ha - Acıçay projesi : ha - Küçük su (Yakalı ve Karacaöz göleti) projeleri :524 ha İnşa Halinde Olan : yılı Yatırım Programında Olan : ha, %14,7 - Kızılırmak - Hamzalı Sulaması : ha - Kızılırmak Vadi Sulamaları 1.Merhale Sulaması :1 720 ha - Küçük su (Yakalı ve Karacaöz göleti) projeleri :432 ha 19

42 İşletmede Olan Büyük Su İşleri : ha (brüt), ha ( net), % 16,9 - Orta Güldürcek sulaması :7 281 ha (brüt), ha ( net) -Kızılırmak sulaması(sağ sahil) :5 152 ha (brüt), ha ( net) İşletmede Olan Küçük Su İşleri :3 214 ha (brüt), ha ( net),% 4,4 Gölet ve Yerüstü sulamaları :1 399 ha (brüt), ha ( net) Yeraltısuyu Sulamaları :1 815 ha İl Toplamı : ha, % 100 Diğer Sulamalar KHGM Gölet Sulamaları :2 041 ha,% 2 KHGM Yerüstü Sulamaları : ha, % 11 KHGM Yeraltısuyu Sul.( Sula.kooperatifleri) :730 ha,% 1 Halk Sulamaları : ha, % 86 Diğer Sulamaları Toplamı : ha, % 100 İl Genel Sulamalar Toplamı : ha KIZILIRMAK SULAMASI 1. YERİ : Çankırı ili Kızılırmak ilçesi 2. AMACI : Sulama 3. İŞLETMEYE ALINDIĞI YIL : TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER 4.1 Akarsu : Kızılırmak Nehri Regülatör : Tımarlı Regülatörü Maksimum su kotu : 550,50 m Kapak adedi : 14 Çakıl Geçidi : 4 Regülatör Boyu : 71,60 m Sağ Sahil ana kanal debisi : 2,5 m 3 /sn Sol Sahil Ana Kanalı :7,5 m 3 /sn 4.2 SULAMA ÜNİTELERİ Sağ Sahil sulaması (net) Sol Sahil sulaması (net) Toplam (net) : ha : ha : ha 5. TESİSLE İLGİLİ İŞLETME ve BAKIM FAALİYETLERİ Sulamanın işletme bakım sorumluluğu, tarihinde Kızılırmak Sulama Birliğine devredilmiştir. 20

43 6. TESİSLE İLGİLİ DARBOĞAZLAR ve ÖNERİLER - Bu sulamamızın şu anki en büyük sorunu drenaj şebekesinin ve sol sahil sulama şebekesinin yedek ve tersiyer sulama kanalları arazi toplulaştırma projesinin yapılmaması nedeniyle henüz tamamlanmamış olmasıdır. - Bu sulama projesinde 2010 yılında toplulaştırma çalışmasına başlanılmıştır. ORTA - GÜLDÜRCEK SULAMASI 1. YERİ : Çankırı ili, Orta ilçesinde 2. AMACI : Sulama- İçme suyu 3. İŞLETMEYE ALINDIĞI YIL : TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER 4.1 Akarsu : Devrez Çayı Yağış alanı 92 km 2 Baraj : Güldürcek Barajı Regülatör : Bayındır Regülatörü Yıllık ortalama su : 40 hm 3 /yıl Regülasyon oranı : % 94 Tipi : toprak dolgu Yüksekliği (talvegden) : 51 m Yüksekliği (temelden) : 65,5 m Toplam gövde hacmi : 1,55 hm 3 Aktif hacim : 51 hm 3 Toplam göl hacmi : 53 hm 3 Dolusavak proje debisi : 333,5 m 3 /s 4.2 SULAMA ÜNİTELERİ Cazibe sulaması (net) : ha Toplam (net) : ha 5. TESİSLE İLGİLİ İŞLETME ve BAKIM FAALİYETLERİ Yıllık bakım ve onarım DSİ tarafından yapılmaktadır. 21

44 AKARSUYUN ADI TOPLAM UZUNLUĞ U (Km) İL SINIRLARI İÇERİSİNDE Kİ UZUNLUĞU (Km) TOPLAM UZUNLUĞ A ORANI (%) AKARSULAR DEBİSİ (nr/sn) Kızılırmak İL SINIRLARI İÇİNDE BAŞLANGIÇ VE BİTİŞ NOKTALARI Çatalelma Köyü civarından Karaömer Köyüne kadar KOLU OLDUĞU AKARSU Kızılırmak ÖZELLİKLERİ Tımarlı Köyü civarında adet regülatör tamamlanmıştır. Acıçay Yapraklı ilçesin den Kızılırmak İlçesine Tamamı il sınırlan içerisinde Devre z Çayı ,9 Orta İlçesi İncecik Köy. Den Ilgaz Çeltikçibaşt Köy kadar " Çarıkın ili orta ilçesinde bir adet baraj vardır. Ulusu Çayı Budakpınar Köyü ile Hamamlı arası Gerede Çayı Tamamı il sınırları içerisinde Terme Çayı Orta ilçesi Karaağaç yaylalanndan dede köy. Kadar Acıçay Tamamı il sınırlan içerisinde Şabanözü kuzeyinden sanı çayı,güneyinde şabanözü deresi, daha sonra Karaçay, karahacı civarında Terme Çayı Gerede + Melan Çayı Tablo B.5: Akarsular Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü(2009) 22

45 B.4.4. G ö ll e r ve G ö l e tle r Çankırı sınırları içerisinde önemli göl bulunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli göller ise kışın su toplayan, yazın ise kuruyan göllerdir. İl sınırları içerisinde Kamış, Hacılar, Uzun, Bozkaya, Yayla, Hasır, Kürt, Pazar, Büyük, Dipsiz, Çöp, Bakkal, Gül, Suluk, Kadıgil isimlerinde toplan 15 göl bulunmaktadır. Çankırı da tarım ve hayvancılığa yönelik olarak yapılmış bulunan bazı göletlerin isimleri, hacimleri ve sulama sahaları Tablo 1 de gösterilmiştir. Gölet Rezervuarı Yüzeyleri :77,3 ha - Eldivan-Sarayköy göleti : 5 ha - Eldivan-Seydi göleti :8,1 ha - Eldivan-Karadere göleti :3,7 ha - Kurşunlu-Taşkaracalar göleti :6,8 ha - Kurşunlu-Demirciören göleti :2 ha - Şabanözü ilçe göleti :9,2 ha - Şabanözü-Karacaören göleti :13 ha - Şabanözü Mart köyü göleti :3,9 ha - Yapraklı göleti :2,8 ha - Orta Dumanlı göleti :4 ha - Korgun Maruf göleti : 10 ha - Şabanözü Ödek göleti :4 ha - Eldivan Sarayköy II Göleti :4,8 ha 23

46 ÇANKIRI İLİ GÖLETLERİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ S. Göletin Adı Tipi Amacı Gövde Yüksekliği Dolgu Depo Aktif Sulama Alanı Başlama Bitiş No Talvegden Temelden Hacmi Hacmi Hacim Brüt Net ha. Tarihi Tarihi ha. 1 Eldivan-Sarayköyü Kargir Sulama x Eldivan-Karadere KD Sulama x Şabanözü KD Sulama x Şabanözü- HD Sulama Karaören Şabanözü-Mart HD Sulama Yapraklı HD Sulama x Kurşunlu- KD H.İç ve Demirciören Sul Kurşunlu-Dumanlı KD H.İçme suyu Kurşunlu- KD H.İç ve Atkaracalar Sul Eldivan- HD Sulama Seydiköyü Korgun-Maruf KD Sulama Şabanözü-Ödek HD Sulama Saray-2 KD Sulama İŞARETLER:KD-KilÇekirdekli(Zonlu)Dolgu,HD-HomojenDolgu,(X)-İkincibitişrakamlarıgöleryükseltmetarihleri Tablo B.6: Çankırı İli Göletlerinin Karakteristik Özellikleri Kaynak:DSİGenelMüdürlüğü5.BölgeMüdürlüğü(2009) 24

47 GÖLÜN ADI YÜZÖLÇÜMÜ (Km2) İL İÇERİSİNDE KALAN KISMIN YÜZÖLÇÜMÜ (Km2) EN DERİN NOKTASI (m) DO Ğ AL GÖLLER DENİZDEN YÜKSEKLİĞ İ (m) 25 PAFTA NO KOORDİNAT ÖZELLİKLERİ Kamış Gölü G3-al Atkaracalar Kızılibrik Köyü Hacılar Gölü G30-b Korgun İlçesi Korgun yaylası kuzeydoğusu Uzun Gölü G30-c Şabanözü Köyü batısı Karnış Bozkara Gölü G30-b Kurşunlu Eskiahır Köyü güneyi Yayla Gölü G30-cl Kurşunlu Taşkaracalar beldesi güneydoğusu Hasır Gölü G30-cl Kurşunlu Taskaracalar beldesi doğusu Kürt Gölü G30-cl Kurşunlu Taşkaracalar beldesi güneydoğusu Pazar Gölü :55 G30-c Korgun Kayıçivi Köyü batısı Büyük Gölü G30-a Kurşunlu Dağtarla Köyü doğusu fidanlık Dipsiz Gölü G31-c Merkez Çivi Köyü Kuzeydoğusu Çöl Gölü G31-c Merkez Çivi Köyü Güneyi Bakkal Gölü G31-d Merkez De de Köyü batısı Gül Gölü G31-dl Merkez Yenice Köyü Kuzeybatısı Sülük Gölü G30-al Kızılırmak Hacılar Köyü. kuzeybatısı Kadıgil Gölü G30-a Atkaracalar Eyüpözü Köyünün batısı Kaynak:DSİ Genel Müdürlüğü 5.Bölge Müdürlüğü(2009) Tablo B.7:Doğal Göller

48 B.5. B.5.1. Mineral Kaynaklar Sanayi Made nl eri Çankırı ilinin maden ve yer altı kaynakları açısından zengin bir kapasiteye sahip olduğu söylenemez, var olan madenlerin büyük bir kısmı ekonomik anlamda işletmeye uygun olmamakla birlikte işletilen madenler Çankırı ekonomisi için önem arz etmektedir. İldeki en önemli yer altı zenginliklerin başında tuz minerali gelmektedir. B.5.2. M e t a lik M a de nler Yapılan tetkikler neticesinde ilimizde metalik madenlere rastlanmamıştır. Yalnız MTA dan gelen bilgilere göre Bazı yörelerimizde bakır madenine raslanmış fakat az olduğundan her hangi bir çalışma yapılmamıştır. Yapraklı (Geriş, Urvay), Şabanözü (Bakırlı) zuhurlan Tenor : % Cu Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yapılmamıştır. B.5.3. bakınız) B.5.4. Enerji Madenl eri Çankırı ilinde enerji madeni olarak yalnızca kömür çıkarılmaktadır (J Bölümüne Ta ş Ocaklar ı N i z amnamesin e Tab i Olan Do ğ a l Malz emeler İl sınırları içerisinde mermer, traverten, alçı taşı, bentonit, çimento hammaddesi, diyatomit, kil, manyezit, perlit, astpest ve linyit gibi madenlere rastlanmaktadır. Bu konu ile ilgili ayrıntılı bilgi I.1.4. kısmında yer almaktadır. KAYNAKLAR: -Çankırı İl Meteroloji Müdürlüğü (2010) -Çankırı DSİ 52. Şube Müdürlüğü ( ) -Çankırı İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (2011) 26

49 (C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İ k lim ve Hava Karadeniz iklim kuşağında İç Anadolu Bölgesine özgü kara iklimine geçiş kuşağında yer almasına rağmen Çankırı da genellikle İç Anadolu ya özgü iklim hüküm sürmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı ilçelerinde ise kışlar soğuk, yazlar serin geçer. İlin en fazla yağış alan ilçesi Yapraklı dır. Hemen, hemen her mevsim yağışın görüldüğü ilde ortalama yıllık yağış miktarı kg/m2 arasında değişmektedir. C.1.1. C Do ğ al De ğ i ş ken l er Rüz gar Merkez ilçede egemen rüzgar yönü, toplam 2429 esme sayısıyla kuzeybatıdır. Bunu kuzey ve güneydoğu rüzgarları izlemektedir. İlde yıllık en hızlı rüzgar yönü kuzey ve hızı 1.1 m/sec. dir. Tablo C.1: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Maksimum Rüzgar Hızı (10 m.de) (m_sec) ve Yönü İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY / /SSW /SW /W /WNW /S /WSW /WNW 7/WNW /WSW /WNW SSE /SSE Aylık Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Tablo C.2:Çankırı İlinde 2011 Yılı Fevk Hadiseleri TARİH YER OLAY ZARAR Çankırı Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Çankırı Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Ilgaz/Çankırı Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Çankırı Yağış ve sel İnsan hayvan ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü Kaynak:Meteoroloji İl Müdürlüğü(2011) C Basınç Tablo C.3: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Minimum Basınç (hpa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Basınç (hpa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY

50 Aylık Ortalama Basınç (hpa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Nem Tablo C.4: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Minimum Nem (%) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Nem (%) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Ortalama Nisbi Nem (%) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Sıcaklık Tablo C.5: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Günlük Minimum Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY

51 Günlük Maksimum Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY Günlük Ortalama Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY

52 Aylık Minimum Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Ortalama Sıcaklık ( C) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Buharlaşma Tablo C.6: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Ortalama Buhar Basıncı (hpa) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Toplam Açık Yüzey Buharlaşması (mm) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY

53 Aylık Ortalama Buharlaşma (mm) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C C Yağışlar Yağmur Tablo C.7: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Müşahedelerden Oluşan Yağış Hariç Günlük Toplam Yağış (mm.) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablo C.8: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI /

54 YIL/AY Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Kar Kalınlığı (cm) İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Donlu Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Dolulu Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Sisli Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Kırağılı Günler Sayısı İSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Seller İlimizde sel baskınına pek rastlanmamaktadır. Yalnız 1958 yılında Korgun ilçesi bölgesine yağan aşırı yağmurlar neticesi sel olayına maruz kalmıştır. O yıllarda Çankırı İli kalesinin eteklerinde kurulu olduğu için şehir pek zarar görmemiştir, ancak şu anda şehir merkezinin kurulu olduğu Büyük Postane, Türk Telekom, Trafik Şube Müdürlüğü, TMO ve şu anda Çankırı Valiliğinin bulunduğu yerler tamamen sular altında kalmıştı. C Kurakl ı k Çankırı ve ilçelerinin 2011 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda SYİ (SPI) indis değerleri ve grafik haritaları aşağıdadır. İstasyon/Periyot 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 24 AY ÇANKIRI ÇERKEŞ ILGAZ

55 Tabloya göre 2011 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımından Çankırı Çok Nemli, Çerkeş ve Ilgaz Normal Civarı olmuştur. SYİ Nedir? Standart Yağış İndeksi metodu, yağış eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değişkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağış dizileri hazırlanır. SYİ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıştaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yağış eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağışta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. SYİ indis değerleri SPI (SYİ) İNDİS DEĞERLERİ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile 1.99 Aşırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist 0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile Normal Civarı Near Normal ile Hafif Kurak Abnormally Dry ile Orta Kurak Moderately Dry ile Şiddetli Kurak Severely Dry ile Çok Şiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düşük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry İndeksin sıfırın altına düştüğü ilk ay kuraklık başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir. Önceki aylarda ve yıllardaki kuraklık durumları da aşağıdaki grafik haritadan görülebilir. Grafik C.1: SYİ İndis Değerleri Kuraklık Kategorisi Önceki aylarda ve yıllardaki kuraklık durumları da aşağıdaki grafik haritadan görülebilir. 33

56 34

57 Kaynak:Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (2011) C Mikr oklima Çankırı il sınırları içerisinde Mikroklima oluşturan özel alanlar bulunmamaktadır. C.1.2. Ya pay Etm e nle r Bu konuda bir bilgi bulunmamaktadır. C Plan s ı z K e n t l e ş me Köyden kente olan göçler ve nufüs artışı şehrimizde plansız bir kentleşmeyide beraberinde getirmiştir. Ekonomik nedenlerle kırsal alanlarda kente gelenlerin sayısı nufüsün içinde önemli bir paya sahiptir. İlimizde 20 yıl önce bağ bahçe olarak değerlendirilen alanlar, kurulan yapı kooperatifler sayesinde apartmana dönüşmüştür. Şehrin tarım amaçlı kulanılan I ve II. Sınıf taban arazileri beton yığınlarıyla kaplanmıştır. C Ye ş il Alanlar ı n Az almas ı Çankırı ilinde kişi başına düşen yeşil alan il merkezinde 4.76 m 2 dir. Kentsel yeşil alan miktarı m 2 dir. Kent koşullarına uygun bitki türü ise iğne yapraklı ağaçlardan karaçam, sedir, yapraklı ağaçlardan Akçaağaç, akasya, badem, dişbudak, çınar, atkestanesi, ıhlamur, kavak, söğüt, cevizdir. Çankırı ilinde topraktaki tuz yoğunluğu oldukça fazladır, bu nedenle çevreye dikilen karaçam, sedir ve yapraklı ağaç fidanları belirli yaştan sonra köklerinin tuza rastlaması sonucu kurumaktadır. 70. yıl Cumhuriyet Ormanında yıllarında 180 Hektar saha, 35

58 yıllarında Kale kırklar mevkiinde 435 hektar saha karaçam, sedir, badem, iğde fidanlarıyla ağaçlandırılmıştır, ancak fidanlar büyüdükçe kökler derine indikçe bu sahalarda kurumalar baş göstermiştir. C Is ı n m ada Ku llan ı lan Ya k ı tl ar İlimizde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında ağı r lıklı olarak ithal kömür, yerli kömür, TÜPRAŞ 615 kalorifer yakıtı ve doğalgaz kullanılmaktadır. Bakanlığımız genelge standartlarına uyan, Valiliğimizden izin alınan kömürlerin satışı serbesttir. Ayrıca Bakanlığımız genelgesi ile yasaklanan Petrokok kömürünün kullanımı ve satışı yasaklanmış olup İlimize girişi ve satışını önlemek amacıyla denetimlerimiz sürekli devam etmektedir. İlimiz merkez ilçe 1.derecede kirli iller arasında olup, diğer tüm ilçelerimiz ise II. derece kirliliği arasında bulunmaktadır. İlimizde hava kirletici emisyonlarının azaltılmasına ilişkin tedbirler Mahalli Çevre Kurulu Kararlarınca belirlenmektedir. Bu kapsamda özellikle evsel ısınmadan kaynaklanan SO2 emisyonlarının azaltımı için yakıtlarda kükürt miktarının azaltılarak en fazla % 0,9 (0,1 tolerans) altısıl değer (kurubazda) 6400 kcal/kg (-200 tolerans) olarak belirlenmesi en önemli faaliyettir. Ayrıca tarihli Mahalli Çevre Kurulunda Çankırı Merkez Belediye Sınırları içerisinde Kamu Kurum ve Kuruluşlar başta olmak üzere apartman ve sitelerin 2 (iki) yıl içerisinde doğalgaz yakıtına geçiş yapması kararı alınmıştır. İlimiz Merkez ilçesinde doğalgaz kullanan abone sayısı ( tarihi itibariyle) olup, doğal gaz kullanımında artış gözlemlenmiştir. C Endüstriyel Emisyonlar tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Uyarınca İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne müracaat etmeleri sağlanmıştır. Sanayi tesislerinin bacagazı emisyon ölçümleri akredite olmuş ve Çevre ve Orman Bakanlığınca yetkilendirilmiş laboratuarlar tarafından yapılmıştır. Sanayi tesislerinden kaynaklanan hava kirliliğini en aza indirmek amacıyla mevcut ve uygulamada olan izin ve denetim prosedürlerine ek olarak Çankırı Belediyesine denetim yetkisi Bakanlığımızca verilmiştir. Öteyandan ilimiz merkezinde coğrafi koşullar nedeni ile yerli kömür yakılması, satışı, yasaklanmış olup, doğalgaz yakıtı özendirilmeye çalışılmaktadır. Şuan kirlilik seviyemiz bir önceki yıla göre %50 oranında azalma göstermiştir. C Tr afikten Kaynaklanan E m isyon lar 08/07/2005 tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, trafikte seyreden motorlu kara taşıtlarından kaynaklanan egzoz gazlarının neden olduğu hava kirliliğinden ve tehlikelerinden, canlıları ve çevreyi korumak amacıyla egzoz gazı kirleticilerinin azaltılmasını sağlamak ve ölçümler yaparak kontrol etmek üzere gerekli usul ve esasları belirlemektir. Bu kapsamda; Egzoz Emisyon Ölçüm denetimleri İl Emniyet Müdürlüğü ve Müdürlüğümüzden iki görevlinin katılımı ile haftanın üç günü düzenli olarak yapılmaktadır. İlimizde 3 adet firma egzoz emisyon ölçüm yetkisine sahiptir.ilimizde 2011 yılı itibari ile 907 adet araçta egzoz emisyon pulu olup olmadığı yönünde taramalar yapılarak pulu olmayanlara gerekli uyarılarda bulunulmuştur adet egzoz emisyon pul satışı gerçekleşmiştir.ilimizde kayıtlı araç sayısı toplam dir yılında egzoz emisyon ölçümü yaptıran araç sayısı 13,221 dir. 36

59 2011 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK 2010 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK Tablo C.11: 2011 Yılında İlimizde Toplam Araç Sayıları ARAÇ TİPİ ÇERKEŞ KURŞUNLU MERKEZ YERI RÖMORK TRAKTÖR TANKER RÖMORK ÖZEL AMAÇLI TAŞIT H.OTO OTOBÜS MOTORSİKLET MİNİBÜS KAMYON KAMYONET ÇEKİCİ A.TAŞITI 3 TOPLAM Kaynak:İl Emniyet Müdürlüğü(2011) C.2. Havay ı Kirletici Ga zl ar Ve Kaynak lar C.2.1. Kü kü rtdioksit Kon s an trasyonu ve Du man İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzden alınan 2010 ve 2011 yılı verilere göre Çankırı ilinin aylara göre Kükürtdioksit ölçüm oranları. Tablo C.12: Kükürtdioksit Ölçüm Oranları SO2 27,7 27,9 12,1 9,8 5 4,7 4,6 4,5 4,9 4 20,8 10, SO2 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü (2011) 37

60 2011 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK 2010 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK C.2.2. Partikül M a dde Emi s yonl ar ı İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzden alınan 2010 ve 2011 yılı verilere göre Çankırı ilinin aylara göre Partikül Madde Emisyonları ölçüm oranları. Tablo C.13: Partikül Madde Emisyonları Ölçüm Oranları PM 120, ,2 30, ,7 22,6 39,8 30, ,3 66, PM Kaynak: Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü (2011) C.2.3. Karbon monoksit E m isyon l ar ı İlimizde CO-CO2 ölçümleri egzoz emisyon ölçüm istasyonumuzda yapılmaktadır. Endüstriyel tesislerde CO-CO2 ölçümleri Çevre Koruma Vakfı tarafından alınan baca gazı analiz cihazı ile yapılmaktaydı; Ancak Vakfın kapatılmasından dolayı bu alanda bir çalışma yürütülememektedir. C.2.4. Ni tr oj e n Ok sit Emis yonl a r ı İlimizde NOX ölçümleri yapılmamaktadır. C.2.5. Hi dr okarbon ve Kur ş un Emisyon lar ı İlimizde Hidrokarbon ve kurşun emisyonu yapılmamaktadır. C.3. C.3.1. Atmosfe r ik Kirlilik Oz on Ta bakas ı n ı n İ ncelmesinin E t kileri Şehrimizde meydana gelen hava kirliliğinin ve sanayi türlerinde kullanılan yakıt cinslerinin ozon tabakasına hangi oranda zarar verdiği akademik bir çalışmayı gerektirdiğinden dolayı İlimizde böyle bir çalışmayla ilgili bilgi elde edilememiştir. 38

61 C.3.2. Asit Ya ğ mur l ar ı n ı n Etkileri Asit yağmurlarının etkileri ve içeriği ile ilgili bilgi ve çalışma İlimizde bulunmamaktadır. C.4. C.4.1. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri Do ğ a l Çevr ey e Ola n Etkileri Bilimsel bir çalışma yoktur. C Su Üz erin d eki E t kileri Bilimsel bir çalışma yoktur. C To prak Ü z erine E t kileri Bilimsel bir çalışma yoktur. C Flora ve Fauna Üz erind e ki Etkileri Hava kirliliğinin insan yaşamında görülen etkilen, hayvan ve bitkiler üzerinde de olmaktadır. Kirli hava bitkilerin solunum sırasında gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaşlatır. Özellikle bu durum tarımsal bitkilerde olumsuzluklar yaratarak ürün kalitesi ve verimi düşürür. Örneğin, SO 2 çok etkilediği tarımsal bitkileri etkileyerek ağaç yapraklarında meydana gelen renk bozulmasına, bitkilerin kurumasına neden olur. C İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üz erindeki E t kileri İlimizde bilhassa kış aylarında, soba ve kaloriferlerin yandığı dönemlerde yoğun bir hava kirliliği yaşanmaktadır. Bu kentsel hava kirliliği genellikle üst solunum yolu, akciğer, sindirim sistemi, özellikle yaşlı ve çocuklarda rahatsızlıklara neden olmaktadır. C.4.2. Ya pay Çevr e y e(g ö r ü nt ü Ki rli li ğ i Üz erine) Etkileri Kirliliği oluşturan SO 2, CO 2 gibi gazların meydana getirdiği olumsuz etkiler Atmosferde meydana gelen konsantrasyonu, güneş ışınlarının çevreye etkisini değiştirir. Çevrenin normal hava koşullarını fiziksel ve kimyasal oranına etki ederek çevre yaşamını olumsuz olarak etkiler. Görüntü kirliliği üzerine bilimsel bir araştırma bulunmamakla birlikte eski yerleşim yerleri ve asit alanlarındaki tarihi yapıların restore edilmemesi nedeniyle görüntü kirliliği oluşturmaktadır. KAYNAKLAR: -Çankırı İl Metereoloji Müdürlüğü (2011) -Çankırı İl Emniyet Müdürlüğü(2011) -Çankırı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü (2011) 39

62 (D) SU D.1. D.1.1. Su K a ynak lar ı n ı n Kulla n ı m ı Ye ralt ı Sular ı Çankırı ve çevresinde genel olarak sulama, sanayi ve içmeye yeterli miktarda yeraltısuyu taşıyan en önemli formasyon Tatlıçay, Acıçay ve Eldivan Çayı boyunca uzanan killi, kumlu ve çakıllı alüvyondur. Alüvyonun kalınlığı m arasında değişmektedir. Bölgenin yüksek kotlarında bulunan volkanik kayalar da az miktarda yerahısuyu taşımaktadır. Volkaniklerden çok sayıda küçük debisi (51/sn den küçük) kaynak, boşalmaktadır. Ofiyolitler ve Oligo-Miyosen yaşlı kızıl renkli formasyonlar yeterli yeraltısuyu taşımamaktadır. Bölgenin nispeten düşük kotlarında yer alan jipsler ise tuzluluk nedeniyle yeraltısuyu açısından olumsuzdur. Çankırı ve çevresinin yeraltısuyu durumu havza ölçeğinde aşağıda kısaca anlatılacaktır. Tatlıçay Havzası Handırı ve Korgunözü çaylarının Ayan köyü yakınında birleşmesiyle oluşan Tatlıçay'ın Çankırının güneyinde Acıçay ile birleşim yerine kadar olan havzadır. Bu havzanın yeraltısuyu potansiyelinin belirlenmesi amacıyla DSİ tarafından hidrojeolojik çalışmalar tamamlanmış olup değerlendirmeler ve rapor yazımı henüz tamamlanmamıştır. Tatlıçay havzasında vadiler boyunca m genişliğinde uzanan alüvyon bol yeraltısuyu taşımaktadır. Ayan, İçyenıce, Akçavakıf bölgesinde açılan. DSi kuyuları ve iller Bankası, kuyularından /sn verimler elde edilmiştir. Havzanın yeraltısuyu potansiyeli henüz belirlenmemiş olmasına rağmen sulama, içme ve diğer amaçlarla yapılan çekimleri karşılayabilecek miktardadır, Tatlıçay havzasında Korgunözü vadisinde su kalitesi genel olarak içmeye ve sulamaya uygun özelliktedir. Handın Çayının Aşağı Çavuş ve Yukarıçavuş köyleri ve mansap bölgesinde (Acıçay'a kadar) yeraltısulan tuzlu olduğundan genel olarak içmeye uygun kalitede değildir; ancak sulamaya uygun özelliktedir. Çankırı ve Korgun'un. içme suyu bu havzadaki kuyulardan ve kaynaklardan karşılanmaktadır. Ayrıca, havzanın, vadi kısmında DSl'nin Ayan-İçyenice Sulama Kooperatifi sahası ve şahıs arazilerinin büyük bir kısmı kuyulardan pompajla sulanmaktadır. Acıçay Havzası Bu havza Yapraklı ilçesi ile îkizören ve Yüklü köylerinden Çankırı'ya ve daha güneyde Terme Cayına kadar uzanan havzadır, Vadi boyunca uzanan killi, kumlu, çakıllı alüvyon yeraltısuyu taşımaktadır, îkizören-yüklü bölgesinden mansapta (İkizörenMen Acıçay'm Terme çayı ile birleşim yerine kadar) jipsli formasyonun yaygın olması nedeniyle yeratısularmda aşırı tuzluluk vardır. Bu bölgedeki yeraltısuları sulama ve içmeye uygun değildir. Eldivan Havzası Eldivan Ovasının içinde bulunduğu havzadır. Havza, Eldivan'dan Aşağıyanlar köyüne ve oradan da Acıçay'a kadar uzanır. Eldivan Ovasında genişleyen ve Aşağıyanlar bölgesinde daralan. alüvyon yeraltısuyu taşımaktadır. Eldivan ovasındaki yeraltı suları genel olarak içmeye ve sulamaya uygundur. Ancak Aşağıyanlar köyü çevresinde vadinin her iki yamaçlarında bulunan jipsler nedeniyle tuzlanma başlamakta, vadi boyunca Acıçay'a doğru yaklaşıldıkça tuzlamna artmakta; bu nedenle de su kalitesi bozulmaktadır. Kızılırmak ilçesine bağlı grup köylerin içmesuyu Eldivan Ovasından karşılanmaktadır. Ovada kısmen de olsa kuyulardan -sulama yapılmaktadır. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar İlimiz Kurşunlu İlçesi Çavundur Mevkiinde jeotermal alan bulunmakta olup, alan üzerinde kurulan sosyal tesislerle sağlık turizmi açısından büyük önem arz etmektedir. 40

63 D.1.3. Akarsular İlimiz sınırları içindeki akarsuların en büyüğü, aynı zamanda ülkemizin uzun nehri olan Kızılırmaktır. Kara iklimin tüm özelliklerinin görüldüğü ilimizde, karasularının akış miktarında meteorolojik değişmelere paralel olarak düzensizlik görülmekte, yazları bazı sularda azalma görülürken, irili ufaklı dere ve dere çaylarının tamamen kuruduğu görülmektedir. Bu durumun tersine ilkbahar ve sonbaharda ise dere ve çaylarda su miktarının artarak normal ortalamalarının üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Eskiden ciddi can ve mal kaybına yol açan taşkınlıkların, son yıllarda alınan önlemler sayesinde tehlike oluşturmadığı bilinmektedir. Çankırı sınırları içerisinde bulunan akarsuların en önemlisi Kızılırmaktır. Toplam uzunluğu 1335 km olan ve 85 m 3 /sn lik debisi olan nehrin yaklaşık 41 km lik bölümü Çankırı sınırları içerisinde kalmakta ve geçtiği bölgedeki tarımsal araziyi sulamaktadır. Ankara nın Kızılcahamam İlçesinden doğarak Orta, Kurşunlu ve Ilgaz ın topraklarını sulayan Devrez Çayı ise 211 km uzunluğunda ve 8,9 m 3 /sn lik debiye sahiptir. Önemli bir kolu da kent merkezinden geçen Tatlı Çay olan Acı Çay 96 km uzunluğunda olup, sularının tuzlu olması sebebiyle yararlanılan bir akarsu değildir. Terme Çayı ya da kaynağındaki ismiyle Şabanözü Çayı, Çankırı-Ankara sınırlarını sulama tarıma uygun olan Uluçay, Kurşunlu ve Çerkeş ten gelen küçük çaylarla beslenmektedir. Oldukça hızlı akışı olan ve Uluçay ile birleşen Melan(Soğanlı) Çayı ise ilerleyen kesimlerinde Filyos Irmağına karışmaktadır. D.1.4. G ö ll e r, Göle tle r ve Re ze r v uar lar Çankırı da tarım ve hayvancılığa yönelik olarak yapılmış bulunan bazı göletlerin isimleri, hacimleri aşağıda gösterilmiştir. Göller ve göletler ile ilgili ayrıntılı bilgi B.4.4 maddesinde verilmiştir. Gölet Rezervuarı Yüzeyleri :77,3 ha - Eldivan-Sarayköy göleti : 5 ha - Eldivan-Seydi göleti :8,1 ha - Eldivan-Karadere göleti :3,7 ha - Kurşunlu-Taşkaracalar göleti :6,8 ha - Kurşunlu-Demirciören göleti :2 ha - Şabanözü ilçe göleti :9,2 ha - Şabanözü-Karacaören göleti :13 ha - Şabanözü Mart köyü göleti :3,9 ha - Yapraklı göleti :2,8 ha - Orta Dumanlı göleti :4 ha - Korgun Maruf göleti : 10 ha - Şabanözü Ödek göleti :4 ha - Eldivan Sarayköy II Göleti :4,8 ha D.1.5. D e niz l er Çankırı il sınırlarının denize kıyısı bulunmamaktadır. 41

64 D.2. Do ğ al Drenaj Sistemleri TOPOGRAFİK YAPI VE DRENAJ DURUMU Bölgenin topografık yapısı, genel olarak güneyden kuzeye doğru yükselen, kuzeyden güneye doğru akan akarsuların oluşturduğu vadiler ve vadiler dışında oldukça engebeli, araziler şeklindedir. Bölgede yüzey suları güneyde Şabanözünden gelen Terme Çayı ile birleşen Acıçay ve onun kollan olan Eldivan Çayı ve Tatlıçay tarafından drene edilmekledir. Bölge, yüzeysuyu drenaj durumuna ve hidrojeolojik bütünlüğe göre Eldivan, Tatlıçay ve Acıçay havzası olmak üzere üç havza halinde incelenecektir. GENEL JEOLOJİ Genel olarak yüksek kotlarda Mesozoyik yaşlı ofıyolitler (özellikle Eldivan- Korgun arasında) ile volkanikler (özellikle Korgun-Ilgaz arasında) düşük kotlarda 0ligo_Miyosen yaşlı kızıl renkli kiltaşı, kum taşı ve çakıltaşlan ile bunların üzerinde bulunan jipsler yeralmaktadir. Jipsler Çankırı güneyinde oldukça yaygındır. Vadiler boyunca ise genellikle ince şeritler halinde killi, kumlu ve çakıllı alüvyon yeralmaktadır. HİDROJEOLOJİK DURUM Yeraltısuyu Taşıyan Formasyonlar Çankırı ve çevresinde genel olarak sulama, sanayi ve içmeye yeterli miktarda yeraltısuyu taşıyan en önemli formasyon Tatlıçay, Acıçay ve Eldivan Çayı boyunca uzanan killi, kumlu ve çakıllı alüvyondur. Alüvyonun kalınlığı m arasında değişmektedir. Bölgenin yüksek kotlarında bulunan volkanik kayalar da az miktarda yeraltı suyu taşımaktadır. Volkaniklerden çok sayıda küçük debii (5 1 s den küçük) kaynak, boşalmaktadır. Ofiyolitler ve Oligo-Miyosen yaşlı kızıl renkli formasyonlar yeterli yeraltısuyu taşımamaktadır. Bölgenin nispeten düşük kotlarında yer alan jipsler ise tuzluluk nedeniyle yeraltısuyu açısından olumsuzdur. Çankırı ve çevresinin yeraltısuyu durumu havza ölçeğinde yukarıda (D.1.1) anlatılmıştır. D.3. Su K a ynak lar ı n ı n Kirlili ğ i ve Çevreye Etkileri D.3.1. Ye ralt ı Sular ı ve Kirlilik Bu konu ile ilgi li bilimsel ara ş t ı rm a b u lu nm am aktad ı r.ancak Tarımsal İlaçlama ile oluşabilecek kirliliğe karşı eğitim çalışmaları yapılmaktadır. D.3.2. Ak arsularda Kirlilik Akarsular ı m ı zda kirlilik görülmekle birlikte üzerinde çal ı ş malar başlatılmış, Sınıflandırması yapılarak Belediye kaynaklı kirliliğin önlenmesi amacıyla atıksu arıtma tesisi yapılmasına yönelik girişimlerde bulunulmuştur. D.3.3. D.3.4. D.4. Gölle r, Göletler ve Rez ervuarlarda Kirlilik Bu güne kadar kirlenm e tespit edilm e m i ş tir. De ni zl er de K i rli lik İ lim iz in d e n iz e k ı y ı s ı yoktur. Su ve K ı y ı Yönetimi, St rateji ve Politikalar İlimiz İç Anadolu Bölgesinde yer aldığı için deniz bulunmamaktadır 42

65 D.5. D.5.1. D.5.2. D.5.3. D.5.4. D.5.5. D.5.5. Su K a ynak lar ı nda Kirlilik Et kenleri Tu z l ulu k Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Z e hirli Gaz l ar Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Az ot ve F o sforun Yo l A ç t ı ğ ı Kirlilik Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. A ğ ı r Metallar ve İ z El em entl er Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Z e hirli Organ ik Bileş ik ler Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Si yanürler Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D Petr ol ve Tür e vleri Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D Polikloro Naft alinler ve Bifen i ller Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D Pestisitler ve Su Kirlili ğ i Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D Gübreler ve Su Kirliliği Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D Deterjanlar ve Su Kirliliği Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. D.5.6. D.5.7. D.5.8. D.5.9. Çöz ünmü ş Organ ik Madd eler Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Patojenl er Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Ask ı da Ka t ı Maddel er Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği Bi li msel bir çal ı ş m a yoktur. KAYNAKLAR: -Çankırı DSİ 52. Şube Müdürlüğü (2010) 43

66 (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı İç Anadolu Bölgesinin Kuzey geçit kesiminde yer alan İlimizin arazisi 4. jeolojik zamanda teşekkül etmiştir. İlin rakımı m arasında değişmekte olup, Merkez İlçenin rakımı 750 metredir. İlin genel jeolojik yapısının oldukça dağlık ve engebeli oluşu tarım açısından dezavantaj olarak görülmektedir. İrili ufaklı 14 dağın mevcut olduğu bu engebelikler İlin yüzölçümünü %61 ini oluşturmaktadır. En alçak dağ 1117 metre ile Bozkır dağı, en yüksek dağı ise 2565 metre ile Ilgaz dağıdır. Ova çok azdır. Vadi şeklinde düz araziler mevcuttur. Bozkır, Uluyazı, Yapraklı, Aydos, Eldivan, Aliözü gibi yayla özeliğine sahip vadiler ise zaman içerisinde erozyon sebebiyle jeolojik yapı değişikliğine uğramaktadır. Akarsuların geçtiği alüvyal topraklar %2-5 meyillidir. Kızılırmak nehrinin İl sınırları içerisinde 30 km boyunca mikroklima kuşağı hüküm sürdüğünden polikültür tarım yapılabilir. İlin genel toprak yapısı organik maddece oldukça fakir oluşu özellikle su erozyonundan kaynaklanmaktadır. Çankırı İlinde doğal bitki örtüsü florasını karaçam, sarıçam, ardıç, ladin ve köknar gibi orman ağaçları ile ahlat, kızılcık gibi meyve ağaçları teşkil eder. Alt florada ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile deve dikeni, yumak, ayrık otu gibi bitkiler bulunur Genellikle çıplak dağlar ve platolar ile kaplı Çankırı ili toprakları toprak erozyonu tehdidi altındadır.merkez,şabanözü,orta,çerkeş ve güneyde bulunan ilçelerde hektar civarındaki alanda şiddetli toprak erozyonu vardır. İlin ana toprak gurupları şunlardır : a)alüviyal Topraklar: Yüzey sularının tabanlarında yada etki alanlarında akarsularca taşınıp yığılmış genç sedimentler üzerinde yer alan düz yada düze yakın az eğimli yerlerdeki genç topraklardır.kızılırmak havzası, Devres Çayı çevresindeki ovalar,tatlıçay ın yatağı,melan Çayı çevresi ve Çerkeş ovaları bu topraklarla kaplıdır. b)kolüvyal Topraklar: Yüzeysel akımla yada derelerin kısa mesafelerden taşıyarak eğimin azaldığı yerlerde bıraktıklara maddelerle oluşmuş genç topraklardır.orta ilçesi ve çevresinde doğal eğimin %2 yi aştığı ovalık alanlar bu topraklarla kaplıdır. c)kestane Renkli Topraklar: Derinlikleri fazla çeşitli toprak katlarından oluşan yaşlı topraklardır.çerkeş ilçesinin batısı ve doğusu ile Kurşunlu nun güney kesimi dışındaki tüm yöreler bu topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kısa ve uzun otlarla çalılardan ve seyrek ağaçlardan oluşmaktadır. d) Kahverengi Orman Toprakları: Genç topraklar ile yaşlı topraklar arasında kalan bu topraklar yüksek oranda kireç içeren ana maddeler üzerinde gelişmiştir.toprağın üst katı gözenekli ve kalıntılı bir yapıdadır.çerkeş in kuzeyinde kestane renkli topraklardan sonra başlayan alanlar ile ilin kuzeyinde kahverengi topraklardan sonra başlayan alanlar bu tür topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken ağaç ve çalılardır. e) Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: Toprağın üst katı iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapı gösterir.minerallerden ayrı yada az karışmış durumda asit karakterli organik maddeler içerir.çerkeş ve Ilgaz ilçelerinin güneyi ile Orta ilçesinin batısı bu tür topraklar ile kaplıdır. f) Kahverengi Topraklar: Yaşlı topraklardır.şiddetli erozyon nedeni ile toprak katlarında yüksek miktarda kalsiyum birikmektedir.toprağın üst katı belirgin gözenekli yapıdadır.orta derecede organik madde içerir. Şabanözü ilçesi çevresi bu topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kısa yada orta boylu otlar ve çayırlardır. 44

67 Bu ana toprak gurupları dışında ilimiz topraklarının çeşitli yerlerine dağılmış durumda kumlu, çakıllı,molozlu,ırmak ve taşkın yatakları ile çıplak kayalıklar bulunmaktadır. İlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Çankırı da ,4 ha. ekilebilir tarım arazisi mevcuttur. Bu alanın ha. Kısmında Sulu tarım, ,4 ha. lık kısmında kuru tarım yapılmaktadır. Toplam tarım alanının ,7 Hektarlık kısmında ekim-dikim yapılmaktadır ,9 ha. lık alan nadasa bırakılırken ,8 Ha.lık alan alan tarıma elverişli olduğu halde kullanılmamaktadır. E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme Gübrelerin toprakta birikimleri hakkında: İlimizde 17 adet sabit numune istasyonundan akarsu ve gölet gibi su kaynaklarında yapılan denetimlerle nitrat yönetmeliği gereğince tarımsal kaynaklı nitrat (NO3) izlenmesi amacıyla nitrat takibi yapılmaktadır yılında 51 adet numune alınmıştır. İstasyonlardaki nitrat miktarı en düşük 0,26 mg/lt, en yüksek 26 ve ortalama değer olarak ta 9,99 mg/lt olarak tespit edilmiştir. E Atmosferik Kirlenme (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kayıtlarında böyle bir çalışma bulunmamaktadır.) E Atıklardan Kirlenme E.2.2.Mikrobiyal Kirlenme Köy yerleşim yerlerindeki foseptiklerin tarım alanları su ürünlerine zarar vermeyecek şekilde inşa edilmesi amacıyla İl Müdürlüğümüz tarafından yer tespit çalışmaları yapılmaktadır. Son yıllarda çeşitli projelerle köylerde kanalizasyon sistemine geçiş hızlanmıştır. E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E ARAZİ SINIFLARI Çankırı İli Topraklarının Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Kullanımının Dağılımı (ha). Arazi Kabiliyet Sınıfı Kıraç* Sulu* I II III IV I-IV Toplam VI ,4 354 VII GENEL TOPLAM , E Kullanım Durumu İlin toplam yüzölçümü ha olup, bunun ,4 hektarı tarım arazisi, ,1 45

68 hektarı çayır mera arazisi, ,7 hektarı orman arazisi ve ,8 hektarı diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. Çankırı İli arazi dağılımı; ARAZİNİN CİNSİ Ha YERİ ( % ) Tarım Alanı Orman Alanı Çayır- Mera Kullanılmayan ve Yerleşim Alanı , , , , TOPLAM , İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı TARIM 20% 30% ORMAN 24% 26% ÇAYIR-MERA KULANILMAYAN VE YERLEŞİM ALANI Kaynak: İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Grafikten görüldüğü üzere Çankırı da çayır mera alanlarının oranı (%24), Orman alanlarının oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir (%26).Çankırı İlinde çayır mera ve orman alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak güney kesimlerinde orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır. 46

69 İLÇELER Yüzölçüm ü İL ARAZİSİNİN İLÇELER İTİBARİYLE GENEL DAĞILIMI TARIM ALANI ORMAN VE ÇAYIR VE TAR.DIŞI ARAZİ FUN. MER A Miktarı Oran Miktarı Oran Miktarı Oran Miktarı Oran (Ha) (Ha) (%) (Ha) (%) (Ha) (%) (Ha) (%) Merkez , , , ,7 Kızılırmak , , ,0 Çerkeş , , , ,7 Eldivan , , , ,1 Yapraklı , , , ,2 Şabanözü , , , ,9 Ilgaz , , , ,1 Orta , , , ,5 Korgun , , , ,0 Kurşunlu , , , ,9 Atkaracalar , , , ,6 Bayramören , , , ,8 Toplam , , ,6 E Kullanım Durumu (Ha ) Tarla Bitkileri Üretim Alanı Açıkta Sebze Üretim Alanı 5795 Meyve Üretim Alanı 1833,9 Bağ (Üzüm) Üretim Alanı 533,6 Örtü Altı Alan (Sebze) 8,2 Nadas Alanı 57603,9 Tar. Elverişli Olup Kullanılmayan Arazi 43768,8 TOPLAM TARIM ALANI ,4 Çayır-Mera ,1 Orman Alanı ,7 Yerleşim Alanı ,8 Yüzölçümü

70 ÇANKIRI İLİ BİTKİSEL ÜRETİM VE VERİM DURUMU (TARLA BİTKİLERİ) 2011 YILI ÜRÜNLER EKİLEN ALAN (dekar) VERİM (kg/da) ÜRETİM (ton) TAHILLAR Buğday (Durum-Diğer) Arpa (Diğer) Çeltik Çavdar Tritikale (dane) BAKLAGİLLER Fiğ (dane) Nohut Fasulye (Kuru) Yeşil Mercimek Mürdümük (dane) ENDÜSTRİYEL BİTKİLER Şeker Pancarı YAĞLI TOHUMLAR Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Aspir YUMRULU BİTKİLER Soğan (Kuru) Patates 1.ekiliş ekiliş YEM BİTKİLERİ Yeşil ot* Yonca Kuru ot* Tohum - - Yeşil ot* Korunga Kuru ot* Tohum - - Fiğ (ot) Yeşil ot* Kuru ot* - - Yulaf (Ot) Yeşil ot* Kuru ot* - - Mısır (Silajlık) 1.ekiliş ekiliş Mısır (Hasıl) Mürdümük Yeşil ot* (ot) Kuru ot* - - NADAS TARIMA ELVERİŞLİ OLUP KULLANILMAYAN TOPLAM TARLA ALANI

71 Ekilen Tarla Tarıma Elverişli Olup Alanı (dekar) Nadas Alanı Kullanılmayan Arazi Toplam Sulanmaya (dekar) Sulanan (dekar) (Sulanan + Sulanmayan) n ÇANKIRI İLİ BİTKİSEL ÜRETİM VE VERİM DURUMU (SEBZE) ÜRÜNLER 2011 YILI EKİLEN ALAN VERİM ÜRETİM (Dekar) (Kg/da) (Ton) YAP. YENEN SEBZELE 2632 Lahana (Beyaz) Lahana (Kırmızı) Marul (Göbekli) Marul (Kıvırcık) Ispanak Pırasa Tere Nane Maydanoz Marul (Aysberg) BAKLAGİL SEBZELER Fasulye (Taze) Barbunya Fasulye MEY. YEN. SEBZELER Bamya Kavun Domates (Sofralık) Domates (Salçalık) Karpuz Balkabağı Kabak (Sakız) Kabak (Çerezlik) Hıyar (Sofralık) Patlıcan Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) SOĞANSI, YUMRU, KÖK SEBZE 486 Sarımsak (Taze) Soğan (Taze) Havuç Turp (Bayır) Turp (Kırmızı) DİĞER SEBZELER 5 Brokoli Karnabahar Mantar (Kültür) İlimizdeki toplam açıkta sebze alanı (Dekar) -Örtü altı (Dekar) ( 766 adet sera-yüksektünel) 49 TOPLAM SULANAN SULANMAYAN Da Da GENEL TOPLAM İlimizdeki toplu meyve bahçeleri içerisinde ekilen toplam sebze alanı (Dekar) : 4.386

72 ÇANKIRI İLİ BİTKİSEL ÜRETİM VE VERİM DURUMU (MEYVE) MEYVELER Kapladığı Alan (Dekar) Toplu Meyveli Ağaç Sayısı Toplu Meyvesiz Ağaç Sayısı 2011 YILI Dağınık Meyveli Ağaç Sayısı Dağınık Meyvesiz Ağaç Sayısı Ağaç Başına Verim (Kg) Üretim (ton) YUMUSAK ÇEKIRDEKLILER ARMUT AYVA ELMA ELMA (GOLDEN) ELMA (STARKING) ELMA (AMASYA) ELMA (GRANNYSMITH) ELMA (DİĞER) ELMA (TOPLAM) SERT ÇEKIRDEKLILER ERİK , İĞDE ,2 14 KAYISI (ZERDALI HARİÇ) ,1 35 ZERDALİ ,5 32 KİRAZ ,5 379 KIZILCIK ,8 279 ŞEFTALİ (DİĞER) ,9 11 VİŞNE SERT KABUKLULAR CEVIZ , BADEM ,5 111 ÜZÜM VE ÜZÜMSÜLER ÇILEK DUT ÜZÜM (SOFRALIK ÇEK.Lİ) ÜZÜM (ŞARAPLIK) TOPLU MEYVE ALANI VE AĞAÇ SAYISI TOPLAM (Sulanan+Sulanmayan) Toplu Meyve Alanı (Dekar) Sulanan Sulanmayan Toplam Ağaç Sayısı (Adet) Ağaç Sayısı (Adet) Meyve Veren Ağaç Sayısı (Adet) Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı (Adet) İlimizde Eldivan ilçesinde kiraz, Şabanözü ilçesinde elma üretimi önemli bir yer tutmaktadır. Müdürlüğümüzce yapılan proje ve teşviklerle son yıllarda kapama kiraz, elma ve ceviz bahçe tesisleri kurulmuştur. 50

73 E.3.2 Arazi Problemleri İlimiz toprakları erozyon tehdidi altındadır. Kuzey ilçelerde taşlılık nispeten daha fazladır. Kızılırmak vadisinde toprak derinliği İlimizdeki diğer alanlara göre daha fazladır. Şiddetli erozyona maruz kalan bazı yerlerde toprağın tamamen yok olduğu görülmektedir.yanlış gübre uygulamaları ve aşırı sulamanın yapıldığı alanlarda yer yer çoraklaşmalar meydana gelmektedir. Bazı bölgelerimizde miras yoluyla arazi parçalanmaları yüksek seviyelerdedir. Bu durum karlı işletmeciliği olumsuz yönde etkilemekte zamanla arazinin terk edilmesi durumunu ortaya çıkarmaktadır. Böylece kullanım dışında bırakılan tarım arazileri artmaktadır. NOT: Bitkisel Üretim ve Hayvancılıkla ilgili veriler sistem veri tabanın henüz kesinleşmediğinden tahmini rakamlar verilmiştir. KAYNAKLAR: -Çankırı İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (2011) (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. F Ormanlar Ek osistem Ti pleri F Ormanlar ı n E kolojik Ya p ı s ı İlin güneyine doğru inildikçe bitki örtüsünde değişim ve zayıflama gözlemlenir. Yapılan son araştırmalarda 2-3 yüzyıl öncesine değin il topraklarının kimi tuzlu bölgeleri hariç olmak üzere ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir. Ne var ki genellikle tarla açmak maksadıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan otlatmada ormanlardan yararlanılmak istenmesi, müdahale imkanı olmayan orman yangınları ve iklim değişiklikleri yüzünden ormanların büyük bir bölümü yok olmuştur. İlin bütün bu tahribattan sonra geriye kalan ormanları başta Ilgaz ilçesi olmak üzere Ovacık, Düvenlîk, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli dağları ve çevresindedir. ildeki bitki örtüsünün üst florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam,ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık ağaçlandır. Bitki örtüsününalt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akarsular boyunca söğüt ve kavak ağaçlan ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır. F İ lin Orman Envanteri Son 20 yılın ormancılık faliyetleri ile Ha. olan orman varlığı Ha. çıkmıştır. Çankırı Dahilindeki Ormanlık Alanların Dökümü aşağıdadır. Tablo F.1: Ormanlık Alanlarının Dökümü İşletme Müdürlüğünün Adı Normal Koru (Hektar) Bozuk Koru (Hektr) Baltalık (Hektar) Ormanlık Alan (Hektar) Çankırı Orm.tşİ.M üd Ilgaz Orm. İşl.Müd Çerkeş Orm.lsi.Mud İl Toplamı Kaynak :Orman İşletme Müdürlüğü (2011) 4 51

74 Tablo F.2: Ağaç Türleri ve Yaylım Alanları Ağaç Türleri Kapladığı Alan Karaçam Sarıçam 5332 Gürgen 2030 Meşe Kavak 457 Kaynak :Orman İşletme Müdürlüğü (2008) Tablo F.3: Türlerine Göre Orman Üretimi (Çankırı- Çerkeş-Ilgaz) 2011 Yılı Sonu İtibariyle Yapılan Üretim Ana Ürünler İkincil Ürünler Ürün Ölçü ÇANKIRI Çankırı Çerkeş Ilgaz Tomruk m Maden Direği m Tel Direği m Sanayi Odunu m3 0 Kağıt Odunu m Lif Yonga m Yakacak Odun m Sırık ster Çıra kental Çubuk ster Reçine kg Şimşir kg Defne Yaprağı kg Sığla Yağı kg Kaynak:Orman İşletme Müdürlüğü (2011) F Orman Va rl ı ğ ı n ı n Ya rarlar ı Akciğer görevi görerek havayı temizlemek Topraktaki su düzenini sağlamak Toprak yapısını iyileştirmek Toprağın taşınmasını önlemek İklimin düzenini sağlamak Yaban hayatını düzenlemek Stratejik öneme haiz olduklarından gizleme yapmak Sanayiye hammadde temin etmek Estetik güzellik sağlamak gibi azımsanamayacak kadar ve daha sayamadığımız bir çok yararı vardır. 52

75 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konular ı Tablo F.4: 2010 yılında Kaybedilen Orman Alını Orman Alanının Bulunduğu Yerleşim Kaybedilen Orman Alanının Adı Merkezinin Toplam Sosyal Baskı Orman Alanı Altında Bulunan (Ha) Orman Alanı Miktarı Ağaç Türü Ağaç Sayısı (Bin) Nedeni (Ha) Şabanözü 0,32 Açma Sarıkaya 0,95 işgal Kaynak:Orman İşletme Müdürlüğü (2010) F Çay ı r v e Mera la r Grafik F.1: İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 3,6% 26,1% 38,93% Orman Arazisi Tarım Arazisi Çayır-Mera Diğer Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü(2010) 31,37% Grafikten görüldüğü üzere Çankırı da çayır mera alanlarının oranı (%38,93), Orman alanlarının oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir (%26,1).Çankırı ilinde çayır mera ve Orman alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak güney kesimlerinde orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır. Grafik F.2: Çankırı Genelinde Alt Bölgelere Göre Arazi Dağılımı 53

76 Alt Bölge 2.Alt Bölge 3.Alt Bölge 4.Alt Bölge Orman Çayır Mera Tarım Alanı Tarım Dışı Arazi Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü (2010) Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda en fazla tarım arazisinin 1.Alt bölgede mera arazisinin 4. alt bölgede olduğu görülmektedir. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi 1991 yılında 18 ilde başlayan proje tüm illerde uygulanır hale getirilmiş ve 2006 yılına kadar sürmüştür. Projenin amacı yem bitkileri ekilişlerinin arttırılarak kaliteli kaba yem açığının giderilmesi ve meralar üzerindeki baskıyı azaltmak için silaj yapımını teşvik etmektir. Ayrıca ıslah programları ile kültür ırkı hayvancılığın teşvik edilecektir. Uygulama safhasında silaj makinesi alımı, boğa barınağı yapımı, damızlık boğa alımı, suni tohumlama uygulamaları ve yem bitkileri tohumu desteği yapılmaktadır. Mera Islahı ve Amenajman Projeleri Bu projelerle İllerde Mera Kanunu gereğince tespit ve tahdit işlemleri tamamlanmış olan meraların ıslah edilmesi amaçlanmıştır. Çankırı ilinde Bakırlı,Gündoğmuş ve Karaören de toplam dekar alanda mera ıslahı yapılması için programa alınıp gerekli çalışmalara rastlanmıştır. Yem Bitkileri ekilişlerinin artırılarak kaliteli kaba yem açığının giderilmesi ve meralar üzerindeki aşırı baskının azaltılmasına yönelik üretimin teşvik edilmesi;projede ihtiyaç duyulan Çayır Mera ve Yem Bitkileri tohumluğunun temin edilebilmesi;hayvancılığın yeşil ve sulu kaba yem ihtiyacını gidermek ve yıl boyu yeşil yem zincirinin kurulmasını temin etmek için slaj yapımının teşvik edilmesi;çayır Mera ve Yem Bitkilerinin hayvancılık için öneminin anlatılarak çiftçinin bilinçlendirilmesi ve yem bitkileri ve tohumlarının üretiminde son teknoloji ve alet ekipman kullanımının sağlanması için eğitim ve demonstrasyon çalışmalarının düzenlenmesi,bu faaliyetlerle ilgili özendirici ve teşvik edici girdilerin temin edilmesi amacıyla Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi 1996 yılından beri ilimizde de uygulanmaktadır.proje 2000 yılında sona erecek olmasına karşın, yılları arasında uygulanmak üzere 5 yıl süreyle uzatılmış olup,adı Çayır Mera ve Yem Bitkileri Üretimini Geliştirme Projesi olarak değiştirilmiştir. 54

77 Ku llan ı m Amaçlar ı ve Ya ra rlar ı Son değerlendirmelerin ışığı altında yeryüzünde karaların yaklaşık yarısı mera kavramı içerisine alınmış ve bu alanlar artık tropik ormanlar gibi korunması gerekli, değerli doğa parçalan olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Özellikle son yıl içerisinde bu derece önem kazanan bu alanların bilinen özellikleri yanında yeni özellikleri mî ortaya konulmuştur? Bu sorunun cevabı hayır olmaktadır. Ancak, tüm dünyadaki birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de meraların önemini anlamak, görmek, kabul etmek ve onları uygun şekilde kullanmak için önce bu alanları tahrip ve yok edercesine yanlış bir kullanım modelini bilinçsizce uygulamak aynen Amerika, Orta Asya, Avusturalya, Afrika ve Yakın Doğu ülkelerinin yıl öncesinde yaşadıkları gibi vazgeçilmez bir aşama olarak yaşanması, gerekli olmaktadır. Bu durum tarihsel bir olgu, evrim olarak değerlendirilmektedir yıl önceki tarih yıllarına gittiğimizde benzer yanlış mera ve toprak kullanımlarının Çin, Orta Asya, Yakın Doğu'daki birçok medeniyetin yok olmasına neden oluşunun incelenmesini tarihçilere bırakalım. Günümüze geldiğimizde, gelişmiş ülkelerin tamamında tüm toplum tarafından tarihden de ders alarak özellikle de çevre olgusu içerisinde daha iyi ve çabuk öğrenilen kabul edilen mera ve çayırların önemi, ülkemizde hala daha dar bir bilim ve teknik kadroların dışında esas kullanıcılar tarafından anlaşıldığı söylemek mümkün değildir. Bu nedenle bu konunun Özellikle teknik elemanlar tarafından çok iyi anlaşılarak çiftçilerimize, köylülerimize tüm toplumumuza anlatmaları, öğretmeleri ülkemiz geleceği açısından çok geç olmadan büyük bir önem taşımaktadır. Mera ve çayırların önemini öncelikle ana başlıklar halinde vermek gerekirse; 1. Biyolojik yaşam çemberinde, bitki(mera-çayır)temel öğedir. Bitkisiz insan ve hayvan yaşamı düşünülemez. 2. Hayvanlar için (yaban dahil) önce yaşam alanı ve yem kaynağıdır. 3. Toprakların verimliliğini artırma ve muhafazası yönüyle; 4. Su kaynaklarının oluşumunu, gelişimini ve kalitesini etkilemeleri yönüyle; 5. Marjinal ekolojik alanlarda yetişmeleri, belli ekolojik koşullarda özellikle başta bitkisel üretimin modelinin mümkün olmadığı taban suyu çok yüksek deltalarda, ova üretimin modelinin mümkün olmadığı taban suyu çok yüksek deltalarda, ovalarda ve yüksek, soğuk alanlarda vazgeçilmez özellikleri ile; 6. Yeryüzü ısınmasında, sera etkinliğinin azalmasındaki etkin rolleri ile; 7. Kırsal kesimin yakacak ihtiyacına katkı sağlaması yönüyle; 8. Biyolojik çeşitlilik, gen merkezi olma özelikleri, rekreasyonal özelikleri yönüyle; 9. Son olarak ekonomik değeri, katkıları olarak sıralanabilir. Biyolojik Yaşam Çemberinde bitki (Mera-çayır) Temel Öğedir. Yeryüzündeki biotik faktörler içerisinde yalnız bitkiler anorganik özellikleri su, oksijen ve diğer bitki besin maddelerini gün ışığı ve klorofil yardımıyla özümleme (fotosentez) ile birleştiren ve organik yapıya çevirme yeteneğine sahiptir. Bu özellik ne insan nede diğer bir canlı olan hayvanda vardır. Bu nedenle, bitkiler öncelikle hayvanlar ve dolayısıyla insanlar için de yaşamsal öneme, değere sahiptir. Konu ile bağlantılı olarak bitkisel yaşamın olmadığı bir hayvansal yaşam dolayısı ile insan yaşamı düşünülemez. 55

78 Mera ve Çayırların Bilinen En Önemli Yönü Tüm Hayvanlar Alemi İçin Ormanlar ile Beraber Öncelikle Yaşam Alanı ve Sonra Ağırlıklı Olarak Yem Kaynağı Olmasıdır. Yeni mera yasası özellikle ve öncelikli ilçeler ve iller bazında, sonrada bölgeler ve son olarakda ülke bazında çok iyi değerlendirilmesi gerekir. Çünkü, mera ve çayırların yalnız hayvan beslenmesi, bayanların yem ihtiyacının karşılanması yönüyle değerlendirmesi yeterli değildir. Özellikle il ve bölgeler bazında çayır-meraların doğru değerlendirmeleri o yörelerde uygulanacak hayvancılık geliştirme politikalarının oluşturulması ve farklılaşmasında çok önemli rol oynayacaktır. Mera ve çayır alanlarının öncelikli olarak tüm ülke ve illerimizde aşağıdaki Türkiye Bölgeleri örneğine uygun olarak yapılacak çalışmalar ile önemi diğer faktörlerinde göz önünde tutulmasıyla iyi anlaşılmalıdır. Bu değerlendirmelerde de yem kaynaklarının artık yalnız yaş ve kuru ot değerleri değil, hayvan beslenmesi açısından nıetobolik enerji değerleri (joule veya kalori) ile sindirilebilir protein değerleri de iyi bilinip incelenmelidir. Dikkat edilirse meralarda genelde kültür sığırlarının yararlanmadığı varsayımdan hareket edilerek mera alanlarımızdan ortalama bir otlatma mevsiminde yaklaşık milyon B.B.H.B yararlandığı ve bu dönemde meralarında ortalama 12 milyon ton kuru ot üretim kapasitesi gösterdiği hesaplanmıştır. Bu değer yulara, özellikle de bölgeler bazında yağışlara bağlı olarak 20 artış veya azalış gösterebileceği de yapılan tahminler içerisinde değerlendirilmelidir. B.B.H.B'nin (500 kg) günlük orta kaliteli kg kuru ota ihtiyaç olduğu varsayımından ayda kg, altı ayda kg toplam kuru ota ihtiyacı vardır. Buna göre, merada otlayan hayvanlarımızın milyon ton arasındaki toplam kuru ot ihtiyacının yaklaşık % arasındaki bölümü bu dönemde mera alanlarından karşılayabilmektedir. Tabii bu ülke bazında yapılan değerlendirmeler ortalaması olup, bölgeler bazında Önemli değişimler, iller bazında ise çok farklı değerler ortaya çıkabilir. Bu dönemde Üretilen toplam mera yeminin ME (Metabolik enerji) değeri mmcal, sindirilebilir protein değeri ise ton olarak hesaplanmıştır. Aynı dönem için hesaplanan ihtiyaçlar ise mmcal ile ton SP'dir. Dolayısı ile meralarımız otlatma mevsimi içerisinde üretmiş olduğu otun ME değeri ihtiyacın neredeyse % 90'lık bölümünü karşıladığı görülürken, SP ihtiyacında ise % arasında karşılaması söz konusudur. Bu durum, meralarımızın çok kısa bir yeşil yem periyodu olduğu ve botanik kompozisyonda buğdaygil yem bitkilerinin çok ağırlıklı, baklagil yem bitkileri oranlarının ise çok düşük olduğunun ifadesidir. Mera ıslah çalışmalarında bu iki nokta üzerinde özellikle durulması gereken önemli hususlar olarak da önem kazanmaktadır. Çayır alanları ülkemizde maalesef en ihmal edilmiş ve genellikle de çok yanlış bir kullanım modeli ile mevcut potansiyel veriminin ancak % 30-40'ınm kullanıldığı çok önemli ot üretim alanlarıdır. Yaklaşık, ha alan ile toplam yem bitkileri üretim alanından daha geniş olan bu alanlar maalesef hayan beslemede mal sahipleri tarafından da yeterince değerlendirilip kıymetlendirilmemektedir. Yaptığımız incelemelerde, çayırlarımızın ortalama kuru ot verimleri tüm yanlış kullanım modeline rağmen hektara 2-3 ton kadardır. Çayır alanlarımızın yaklaşık % 90'dan fazlası Orta- Geçit ve Doğu Anadolu Bölgelerinde bulunmaktadır. Ayrıca, Özellikle tüm Karadeniz Bölgesi'nin yüksek yaylaları ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin yaylarında gerektiğinde çayır olarak kullanılan geniş alanların da bulunduğu bilinmektedir. Bu alanlardan elde edilen toplam milyon ton kaliteli kuru ot kışlık yem kaynağı olarak, tüm yem bitkileri ekim alanlarımızdan elde edilen miktara yakın değerler olup, bu nedenle özellikle çayır alanlarının yoğun olduğu illerde mera yasası ile ilgili çalışmalarda üzerinde önemli durulması gereklidir. Çayır alanlarından elde edilen yaklaşık l milyon ton kuru otun içerdiği yaklaşık tonluk sindirilebilir protein miktarının da hayvanlarımız kış beslenmesinde çok önemli bir yeri olduğu unutulmamalıdır. Mera ve çayır alanlarımızın şimdiye kadar açıklanan bugünkü üretim kapasiteleri 56

79 göz önüne alındığında beraberce ülke hayvancılığımızda çok önemli bir yeri vardır. Ancak bilinmesi gereken en önemli husus, mera ve çayırlarımızın bugünkü üretim, verim kapasiteleri kesinlikle üretim potansiyellerinin bir göstergesi olarak kabul edilmemelidir. Yıllardır süren yanlış kullanım, yönetim modeli ile yaylalarımız dışındaki meralarımız minimum verim ve kalite düzeye gelecek şekilde dejenere edilmiştir. Yeni mera yasası ile mera alanlarından yararlanma mera yönetimi biliminin öngördüğü şekilde gerçekliştirilebilirse önümüzdeki yıl içerisinde, meralarımız üretim kapasitelerinin bugünkü değerlerinin en az 3-4 katı artarak beklenilen fonksiyonları tam olarak gösterebileceklerdir. Mera Alanlarımızın Toprak Verimliliğini Artırma ve Muhafazası Yönüyle Önemi. Mera ve çayırlar, vejetasyon oluşum modeli içerisinde ekolojik faktörlere bağlı olarak çalı ve orman vejetasyonları temel taşıdır. Yeryüzünde tarla ve diğer bahçe kültürleri yapılan toprakların da % 80'lik bölümünü mera ve çayırların bozulması ile oluşturulmuştur. Ülkemizde de 'li yıllarda 44 milyon hektar civarında bulunan ana vejetasyon özelliğindeki mera-çayır alanı sürülerek, bozularak bugünkü tarım topraklarımızın temelini oluşturmuşlardır. Normal olarak iyi bir mera-çayır amenajmanmda, vejetasyonda yer alan çok farklı özellikteki bitkilerin her yıl çok farklı toprak derinliklerini kökleri ile işlemeleri ve artıkların toprakta mikroorganizma aktivitesine ve humus oluşturmaya katkıları ile toprakların fiziksel ve kimyasal gelişmesine, verimliliğine etkileri çok açık olarak görülür. Ayrıca, özellikle meralarda otlatılmadan kalan bitkilerin toprak üstü aksamının artıkları ve yine hayvanların artıkları ile toprak yapısına üsten yapılan katkılar ile toprak verimliliğine olumlu etkileri diğer kültürlerden çok farklıdır. Mera alanlarının en önemli yönlerinden biride toprak muhafazası, erozyona karşı çok etkili koruyucu Özellikte olmasıdır. Ancak, bu olgu ülkemiz için çoğu mera alanlarımızın yanlış kullanımı nedeniyle tamamen tersine yani, erozyonun artırıcı özellik gösterdiğini aşağıdaki noktaların irdelenmesi ile daha iyi anlaşılacaktır. 1. Ülke meralarının yaklaşık %90'ı V-VII sınıf topraklar üzerinde bulunmaktadır. 2. Ayrıca, çalılık-fundalık arazi olarak İstatistiklerde yer alan 7-8 milyon hektar ara zinin çok büyük bir bölümü hazine arazisi olup, ancak geniş ölçüde mera olarak kulla nılan bu arazilerinde %90'dan fazlası V-VII sınıf topraklar Üzerindedir. Bu iki farklı arazi kullanım şeklinin (otlak ve çalı-funda) yoğunlaştığı V ve VII sınıf topraklarının Özellikleri öncelikle %15'in üzerinde eğime sahip olmaları, sığ ve taşlı topraklar özel liği göstermesidir. 3. Meralarımızın çok büyük bir bölümünde bitki ile kaplı alan değerleri % ile %30 arasında olup, çok büyük bir bölümü çıplak toprak olan meralarımızın erozyon önlemede en etkin faktör olan bitki örtüsüne yeterli düzeyde sahip olmaması, bu alanların ülkemizde erozyonun tehlikesinin en geniş ve yoğun görüldüğü ana merkez durumuna getirmiştir. 4. Yanlış mera yönetimleri özellikle erken ve ağır otlatma nedeniyle mevcut mera topraklarının sıkışmasına ve ayrıca özellikle ağır otlatma nedeniyle de vejetasyonda ye teri sayıda ve yükseklikte bitki örtüsü kalmadığı için de erozyonu artırıcı Özellikler göstermektedir. Çok genel olarak açıklanan bu hususların ışığı altında ülkemiz meraları, meraların genelde toprak muhafaza, erozyon yönüyle çok etkili engelleyici özellikteki fonksiyonlarını göstermediği gibi, artırıcı, hızlandırıcı özelliktedir. Bu konu çok daha detaylı olarak çevre bölümünde incelenecektir. Bugün yapılan son hesaplamalarda ülke topraklarında görülen yıllık 1.5 milyar ton toprak kaybının ana merkezinin yeterli bitki örtüsüne sahip olmayan eğimli mera alanları olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle yeni mera yasası uygulamaları ile bu gidişi tersine çevirerek ülkemizdeki erozyon tehlikesinin önlenmesi gereklidir. 57

80 Su Kaynaklarının Oluşumunu, Gelişmesini ve Kalitesinin Etkilemeleri Yönüyle Önemi 21. Yüzyılda suyun insan yaşamı için ne kadar önemli olduğu hususunun burada detayına inme gereği yoktur. Ancak, su ve su kaynaklarının oluşumuna ve gelişmesine mera alanlarının katkılarının ve etkilerinin önemini kısaca anlatılması, açıklanması gerekir. Ülkemize düşün toplam yağışın (510 milyon m 3 ) çok önemli bir bölümü 186 milyon m 3 'ü yüzey akışa geçmek suretiyle baraj ve özellikle akarsular vasıtasıyla denizlere ulaşmaktadır. Bu yüzey akışa geçen yağışların çok önemli bir bölümü eğimli tarım alanları ile özellikle mera alanlarının bulunduğu havzalardan akıp gitmektedir. Mera alanlarından, meraların bulunduğu mikro ve makro üst havzalardan yüzey akışı ile başka havzalara veya denizlere ulaşan her damla su öncelikle; meranın ot veriminin azalmasına, kalitesinin düşmesine, çevresindeki tarım alanlarının verimlerinin azalmasına, yine çevresindeki yerleşim ve sanayi alanlarının su ihtiyaçlarının çok daha pahalı yöntemler ile karşılanmasına neden olmaktadır. Mera alanlarında su muhafaza ve yüzey akışını önleme uygulamaları yalnız suyun yerinde tutulması toprak ve su kayıplarını engelleme amacını içermez, özellikle ülkemizde merada otlayan hayvanların su ihtiyaçlarının makul bir uzaklıktaki su kaynaklarından düzenli sağlama gibi çok önemli bir sorunun çözümü için de gereklidir. Marjinal Ekolojik Alanlarda Maximum Yarar Sağlar Çayır-mera vejetasyon oluşumu yakından incelendiğinde, çok farklı özellikteki ekolojik alanlarda değişik mera-çayır tiplerinin yeryüzü coğrafyasında yer aldığını görüyoruz. Absolut-mecburi-mutlak mera ve çayır vejetasyonlarının, hemen denizlerin kıyısındaki deltalarda, çukur ovalarda, çok fazla kil ihtiva eden taban güç işlenen topraklarda, çok kısa vejetasyon periyodu olan 2000 metrenin üstü yüksekliklerde, yıllık ortalama sıcaklığın 5 "C'nin altındaki soğuk alanlarda ve devamlı yağış alan ortamlarda oluşarak bu alanlardan yüksek ekonomik verim elde etme olanağı sağlamaktadır. Mera ve çayır vejetasyonlarının ekolojik koşullara bu mükemmel uyumun çoğu zaman gözardı edilmektedir. Yeryüzünün Isınmasında Sera Etkisinin Azalmasındaki Etkin Rolleri Yeryüzünde mera-çayır kavramı içerisinde alınan yaklaşık 7 milyar hektar civarındaki bu bitkisel üretim alanlarının geliştirilmesi ile ortamdaki artan CO 2 miktarının azaltılması yönündeki etkin rolü tüm dünya bilim adamları tarafından çok iyi gözlenmiştir. Bu doğa parçalarının potansiyel verim kapasitelerine çoğu alanlarda hala ulaşılmamış olması nedeniyle yeryüzünde halen sürekli artış gösteren ppm üzerindeki CO 2 düzeyinin ortaya çıkardığı sera etkisinin, çok daha fazla CO 2 kullanım potansiyeli olan çayır-mera alanlarındaki özümleme ile azaltılması hiç de ihmal edilecek bir husus olmadığı açıktır. Kırsal Kesimin Yakacak İhtiyacına Katkı Sağlaması Yönüyle Ülkemizde Ege, Akdeniz Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde mera alanları çalılık- fundalık alanları iç içe girmiş özellikte olup, bu alanlar şimdiye kadar Tarım ve Orman teşkilatları tarafından da ciddi bir otlatma, yakacak sağlayan alanlar olarak ciddi bir amenajman programı içerisinde incelenmiştir. Orman teşkilatı tarafından çoğu bu tip alanlar yalnız otlatmadan korunmak suretiyle enerji ormanı adı altında değerlendirilmekte ancak, bu geniş alanlar aynı zamanda otlatma amacıyla Özellikle sığır ve koyunlar tarafından kullanılma özelliğindedir. Üzerinde hiç çalışma yapılmamış olan bu özellikteki alanların yeni mera yasası ve ormancılar ile mutlaka geliştirilerek daha rasyonel kullanılabilir hale getirilme planları yapılmalıdır. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki meşeliklerde yapılan İncelemelerde, odun üretimi 7-9 kat, ot üretimi uygun amenajman ile yıllık 6-7 kat, artırmak mümkün olmuştur. 58

81 Biyolojik Çeşitlilik, Gen Merkezi Olma Özelliği ve Rekreasyonal Kullanım Yönüyle Biyolojik çeşitlilik kavramıda özellikle son yıldan beri etkin bir şekilde kullanılmaya ve değeri anlaşılmaya başlanılmıştır. Ülkelerin sahip oldukları birçok tarih ve doğa zenginlikleri arasında biyolojik çeşitliliği de büyük önem kazanmıştır. Ülkemiz, çok farklı özellikteki coğrafi ve ekolojik bölgelere çok dar bir alanda sahip olmasına rağmen, şimdiye kadar yapılan araştırmalarda Avrupa veya Kuzey Amerika kıtalarındaki toplam bitki türü sayısına yakın bitki türüne sahiptir. Şimdiye kadar saptanan yaklaşık, 9000 adet bitki türü sayısının önemli bir bölümü mera alanlarında saptanmıştır. Ancak, hemen belirtmekte de yarar vardır ki, ülkemiz mera alanları daha ekolojik ve sosyolojik yönden geniş çaplı ciddi bir taramadan geçirilmemiştir. Önümüzdeki yıllarda bu konuda yapılacak çalışmalar ile daha çok sayıda yeni bitki türünün biyolojik zenginliğimize ilave olacaktır. Ülkemiz, bulunduğu coğrafi konum itibariyle de yer yüzündeki 7-9 arasındaki bitkisel gen merkezi Özelliğindeki alanların 3-4'nün kesiştiği özel bir merkez durumundadır Birçok meyve ve sebze türleri yanında önemli tarla bitkilerinin çok çeşitli buğday türleri, mercimek, nohut, fiğler, lüfenler, üçgüller, bakla, fasulye, yonca, korunga ve buğdaygil yem bitkilerinin gen merkezi durumundadır. Dolayısıyla, özellikle anılan bitkilerin ıslah çalışmalarında bu kaynaklardan yararlanmada büyük kolaylık sağlamaktır. Ülkemiz mera ve çayır alanları ayrıca ciddi anlamda halkımız tarafından Avrupa ve Amerika'da olduğu gibi rekreasyonal amaçlar doğrultusunda yoğun bir şekilde kullanılmamaktadır. Yaban yaşamın mera alanlarından çok düşük oranda yararlandığı, erozyon, su ve toprak kirliliği nedeniyle balıkçılığın yeterli gelişmediği bu alanlar üzerinde multidisip-liner bazda kullanım hakkı olan çevrede yaşayanlar en ufak bir talepte bulunmamaktadırlar. Halen Karadeniz'in belli yaylalarında-yayla turizmi ve rekresayonal yararlanma söz konusu olup ancak, bu alanlarda ciddi bir mera-çayır yönetimi ile beraber gerçek rekreasyonal hizmet yoktur. Ekonomik Değerleri, Katkıları Yönüyle Özellikle mera alanlarında otlatılmanın, hayvan beslemesinin diğer yan açıkkapalı ahırlarda değişik şekilde beslemeye karşın göstermiş olduğu üstünlük tüm dünya'da açık olarak anlaşılmıştır. Bugün tüm Avrupa süt ve besi hayvanlarının neredeyse tamamının yaşam ile verim paylarının önemli bir bölümünü meralardan sağlamaktadır. Aynı durum, özellikle Amerika'da ve Kanada'da bilhassa besi hayvanları öncelikle mera döneminde yoğun ve ekonomik olarak mera alanlarından yararlanmaktadır. Ülkemizde meralardan yararlanmanın ekonomik sonuçlan hakkında araştırmalar yapılmamıştır. Ancak, mera alanlarından her yıl elde edilen toplam kuru otun ekonomik değeri yanında bu ot ile sağlanan canlı ağırlık artışı ve süt üretiminde analizi iyi yapılırsa; mer alarının yıllık tarım ekonomisine katkıları net olarak hesaplanabilir. Yeterli otun bulunduğu mera alanlarından ortalama canlı ağırlığı kg olan hayvanların günlük gr canlı ağırlık artışı sağlayabildiği saptanmıştır. Meraların ülke ve tarım ekonomisine yapmış oldukları et, süt, deri, bal ve yavru gibi direkt ekonomik katkılar yanında iyi bir mera alanının toprak erozyonunun önlenme-sindeki etkisi, su kaynaklarının gelişimindeki etkileri, temiz ve sağlıklı bir doğa ortamının insan ve havyan sağlığı yönüyle olumlu etkileri çok iyi incelenerek ekonomik yönden önemleri ortaya konulmalıdır. Ancak, meralar üzerinde şimdiye kadar anılan bu konularda maalesef yeterli düzeyde araştırmalar ve uygulamalar yapılamamıştır. Bu yeni mera yasası ve bunun getirdiği zorunlu uygulamalar ile geçte olsa bu alanların tanınmasına, değerlerinin anlaşılmasına öncelikle siz değerli Ziraat Mühendisleri tarafından başlanılacak ve sizlerin çevrenize yayacağınız ışıklar ile önümüzdeki yıllarda bu eşsiz özellikteki doğa parçalan emeklerinin karşılığını fazlasıyla topluma verecektir. 59

82 Son olarak şimdiye kadar açıklanan hususların ışığı altında; mera ve çayırların genel özellikleri kısaca aşağıdaki şekilde özetlenebilir. -Sürekli üretim potansiyeli olan alanlardır. -Uygun bir yönetim planı ile her türlü ve farklı ekolojik koşulda devamlı bir verim ve kalite artışı gerçekleştirilebilir. -Vejetasyonda çok farklı bitki türlerini içermesi stabilkesinin ve dinamizminin temelini teşkil eder. -Artan nüfus yoğunluğuna ve değişen tarımsal üretim modellerine bağlı olarak marjinal sınırlarına çekilmemiş mera ve çayır alanları insanoğlunun geleceğinin temi natı, sigortasıdır. F Sul ak Alanl a r Bu Başlıkla ilgili ayrıntılı bilgi F.4. bölümünde verilmiştir. F. 2. Flora F H a bit at ve To pl ul ukl ar ı Bu konu ile ilgili bilgi edinileme mi ş tir. F Türler ve Populasyonlar ı Karadeniz iklim kuşağından Orta Anadolu iklim kuşağına geçiş şeridinde yer alan Çankırı'da kuzeyden güneye doğru inildikçe bitki örtüsünde yoksullaşma görülmektedir. Elverişsiz iklim koşulları, orman yangınları, düzensiz kesimler ve otlatma gibi nedenlerle ormanlık alanların büyük bir bölümü yol olmuş veya verimsizleşmiştir. Kuzeyde genellikle iğne yapraklı ağaçlardan oluşan orman ve koruluklar, güneyde ise yükseklere doğru doğru yer yer örmen kalıntıları yer almaktadır. İlin güney ve güney batısında geniş alanlarda stepler mevcuttur. Bu alanlarda akarsular boyunca yer yer kavak ve söğütlerden oluşan ağaçlık alanlara rastlanmaktadır İldeki ormanlar Ilgaz, Ovacık, Düvenlik, Eldivan, Ilısılık Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli Dağları ve çevresindeki alanlarda yer alır. Başlıca ağaç türleri çam,köknar, ardıç, kayın ve meşedir: Ayrıca vadi tabanlarında kavak ve söğüt ağaçlan yanında zengin meyve ve sebze bahçelikleri de yer almaktadır. Diğer Türler: COMPOSSTAE Artemisia spiccigera (Yavşan), Achillea biebersteini (Civanperçemi), Onopordum bracteatum (Kangal), Anthemis tinctoria var tinctoria (Papatya), Carduus nutans (Deve dikeni), Centaurea urviüei (Peygamber çiçeği), Trogopogonlongristis (Tekesakalı), taraxacum officinale (Karahindiba), LEGUMINOSAE, Astragalus microcephalus (Geven), Trigonella monspeliaca CRUCIFERAE Conringia perfoliaîa Erophiia verna ssp verna Alyssum murale var murela Isatis tinctoria ssp tomentella (Çivitotu), Sinapis arvensis (Hardalotu), Thlaspi peffoliatum SCROPHULLARIACEAE Verbascum glomeratum (Sığırkuyruğu), BORAGİNACEAE Echium itaiicum, Anchusa lepthophylla ssp lepthopylla CHENOPDİACEAE Nonea mucronata ssp mucronota Salsola stenoptera MBELLİFERAE Eryngium campstre(eşekdikeni), MALVACEAE, Malva neglecta (Ebegümeci), LILACEAE, Alium scordoprasum ssp rotundum(yabani soğan), Muscari neglecîum (Arapsümbülü), LABİATAE Phlomis nissolii, Teucrium poium (Tüylü Kısa Mahmut) Zizphora tenuicr Lamium amplexicauie (Ballıbaba) Ajuga chamaepitys ssp chia, Marrubium parvifiorum ssp parviflorum, 60

83 GERANIACEAE, Greanium rotundifolium (Turnagagası), GRAMINAE, Bromus tecîorum (Brom), Avena fatua (Deli yulaf), Poa bulbosa, E eh i n ar i a capitaîa, Triticum sativum (Buğday), Hordeum vulgare (Arpa), Cynadon dactylon (Domuz ayrığı), Secale cereale (Çavdar), Elymus elongatus (Ayrıkotu), RANUNCULACEAE, Adonis flammea (Kandamîası), Deiphinium peregrinum (Hezeran), Ranunculus arvensis (Düğünçiçeği), RUBIACEAE, Cruciata taurica, Gaiüum verurn, VALE R l AN AÇ EAE, Valerianella coronota (Taçlı kuzu gevreği), PLANTAGİNACEAE, Plantago majör(sinir otu), OROBANCHACEAE, Orobanche alba (canavarotu), SALİCACEAE, Salix alba (GevreK Söğüt), Populus alba (Akkavak) F. 3. F a u n a F H a bit at ve To pl ul ukl ar Bu konu ile ilgili F bölüm ünde detayl ı olar ak aç ı kla n m ı ş t ı r. F Türler ve Populasyonlar ı Ka ra sa l T ü rler ve P o pulasyon lar ı Çankırı ilinde başlıca av hayvanları; kurt, tilki, tavşan ve sincaptır. Merkez ilçe ve Yapraklı ilçesinin dağlık kesimlerinde de yer yer ayılara rastlanmaktadır. İldeki çay ve derelerde ise sazan ve alabalık gibi balık türleri vardır. Başta Kızılırmak'ın suladığı ilin güneydoğu bölümleri olmak üzere ilin hemen her yerinde bol miktarda görülen yaban domuzlarının sayısı yeterince mücadele edilemediğinden gün geçtikçe artmaktadır. Uzun yıllar düzenli olarak mücadele edilemediği için sayılarında oldukça artış görülen yaban domuzlan ile son yıllarda yapılan etkin mücadeleler sonucu, tarım ürünlerine zarar veren bu hayvan türünde belirli bir azalma sağlanmıştır. Diğer Türler Yurmuşakcaklar Lubbiricus (Topraksolucanı) Helix aspersa (Salyangoz) Jullus terresiris (Kırkayak) insecta (Böcekler) Muşça domestica (Karasinek) Culex pipiens (Sivrisinek) Gryilus campentris (Siyah çekirge) Mantis religosa (Peygamberdevesi) Coccinella septempunedata (7 noktalı gelinböceği) Malacosoma nemtria (Yüzük kelebeği) Lymantria dispus (Süger kelebeği) Hyponomenta malinellus (Ağ kurdu) Taumetopoa pyhyocampha (Çam kese kurdu) Apis melliphera (Bal arısı) Kertenkeleler Ophisops elegans (Tarlakertenkelesi) Lacerta parva (Cüce kertenkele) Lacerta saxicola (Kaya ketenkelesi) Typhlops vermicuiaris (Kör yılan) Anguis fragiiis (yılanırnst kertenlekele) Coronella Caspius (Hazer yılanı) Hemidactylus turcicus (Geniş parmakı keler) Amfibiler (iki yaşamlılar) Bufo viridis (Gece kurbağası) 61

84 Bufo bufo (Siğili!karakurbağaları) Rana dalmatina (Çevik kurbağa) Rana camerani (Şeritli kurbağa) Mamafia (Memeliler) Muş muscuius (Ev faresi) Rattus rattus (Siyah evsıçanı) Apedomus mystacerus (Fare) Vulpes vulpes (Tilki) Canis lupus familiaris(köpek) Felis domestîca (Kedi) Sciurus vulgaris(sincap) Lepus capensis(tavşan) Aves (Kuşlar) Ciconia ciconia (Akleylek) Corvus corax (Karagarga) Coturnix coturnix (Bıldırcın) Cuculus canorus (Gugukkuşu) Deüchon urbica (Pencerekırlangıcı) Fringüla coelebs (İspinoz) Melanocorypha calandra (Boğmaklıtarla kuşu) Merops apister (An kuşu) Orioius oriolus (Sarı asma) Passer domesîicus (Evserçesi) Pica pica (Saksağan) Picus viridis (Ağaçkakan) Sco!opax rusticola (Çulluk) Columba livia (Kaya güvercini) Sirepîopeiia decaocta (Kumru) Strepîopeüa îurîur (Üveyik) Stumus vulgaris (Sığırcık) Turdus merfa (Karatavuk) Caprimulgus europeaus (Çobanaldatan) F.3.3. F Hayvan Yaşama Hakları Evcil Hayvanlar İlimizde evcil hayvanlar konusunda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. F Sahipli Hayvanlar Sahipli hayvanlar hakkında bilgi edinilememiştir. İl düzeyinde 4 adet ev ve süs hayvanı satış yeri bulunmaktadır. Bu satış yerlerinde akvaryum hayvanlarının satışı gerçekleştirilmektedir. Talep olması durumunda ise kedi ve köpek satışı yapılmaktadır. F Sahipsiz Hayvanlar Çankırı Belediye Başkanlığının sahipsiz hayvanlar için yapmış oldukları barınakta 70 adet sokak köpeği bulunmaktadır. 62

85 F Nesli tehlike altında olan ve olması muhtemel olan evcil hayvanlar İlimizde nesli tehlike altında olan veya olması muhtemel evcil hayvan cinsi bulunmamaktadır. F Hayvan Hakları İhlalleri İlimizde önemli derecede hayvan hakları ihlalleri görülmemekte olup 2011 yılında 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu hükümlerine aykırı davranışta bulunan kişi olmadığından idari para cezası verilmemiştir. Kaçak ve usulsüz avcılığı önlemek amacıyla, Merkez Av Komisyonu Kararları ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ile ilgili olarak sık sık kontroller yapılmaktadır yılı içerisinde, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanununa muhalefetten 80 avcı hakkında işlem yapılmıştır. Bu kişilere toplam TL idari para cezası uygulanmıştır. F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği İlimizdeki sokak hayvanları ile ilgili çalışmalar, Valiliğimiz ve Belediye koordinasyonunda yürütülmektedir. Üç ayda bir toplanan Hayvanları Koruma Kurulu Toplantılarında bu konu ile ilgili ilimizdeki sorunlar ve çözümleri görüşülmekte; ilgili çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Çankırı Belediyesi ile İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz arasında 2010 yılında sokak hayvanlarını kısırlaştırma, aşılama ve işaretleme protokolü imzalanmış, bu protokol kapsamında TL Çankırı Belediyesine aktarılmış, bunun karşılığında da 250 sokak hayvanının kısırlaştırılması sağlanmıştır. F.4. Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4 Bölümdeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler sayfa 86 da yer almaktadır. F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Paklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Milli Parklar; Bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarıdır. Ilgaz Dağı Milli Parkı, Batı Karadeniz Bölgesi nde, Çankırı ve Kastamonu il sınırları içerisinde yer almakta olup; 1088,61 Ha ( bu alanın 337,75 Ha lık kısmı Çankırı il sınırları içerisinde kalmaktadır) alanı kapsamaktadır tarihinde milli park olarak ilan edilmiştir. Milli Parka park içerisinden geçen Çankırı-Kastamonu Devlet karayolu ile ulaşılır. Milli park Kastamonu ya 45 km, Çankırı ya 80 km, Ankara ya ise 200 km uzaklıktadır. Ilgaz Dağı Milli Parkı, başta Ankara olmak üzere, ülkemizde de giderek artan rekreasyonel gereksinimi büyük ölçüde karşılayabilecek önemli bir merkezdir. Mevcut hizmetleri içerisinde en önemli kaynağı kış sporlarıdır. Bu nedenle kış aylarında yoğun bir ziyaretçi potansiyeli vardır. Milli parka gelen ziyaretçilerin yeme, içme ve konaklama gibi ihtiyaçlarını karşılayabilecek tesisler mevcuttur. 63

86 Tabiat Anıtları: 1.Paşasultan Çamı Tabiat Anıtı: Adı : Paşasultan çamı (Pinus nigra) Yeri : Çankırı İli Orta İlçesi Yenice Köyü Paşasultan Türbesi Mevkii Yaşı : Tahmini yıllık Boyu : 15 m Çapı : 162 cm; kapladığı alan 365 m 2 Özelliği : Tarihi olması Tescil Tarihi : Türbe Çamı Tabiat Anıtı: Adı : Türbe Çamı (Pinus nigra) Yeri : Çankırı İli Eldivan İlçesi Büyükhacıbey Köyü, İldivan Dağı Mevkii Yaşı : Tahmini yıllık Boyu : 13 m 64

87 Çapı : 96 cm; kapladığı alan ise 298 m 2 Özelliği : Boyunun yaklaşık iki katı genişliğinde tepe çatısına sahip, yayvan dallı olması Tescil Tarihi: Dokuz Kardeşler Çamı Tabiat Anıtı: Adı : Dokuz Kardeşler Çamı (Pinus nigra) Yeri : Çankırı İli Çerkeş İlçesi Karacahöyük Köyü Yaşı : Tahmini 200 Boyu : 25 m Çapı : 280 cm; Kapladığı alan 465 m 2 Özelliği : Tek gövdeden çıkan 8 çatal şeklinde dallanması Tescil Tarihi : Koca Meşe Tabiat Anıtı: Adı : Koca Meşe (Qercus robur) Yeri : Çankırı İli Yapraklı İlçesi Karacaözü Köyü Yaşı : Tahmini 500 Boyu : 12 m Çapı : 449 cm; kapladığı alan 256 m 2 Özelliği : Üç ayrı gövdenin birbirine kaynaması sonucu oluşan birleşik gövdeli yapı Tescil Tarihi :

88 5.Demir Meşe Tabiat Anıtı: Adı : Demir Meşe (Qercus robur- Saplı Meşe) Yeri : Çankırı İli Eldivan İlçesi Küçükhacıbey Köyü Köyaltı Mevkii Yaşı : Tahmini yıllık Boyu : 13 m Çapı : 198 cm; kapladığı alan 230 m 2 Özelliği : Ankara Savaşına tanıklık eden tarihsel yaşa sahip olması Tescil Tarihi : Çatal Çam Tabiat Anıtı: Adı : Çatal Çam (Pinus nigra) Yeri : Çankırı İli Ilgaz İlçesi Arpayeri Köyü, Kayaardı Tarlaları Mevkii Yaşı : Tahmini yıllık Boyu : 24,8 m Çapı : 151 cm; kapladığı alan ise 450 m 2 Özelliği : Yayvan dallı, çatal gövde özelliği 66

89 Tescil Tarihi : Yağmur Çamı ( Gedene Anıt Ağaç ) Tabiat Anıtı: Adı : Yağmur Çamı (Pinus nigra) Yeri : Çankırı İli Eldivan İlçesi Çukuröz Köyü, Kızılca Mevkii Yaşı : Tahmini yıllık Boyu : 15 m Çapı : 94 cm Özelliği : Yaygın tepe yapısı, çatal gövde özelliği, yaşlı olması Tescil Tarihi :

90 Tabiat Parkları Bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarıdır. Hazım Dağlı Tabiat Parkı 1. Alanın resmi adı Hazım Dağlı Tabiat Parkı dır. 2. Yapraklı ilçe merkezine olan uzaklığı 14 km. olup, Çankırı il merkezine olan uzaklığı ise 44 km. olmaktadır. Alanın rakımı 1680 metredir. 3. Toplam alanı 126,3 hektardır. 4. İlimiz Yapraklı ilçesi sınırlarında bulunmaktadır. Mülkiyeti devlet ormanıdır. Alan çayır ve orman alanını içeren floraya, çeşitli kuş türlerini barındıran faunaya ve gölete sahiptir. 5. Hazım Dağlı Tabiat Parkı, ilk 2004 yılında Yüklüköy Yaylası A Tipi Mesire Yeri olarak Yapraklı İlçesinde 89 hektar alanı kapsayacak şekilde tescili yapılmıştır. Hazım Dağlı A Tipi Mesire Yeri tarihinde, 29 yıllığına işletilmek üzere kiraya verilmiştir. Daha sonra tarihinde Hazım Dağlı Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. 6. Bölgede alanı ziyaret eden ziyaretçi sayısı işletmeciden 6 aylık periyotlar dahilinde öğrenilmektedir. 7. Alan Yapraklı ilçesine ve yaylaya yakınlığı nedeniyle sosyo ekonomik açıdan potansiyel oluşturmaktadır. 8. Alanda flora olarak çayır ve orman bulunmaktadır. Meşcere tipi ise Çscd2, BÇs, OT dır. Fauna olarak çeşitli kuş türleri vardır. 9. Mülkiyet durumu devlet ormanıdır. Manzara seyir noktaları, şenlik alanları ve günübirlik kullanım alanları mevcuttur. 68

91 Kenbağ Tabiat Parkı 1.Alanın resmi adı Kenbağ Tabiat Parkı dır 2.Çankırı merkeze 4 km uzaklığı vardır. 3.Toplam alanı 36 hektardır. 4.Kenbağ Tabiat Parkı 2007 yılında B Tipi Mesire Yeri olarak tescil edilmiş ve aynı yıl 29 yıllığına işletilmek üzere kiraya verilmiştir. Bakanlık Makamının tarih ve 903 sayılı olurları ile Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Tabiatı Koruma Alanları Orman İçi Dinlenme Yerleri İl Sınırları içerisinde önemli orman içi dinlenme tesisleri: 1 Eldivan Şahin tepesi mesire yeri 10 hektar 2 Ilgaz Kadın çayırı Orman içi mesire yeri 3 Çerkeş Orman içi mesire alanı 7 hektar 4 Çerkeş Fidanlık Mühendisliği Fidanlık sahası mesire yeri 25 hektar Tabiat Parkları Tabiatı Koruma Alanları Orman İçi Dinlenme Yerleri İl Sınırları içerisinde önemli orman içi dinlenme tesisleri 1 Ilgaz Kırkpınar yaylası Orman içi tatbikat alanı 69

92 2 Ilgaz Kadın çayırı Orman içi mesire yeri 3 Çerkeş Orman içi mesire alanı 7 hektar 4 Çerkeş Fidanlık Mühendisliği Fidanlık sahası mesire yeri 25 hektar 5 Eldivan Şahintepesi mesire yeri 10 hektar 6 Yapraklı Yaylası 70

93 8 Yüklü Köy Yaylası; Yapraklı ilçesinde olup 89 ha. dır. Piknik, Çadırlı Kamp, Traking, Manzara Seyir F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları Kınalı Keklik (Alectoris chukar) Yerleştirilen Sahalar: 2004 yılında Ilgaz İlçesinde, 2005 yılında Bayramören ve Eldivan ilçelerinde, 2007 yılında Şabanözü ve Ilgaz ilçelerinde, 2009 yılında Yapraklı, Kurşunlu ve Ilgaz ilçelerinde, 2010 yılında da Korgun ve Çerkeş ilçelerinde doğaya kınalı keklik salımı gerçekleştirilmiştir ile 2008 yıllarında Bakanlığımızın talimatı 71

94 üzerine kınalı keklik salımı yapılmamıştır. Yaban hayvanı yerleştirilen sahalar 3 yıl, gerekli görülmesi halinde ise 5 yıl koruma altına alınarak ava kapalı saha ilan edilmektedir. İlçesi: : Merkez (2011) Mevkii : Ahlat Köyü Küçüksorkun Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 200 dişi, 200 erkek Sahanın Sınırları Kuzeyi : Çankırı-Ilgaz karayolu Karatepe köyü yol ayrımı, Karatepe köyü, Karatepe köyü yayla yolu, eski Ilgaz yolu, Ilgaz ilçe sınırı, Kızıleş Sırtı, Doğusu : Kızıleş Sırtı, Ahlat Köyü, eski Ahlat-Alanpınar köy yolu, Alanpınar Güneyi : Alanpınar, Yoncalıkpınar mevkii, İkiçam, Çankırı-Ilgaz karayolu İkiçam yol ayrımı Batısı : Çankırı-Ilgaz karayolu İkiçam yol ayrımı, Çankırı-Ilgaz karayolu, Çankırı-Ilgaz karayolu Karatepe yol ayrımı Sahanın Doğal Yapısı : Devlet ormanı ve hazine arazisi olup saha genelinde karaçam hakim türdür. Ayrıca Bodur meşe, kuşburnu, karaçalı, alıç, ahlat gibi odunsu türler, çayır ve greminea gibi otsu türler bulunmaktadır. Sahanın büyüklüğü (ha) : İlçesi Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı Sahanın Sınırları Kuzeyi Doğusu Güneyi Batısı Sahanın Doğal Yapısı Sahanın Büyüklüğü İlçesi Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı Sahanın Sınırları Kuzeyi Doğusu Güneyi : Korgun(2011) : Dikenli Köyü, Dikenli Yaylası : 150 dişi, 150 erkek : İstanbul-Samsun Karayolu Çörekçiler Köyü Kavşağı, İstanbul- SamsunKarayolu, Belören Köyü Kavşağı, Belören Köyü, Belören-Şeyhyunus-Ericek Köy Yolu : Korgun-Ilgaz Devlet Karayolundan Ericek Kavşağı, Korgun-Ilgaz Devlet Karayolu, Dikenli Köyü Kavşağı : Dikenli Köyü, Dikenli Yaylası Yolu, Dikenli Yaylası : Dikenli Yaylası-Çörekçiler Köyü Yolu : Devlet ormanı ve hazine arazisi olup saha genelinde bodur meşe hakim türdür. Ayrıca böğürtlen, kuşburnu, karaçalı, alıç, ahlat gibi odunsu türler, çayır ve greminea gibi otsu türler bulunmaktadır. : 4550 ha : Korgun(2011) : Esliğin Mevkii : 200 dişi, 100 erkek : Dikenli Köyü, Dikenli Yaylası Yolu, Dikenli Yaylası : Korgun İlçe Merkezi, Korgun-Ilgaz Devlet Karayolundan Dikenli kavşağı : Korgun İlçe Merkezi, Korgun-Kurşunlu Yolu Demiryolu Geçidi 72

95 Batısı Sahanın Doğal Yapısı Sahanın Büyüklüğü : Korgun-Kurşunlu Yolu Demiryolu Geçidi, Korgun-Kurşunlu Yolu Demiryolu Mantarlık Tepe, Dikenli Yaylası Yolu, Dikenli Yaylası : Devlet ormanı ve hazine arazisi olup saha genelinde bodur meşe hakim türdür. Ayrıca böğürtlen, kuşburnu, karaçalı, alıç, ahlat gibi odunsu türler, çayır ve greminea gibi otsu türler bulunmaktadır. : 3544,5 ha İlçesi : Korgun (2010) Mevkii : Karatekin Köyü, Boğaz Deresi Yerleştirilen Keklik Sayısı : 160 dişi, 140 erkek Sahanın Sınırları Doğusu :Y.Yanlar, Y.Yanlar-Hıdırlık yolu,ilçe sınızı Kuzeyi : Eldivan-Çankırı ilçe sınırı, Eldivan-Korgun İlçe sınırı Güney Batısı : Korgun ilçe sınırı, Akçalı, Çiftlik, Çankırı-Eldivan Karayolu Çiftlik Kavşağı Güneyi : Çiftlik, Çankırı-Eldivan Karayolu Çiftlik Kavşağı, Y.Yanlar- Hıdırlık Kavşağı Sahanın Doğal Yapısı : Kırık arazi yapısına sahip, derelerinde sürekli akarı olan ve yoğun tarım arazisi olmayan alandan oluşmaktadır. Bitki örtüsü olarak; karaçam, meşe, söğüt, ardıç, böğürtlen, kızamık çalısı, kuşburnu ve geven gibi bitkiler bulunmaktadır. Sahanın Büyüklüğü : 3943 ha İlçesi : Çerkeş (2010) Mevkii : Yeşilöz Köyü, Avdan Yaylası Yerleştirilen Keklik Sayısı : 140 dişi, 160 erkek Sahanın Sınırları Doğusu : Erenler Tepe, Ulusivri Tepe Kuzeyi : Yeşilöz Köyü Batısı : Karaağaç Mevkii, Kıztepe, Örenköy Yaylası Güneyi : Madentepe Sırtı, Hacılar Köyü Sahanın Doğal Yapısı : Saha içerisinde ormanlık alan ve çayırlık bulunmaktadır. Sahanın Büyüklüğü : 3004,82 ha İlçesi : Yapraklı (2009) Mevkii : Karacaözü köyü Tutyazısı Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 240 dişi, 260 erkek Sahanın Sınırları Doğusu :Çankırı Yapraklı, Yüklü kavşağı Sazcağız Buluca - Yapraklı Kuzey Batısı :Yapraklı Yapraklı Teknekaya Örnek Avlağı sınırı - Buğay Batısı :Buğay Çankırı Yapraklı yolu, Buğay kavşağı Güneyi :Çankırı Yapraklı yolu, Buğay kavşağı - Çankırı Yapraklı, Yüklü kavşağı Sahanın Doğal Yapısı : Kırık arazi yapısına sahip, derelerinde sürekli akarı olan ve tarım arazilerinden soyutlanmış ağaçlandırma sahası ile sınır 73

96 Sahanın Büyüklüğü oluşturmaktadır. Bitki örtüsü olarak; sarıçam, karaçam, meşe, ardıç, alıç, böğürtlen, kızamık çalısı, kuşburnu, geven, kuşüzümü gibi bitkiler mevcuttur. : 2076 Ha İlçesi : Kurşunlu (2009) Mevkii : İkiçam önü Hamamkaya ( Devrez Çayı ) Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 255 dişi, 245 erkek Sahanın Sınırları Kuzey Doğusu : İğdir Çukurca Kavşağı Hocahasan Batısı : İğdir - Köpürlü Güneyi : Köpürlü, Hocahasan arası stabilize yol Sahanın Doğal Yapısı : Söğüt, meşe, kuşburnu, karaçalı gibi odunsu türler ile geven, çayır otları vs. gibi otsu türler Sahanın Büyüklüğü : 1251 Ha İlçesi : Ilgaz (2009) Mevkii : Kayı Deresi Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 265 dişi, 235 erkek Sahanın Sınırları Doğusu : E-80 Karayolu Yenidemirciler Süleymanhacılar - Kırışlar Kuzeyi : Kırışlı Kayı kavşağı Güneyi : E-80 Karayolu Batısı : Kayı kavşağı Aşıklar Güney Eskice Yaylaören - E-80 Karayolu Sahanın Doğal Yapısı :Karaçam, sarıçam, meşe, ahlat, alıç, kuşburnu, karaçalı gibi odunsu türler ile geven, karamuk ve çayır otları gibi otsu bitkiler. Sahanın Büyüklüğü : 923 Ha İlçesi : Şabanözü (2007) Mevkii : Akkaya (Gümerdiğin 2 Göleti) Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 262 dişi, 338 erkek Sahanın Sınırları Kuzey Doğusu : Şabanözü Çubuk Yolu, Gümerdiğin Çubuk Çıkışı Kavşağı- Şabanözü Çubuk Karayolu - Şabanözü Kuzey Batısı : Bulduk Yol Ayrımı Bulduk Deligözün Kaş Çamlık Tepe- Pazarören Tepe Sergen Kaya Güney Batısı : Sergenkaya Yanığın Tepe Yeşilöz (Kınıkhasan) Güneyi : Yeşilöz (Kınıkhasan) Kınıkhasan Dağı Meşelik Tepeleri Gümerdiğin Şabanözü Çubuk Yolu, Gümerdiğin Çubuk Çıkışı Kavşağı Sahanın Doğal Yapısı Sahanın Büyüklüğü : Devlet ormanı olup, Çka, BÇKM, BÇKM-E, Çkc1, Çkc2, Çkcd1, Çkcd2 rumuzlu meşcereler vardır. Ayrıca bodur ardıç, böğürtlen, kızamık çalısı, kuşburnu, alıç, geven ve otsu bitkiler mevcuttur. : Ha İlçesi : Ilgaz (2007) Mevkii : Sazak Köyü Taş Ocağı Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 215 dişi, 285 erkek Sahanın Sınırları 74

97 Kuzeyi Doğusu Güneyi Batısı Sahanın Doğal Yapısı Sahanın Büyüklüğü : Ilgaz Dağı Milli Parkı Sınırı : Samsun karayolu Tosya Sınırı : Ilgaz Dört Yol Samsun Devlet Karayolu : Ilgaz Dört Yol Kastamonu Devlet Karayolu : Devlet ormanı olup, Çka, Çkab, Çkbc2, Çkbc3, Çkc3, ÇkÇsbc3, Çkd3, G, BMBt, MBt rumuzlu meşcereler vardır. Ayrıca sahada titrek kavak grupları, fertler halinde ardıç, söğüt, kavak gibi ağaç türleri ile kuşburnu çalısı, diken, ardıç, kızılcık çalısı, alıç, geven ve karamuk gibi otsu ve odunsu gibi çeşitli bitki türlerine de rastlanmaktadır. : Ha İlçesi : Bayramören (2005) Mevkii : Elmacık Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 100 dişi 100 erkek Sahanın Sınırları Kuzeyi : Karakuzu Yaylası yol ayırımından O.İ.M. Yangın Gözetleme ve Akseki Köyüne uzanan sırt yolu Doğusu : Bayramören-Oymaağaç-Akseki Köy Yolu Güneyi : Melen Deresi Batısı : Bayramören-Beyköy-Sarıkaya ve Karakuzu Yaylasına uzanan köy yolu Sahanın Doğal Yapısı : Sahanın içerisinde Akseki Köyü ve Sarıkaya Köyüne ait tarım alanları mevcut olup, sahanın genel ormanlık durumu BM-E ve BM karakterindedir. Sahanın Büyüklüğü : 1600 Ha İlçesi : Eldivan (2005) Mevkii : Ortayaka Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 160 dişi 140 erkek Sahanın Sınırları Kuzeyi : Kurucagöl Dere-Oğalyolu Tepe-Kavaklıgeçit Tepeleri- Tavşancıl Tepe-Çukuröz-Akçalı Köy yolu Doğusu : Akçalıklar-Çiftlikköy-Seydiköy-Eski Şabanözü Yolu Güneyi : Eski Şabanözü Yolu-Ankara Caddesi Sr.-Mayha T.-Kamış Yolu Sr.-Sırıklı Tepe Batısı : Sırıklı T.-Çalılıyer T.-Küçükörencik Mevkii-Göçyolu T.- Kurucagöl Dere Sahanın Doğal Yapısı : Devlet ormanı olup, Çka, BÇkM-E, Çkc1, Çkc2, Çkcd1, Çkcd2 rumuzlu meşcereler vardır. Ayrıca bodur ardıç, böğürtlen, kızamık çalısı, kuşburnu, alıç, geven ve otsu bitkiler mevcuttur. Sahanın Büyüklüğü : 4422 Ha İlçesi : Ilgaz (2004) Mevkii : Sarımeşe Tepe Mevkii Yerleştirilen Keklik Sayısı : 100 dişi 100 erkek Sahanın Sınırları Kuzeyi : Bozan- Serçeler Köy Yolu ve oradan okçular köyüne uzanan hat Doğusu : Ilgaz- Belsöğüt- Bozan Köy Yolu Güneyi : E-80 Devlet Karayolu Batısı : Okçular- Ödemiş- Çaltıpınar Köy Yolu ve oradan E-80 Devlet 75

98 ARKEOLOJİK SİT KENTSEL SİT TARİHİ SİT DOĞAL SİT DOĞAL ANIT CAMİ VE MESCİT MEDRESE TÜRBE MEZAR VE HAZİRE ŞEHİTLİK KORUNAVCAK SOKAK KÖPRÜ HAMAM ÇEŞME VE ÇAMAŞIRHANE DİĞER SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPILAR İDARİ YAPILAR SİVİL MİMARLIK ÖRNEKLERİ TOPLAM Sahanın Doğal Yapısı Karayoluna uzanan hat : Sahanın 400 hektarlık kısmı ağaçlandırma sahası, E80 Karayoluna bitişik alanlar tarım arazisi, sahanın diğer kısımları ise OT, BÇK, E, BM-E ve BM karakterindedir. Ayrıca Yapraklı ilçesinde Teknekaya Örnek Avlağı bulunmaktadır. F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a Tanımlar Bendinin ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlama ve Aynı Kanun İle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili TABLO F.5:İL GENELİ TESCİLLİ TAŞINMAZ KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARI İSTATİSTİĞİ SİT ALANLARI KÜLTÜR VARLIKLARI İLÇELER MERKEZ ATKARACALAR BAYRAMÖREN ÇERKEŞ ELDİVAN ILGAZ KIZILIRMAK KORGUN KURŞUNLU ORTA ŞABANÖZÜ YAPRAKLI TOPLAM Kaynak:İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010) BAYRAMÖREN KÖPRÜSÜ Köprü Bayramören İlçesinde eski kent yerleşimi ile melan çayının karşı yakasında bulunan bostan ve bağlara ulaşabilmek için batıdan doğuya akan suyun üzerine güney kuzey istikametinde kurulmuştur. Köprü iki açıklıklı üç taş ayak üzerine mevcut su seviyesinden 9 metre yükseklikte ahşap olarak kurulmuştur. Köprü Osmanlı Devletinin Anadolu da özendiği ve dikkatle takip ettiği ulaşım politikasının izlerini taşımakla beraber, yörenin dağlık ve sık ormanlık olması yüzünden ayakları taş üzeri ahşapla geçirilmiş ve üstü çatı ile kapatılmıştır. Köprüde oluşan bozukluklar neticesinde Çankırı Valiliğince Kurulun gün ve 7326 sayılı kararı ile onarımına başlanmış ve onarım tarihinde tamamlanmıştır. Söz konusu köprü Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 76

99 gün ve 3774 sayılı kararı ile tescil edilmiştir. Köprünün hangi tarihte yapıldığı bilinmemekle birlikte yapı tekniğinden kullanılan malzemeden ve işçiliğinden çağdaşlaşma yapıldığında Genç Osmanlı Döneminde yapılmış olabileceği kanısına varılmaktadır. ÇANKIRI İLİNDE TESCİLLİ KAYA MEZARLARI 1- Ilgaz İndağı Kaya Mezarları 2- Orta Sakaeli Kaya Mezarları 3- İlimiz Merkez Kale altı Kaya Mezarları (Nekropol) Bu kaya mezarları M.Ö. VI. yy da kullanıldığı sanılmaktadır. Çünkü o dönemlerde Frig medeniyeti bu tür kaya mezarlarını kullanmaktaydı. Bu gelenek daha sonra Roma ve bir kolu olan Galat dönemlerinde de kullanılması sürmüştür. ÇANKIRI İLİNDE TESCİLSİZ KAYA MEZARLARI 1- Merkez Beştut Köyü Kaya Mezarları 2 -Kurşunlu Kızılca Köyü Kaya Mezarları Araştırma yapıldığı takdirde daha birçok kaya mezarı tespit etmek mümkün olacaktır. Zira Çankırı İlinin arazi yapısı bu tür mezarların yapılmasına uygunluk teşkil etmektedir. Ta rih i Sit ve Arkeolojik S i t Arkeolojik Sit Alanları: 1- Güveytepesi höyüğü Merkez 2- Ünür Höyüğü ve Nekropoi Alanı Merkez 3- Alacat Külîepe Hö. Nekro A. Merkez 4- Baisbağı Sarici M.Hö. ve Nekro A. Merkez 5- Sakaeli Arkeo. ve Doğal sit aians Orta 6- Eldivan Höyüğü Eldivan 7- Çankırı Kalesi Merkez 8- Çankırı Kalesi Nekro. Alanı Merkez 9- Safman Höyüğü Ilgaz 10- Çeltikbaşı Köyü Höyüğü Ilgaz 11- Bölüktepe Höyüğü Ilgaz 12- Böfüktepe "B" Tümüiüsü Ilgaz 13- Kurnalar Köyü Yerleşim Alanı Ilgaz 14- Korgun Aiavı Arkeo. Sit Alanı Korgun 15- İkizören Nekropol ve Yerleşim Alanı Yapraklı 16- İkizören Nekropoi ve Yerleşim Alanı Yapraklı D o ğ al Sit Doğal Sit Alanları: Orta Sakaeli Köyü Doğal Sit ve Arkeoloji Alanı F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İatihsal ve Üreme Sahaları DKMP Mühendisliğimizin faaliyet alanlarında mevcut değildir. 77

100 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19., ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması YÖnetmeliği'nin 49. Maddesinde Tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri" F Sayılı Çevre Kanunu'nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kammıı'na Göre Koruma Altına Alman Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Orman l ar Ormanların Ekolojik Yapısı İlin güneyine doğru inildikçe bitki örtüsünde değişim ve zayıflama gözlemlenir. Yapılan son araştırmalarda 2-3 yüzyıl öncesine değin il topraklarının kimi tuzlu bölgeleri hariç olmak üzere ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir. Ne var ki genellikle tarla açmak maksadıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan otlatmada ormanlardan yararlanılmak istenmesi, müdahale imkanı olmayan orman yangınları ve iklim değişiklikleri yüzünden ormanların büyük bir bölümü yok olmuştur. İlin bütün bu tahribattan sonra geriye kalan ormanları başta Ilgaz ilçesi olmak üzere Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli dağları ve çevresindedir. İldeki bitki örtüsünün üst florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam,ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık ağaçlandır. Bitki örtüsününalt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akarsular boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır. F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşıl attır il mas ı Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Sulak Alanların Korunması YönetmeliğF'nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar (**) F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi"(BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan "Önemli DenizKaplumbağası Üreme Alanları"nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku Yaşamave Üreme Alanları" F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan "Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol" Gereği Ülkemizde "Özel Koruma Alanı" Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan "Akdeniz'de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi 78

101 Sit" Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu'nun 17. Maddesinde Yer Alan "Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin" Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm BakanlığıTarafından Koruma Altına Alınan "Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" StatüsüVerilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslar arası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi" (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***) F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rf zerv Alanları, Jeoternıal Alanlar F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar,Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yer altı suyu İşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları,Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar Kenbağ Mesire Yeri; Çankırı Merkez İlçe sınırları Kenbağ Mevkiinde yer alan Mesire Yeri, Çankırı-Kastamonu devlet karayoluna 1 km, Çankırı ya 7 km mesafede olup; doğal yapısı ve bitki örtüsü ile Çankır halkının rekreasyon gereksinimine önemli ölçüde cevap verecek kapasitededir. İl Müdürlüğümüz Kenbağ Fidanlığı üzerinde bulunan Mesire yeri 36 hektar alanı kapsamaktadır ve B Tipi mesire yeri olarak 2004 yılında tescili yapılmıştır. Kenbağ B Tipi Mesire Yeri tarihinde, 29 yıllığına işletilmek üzere kiraya verilmiştir Karaören Mesire Yeri; Şabanözü ilçesi Karaören mevkiinde bulunmakta olup, Çankırı merkeze 40 km. mesafede ve 21,39 hektar alanı kapsamaktadır. A Tipi mesire yeri olarak 2009 yılında tescili yapılmıştır. Karaören A Tipi Mesire Yeri tarihinde yapılan ihale ile Şabanözü Belediye Başkanlığına 7 yıllığına kiralanmıştır. Keseköy Yaylası Mesire Yeri; Ilgaz ilçesi Kırkpınar mevkiinde bulunmakta olup, Ilgaz merkeze 22 km. mesafede ve 60 hektar alanı kapsamaktadır. B Tipi mesire yeri olarak 2009 yılında tescili yapılmıştır. Ancak 2010 yılında Genel Müdürlüğümüz görüşleriyle iptal edilerek saha mesire yeri statüsünden çıkartılmıştır. 79

102 *Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4 Bölümdeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı : Ilgaz Milli Parkı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) : Batı Karadeniz Bölgesi nde, Çankırı ve Kastamonu il sınırları içerisinde yer almaktadır doğu boylamları ile kuzey enlemleri arasında bulunmakta olup, ortalama rakım 1775 mt. dir. 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) : 1088,61 Ha ( bu alanın 337,75 Ha lık kısmı Çankırı il sınırları içerisinde kalmaktadır) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) : 337,75 Ha 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) : Kıyı Uzunluğu (m) : - 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı Ilgaz Dağı Milli Parkı, Batı Karadeniz Bölgesi nde, Kastamonu ve Çankırı illeri, Kastamonu Merkez ve Çankırı Ilgaz ilçeleri sınırları içerisinde yer almaktadır. Alan, 33º º doğu boylamları ile 41º º kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. Milli Park sınırları içerisindeki Kozançal Tepe (2070 m), Karakeçilik Tepe (1999 m), Baldıran Tepe (1931 m), Şadımanın Tepe (1843 m), Haydarın Sırtı ve Arpasekisi Sırtı önemli tepe ve sırtlardır. 5. Yasal Konumu Ilgaz Milli Parkı tarihinde milli park olarak ilan edilmiştir. 6. Yerleşimler ve Nüfusları Ilgaz Dağı Milli Parkı içerisinde herhangi bir yerleşim alanı bulunmamaktadır. Alanın yakın çevresinde, kuzeyinde Bostan Köyü ile Aşağı ve Yukarı Tüfekçi mahalleleri ile güneyinde Yenice ve Cömert (Eski adı Çomar) köyleri bulunmaktadır yılının nüfus sayımına göre Ilgaz İlçesinin toplam nüfusu tür. 7. Sosyo-Ekonomik-Kültürel-Tarımsal Özellikler Ilgaz Dağı Milli Parkı içerisinde herhangi bir yerleşim alanı bulunmamaktadır. Alanın yakın çevresinde, kuzeyinde Bostan Köyü ile Aşağı ve Yukarı Tüfekçi mahalleleri ile güneyinde Yenice ve Cömert (Eski adı Çomar) köyleri bulunmaktadır. Kırsal yaşam biçiminin devam ettiği bu köylerde tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile ormancılık (Bostan Köyü için) yapılmaktadır. Milli Park ile etkileşim halinde olan bu yerleşmelerde yaşayan yöre halkı, alanı gezmek ve hayvan otlatmak amacıyla kullanmaktadırlar. Bostan, Yenice ve Cömert köyleri karşılaştırıldığında, Bostan Köyü nün Milli Park ile sosyo-ekonomik ilişkisinin daha güçlü olduğu görülmektedir. Köylüler alanda, orman içi açıklıklarda, bahar ve yaz aylarında hayvan otlatmakta, köyün gençleri ise Milli Park içerisindeki tesislerde çalışmaktadırlar. Köylüler, parkın yöreye ekonomik katkısının artması beklentisi içindedirler. Bu doğrultuda, alan içinde ürünlerini satmak, yöre gençlerine park içinde daha fazla iş imkânı 80

103 bulmak ve kendi köylerinde turistik konaklama için misafirhane ve pansiyon yapmak istemektedirler. Köylülerin çoğunluğu, Milli Park ın şu anda yöre halkına ekonomik anlamda bir katkısı olmadığı görüşündedirler. Ancak, turizmin gelişmesiyle birlikte yöreye ekonomik katkının artacağı beklentisi vardır. Ilgaz Dağı Milli Parkı, Türkiye nin tanınan kış turizm merkezilerinden bir tanesidir. Bu özelliğinin yanı sıra Milli Park, bozulmamış doğal kaynak değerleri ile bahar ve yaz aylarında da çok farklı rekreasyonel faaliyetlere olanak sağlamaktadır. Alan, hem kış hem de yaz aylarında ziyaretçi çekmektedir. Sonuç olarak, alan sınırları içerisinde tüm yıl boyunca bir ziyaretçi nüfusu söz konusudur. Sonuç olarak; Ilgaz Dağı Milli Parkı ile etkileşim halinde olan iki sosyal grup bulunmaktadır. Bu gruplardan biri, tüm yıl boyunca alan ile etkileşimini devam ettiren ve sabit nüfusa sahip yöre halkı, diğer grup ise alan ile kısa süreli etkileşim halinde olan, alanı kullanım biçimleri ve alandan beklentileri değişebilen ziyaretçilerdir. 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. İklim Özellikleri Ilgaz Dağı Milli Park ve yakın çevresinde karasal ve daha kuzey bölgesinde ise nemli ve yağışlı iklimin birbirine geçiş gösterdikleri bir iklim egemendir. Alan yoğun orman örtüsü kaplıdır Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) Ülkemizin önemli dağlarından biri olan Ilgaz, Batı Karadeniz Bölgesi nde, Çankırı ve Kastamonu il sınırları içerisinde yer almaktadır. Dağın zirvesini 2587 rakımlı Büyükhacet Tepe oluşturmaktadır. Yine 2500 metrenin üzerindeki rakımı ile Büyükhacet Tepe nin 4 km batısında yükselen Küçükhacet Tepe de Ilgaz ın ikinci yüksek zirvesidir. Ilgaz Dağı Milli Parkı da bu zirvelerin yalnızca birkaç kilometre batısında yer alan, KB-GD uzanışlı dar zirve düzlüklerinin etrafında uzanır. Park, 1088 ha gibi oldukça küçük bir alana sahiptir. Ilgaz Dağı ile ilgili Erinç ve diğerlerinin 1969 yılında sınırlı bir alanda gerçekleştirmiş oldukları periglasyal şekilleri konu alan çalışma dışında, jeomorfoloji konulu önemli bir çalışma bulunmamaktadır. Kurter in (1982) Kastamonu ve Doğal Çevresinin Görünümü konulu çalışmasında ise Ilgaz Dağı nın önemli bir kısmı Çankırı ili sınırları içerisinde kaldığı için Ilgaz Dağı na fazla değinmemiştir. Sahanın en önemli akarsuları Milli Parkı batıdan sınırlayan Karanlık Dere ve kuzeykuzeydoğudan sınırlayan Baldıran Dere dir. Bu iki akarsu düşük debili de olsa yıl boyu akışını koruyabilen akarsulardır. Bunların dışında Milli Park ın GGD sunda ayrı bir havzaya ait olan Kızılıyalak Dere ve güneydeki Büyük Dere nin toplakları da park içerisinde kalmaktadır. Alanda görece uzun veya kısa çok sayıda da dönemlik akarsu bulunmaktadır. Türkiye nin en önemli aktif faylarından biri olan Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) Ilgaz Dağı nın hemen güneyinden geçmektedir. Bu kesimde kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunu 81

104 izleyen KAFZ, Milli Park güney sınırının yalnızca 2 km güneyinde Gökçay ı izleyerek, Yenice ve Cömert köylerinden geçmektedir. KAFZ, 1946 yılında Ilgaz da 7,6 büyüklüğünde bir deprem üretmiştir. Dolayısıyla, Ilgaz Dağı Milli Parkı 1. derece deprem zonu içerisinde yer almaktadır. Yüksek ve alçak aşınım yüzeyleri, değişik karakterdeki vadiler, genellikle yüksek eğimli yamaçlar, heyelanlar Ilgaz Milli Parkı nın başlıca jeomorfolojik birimlerini oluşturur. Alan ayrıca üstün değerde peyzaj güzellikleri sunan jeomorfolojiye ve çevre görüş alanına sahiptir. Milli Park ın en alçak noktasına 1500 metre ile alanın kuzeybatı köşesini sınırlayan Baldıran Dere de ve en yüksek noktasına 2070,4 metre rakıma sahip olan parkın güneybatı köşesindeki Kozançal Tepe de ulaşılır. Kozançal Tepe, hem Ilgaz hem de Kastamonu havzasına mükemmel bir manzara seyir noktası oluşturmaktadır Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) Ilgaz Dağı Milli Parkı nda en yaşlı kayaç birimleri olarak alttan üste doğru metakırıntılı, metavolkanit, meta ultramafitlerden oluşan Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Karapürçek Formasyonu ve onun bir üyesi olan ve kristalize kireçtaşlarıyla karakterize olan Çaltepe Üyesi ile kumtaşı, şeyl, yer yer olistolit, olistromlu volkanit, tüf ve volkanitlerden oluşan Susuz Formasyonu yüzlek vermektedir. Bunların üzerinde ise Paleosen yaşlı kumtaşı, çakıltaşı, kumlu kireçtaşı ve kireçtaşlarından oluşan Pilav Tepe Formasyonu ile çakıltaşı, çamurtaşı, kumlu kireçtaşı, volkanitler ve bitümlü şeylerden oluşan Eosen Yaşlı Uzunoğlu Formasyonları yer almaktadır. Milli Park ın merkezi bölümünden itibaren KB-GD hattında Paleosen yaşlı Pilav Tepe Formasyonu yüzeylerken, alanın KB-GD hattında Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Karapürçek ve Susuz Formasyonları yer almaktadır. Milli Park ın güneyinde bulunan bindirme hattının güneyinde ayrıca GB-KD hattı boyunca Eosen yaşlı Uzunoglu Formasyonu yüzlek vermektedir. Stratigrafi; Ilgaz Dağı Milli Parkı nda ve yakın çevresinde, Üst Jura dan itibaren depolanmış olan sedimanter, magmatik ve metamorfik birimler yüzeylemektedir. Alan içerisinde yaşlıdan gence doğru sırasıyla; Üst Jura-Alt Kretase yaşlı olan Karapürçek Formasyonu ile Karapürçek Formasyonuna ait Çaltepe Üyesi ve Susuz Formasyonu yüzlek vermektedir. Üst Jura-Alt Kretase yaşlı olan bu birimlerin üzerinde ise Paleosen yaşlı Pilav Tepe Formasyonu ile Eosen yaşlı Uzunoğlu Formasyonu yer almaktadır. dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da Ilgaz Dağı Milli Parkı nın hidroloji ve hidrojeolojisini içermektedir. İnceleme alanı Çankırı ve Kastamonu illeri sınırları içerisinde olup, yaklaşık 11 km 2 lik bir alanı kaplamaktadır. Bunlardan Akyürek vd. (1982), Barka (1984), Yılmaz ve Tüysüz (1984) önemlilerindendir. Havzalar; Karanlık Dere Havzası, Baldıran Dere Havzası ve Gök Çay Havzası dır. 82

105 8.5.Toprak Yapısı Ilgaz Dağı Milli Parkı sınırları içerisinde sadece bir tip büyük toprak grubu bulunmaktadır. Bu grup, Kahverengi Orman Toprakları (M) grubudur. (Kastamonu İli Arazi Varlığı, 1993 Çankırı İli Arazi Varlığı, 1998) Kahverengi orman toprakları, interzonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle karakteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde gelişir. Bulunduğu bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmiş horizonlara sahiptir. A (B) C horizonları mevcut olup, bunlar birbirlerine tedrici olarak geçiş yapar. A horizonu iyi teşekkül etmiş olduğundan açıkça görülür. Gözenekli veya granüler yapı arzeder. A horizonundaki organik madde mull formundadır. Yani mineral madde ile iyice karışmış durumdadır. ph ı genellikle kalevi, nadiren nötr, renk kahverengidir. B horizonu granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıda ve kahverengidir. B horizonunun kil muhtevası C horizonundan daima fazladır. Kil birikmesi hiç yok veya pek azdır. B horizonundaki silikat kil mineralleri dominant olarak illit ve zayıf kristalize olmuş kaolinittir. B horizonundaki killerin baz saturasyonu orta veya yüksektir (%60 tan fazla). Bu horizonun aşağı kısımlarında CaCO3 bulunur. Derinlik genellikle cm arasındadır. Kurak mevsimi bulunan ılık, humid, ve sabhumid bölgelerde bulunurlar. Ortalama yıllık yağış mm dir. Ana maddeleri; ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireç bakımından zengin kil taşları, mikaşistler ve gnaystır Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) Flora: Ilgaz Dağı Milli Parkı nın florası arazi çalışmaları sırasında toplanan örneklere dayalı olarak tespit edilmiştir. Toplanan örnekler herbaryum materyali haline getirildikten sonra Flora of Turkey adlı eserden yararlanılarak teşhis edilmiştir. Buna göre sırayla familya adı, tür adı, biliniyor ise Türkçe adı, EUNİS habitat kodu, endemizm durumu, fitocoğrafik bölgesi, alan içersinde tespit edilen lokalite, GPS koordinatı ve endemik türlerin tehlike kategorileri verilmiştir. Ilgaz Dağları vejetasyon açısından ilginç olduğu kadar floristik açıdan da ilginç ve zengindir. Alanda şu ana kadar yapılan floristik çalışmalar sonucunda milli park içersinden 51 familyaya ait 234 tür ve türaltı seviyede takson tespit edilmiştir. Bu taksonlardan 37 si ülkemize özgü endemiktir ve endemizm oranı %15,8 dir. Bu endemiklerden 4 ü sadece Ilgaz Dağı nda yayılış göstermektedir. Bu türlerden Arabis abietina ve Barbarea trichopoda nın tehlike kategorisi Vahim (CR), Corydalis wendelboi subsp. congesta ve Ornithogalum wiedemannii var. reflexum un tehlike kategorisi Tehlikede (EN) dir. Bu türler Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana ormanlarının altı ve açıklıklarında yayılış göstermektedirler. Buna ilave olarak Tehlikede kategorisinde yer alan Verbascum ponticum türü ve 4 tür de Zarar Görebilir (VU) kategorisinde yer almaktadır. 83

106 Fauna: Omurgalı Faunası; böcekler, planktonlar (fitoplanktonlar ve zooplanktonlar) ve bentik organizmalar alt başlıkları altındadır.. a)böcekler :Yapılan gözlemler sonucunda Ilgaz Dağı Milli Parkı böcek fauna elamanlarının yaşam alanları açısından değerlendirildiğinde üç habitat tipi ön plana çıkmaktadır. Bunlar: Sarıçam ve Göknar ağaçlarının oluşturduğu ve orman zararlısı türlerin bulunduğu orman habitatları, orman içi açıklık alanlardaki çayırlık alanlarda vejetasyon üzerinde beslenen böcek türlerinin oluşturduğu habitatlar ve kar sularının erimesiyle oluşmuş, mevsimsel olarak kuruyan derelerin çevresindeki genelde sucul böceklerin yer aldığı habitatlarıdır. b)planktonlar: -FitoplanktonlarYapılan arazi çalışmasında, Karanlık Dere ve Baldıran Alabalık tesislerinden seçilen 2 istasyondan (33 o 42 ı 18 ıı - 33 o 45 ı 39 ıı E; 41 o 03 ıı 10 ıı - 41 o 05 ı 17 ıı N), fitoplanktonik organizmalardan 15 familyaya ait 36 tür teşhis edilmiştir. -ZooplanktonlarÇalışma kapsamında plankton kepçesi ile alınan örneklerde zooplanktonik organizmalar grubuna ait 13 familya teşhis edilmiştir. Bunlardan 10 tanesi Rotifera ya, 1 tanesi Cladocera grubuna ve 2 tanesi de Copepoda grubuna aittir. c)bentik Organizmalar: Ilgaz Dağı Milli Parkı nda 10 familyaya ait 11 bentik türü tespit edilmiştir. Bentik türleri bakımından değerlendirme yapıldığında, alanda Crustacea (Kerevit, Yengeç) ye ait türlerin bulunması, sucul sistemin temiz olduğunun göstergesidir. Omurgalı Faunası; Ilgaz Dağı Milli Parkı omurgalı hayvanlarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen arazi çalışmaları aşağıda belirtilen 4 istasyon ve civarlarında yürütülmüştür. Milli Park içerisinde belirlenen istasyonların konumları ve seçilme gerekçeleri ve habitat nitelikleri aşağıda belirtilmiştir: 1) Kozançal Tepe ve civarı: Ağaç sınırının üzerinde yaklaşık 2000 m civarında step vejetasyonu içermektedir. Ayrıca alanda yoğun olarak yastık şeklinde ardıç toplulukları yer almaktadır. Bu alanın çalışma istasyonu olarak seçilmesinin önemli nedeni, Milli Park sınırları içerisinde ağaç sınırının üzerinde bulunmasıdır. 2) Arpasekisi Yaylası ve civarı: Sık ve yüksek orman vejetasyonu içerisinde önemli bir orman içi açıklığı şeklinde oluşmuş bir alandır. İstasyonun doğu ve güney kısmından geçen küçük bir dere bulunmaktadır. Faunistik açıdan zengin olduğu düşünülen bu açıklık çalışma alanı olarak seçilmiştir. 3) Baldıran mevkii ve civarı: Milli Park içerisinde en düşük yükseltiye sahip bu bölge genel vejetasyon yapısına uygun orman ile oldukça geniş orman içi açıklığına sahip olup alan içerisinden de fauna elamanlarının bu bölgeyi tercih etmelerini sağlayan bir dere geçmektedir. 84

107 4) Karanlık Dere ve civarı: Milli Park içerisindeki en önemli sulak alan sayılabilecek bu dere kenarı ve civarındaki açıklık ve orman içi alan bu istasyonu temsil etmektedir. Fauna elemanlarını yoğun olarak barındırması açısından bu alan istasyon olarak seçilmiştir. İki Yaşamlılar Kara kurbağaları hariç diğer ikiyaşamlı grupları, yaşam döngüsünü sürdürebilmek için büyük ölçüde suya bağımlıdırlar. Bunun yanında özellikle sulak alan civarlarında daha yoğun populasyona sahip omurgasızlarla beslenirler. Bu sebeple arazi çalışmaları özellikle bu bölgelerde yapılmıştır. Karanlık Dere ve Baldıran mevkiinde bulunan dere kenarındaki su birikintilerinde çok miktarda Bufo sp. larvaları görülmüş, arazi çalışmalarında bu larvaların Bufo viridis larvaları olduğu tespit edilmiştir. Arazi çalışlarında Milli Park içerisinde bulunan dereler, su birikintileri ve civarlarında yapılan gözlem ve araştırmalarda, Baldıran mevkiinde bulunan dere ve küçük göletlerde çok sayıda Küçük Semender ve Şeritli Semender örneklerine rastlanmıştır. Karanlık Dere ve Baldıran mevkiinde 4 tür kurbağa tespit edilmiştir. Proje alanında belirlenen 6 ikiyaşamlı türü için EUNIS habitat tipi, koruma statüleri, tehlike kategorileri, populasyon yoğunlukları gibi bilgiler Tablo 28 de listelenmiştir. Buna göre belirlenen türlerden Çevik ve Gece Kurbağaları Bern sözleşmesine göre EK II (Mutlak koruma altındaki türler) listesinde bulunmaktadır. Çalışmalar sonucunda tespit edilen ikiyaşamlı türlerinin tamamı IUCN nin LR/lc (Düşük risk altında) tehlike kategorisinde bulunmaktadır. Milli Park sınırları içerisinde ikiyaşamlılar için herhangi bir olumsuzluk görülmemektedir. Baldıran ve Karanlık Dere mevkiileri ikiyaşamlılar açısından zengin görülmektedir. Sürüngenler Arazi çalışmaları sonunda 5 tanesi kertenkele, 2 tanesi yılan olmak üzere toplam 7 tür sürüngen tespit edilmiştir Memeliler Milli Park alanında arazi çalışmalarında 12 memeli türü tespit edilmiş olup, alan içerisinde hemen hemen her yerde köstebek yuvalarına rastlanmaktadır. Yarasalardan çatılarda ve ağaç kovuklarında yaşayan Cüce Yarasa (Pipistrellus pipistrellus) Baldıran mevkiinde tespit edilmiştir. Çalışma alanında özellikle orman içi açıklıkların geniş olduğu bölgelerde ve Kozançal Tepe civarında Yabani Tavşan örnekleri gözlenmiştir. Alanda, alanında belirlenen istasyonlar ve civarına kurulan kapanlara ise 5 fare türü yakalanmıştır. Arpasekisi mevkiinde (2 nolu istasyon) kurulan 100 kapana herhangi bir memeli türü yakalanmamıştır. Baldıran mevkiinde (3 nolu istasyon) 2 kez kurulan kapanlara ise Siyah Ev Faresi, Ev Sıçanı, Göçmen Sıçan ve Orman Faresi yakalanmıştır. Karanlık Dere mevkiinde kurulan kapanlara ise Orman Faresi ve Kızılsırtlı Fare yakalanmıştır. Arpasekisi civarında Kafkas Sincabı gözlenmiştir. Sabah erken saatlerde yapılan gözlemler sırasında Arpasekisi ve Karanlık Dere civarında 2 Tilki gözlenmiş olup yine 85

108 ILGAZ DAĞI MİLLİ PARKI bu bölgelerde ayı ayak izlerine rastlanmıştır. Milli Park içerisinde bulunan otellerin atıklarının bulunduğu alana akşam saatlerinde ayıların beslenmek amacıyla geldikleri otel görevlileri tarafından ifade edilmektedir. Milli Park sınırları içerisinde özellikle kış dönemlerinde kurdun bulunduğu yine yöre halkı tarafından bildirilmektedir. Kurt, Tilki, Ayı gibi hayvanlar büyük ve üreme potansiyeli düşük memeliler olduğundan insan faaliyetlerinden çabuk etkilenmekte ve sayıları hızla azalabilmektedir. Çalışma alanı büyük memeliler için sadece beslenme alanı olarak tercih edilebilir. Çünkü Milli Park içerisinde insan etkisi oldukça yüksek seviyededir. Kuşlar edilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında yapılan gözlemlerle, Milli Park içerisinde 34 kuş türü tespit Balıklar Ilgaz Dağı Milli Parkı sınırları içerisindeki akarsularda balık türlerine rastlanılmamıştır. Ancak, Baldıran Alabalık Çiftliği nde Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) nın yetiştiriciliğinin yapıldığı gözlenmiştir. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) Ilgaz Dağı Milli Parkı, Kastamonu kent merkezine 40 km, Çankırı kent merkezine 80 km uzaklıktadır. Milli Park, ülke karayolu ulaşım ağına Kastamonu-Çankırı Devlet Karayolu ile bağlanmaktadır.ilgaz Dağı Milli Parkı nın bölgesindeki ve Türkiye deki önemli merkezlere uzaklığı Tablo F.6 da verilmiştir. Tablo F.6. Ilgaz Dağı Milli Parkı nın bazı önemli merkezlere uzaklığı MERKEZLER MESAFE (KM) Ilgaz (Çankırı) 20 Kastamonu 40 Çankırı 80 Ankara 200 İstanbul 553 İzmir 790 Ilgaz Dağı Milli Parkı içerisinde 9 ve alanın hemen dışında 1 adet konaklama tesisi bulunmaktadır. Milli Park içerisinde bulunan 9 adet tesisin 7 si alanın kuzeyinde oteller bölgesi oluşturmaktadırlar. Alanda bulunan konaklama tesislerinin adı ve kapasiteleri Tablo F.7 de verilmiştir. 86

109 Tablo F.7. Milli Park ve yakın çevresindeki konaklama tesisleri TESİS ADI YATAK KAPASİTESİ Dağbaşı Otel 120 Le Chalet 60 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 50 ÖRSEM 132 Milli Savunma Bakanlığı 200 Jandarma Misafirhanesi 25 Başkent EDAŞ 25 Doruk Otel 150 Derbent Otel 24 Mountain Resort* 424 TOPLAM *Milli Park dışındaki tesis Konaklama tesisleri dışında, Karakeçilik Tepe de 1 adet kafe&restoran, MSB tesisinin alt katında tüm ziyaretçilerin kullanabildiği hediyelik eşya dükkânı ile Le Chalet tesisinin altında, arka tarafında, Bostan Köyü Köy Ürünleri El Sanatları Satış Merkezi ile yine oteller bölgesinde Jandarma kulübesi ve kayak dersi rezervasyon bürosu bulunmaktadır. Ayrıca, Milli Park ın kuzeydoğusunda, hemen sınırda, alabalık tesisi ile bir adet restoran, Derbent Otel in yanında otele ait bir adet restoran ve otelin hemen karşısında izinsiz piknik amaçlı kullanılan bir alan yer almaktadır. Ilgaz Dağı Milli Parkı içerisindeki sosyal altyapı tesislerinden yararlanan ziyaretçilerin sosyo-kültürel yapısını belirlemek ve Milli Park a bakış açılarını değerlendirebilmek için yapılan anket çalışmalarının sonuçları aşağıda verilmiştir. Fiziksel Gelişme Eğilimleri ve Büyüme Yönleri; Ilgaz Dağı Milli Parkı yakın çevresinde bulunan kırsal yerleşmelerde, yapılan arazi çalışmaları neticesinde, fiziksel gelişme eğilimi tespit edilememiştir. Nüfusun sabit kaldığı veya azaldığı yerleşmelerde ileride yeni yerleşim alanlarına ihtiyaç duyulması söz konusu değildir. Tarım ve Hayvancılık; Ilgaz Dağı Milli Parkı na komşu olan köyler alanın doğal özelliklerinden dolayı tarımsal faaliyetlerin yoğun yapıldığı yerleşimler değildir. İklim, doğa ve arazi koşulları bitkisel üretimde önemli sınırlılıklar olarak ortaya çıkmakta, hayvancılık ise daha çok nüfus açısından göreceli olarak genç ve kalabalık ailelerde yapılmaktadır. Alan açısından en önemli bulgulardan birisi de giderek azalan nüfus ve zorlaşan üretim koşullarından dolayı bitkisel üretimden vazgeçmelerin yaşanmasıdır. 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) Mevcut sorunlara ilişkin bir durum yoktur. KAYNAKLAR: -Çankırı İl Tarım Müdürlüğü (2011) -Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü ( ) -Çankırı Çevre ve Orman Müdürlüğü DKMP Şube Müdürlüğü(2011) 87

110 ( G ). TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum Kastamonu-Çankırı Ilgaz Kış Sporları Turizm Merkezi nin işaretlendiği 1/ ölçekli kroki ile Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı - Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi nin işaretlendiği 1/ ölçekli harita ektedir. G Fiziki Özellikleri DAĞLAR Ilgaz İlçesi'nin kuzeyinde yükselen Ilgaz Dağları, eteklerinden doruğa doğru sarıçam, karaçam ve köknar ağaçlarının hakim olduğu yer yer sık bir bitki örtüsü ile kaplıdır. Bu orman örtüsü ve saha oldukça zengin orman altı bitkileriyle desteklenmektedir. Orman altı bitki örtüsü içerisinde özellikle yabani orkideler dikkat çekmektedir. Yurdumuzda yetişen orkide çeşitlerinin çoğu, mevsimine göre görülebilmekte ancak, salep elde etmek maksadıyla yumrularının toplaması, bu nadide bitkinin geleceğini tehdit etmektedir. Ilgaz Dağları'nın yıl boyu akışlı suları ve zengin bitki örtüsünün oluşturduğu şartlar, aşırı avlanmaya rağmen nesillerini devam ettiren geyik, karaca, ayı, yaban domuzu, kurt, tilki, tavşan, keklik gibi yabani hayvanlara uygun yaşama ortamı oluşturmaktadır. Zengin bitki örtüsü ve içinde barındırdığı yaban hayatı ile kış sporları imkanları göz önüne alınarak Çankırı ve Kastamonu il sınırları içerisinde yer alan hektarlık kısmı Milli Park olarak ayrılmıştır. Milli Parkın bir kısmı ise mevcut potansiyelin planlı bir şekilde turizme kazandırılabilmesi maksadıyla 1997 yılında Bakanlar Kurulunca Kastamonu-Çankırı Ilgaz Kış Sporları Turizm Merkezi ilan edilmiştir. Turizm merkezinin planlama çalışmaları Bakanlığımızca tamamlanarak tasdik edilmek üzere Bayındırlık ve İskân Bakanlığına gönderilmiştir. Planlama çalışmalarının sonuçlanmasıyla birlikte yatırımcılara açılacak olan Ilgaz Dağının yerli ve yabancı turizm açısından cazibe merkezi olacağı umulmaktadır. Ilgaz Dağı Doruk Mevkii: Ilgaz a 23, Kastamonu ya 40, Çankırı ya 71, Ankara ya 203, İstanbul a ise 475 km uzaklıkta bulunan Ilgaz Dağı Doruk Mevkiine, İstanbul u Karadeniz e ve Doğu Anadolu ya bağlayan E-80 Karayolu üzerindeki Ilgaz İlçemizden Kastamonu ya ayrılan 23 km lik yolla ulaşılabilir. En yakın havaalanı olan Ankara Esenboğa ya 189 km. mesafede bulunan Doruk Mevkii, tabii güzelliği ve yaban hayatının zenginliği yanı sıra, kış sporları imkânlarıyla özellikle, kış döneminde yoğun ziyaretçi çekmektedir. Çankırı il sınırları içerisinde bulunan Ilgaz Doruk Oteli'nde konaklama imkânlarıyla birlikte kayakçılar için mekanik tesisler ve pistler mevcuttur. Kastamonu'ya ait kuzey yamaçlarda Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü'ne ait mekanik tesisler ve pistler ile konaklama tesisleri bulunmaktadır. 88

111 Aynı tepenin güney ve kuzey yamaçlarında yer alan ve birbirlerine çok yakın olan tesisler, Milli Park sınırları içerisinde kalmakta ve iki ilin insanlarının yanı sıra, başta Ankara olmak üzere çevre illerden gelenlere de hizmet vermektedir. Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı - Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi İç Anadolu yu Batı Karadeniz e bağlayan, Çankırı-Ilgaz sınırları içerisinde bulunan Ilgaz Kadın Çayırı-Yıldıztepe Turizm Merkezi, Kış turizminin yanı sıra, turizm, trekking, dağcılık, kamp ve eğitim imkanı ile dört mevsim turizme elverişli olan alan Bakanlar Kurulunca 1 Eylül 2005 tarihinde Turizm Merkezi, tarihinde Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edilmiştir. Ilgaz a 20, Çankırı ya 70, Ankara ya 200, İstanbul a ise 467 km mesafedeki Koruma ve Gelişim Bölgesine Ilgaz-Kastamonu karayolunun 13. kilometresinden doğuya ayrılan 7 kilometrelik bir yolla ulaşılmaktadır. Bölgeye en yakın havaalanı 186 km. uzaklıktaki Ankara Esenboğa havaalanıdır. Şehir merkezinden kayak tesislerine tur otobüsleri ve özel araçlarla ulaşmak mümkündür. İç Anadolu Bölgesinin karasal ikliminden Karadeniz in yağışlı iklimine geçiş özelliklerine sahip olan bölgede hakim rüzgar kuzey-kuzeybatı yönlerindendir. Kayak mevsimi Aralık ayında başlayıp Nisan ayına kadar sürer. Kar kalınlığı cm.dir. Kayak pistleri m. rakımlar arasında uzanmaktadır. Koruma ve Gelişim Bölgesinde 60 yataklı nitelikli bir adet konaklama tesisi bulunmaktadır. Tesiste konaklamanın dışında kayak dersi ve kayak malzemeleri hizmetleri sunulmaktadır. Koruma ve Gelişim Bölgesinde halen m uzunluğunda 2 adet babylift bulunmaktadır. Planlanan 10 adet pist tamamlandığında toplam 20 km.lik pist uzunluğuna ulaşılacaktır. Ilgaz Dağı Doruk mevkisinde bulunan 107 yataklı konaklama tesisi Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Merkezine 17 km. uzaklıkta bulunmaktadır. TERMAL KAYNAKLAR Çavundur Termal Kaynağı ve Kaplıca Tesisleri: Kurşunlu İlçesi Çavundur Beldesi nde bulunan termal kaynaktan 54 C sıcaklıkta 47 litre/saniye su çıkmaktadır. Belde'ye ve Gerede-Samsun (E 80) Devlet Karayolu'na 1.5, Kurşunlu'ya 9, Çankırı'ya ise 90 km. mesafede olan kaynak çevresinde, Çankırı Özel İdaresine ait iki adet modern havuzlu hamamı bulunan 38 oda ve 76 yataklı tesisin yanı sıra Belde Belediyesi tarafından işletilen iki adet açık havuz ile 100 yataklı bir konaklama ünitesi ve 20 yataklı özel bir pansiyon bulunmaktadır. Yol, su, elektrik ve telefonu bulunan termal kaynağın hemen yakınından Çankırı- Zonguldak Demiryolu geçmekte ve aynı yerde yolcu trenleri durmaktadır. Termal suyun fiziki ve kimyevi analizleri SSYB Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı laboratuarlarında yapılmış olup tıbbi değeri ile ilgili olarak Valiliğimizin başvurusu üzerine, İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve 89

112 Uygulama Merkezi tarafından tarih ve 97/90 sayılı aşağıdaki rapor düzenlenmiştir. Göndermiş olduğunuz, Sağlık Bakanlığı Çevre Sağlığı Müdürlüğünce düzenlenen Çankırı, Kurşunlu İlçesi, Çavundur Beldesi Kaplıca Maden Suyuna ait fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Araştırma Merkezimizce değerlendirilmiştir. Raporun içeriğine göre kaplıca suyu sodyum bikarbonatlı, hipertermal, hipotonik bir özellik taşımaktadır. Maden suyunun bizden talep edilen tıbbi yönden değerlendirilmesi ise şöyledir; Doğal sıcaklığı nedeniyle tüm ağrılı hastalarda kullanılabilmesi söz konusudur. Ancak uygulamaların banyo ve hareketsiz uygulamalı türleri için C'a kadar, hareketli havuzlar için C'a kadar soğutulması gerekmektedir. Bu suretle, her türlü romatizmal hastalıkların kronik dönemleri, ameliyat ve travma sekellerinde yararlı olacaktır. Alkalik özelliğine bağlı olarak, içme kürleri şeklinde değerlendirilmesi halinde karaciğer, safrakesesi ve safra yolları yetmezliklerinde kullanılabilecektir. Sarılık sonrası bozulan karaciğer fonksiyon testlerinin düzeltilmesi amacı ile pankreasla ilgili kronik hastalıklarda, Diabetes Mellitus ve Gut hastalığında yararlı olabilir. Kronik mide ve bağırsak iltihapları, böbrek ve idrar yolları kronik iltihaplarında, böbrek taşı oluşumunu engellemek için içme kürleri şeklinde değerlendirilebilir. Ancak içme kürleri için suyun sıcaklığının genellikle 20 ila 30 C soğutulması gereklidir. Su, sodyum iyonu içerdiğinden dolayı üst solunum yolları ve akciğerin alerji ve kronik iltihaplarında inhalasyon-aerosol tedavisi olarak değerlendirilebilir. Bu endikasyonlar göz önüne alınarak çizilecek projede, Tıbbi Ekoloji ve Hidro- Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezimizin danışmanlığının yararlı olacağı kanısını saygıyla arz ederim. Prof.Dr.Nurten ÖZER Merkez Müdürü Belediyeye ait iki havuz ve konaklama tesisi de hizmete açıktır. Termal kaynaktan yararlanmak maksadıyla Çankırı İl Özel İdaresi tarafından iki yıldızlı otel ve kür merkezi yapılmıştır. Acısu: Kurşunlu İlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında Hacımuslu Köyü yakınlarında olan Acısu İçmesi, geniş bir çayırlığın çeşitli yerlerinden kaynamaktadır. Bir bataklık oluşturan kaynaklardan toplam olarak saniyede 0.4 litre su çıkmaktadır. Sıcaklığı 15 C olan Acısu İçmesi tuzlu, bikarbonatlı, karbogazoz, demirli ve alkalik bir maden suyudur. Mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, pankreas hastalıklarında yararlı etkisi olan su, kanda yedek alkaliyi yükseltir, asit baz dengesini düzenler, safra yollarında safra akımını artırıcı bir etki yapar ve safra bileşimini değiştirir. Sarılık hastalığı sonrasında kanda birikmiş bulunan safra pignentlerinin temizlenmesini de kolaylaştıran bu maden suyunun, karaciğerin bozulan fonksiyonlarını düzeltici tesiri vardır. Şıhlar Nezle (Nuzla) Suyu: Korgun İlçesi'ne bağlı Şıhlar (Karatepe) Köyü yakınlarındaki bir dere yatağının kenarındadır. Korgun'a 8, Merkez İlçe'ye 26 km. 90

113 mesafede bulunan maden suyuna Çankırı-Ilgaz Karayolunun 23. km.'sinden ayrılan 3 km.'lik stabilize bir yolla ulaşılır. 12 C sıcaklığındaki suyun betonla çevrili bir çeşmesi bulunmaktadır. Soğuk, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı, karbogazoz bir içme suyu olan Şıhlar Nezle Suyu, İçme kürleri ile değerlendirilmektedir. Bozan Hamamı: Ilgaz İlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında, Aşağı ve Yukarı Bozan köyleri arasındaki bu maden suyu üstü açık, çevresi kapalı iki ayrı havuzdan oluşmaktadır. Hamam olarak nitelendirilmesinin sebebi banyo olarak da kullanılması olan suyun sıcaklığı 16 C, debisi ise 0.5 litre/saniyedir. Alkalik ve toprak alkalik, karbogazoz, demir ve arsenikli, bikarbonatlı bir su olan Bozan Hamamı, banyo uygulamalarında cilt hastalıklarına, içmece olarak ise sindirim sistemi rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Kükürt Köyü Kaynağı: Atkaracalar ilçesinin 14 km. kuzeyindeki Kükürt Köyü'nde bulunan kaynaktan 19 C sıcaklığında saniyede 0.5 litre su çıkmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, karbogazoz özellikte olan maden suyunun yaydığı serbest kükürtlü hidrojen kokusu bir kilometre mesafeden hissedilebilmektedir. Kükürt Köyü Kaynaklarının sindirim sistemi rahatsızlıklarını iyileştirici etkisi vardır. Hışıldayık İçmesi: Kurşunlu İlçesi'ne 30 km. mesafede bulunan Melan (Soğanlı) Çayı kıyısında, kayaların arasında iki yerden çıkan maden suyu başıboş olarak dereye akmaktadır. Sıcaklığı ortalama 18 C olan su, bol miktarda gazlı, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. Sindirim sistemi ve karaciğer rahatsızlıklarında yararları görülmektedir. Bayramören (Melan) İçmesi: Kurşunlu İlçesi'ne 20 km. mesafedeki maden suyu bir yamaçtan çıkmaktadır. Sıcaklığı 18 C olan suyun debisi ise 0.1 litre/saniyedir. Karbondioksit oranı oldukça yüksek, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı olan maden suyu, sülfat iyonu da içermesi sebebiyle acı bikarbonatlı sular grubuna da girmektedir. Bayramören İçmesi'nden mide, karaciğer, safrakesesi ve bağırsak rahatsızlıklarında yararlanılmaktadır. İÇMECELER Çankırı ili sağlık suları bakımından oldukça zengin bir çeşitlilik arzeder. Ancak, kapsamlı bir çalışmaya konu olmayan maden sularımızın bir kısmı hâlihazır durum itibariyle ekonomik görünmemekte, ekonomik görülenlerin çoğunluğunda ise herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Kazancı Maden Suyu: Ilgaz-Kastamonu Devlet Karayolu'nun 12. km.'sindeki Kazancı Köyünün batısındaki bir çayırlıktan kaynamakta olan maden suyu, büyük bir tabii havuzda biriktikten sonra çayırda dağılmaktadır. Sıcaklığı ortalama olarak 15 C, debisi ise 5 litre/saniye olan maden suyunun litresinde 1 gr.'ın üzerinde karbondioksit bulunmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, demirli, bikarbonatlı olan su, karaciğer, safra kesesi, pankreas, mide ve bağırsak hastalıklarında olumlu sonuçlar vermektedir. Ilısılık Maden Suyu: Ilgaz ilçesi'nin güneydoğusunda ilçeye 16 km. mesafedeki Ilısılık Köyü'nde bulunan kaynaktan 22.5 C sıcaklığında saniyede 0.05 litre su çıkmaktadır. Ekonomik değeri sınırlı olan su karbondioksitli, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. İçme kürleri ile yararlanıldığı gibi banyo uygulamalarından da olumlu neticeler alındığı söylenilmektedir. Mide, karaciğer, bağırsak, safrakesesi rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir. 91

114 Yukarıda sayılanların dışında Şabanözü İlçesi'nde; akciğer, safra kesesi, idrar yolları, romatizma, kırıklar, mide ile böbrek taşı rahatsızlıklarına kullanılan Dede (Çapar) Maden Suyu, cilt hastalıklarına kullanılan Karakoçaş Ilıcası, Orta Ilçesi'nde; cilt hastalıklarına kullanılan Derebayındır Köyü Hışıldağı ve Maden Suyu, şifalı su olarak bilinen Kısaç ve Buğuören Maden Suları, Ilgaz İlçesi'nde; romatizma ve cilt rahatsızlıklarına kullanılan Ödemiş Kaynarcı Suyu, cilt hastalıklarına (uyuz) kullanılan Bozatlı Suyu, mide şişkinliklerinde kullanılan Yalaycık Maden Suyu, Korgun İlçesi'nde; şifalı su olarak bilinen Ildızım İçmesi, Yapraklı İlçesi'nde; şifalı su olarak bilinen Şahçuvaz Ilıcası ve doktorlarca böbrek taşı düşürmede önerilen Kullar Maden Suyu gibi içmece ve termal kaynaklar bulunmaktadır. G.1.2. Kültürel Değerler İl genelinde bulunan 362 adet kültür varlığının dağılımı Ek 3 de gösterilmiştir. Genel olarak Roma ve Bizans Dönemlerine tarihlendirilen ve Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü 'nce değişik zamanlarda tescili yapılan Arkeolojik Alanlar ile bilinen orijinal isimleri, Merkez İlçe'den başlayarak aşağıya çıkartılmıştır. Merkez : Çorak yerler Miyosen Çökelleri, Garnizon Şehitliği, Alaçat Köyü Kültepe Antik Yerleşimi ve Nekropol Alanı, Balıbağ Köyü Sarıiçi Mevkii (Eski Tunç Devri M.Ö ), Güveytepesi Höyüğü, Kentsel Sit Alanı, Ünür Köyü Höyüğü ve Nekropol Alanı, İnandıktepe Höyüğü ve Antik Yerleşimi. Çerkeş Mezarları. : Yoncalı köyü Höyüktepe Yamaç Yerleşmesi, Yakuplar Köyü Kaya Eldivan : İlçe Merkezi'nin kuzeyinde Eldivan Höyüğü. Ilgaz : Cendere Köyü Salman Höyük, Bölüktepe Höyük ve Tümülüsü, İnköy Kaya Mezarları, Kurmalar Köyü Yerleşimi Kurşunlu: Köprülü ve Köyü civarında Yedi Kapılar kaya mezarları. Orta: Kalfat Beldesi çevresinde Asmaca Yerleşimi ve Nekropol Alanı, Ağıllar Gölet Mevkii Yerleşim Alanı, Sekmenin ve Ağaçini Kaya Yerleşimi, Höyük ve Nekropol Alanı. Yapraklı: İkizören Roma Nekropolü ve Kale. Yukarıda sayılanların dışında Çerkeş İlçesi Meydan Köyü çevrelerinde antik yerleşim izlerine rastlanılmıştır. Müzemizde adet arkeolojik, adet Etnografik, adet Sikke olmak üzere toplam adet eser bulunmaktadır. Merkez ilçe Yapraklı yolu üzerinde bulunan alanda Çankırı Müzesi ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi arasında ortaklaşa yürütülen bilimsel içerikli kazı çalışmaları 1997 yılından beri sürdürülmektedir. 92

115 Geç Miyosen omurgalı fosil yataklarından olan ve oldukça zengin bir faunaya sahip olan alanda günümüzden 8 milyon yıl önce yaşamış hayvan fosilleri (tek tırnaklılar, çift tırnaklılar, hortumlular ve maymunlar) bulunmuştur. Özellikle yapılan kazılarda nadir olarak rastlanan Hominoid fosilleri ilk kez bu lokaliteden çıkarılmıştır. Kazılarda açığa çıkarılan fosiller Çankırı Müzesinin bir bölümünde oluşturulan seksiyonda sergilenmektedir. Çankırı Folkloru: Aslında çok geniş bir araştırma ve inceleme konusu olan Çankırı Folkloru'nu biz burada kısaca ve ana hatlarıyla ele alacağız. Bu konudaki müstakil eserleri de, yeni yetişen Çankırı evlatlarının mutlaka verecekleri inancını taşımak istiyoruz. Aksi takdirde, kendilerinden evvelki neslin işlemiş oldukları hatayı devam ettirmek gibi büyük bir vebali omuzlamış olacaklarını zannediyoruz. Genel bilgiler vermek bakımından Çankırı folklorunda etkili bir rolü bulunan gelenek ve görenekleri tanıtmak yerinde olacaktır. Çankırı halkının yaşayışı ve dünyası hakkında öğrenmek istediklerimizin hemen tamamı merkez ilçe hayatından uzak kalmış olan köy ve kasabalarında daha geniş ve daha canlı bir şekilde görülebilmektedir. Çankırı, değişen her türlü hayat şartları ve tarzına rağmen, gelenek ve göreneklerinden "öz olarak" çok şey kaybetmeyen nadir bir ilimizdir. Nitekim yavuklusuna (nişanlısına) kenarı işlemeli mendil gönderen genç kızları kalmamış olsa bile, aynı kızları ve kadınları yolda yürürken hala erkeklerin önünden geçmezler. Çünkü sımsıkı ve hem de farkında olmadan, yürekten bağlı oldukları açıkça görülen "töre"ye aykırı bilirler erkek önünden geçmeyi... Yine aynı şekilde, davullu-zurnalı, üç gün üç gece yapılan düğünlerin yerini, belediye nikah salonu veya düğün salonu törenleri almışsa da gerdeğe giren güveyi yumruklanır ve az önce sağdıçlar tarafından camiden (yatsı namazından) getirilmiştir. Gelinlerin kına gecesi kınaları yakılır ve kına gecesi oyunlarında mutlaka bindallı veya üçetek giyilir. Bütün bu ve buna benzer hususlar, Çankırı'da gelenek ve göreneklerin "öz olarak" değil, şekil olarak bazı zaruri değişmelere uğradığını göstermektedir. Her sene kış mevsiminde büyük yaran sohbetleri ve hemen her düğünde, "baş donanması" merasimleri de gençler arasında uygulanmakta ve öz haliyle yaşatılmaktadır. Çankırı'da diğer illerimizde hemen hiç rastlanmayan bir husus daha vardır ki o da, gençlerin büyük bir çoğunluğunun, mahalli halk oyunlarını oynayabilmeleri, saz çalıp türkülerini aslına uygun tarzda söyleyebilmesidir. Mahalli halkoyunları, çeşitli okullarda kurulan ekiplerce yaşatılmakta, halk eğitimi kurslarında da bu oyunlar öğretilerek canlılığı muhafaza edilmektedir. Hele Eldivan İlçesindeki düğünlerde kurulan Seymen Alayı aslından hiçbir şey kaybetmeden güzel bir gelenek olarak yaşatılmaktadır. Yine Eldivan ilçesinde yapılan eğlencelerde ve düğünlerde kukla gösterileri, kayda değer bir başka numunedir. 93

116 MAHALLİ EL SANATLARI İl genelinde el sanatları açısından en önemli faaliyet, hanımların çeyiz hazırlamaya yönelik çalışmalarıdır. Halk Eğitim Merkezleri tarafından yaygın olarak açılan kurslara çok sayıda katılım olmakta ve bu kurslara devam eden hanımlar, kendilerinin ve yakın çevrelerinin ihtiyaçlarını hazırlamaktadırlar. Halk Eğitim Müdürlüğümüz öğretmen ve öğrencileri ülke genelinde her yıl yapılan yarışmalarda özellikle Beyaz İş-Nakış dalında olmak üzere değişik kategorilerde dereceye girmekte ve ödüller almakta, ilimizi en iyi şekilde temsil etmektedirler. Çeyize yönelik el sanatları dışında hanımlarca günlük kullanıma yönelik olarak kazak, çorap ve eldiven gibi giyecek eşyaları da örülmektedir. Erkekler tarafından yapılan el sanatları arasında bitkilerin gövde ve dallarından üretilen bir kısım ziraat aletleri ile meyve ve sebze naklinde kullanılan sepetler ile bazı ev ve mutfak malzemeleri bulunmaktadır. Fındık, söğüt, kavak ve tavşan çakıldağı gibi bitkilerin ince ve uzun sürgünleri ile incecik çam tahtaları kullanılarak belli ölçülerde örülen sepetler yöreye has hey, hey yavrusu, teskere, kavsara gibi isimlerle anılmakta olup iki hey dolusu ürünü bir yük, iki hey yavrusunun ürünü ise bir tay şeklinde ifade edilmektedir. MAHALLİ MUTFAK Çankırı yöresinde geleneksel beslenme biçimi etkinliğini sürdürmektedir. Yöre insanının beslenme alışkanlıklarında Orta Anadolu özellikleri görülür. Beslenmenin temelinde buğday ve buğday ürünleri bulunmaktadır. Tarhana, bulgur, keşkek, yarma, erişte vb. yiyecekleri ev ekonomisi çerçevesinde yöre halkı kendisi üretir. Anadolu'nun pek çok yerinde olduğu gibi kimi yiyecek maddeleri kurutulmak, salamura yapılmak, turşu kurularak ve diğer bası usûllerle kışa hazırlanır. Kıyma, kavurma, sucuk gibi etlikler, kurutulmuş fasulye, patlıcan, biber gibi sebzeler, konserveler, değişik meyvelerden reçeller bunlar arasındadır. Hamura çeşitli maddeler katılarak sacda, yağda, fırında ve tencerede pişirilerek çok sayıda yemek yapılmaktadır. Tava çöreği, yazma çöreği, bükme, gözleme, cızlama, tatar böreği, iri hamur, mantı, pıhtı, çullama bunların başlıcalarıdır. Tarhana, toyga, şaştımaşı, tutmaç, yarma, dene, cümcük gibi çorbalarda ana madde buğday ürünleridir. Yaş ve kuru sebzeler beslenmede ikinci sırayı alır. Hayvani besin tüketimi sınırlıdır. Kentsel alanlarda hazır yiyecekleri kullanma alışkanlıkları gelişmekle birlikte evde hazırlanan geleneksel yiyeceklerin ucuza gelmesi ile dağıtım ağının hazır yiyecekleri bütün yerleşme birimlerine ulaştıracak düzeyde olmaması da durumu etkilemektedir. Aşağıda yöremize ait bazı yiyeceklerle ilgili bilgiler verilmiştir. Yâran Güveci: 2 kg kuzu eti güveç kabında kendi suyuyla pişirilir, 3 baş soğan, iki baş sarımsak, 5 adet sivri biber, yarım kg domates ince doğranarak, baharat (karabiber, pulbiber, kimyon), tuz ve bir kaşık salçayla birlikte ete ilave edilir. Doğranarak ayrı bir kapta kızartılan 1 kg patlıcan, güveç kabındaki malzeme ile bir sıra malzeme, bir sıra patlıcan şeklinde yerleştirilir. Üzeri domates ve biberle süslenerek üç bardak su konulmak suretiyle fırına sürülür ve yarım saat pişirilir. 94

117 Bütün Et: 2,5 kg keçi eti yıkanarak orta boy parçalara ayrılır. Bir kaşık tereyağ veya margarinle tencerede biraz çevrilir, etin miktarına göre 1-2 litre sıcak su ve 1 kaşık salça ilave edilir, 7 baş orta büyüklükte soğan bütün olarak etlerin arasına yerleştirilir. Pişen etler tek tek ayrı bir tencereye yerleştirilir, tel süzgeçten geçirilen et suyu ve tuz ilave edilerek bir taşım kaynatılır. Bir çay kaşığı baharat (yenibahar) ilave edilerek servis yapılır. Mantı: 2,5 bardak un, bir yumurta ve yeteri miktar tuz konularak katı bir hamur elde edilir. Büyükçe pazılanarak dinlenmeye bırakılır. 200 gr kıymaya, ince kıyılmış yarım demet maydanoz ve 1 adet soğan tuz, karabiber ve nane eklenir ve yoğrularak iç malzemesi elde edilir. Pazılar un yardımıyla 2 mm kalınlığında açılır. Enine ve boyuna 2 cm aralıklarla kesilerek ortaya çıkan karelerin içine bir miktar malzeme konulmak suretiyle kapatılır. Kızgın fırında beş dakika bekletilerek kaynamış tuzlu suya atılmak suretiyle pişirilir. Süzgeçle ayrı bir kaba alınan yemek üzerine sarımsaklı yoğurt ilave edilir. Yağ, salça, biber ve nane ile yapılan karışım üzerine dökülerek servis yapılır. Bazlama: Mayalı hamurdan yapılan ekmek çeşididir. Un, ev mayası, kaynatılmış veya suyu çıkartılmış patates ezmesi bir miktar yoğurt ve tuz kullanılan bazlamanın yapılışı ise şöyledir. Elenen un yekpare ağaç gövdesinden oyulmuş tekne içine konulur. Teknenin boş bırakılan kısmına ev mayası, patates ezmesi, yoğurt ve tuz ilave edilerek hamur yoğrulur. Katı olması durumunda su ilave edilerek kulak memesi yumuşaklığına gelinceye kadar yoğurma işlemine devam edilir. Mayası gelmesi için üstü örtülmek suretiyle bir saat kadar bekletilen hamur büyük pazılar halinde tekneden alınarak el yaslağacı (el yaslı ağacı) kullanılarak açılır. Bir örtü üzerine alınan açılmış hamurlar üzeri örtülerek bir müddet daha bekletilir. Küllenmiş kızgın sac üzerinde pişirilen hamurlar soğuduktan sonra kullanılır. Yağlı Gözleme: Un, su ve tuz ile maya katılarak elde edilen hamur mayası gelinceye kadar bekletilir. Küçük pazılar alınarak ince olarak açılır ve sac üzerinde pişirilir. Üzerlerine yağ sürülerek üst üste konulan ekmekler sıcak olarak servis yapılır. Katmerli: Un ılık suda içine maya konularak hamur yapılır. Üzeri iyice örtülerek dinlenmeye bırakılan hamur, mayası gelince avuç içi büyüklüğünde pazılanır. Oklağaç (ince ve uzun oklava) yardımıyla kalınca açılan hamur içine sıvı yağ sürülerek katlanır. Araları yağlanarak birkaç kat yapılan hamur tekrar normal kalınlıkta açılır ve kızgın sac üzerine alınır. Pişerken de tekrar yağlanan ekmek hafif soğutularak servis yapılır. Tarhana Çorbası: İki çeşit tarhana yapılmaktadır. a. Un Tarhanası: Koyuca yapılan ayran, ekşimesi için biraz ısıtılarak un ve tuz katılmak suretiyle katı bir hamur elde edilir. Bir hafta kadar bekleyen hamur, sabah güneş doğmadan önce küçük parçalar halinde temiz örtülere dökülür. Güneşle birlikte tavlanan hamurlar un haline gelinceye kadar ufalanır. Güneşte iyice kurutulan tarhana temiz bez torbalarda muhafaza edilir. Pişirilmesi: Malzeme olarak l kepçe tarhana, l kaşık yağ, l kaşık salça, biraz kıyma ve tuz kullanılır. Tarhana birkaç saat önce soğuk su ile ıslatılır ve arada karıştırılarak suyu emmesi sağlanır. Yağ ve kıyma birlikte kavrulur, üzerine salça ilave edilerek bir süre daha kavrulan malzemelere ıslanan tarhana ve su ilave edilerek topak olmaması için kaynayıncaya kadar karıştırmaya devam edilir. Gerektiği kadar tuz 95

118 konulur ve koyu sarı bir renk alıncaya kadar kaynatılır. Tereyağı ve kuru nane kızartılarak üzerine dökülür ve servis yapılır. b. Katıklı Tarhana: Domates, kuru soğan, biber salçası, dere otu gibi malzemeler ince ince doğranarak karıştırılır, birlikte haşlanır. Soğuduktan sonra un tarhanası gibi yapılır ve pişirilir. Tarhana çorbası kış dönemleri ile Ramazan aylarının vazgeçilmez birinci yiyeceğidir. Özellikle Ramazanlarda içine ıslatılmış kuru bakla ilave edilerek yenmesi çorbaya ayrı bir lezzet katar. Keşkek: Beyazlaşıncaya kadar dibekte dövülen buğdaya keşkek denilmektedir. Tereyağı ile kavrulan etin üzerine su, tuz ve keşkek konularak karıştırılmadan fırına verilerek pişirilir. Mıkla: Tereyağı ile kıyma kavrulur, içine ince doğranmış kuru soğan eklenerek kavurmaya devam edilir. Baharat ve tuz katılarak kısık ateşte pişirilir. Pişen et göz göz açılarak buralara yumurta kırılır. Başka bir kapta eritilen tereyağı sıcak olarak üzerine dökülür ve kapak örtülerek bir süre daha pişirilir. Ateşten indirilen yemek servise hazırdır. Tutmaç: Yarım kg un, yeteri kadar su ve tuz katılarak hamur yapılır. Üçe ayrılan hamur pazilenerek oklava aracılığı ile açılır ve 5 mm 2 büyüklüğünde kesilir. Suyuyla bekleyen haşlanmış mercimeğin üzerine dökülerek iki taşım kaynatılır. Soğumaya bırakılan yemeğin üzerine, içine iki diş sarımsağın dövüldüğü bulamaç halindeki süzme yoğurt dökülerek karıştırılır. Yağ, salça, kıyma ve kuru nane ile yapılan sos dökülerek servis yapılır. Bamya: Kaynar su ile ıslatılan kuru çiçek bamyanın salya yapmaması için ıslama suyuna biraz tuz katılır. Bamyalar dizgi ipinden çıkartılarak gerekli temizlik yapılır. Aynı tencerede ince kıyılmış soğan, yağ ve salça konularak kavrulur, üzerine pişmiş kuşbaşı et ilave edilir ve biraz daha karıştırılarak kaynamış su konulur. Tencerenin kapağı kapatılarak kısık ateşte pişmeye bırakılır. Pişerken tuzu katılır. Serviste arzuya göre limon bulundurulur. Yumurta Tatlısı: 12 adet yumurta sarısı ve beyazı ayrılarak farklı kaplara konulur. Yumurtanın beyazı kar rengini alacak şekilde çırpılır ve koyulaştırılır. Yumurtanın sarısı da ayrı bir kapta iyice çırpılır ve yumurtanın beyazına katılır. 2 kaşık un irmiği ilave edilerek karıştırılır. Yağlanmış kalıplara dökülerek önceden kızdırılmış fırına sürülür. 150 C de 35 dakika pişirilir ve soğutmaya bekletilir. Bir tencereye 4.5 su bardağı su konur ve kaynatılır. Kaynadıktan sonra 5 su bardağı şeker ilave edilir. Koyuluncaya kadar kaynatılır. Şerbet soğutulmaya alınır. Tatlıya şerbet ılık olarak ilave edilir ve servise sunulur. Hoşmerim: Tavanın içine 500 gram tereyağı konulur ve eritilir. 500 gr. un ilave edilerek pembeleşinceye kadar kavrulur. İçine kaynatılmış yarım bardak sıcak su ve 1 kahve kaşığı tuz konularak bir iki defa çevrilir. Ocaktan indirilerek servis tabağına konur ve soğutulur. Üzerine 1,5 su bardağı bal dökülerek servise sunulur. 96

119 YEREL ETKİNLİKLER Ahilik Kültür Haftası (Ekim ayı) : Türk milletinin ahlaki, iktisadi ve sosyal düzenini sağlayan tarihi unsurlardan biri olan Ahilik Kültürünün toplumumuzun yapısına olan etkilerinin incelenmesi, açıklanması, tanıtılması, canlılığını koruyarak devamlılığının sağlanması ve yaşatılması amacıyla İl Kutlama Komitesi tarafından 14 yıldan beri düzenlenmektedir. Atatürk'ün Çankırı'ya Gelişi Ve Karatekin Festivali (Ağustos ayı ikinci yarısı): İlimizin tanıtılması, Atatürk'ün anılması, halkımıza kültür ve sanat etkinlikleri sunulması amacıyla Valiliğimiz ve Belediye Başkanlığımız tarafından düzenlenen festival süreklilik kazanamamıştır. Atkaracalar Geleneksel Yayla Festivali (Haziran ayı) : İlçe halkı, çevre ilçelerin halkı ve ilçe dışında yaşayan insanların kaynaşmasını ve ilçenin tanıtımını sağlamak için Kaymakamlık ve Belediye Başkanlığı tarafından geleneksel olarak 1994 yılından beri düzenlenmektedir. Çavundur Kaplıca Festivali (Eylül ayı ilk haftası) : Kurşunlu Çavundur Belediyesi tarafından ilk defa 2000 yılı Ekim ayında gerçekleştirilen şenliğin amacı Sağlık Turizmi açısından önemli bir konuma sahip kaplıcanın tanıtılmasıdır. Çerkeş Kültür ve Hayvancılık Festivali (Ağustos ayı): Bölgesel kültürün, tarihsel ve turistik değerlerin tanıtılması, bölge ekonomisini oluşturan hayvancılığın geliştirilmesi ve ürünlerinin tanıtılması amacıyla Çerkeş Kültür ve Hayvancılık Festivali Tertip Komitesi Başkanlığı tarafından 8 yıldan beri düzenlenmektedir. Eldivan Kiraz Festivali ve Geleneksel Yağlı Güreşler (Haziran ayı ikinci yarısı): Tabii güzelliklerinin yanı sıra kiraz üretimi ile de meşhur olan Eldivan İlçemizde, geçmişte yapılan Kiraz Bayramı geleneğinin yeniden canlandırılması yolunda Kaymakamlık ve Belediye Başkanlığı'nın gayretli ve uyumlu çalışmalarıyla 1992 ve 1993 yıllarında düzenlenen festival geleneksel olarak devam ettirilmektedir. Cuma günü başlayan etkinlikte birinci gün Hacı Murad-ı Veli anılmakta, ikinci gün kiraz yarışmaları, mahalli ve milli oyunlar, gençlik ve halk konserleri, sergiler, THK tarafından paraşüt atlayışları gerçekleştirilmekte, üçüncü gün ise milli düzeyde yağlı pehlivan güreşleri yapılmaktadır. Ilgaz Dağı Kültür ve Turizm Festivali (Şubat ayı ilk haftası): Ilgaz Dağının sunduğu kış turizmi imkânları, yayla ve mesire yerleri ile keşfedilmeyi bekleyen enfes güzellikleri tanıtmak amacıyla ilk olarak 2001 yılında Kaymakamlıkça düzenlenen festival etkinlikleri içerisinde tarihi ve tabii güzellikleri ile dikkat çeken yerlerin ziyaret edilmesi, spor karşılaşmaları, müzik şöleni, halkoyunları gösterileri, yarışmalar ve misafirlere mahalli yiyeceklerin ikramı yer almaktadır. Kızılırmak Kavun Festivali (Ağustos ayı son haftası) : Kızılırmak yöresinin ve kavununun yurt çapında tanıtımının yapılması amacıyla 1993 yılından beri Kaymakamlık ve Belediye Başkanlığının işbirliğiyle geleneksel olarak düzenlenen festivalde kavun teşvik müsabakası, cirit oyunları, müzik şöleni ve halk oyunları gibi aktiviteler gerçekleştirilmektedir. 97

120 Maruf Köyü Yağlı Pehlivan Güreşleri (Temmuz ayı ): Korgun İlçesi'ne bağlı Maruf Köyünde Köy Geliştirme Derneği ve Muhtarlık tarafından 1991 yılından beri milli düzeyde organize edilmektedir. Halkın eskiden düğünler ve özel günlerde yapılan güreşlere olan özlemini gidermek ile köyü tanıtmak ve gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla organize edilmektedir. Şabanözü Geleneksel Kültür-Sanat Festivali (Temmuz ayı ilk haftası): 1960 yılından beri düzenlenen yağlı pehlivan güreşleri 1975 yılından itibaren Belediye Başkanlığı tarafından organize edilmeye başlanmıştır yılından itibaren 1. Sınıf Organizasyon olarak ananevi özellik kazanan güreşler milli düzeyde bütün pehlivanlara açık olarak yapılmaktadır. Geleneksel Yapraklı Yayla Festivali Kültür Ve Sanat Şöleni (Haziran ayı birinci haftası): 1965 yılından beri Belediye Başkanlığının desteğiyle Gençlik ve Spor Kulübü tarafından tarihi panayır yerinde milli düzeyde ananevi yağlı pehlivan güreşleri düzenlenmektedir. İlçeyi tanıtmak, gelenekleri yaşatmak ve ilçe ekonomisine katkıda bulunmak amacıyla düzenlenen güreşlerin 1994 yılından itibaren farklı etkinliklerle zenginleştirilerek organize edilmesi planlanmaktadır. G.2. Turizm Çeşitleri DOĞA VE YEŞİL TURİZMİ Çankırı Kalesi: Geçmiş yıllarda çevre düzenlemesi yapılarak ağaçlandırılan Kale ılık bahar ve sıcak yaz günlerinde halkımızın rağbet ettiği güzel bir mesire yeri ve ziyaretgâhtır. Çankırı Fatihi Karatekin Bey in Türbesi'nin de bulunması kalenin önemini artırmaktadır. Çankırı'nın tamamına hâkim bir tepe üzerinde olan Kale'de elektrik, su, telefon, mescit, otopark umumi tuvalet ile oturma yerleri mevcut olup araç ile çıkılabilmektedir. Karaköprü Bahçeleri: Merkez İlçe'nin kuzeybatısında Tatlı Çay'ın her iki yanında bulunan bahçeler, şehrin güneyinde bulunan Feslikan Bahçeleri'yle birlikte Çankırı'nın akciğeri niteliğindedir. Yakın geçmişte sadece yazlık olarak kullanılan köşkleri, envai türlü yeşillikleri, mümbit toprağı ve zengin sosyal hayatıyla Çankırılı'nın vazgeçilmez alışkanlıklarından olan bahçelerde, günümüzde çoğunlukla yılın tamamında oturulmakta ve alışkanlıkların devamı olarak sebze ve meyve üretimi sürdürülmektedir. Orman Fidanlığı Mesire Yeri: Merkez İlçenin kuzeybatısında şehre 5 km. mesafede bulunan Orman Fidanlığı bünyesindeki mesire yerine Çankırı-Kastamonu yoluyla ulaşılmaktadır. Masabank tipinde oturma yerleri, kameriyeler, ocaklıklar, çeşmeler, umumi tuvalet, jetonlu telefon ve elektriğin bulunduğu mesire yeri ve çevresi, çoğunluğu çam olmak üzere değişik ağaç ve süs bitkileriyle yeşillendirilmiştir. Eldivan İlçesi ve Bülbül Pınarı Mesire Yeri: İl Merkezi'ne 20 km. mesafedeki Eldivan İlçesi, nadide tabii güzelliklere ve günübirlik imkânlara sahip bir yerleşim yeridir. Eldivan Dağı'nın İlçe'ye bakan tarafları çoğunlukla çam olmak üzere meşe, yabani fındık, dağ kavağı ağaçlarıyla ve zengin bir orman altı bitki örtüsüyle kaplıdır. Kiraz meyvesi üretimi ile de meşhur olan Eldivan'a ulaşım, 08:00 20:00 saatleri arasında karşılıklı olarak çalışan Belediye otobüsleriyle sağlanmaktadır. 98

121 İlçe Merkezi'ne 5 km. mesafede bulunan Bülbül Pınarı Orman İçi Mesire Yeri'ne asfalt bir yolla ulaşılmaktadır. Bahar ve yaz günlerinde yoğun bir ziyaretçi akınına uğrayan mesire yeri geniş bir alana yayılmış olup, masabank tipinde oturma yerleri, ocaklıklar, çeşmeler, umumi tuvaletler, büfe, yağmur barınağı, seyir teras ve kulesi, otopark, çocuk parkı, telefon ile 7 yataklı bungalov tipi bir dinlenme evi bulunmaktadır. Giriş ücretlidir. İlçede, Bülbül Pınarı Mesire Yeri'nin dışında Karadere ve Saray Göletleri çevreleri ile orman içindeki çeşme ve su kaynakları civarında da çok sayıda piknik ye kamp yapmaya elverişli alan mevcuttur. Günübirlik ziyaretçiler her türlü ihtiyaçlarını İlçeden karşılayabilirler. Kadın Çayırı Mesire Yeri: Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı - Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi sınırları içerisinde kalan mesire yeri Ilgaz'a 20, Çankırı'ya 70, Kastamonu'ya 30 km. mesafededir. Kadın Çayırı Orman İçi Mesire Yeri'ne, Ilgaz-Kastamonu Devlet Karayolu'nun 13. km.'sinden doğuya ayrılan 7 km.'lik asfalt bir yolla ulaşılmaktadır. Ilgaz Orman İşletme Müdürlüğü tarafından 10 hektarlık bir alanda düzenlenmiş olan mesire yerinde, günübirlik ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılayacak masabank türü oturma yerleri, ocaklıklar, çeşme ve tuvaletler bulunmaktadır. Derbent Şehitliği ve Mesire Yeri: Ilgaz'a 24, Çankırı'ya 74 km. mesafede yer alan mesire yeri Ilgaz-Kastamonu Devlet Karayolu kenarındadır. 5 hektarlık alana sahip olan mesire yerinde 12 oda 42 yatak kapasiteli bir motel yer almakta, kış sporu yapmak isteyenlerin yanısıra özel arabalarıyla seyahat edenlerce kısa süreli dinlenmeler için de tercih edilmektedir. Masabank türü oturma yerleri, ocaklıklar, çeşmeleri ve tuvaleti mevcuttur. Sarıçam, karaçam ve köknar ağaçlarıyla kaplı olan mesire yerinde elektrik ve telefon imkanları da mevcuttur. Çerkeş Orman Fidanlığı Mesire Yeri: İlçe Merkezine 3.5 km. mesafedeki Orman Fidanlık Müdürlüğü sahasında bulunan bataklık ve sazlık alan değerlendirilerek halkın piknik yapabileceği şekilde düzenlenmiştir. Değişik bitki çeşitleri ile yeşillendirilen mesire yerinde gökkuşağı alabalığı ve aynalı sazan balığı da yetiştirilen dört adet suni gölün yanı sıra masabank tipi oturma yerleri, ocaklıklar, çeşmeler, çocuk parkı, umumi tuvalet ile içinde etnoğrafik eserlerin de sergilendiği bir misafirhane binası bulunmaktadır. Ziyaretçilerin ücretsiz olarak girebildikleri mesire yerinde bulunan göllerde sportif olta balıkçılığı yapılabilmektedir. Seybeli (Işık Dağı) Orman İçi Mesire Yeri: Çerkeş-Kızılcahamam (Ankara) Karayolu üzerinde bulunan mesire yeri Çerkeş İlçesi'ne 20 km. mesafededir. Işık Dağı'nın kuzey yamaçlarında yer alan mesire yerinde masabank tipi oturma yerleri, ocaklıklar, çeşmeler, yağmur barınağı, otopark ve umumi tuvalet mevcuttur. Çerkeş-Kızılcahamam Karayolu mesire yerinin içinden geçmektedir. Yukarıda sayılanların dışında Orta, Kurşunlu ve Ilgaz İlçeleri'nden geçen Devrez Çayı, Çerkeş ve Bayramören İlçeleri'nden geçen Soğanlı Çayı ile Kızılırmak İlçesi nden geçen Kızılırmak kıyılarında, Şabanözü İlçesi Karaören Göleti ile Güdüllü, Çivitçi ve Bayramyeri Bahçelerinde, Kurşunlu İlçesi Büyükgöl yöresinde, Merkez İlçe Apsarı Göleti çevresinde, Orta ilçesi Güldürcek Barajı civarında günübirlik ziyaretler için uygun yerler bulunmaktadır. 99

122 KIŞ TURİZMİ Kastamonu Çankırı Ilgaz Kış Sporları Turizm Merkezi 2600 m.ye ulaşan Ilgaz Sıradağları üzerinde Çankırı ve Kastamonu il sınırları içerisinde bulunan Ilgaz Kış Sporları Turizm Merkezi Ilgaz Dağı Milli Parkı içerisinde yer alır. Kış turizminin yanı sıra, sahip olduğu doğal güzellikleri ile dört mevsim turizme elverişli olan alan turizme kazandırılabilmesi maksadıyla 1997 yılında Bakanlar Kurulunca Kış Sporları Turizm Merkezi ilan edilmiştir. Ulaşım: Ilgaz a 23, Kastamonu ya 40, Çankırı ya 71, Ankara ya 203, İstanbul a ise 475 km uzaklıkta bulunan Kayak Merkezine, İstanbul u Karadeniz e ve Doğu Anadolu ya bağlayan E-80 Karayolu üzerindeki Ilgaz İlçemizden Kastamonu ya ayrılan 24 km lik yolla ulaşılabilir. Merkeze en yakın havaalanı 186 km. uzaklıktaki Ankara Esenboğa Havaalanıdır. Şehir merkezinden ve Ilgaz İlçemizden kayak tesislerine tur otobüsleri ve özel araçlarla ulaşmak mümkündür. Coğrafya: İç Anadolu Bölgesinin karasal ikliminden Karadeniz in yağışlı iklimine geçiş özelliklerine sahip olan bölgede hakim rüzgar kuzey-kuzeybatı yönlerindendir. Kayak mevsimi Aralık ayında başlayıp Nisan ayına kadar sürer. Kar kalınlığı cm.dir. Kayak pistleri m. rakımlar arasında uzanmaktadır. Konaklama ve Diğer Hizmetler: Kayak Merkezinde 1 tanesi Çankırı sınırları içinde olmak üzere 3 adet konaklama tesisi bulunmakta, kamu kuruluşlarına ait de dört adet tesis yer almaktadır. Tesislerde kış sporlarına yönelik malzeme ve eğitim hizmetleri de sunulmaktadır. Mekanik Tesisler ve Pistler: Turizm Merkezinde mekanik tesis olarak; 700 m. uzunluğunda ve 700 kişi/saat kapasiteli bir adet çift iskemleli telesiyej ile 950 m. uzunluğunda 1000 kişi/saat kapasiteli 1 adet teleski bulunmaktadır. Turizm Merkezinin ilimiz sınırları içerisnde kalan bölümünde 300 m. uzunluğunda 1 adet de babylift mevcuttur. Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı - Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi İç Anadolu yu Batı Karadeniz e bağlayan, Çankırı-Ilgaz sınırları içerisinde bulunan Ilgaz Kadın Çayırı-Yıldıztepe Turizm Merkezi, Kış turizminin yanı sıra, turizm, trekking, dağcılık, kamp ve eğitim imkanı ile dört mevsim turizme elverişli olan alan Bakanlar Kurulunca 1 Eylül 2005 tarihinde Turizm Merkezi, tarihinde Çankırı - Ilgaz Kadın Çayırı Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edilmiştir. Ulaşım: Ilgaz a 20, Çankırı ya 70, Ankara ya 200, İstanbul a ise 467 km mesafedeki Koruma ve Gelişim Bölgesine Ilgaz-Kastamonu karayolunun 13. kilometresinden doğuya ayrılan 7 kilometrelik bir yolla ulaşılmaktadır. Bölgeye en yakın havaalanı 186 km. uzaklıktaki Ankara Esenboğa havaalanıdır. Şehir merkezinden kayak tesislerine tur otobüsleri ve özel araçlarla ulaşmak mümkündür. 100

123 Coğrafya: İç Anadolu Bölgesinin karasal ikliminden Karadeniz in yağışlı iklimine geçiş özelliklerine sahip olan bölgede hakim rüzgar kuzey-kuzeybatı yönlerindendir. Kayak mevsimi Aralık ayında başlayıp Nisan ayına kadar sürer. Kar kalınlığı cm.dir. Kayak pistleri m. rakımlar arasında uzanmaktadır. Konaklama ve Diğer Hizmetler: Koruma ve Gelişim Bölgesinde 88 yataklı nitelikli bir adet konaklama tesisi bulunmaktadır. Tesiste konaklamanın dışında kayak dersi ve kayak malzemeleri hizmetleri sunulmaktadır. Mekanik Tesisler ve Pistler: Koruma ve Gelişim Bölgesinde halen m uzunluğunda 2 adet babylift bulunmaktadır. Planlanan 10 adet pist tamamlandığında toplam 20 km.lik pist uzunluğuna ulaşılacaktır. Ilgaz Dağı Doruk mevkisinde bulunan 107 yataklı konaklama tesisi Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Merkezine 17 km. uzaklıkta bulunmaktadır. SAĞLIK TURİZMİ Çavundur Termal Kaynağı ve Kaplıca Tesisleri: Kurşunlu İlçesi Çavundur Beldesi nde bulunan termal kaynaktan 54 C sıcaklıkta 47 litre/saniye su çıkmaktadır. Belde'ye ve Gerede-Samsun (E 80) Devlet Karayolu'na 1.5, Kurşunlu'ya 9, Çankırı'ya ise 90 km. mesafede olan kaynak çevresinde, Çankırı Özel İdaresine ait iki adet modern havuzlu hamamı bulunan 38 oda ve 76 yataklı tesisin yanı sıra Belde Belediyesi tarafından işletilen iki adet açık havuz ile 100 yataklı bir konaklama ünitesi ve 20 yataklı özel bir pansiyon bulunmaktadır. Yol, su, elektrik ve telefonu bulunan termal kaynağın hemen yakınından Çankırı- Zonguldak Demiryolu geçmekte ve aynı yerde yolcu trenleri durmaktadır. Termal suyun fiziki ve kimyevi analizleri SSYB Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı laboratuarlarında yapılmış olup tıbbi değeri ile ilgili olarak Valiliğimizin başvurusu üzerine, İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi tarafından tarih ve 97/90 sayılı rapor düzenlenmiştir. AV ve YABAN HAYATI Kara Avcılığı: İç Anadolu ile Batı Karadeniz geçiş kuşağında yer alan İlimiz iki bölgenin karakteristik özelliklerini bünyesinde barındırmakta, Kızılırmak vadisinde hasat mevsimi yaşanırken Ilgaz Dağları nda kış varlığını devam ettirebilmektedir. İlimiz birbirine paralel olarak uzanan Köroğlu ve Ilgazlar olmak üzere iki önemli dağ silsilesine sahip olup bu yükseltiler üzerinde sarıçamdan köknara, ıhlamurdan fındığa, dağ kavağından meşeye kadar pek çok ağaç türüne, yüzlerce otsu bitki arasında lale, orkide, dağ gülü vb. nadide endemik türlere rastlanmaktadır. İlimiz genelinde Orman Bakanlığı Merkez Av Komisyonu kararları çerçevesinde tavşan, tilki, yaban domuzu, keklik, bıldırcın, yaban ördeği, kurt, çakal avı yapılabilmektedir. 101

124 Sportif Olta Balıkçılığı: İl genelindeki Kızılırmak, Soğanlı, Devrez ve Terme çayı gibi akarsularımız ile hemen hemen her ilçede bulunan göl ve göletlerimizde alabalık, yayın, aynalı sazan, levrek, çay balığı ve tatlı su kefalı gibi balık çeşitleri bulunmakta olup kurallarına uyulmak şartıyla sportif olta balıkçılığı yapmak mümkündür MAĞARA TURİZMİ TUZ MAĞARASI İlimizin doğal turizm değerleri arasında önemli bir yer sahip Hititler döneminden beri işletilen ve edilen yurdumuzun en büyük kaya tuzu rezervlerinin bulunduğu mağaradır. Merkez İlçe'nin doğusunda yaklaşık 20 km. mesafede bulunan Tuz Mağarası, kaya tuzu yataklarının işletilmesi maksadıyla açılmış olup bugün nispeten dar girişinin devamında modern karayolu tünellerini andıran birçok galeriden meydana gelmiş büyük bir mağaradır. Yer yer tuzdan bembeyaz sarkıt ve dikitlerin bulunduğu mağarada Tekel tarafından yapılan kaya tuzu üretimi şu anda özel sektöre devredilmiştir. İlimizde bulunan tuz fabrikalarında işlenen kaya tuzu, mutfak ve sofralarımızda yer almaktadır. Gerekli incelemeler yapılabildiği takdirde özellikle astım hastaları için yararlı olabilecek bir ortama sahip olan mağara turizm açısından da önemli bir potansiyele sahiptir. Burada çeşitli dönemlere ait heykellerden oluşan art kristal galerilerinin yapılması düşünülmektedir. İNANÇ TURİZMİ CAMİLER-MEDRESELER İmaret Camii: Kitabesinden 1397 M. yılında Candaroğlu Kasım Bey tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Mimari bakımdan özelliği olmayan yapı moloz taştan yapılmıştır yılında onarılmıştır. Kesme taştan olan minaresi, yıkılma tehlikesi geçirmesi üzerine geçmiş yıllarda sökülmüştür. Cami'nin haziresinde, Kasım Bey ve eşi olan Çelebi Mehmet in kızı Sultan Hatun un kabirleri bulunmaktadır. Büyük (Sultan Süleyman) Camii: Mimar Sinan Döneni yapılarından olan Camii, Kanuni Sultan Süleyman'ın emri ile Sadık Kalfa tarafından inşa edilmiştir. Sülüs Hat'la yazılı Kitabesinde; "Buyurdu yapmağa isna yılında Bunu Sultan Süleyman tali-ül hayr Münadi görecek hayretle hatmin Didi tarihi ya cami-ul hayr" dörtlüğü yazılıdır yılında başlayan inşaatın 1558 yılında tamamlandığı bilinmekle birlikte neden bu kadar uzun sürdüğü konusunda bilgi bulunmamaktadır. Kare planlı olan Cami üzerinde ortada bir büyük tam kubbe ile bu kubbenin dört tarafında birer yarım kubbe bulunmaktadır. Bu kubbeler dört paye ve duvarlar arasındaki kemerlere oturmaktadır. Duvarları ve minaresi kesme taş, kubbe üstleri kurşunla kaplıdır. Cami'nin içi rokoko üslubu ile süslenmiş, bunların araları hat 102

125 örnekleriyle bezenmiştir. Mihrab istalaktidlidir, zengin bir görünümü vardır. Minber'i taştan yapılmıştır. Kürsüsü köşeli ve gövdesi yuvarlaktır. Kapı söveleri mermer olup kemerleri kilit taşı, içleri oluklu konsol halinde çıkarılmıştır. Son cemaat yeri, dört sütuna dayanan üç kubbe ile örtülü ve iki tarafında istalaktidli mihrap nişleri bulunmaktadır. Merkez İlçe Mimar Sinan Mahallesinde bulunan Cami 1992 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ettirilmiştir. Ali Bey Camii: Merkez İlçe Ali Bey Mahallesi'ndedir. Kitabesinden 1609 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Büyük Cami den sonra ikinci taş yapıdır. Mihrap ve mimberi alçıdan ve süslemesizdir. Minarenin gövdesi tuğla, kaidesi kesme taştandır. İlk yapının tamamen yıkılarak sonradan yeniden yapıldığı bilinen Cami, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ettirilmiştir. Yeni Camii: Merkez İlçe'de Mimar Sinan Mahallesi'ndedir yılında Hacı Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Çok yalın, mescit planlı bir yapıdır. Duvarları moloz taş, çatı ahşap ve kiremit örtülüdür. Mirahor Camii: 1797 yılında Tüfekçibaşı İsmail Ağa tarafından yaptırılan Cami, Merkez İlçe'de Karatekin Mahallesi'ndedir. Mihrap ve mimberi süslemesiz, çatı ahşap ve kiremit örtülüdür. Karadayı Köyü Camii: Merkez ilçe Karadayı köyünde bulunan cami Osmanlı Dönemine ait olup güneydoğu duvarında 1237 H. (1821 M.) tarihi yer alır. Boyuna dikdörtgen planlı ahşap tavanlı kiremit çatılıdır. Gölez Köyü Eski Camii: Eldivan İlçesi Gölez Köyü'nde bulunan; giriş kapısı üzerindeki taş kitabesi silindiğinden yapılış tarihi bilinememektedir. Kare planlı ve pandantif geçişli kubbe ile örtülü iken kubbesinin yıkılması üzerine ahşap çatı ile kapatılmıştır. Son cemaat yerinin yıkılması sebebiyle giriş kapısının eşiği yukarıda kalmıştır. Minare, kuzeybatı köşede, kare kaideli, silindirik gövdeli ve pabuçluktan yukarısı yıkıktır. Duvarlar kireç taşı, doğu cephede bulunan pencerelerin korkulukları taştandır. Mihrabı taştan ve kavsarası dört sıra mukarnaslıdır. Niş kısmında geometrik desenler, ilk mukarnas dizisinde rozetler görülür. Yapı halen metruk durumdadır. Dalkoz Köyü Aşağı Mahalle Camii: Bayramören İlçesi'nde bulunan; 19. Yüzyıl ortalarında Alaybeyli Ali Ağa tarafından yaptırılmıştır. Yapı, boyuna dikdörtgen planlı ve bağdadi kubbelidir. Kubbe dıştan alaturka kiremit kaplı çatı ile örtülüdür. Son cemaat yeri ile kıble cephesine bitişik minare 1966 yılında yapılmıştır. Ören Köyü Camii: Çerkeş İlçesi'nde bulunan; 17. yüzyılın ilk yarısında IV.Murat ın lalası Mirza Bey tarafından yaptırılmıştır. Dışa taşkın su basmanı üzerine kare planlı ve tek kubbelidir. Son cemaat yeri 1944 yılında yıkılmış, köy halkınca yapıya uyumsuz şekilde yenilenmiştir. Duvarlar kesme taştan, yer yer devşirme taş ve tuğla da kullanılmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğünce 1958 yılında onarılmış ve minaresi yenilenmiştir. Karamürsel Köyü Camii: Kızılırmak İlçesi'nde bulunan; Vakfiyesine göre 1879 yılında yapılmıştır. Dışa taşkın su basmanı üzerine ahşap tavanlı ve kiremit çatılıdır. Duvarlar kum taşından örülmüştür. Son cemaat yerinin üst katı 1984 yılında camekânla kapatılmıştır. Minaresi yoktur. Kitabesine göre 1839 yılında inşa edilmiş olan Sakarca Köyü Camii, 19. Yüzyıl eseri olan Kızılırmak Merkez Camii ve 103

126 mermer kitabesi okunamadığı için yapılış tarihi bilinemeyen Yukarı Alagöz Köyü Camii, Karamürsel Köyü Camii ile benzer özellikleri taşımakta olup aynı tip malzeme ile yapılmışlardır. Doğu Mahallesi Camii: Korgun İlçesi'nde bulunan; Muhtemelen 19. Yüzyıl yapısı olan cami kare planlı ve bağdadi kubbelidir. Son cemaat yeri ve minaresi bulunmayan caminin duvar ve kubbesindeki kalem işleri Tosyalı Ali Usta tarafından yapılmıştır. Pazar Camii: Kurşunlu İlçe Merkezi'ndedir. Camii 15. yüzyılda, minare, kitabesine göre 1717 yılında inşa edilmiştir yılında son cemaat yeri yıkılan cami 1982 yılında tamamen restore edilmiştir. Kare planlı ana mekân, sekizgen kasnağa oturan tuğladan basık bir kubbeyle örtülüdür. Mihrap, istalaktidlidir. Minarenin kaidesi kesme taştan, çok köşeli gövdesi tuğladandır. Cami yakınında kesme taştan tek gözlü bir köprü yer almaktadır. Dumanlı Beldesi Camii: Kurşunlu İlçesi'ne bağlı beldede bulunan; Minare kaidesindeki kitabeye göre cami 18. yüzyılda Şaban Ağa tarafından yaptırılmıştır. Batı cephe giriş kapısı iç alınlığındaki kitabeye göre de 1897 yılında Sultan Abdülmecit adına, zamanın Çerkeş Kadısı Tosyalızade Ali Vefa Efendi tarafından onarımı yaptırılmıştır. Yapı kare planlı ve bağdadi kubbelidir. Doğu ve batı cephelerinde yer alan iki ayrı kapıdan girilir. Duvarlar kesme taştan örülmüş, kıble cephesinde yer alan bir madalyon içinde Sultan Abdülmecit in Tuğrası bulunur. İçteki kalem işleri Tosyalı Usta tarafından yapılmıştır. Taşkaracalar Beldesi Camii: Kurşunlu İlçesi'ne bağlı beldede bulunan; Cami, minare kitabesine göre 1611 yılında inşa edilmiştir. Yapı boyuna dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı, alaturka kiremit çatılı ve moloz taş duvar örgülü olup, ahşap tavanı cevizdendir. Tavanın ortasında yer alan altı kollu Mühr-ü Süleyman motifi sedeflerle işlenmiştir. Canbazzade Ahmet Efendi Camii: Orta ilçesinde bulunan cami 1802 yılında Canbazzade Ahmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. Kare planlı caminin üst örtüsü sekizgen kasnak üzerine düz ahşap tavanlı ve dıştan kiremit çatılıdır. Dodurga Beldesi Camii: Orta ilçesi Dodurga beldesindedir. Mihrap yönünde uzunlamasına planlıdır. Düz ahşap tavan ve kiremit çatılıdır. Ortada ahşap göbek ve tavanı dolaşan yazı şeridi dikkati çeker. Yakınındaki çeşmeden sadece kitabe kalmıştır. Kitabe tarihi 1271 H. (1854 M.) olduğuna göre cami de bu dönemde inşa edilmiş olmalıdır. Bayındır Köyü Camii: Orta ilçesi Bayındır köyündedir. Ortaköylü Mustafa Usta tarafından 1307 H. (1889 M.) yılında yapılmıştır. Kare planlı üzeri sekizgen yüksek kasnaklı çatıyla örtülüdür. Kadınlar mahfelinden ahşap merdivenlerle çıkılan ve yüksek kasnakta yer alan galeri kısmı yapıyı çepeçevre dolanmaktadır. Yukarı (Ulu) Camii: Şabanözü ilçesi Sağlık Mahallesindedir. İlk örneklerini XIII. Yüzyılda gördüğümüz Beylikler Döneminde de yapımı yaygınlaşan ahşap direkli camilerdendir. Caminin orijinal harimi mihrap yönünde uzunlamasına planlı ve üç sahınlıdır. Kuzey güney yönünde atılmış kirişler mihrap yönüne dik, her birinde üç adet iki sıra ahşap sütun tarafından taşınır. Kirişler üzerinde konsollar yer alır. 104

127 Konsollar üzerinde yer alan kirişler üzerinde ise doğu batı yönünde atılmış ahşap direkler tavanı oluşturmaktadır. Orta sahın diğer sahınlara göre daha yüksektir yılında son cemaat kısmına ikinci bir ibadet kısmı eklenmiştir. MEDRESELER Osmanlı Döneminde her yerde olduğu gibi, Çankırı'da da ilme ve okumaya çok önem verilmiş ve birçok medrese kurulmuştur. Merkez İlçe'de Büyük Cami, İmaret, Alibey, Kirmanoğlu, Karataş, Buğdaypazarı Camilerinin etrafında sıralanan medreselerle Orta, Kurşunlu, Çerkeş, Eskipazar ve Yapraklı İlçelerinde kurulan medreselerden çok sayıda öğrenci yetişmiştir. Bugün Büyük Cami'nin doğusunda bulunan 17. yüzyıldan kalma Çivitçioğlu Medresesi ile Buğday Pazarı Cami'sinin bahçesinde yer alan Buğday Pazarı Medreseleri restore edilerek hizmetlerini sürdürmektedir. Merkez İlçe'de bulunan bu ilim yuvaları ilginç mimarileri ile dikkat çekmektedir. TÜRBELER Emir Karatekin Bey Türbesi: Çankırı Kalesi'nin içindedir. Danişmentliler Dönemi (14. Yüzyıl) eserlerinden olup tuğla ve moloz taştan yalın bir yapıdır. İçinde Karatekin Bey ve çocuklarına ait dört adet sanduka bulunmaktadır. Mimari özelliğinden ziyade Çankırı Fatihi Karatekin Bey'in türbesi olduğu için önem arz etmekte ve ziyaretçi çekmektedir. Şeyh Mehdi Türbesi: Merkez ilçede Karataş Mahallesi Kayabaşı Mevkiindedir. Yapı olarak mimari bir değer taşımamakla birlikte Çankırı nın ilk fethinde bulunduğu bilinen Şeyh Mehdi nin kabri olduğu için manevi değeri vardır. Şeyh Mehdi nin doğum yeri ve tarihi bilinmemekte, 1272 M. yılında vefat ettiği, türbenin ise 1272 yılında yapıldığı vakfiyelerden anlaşılmaktadır. Hoşislamlar Türbesi: Atkaracalar İlçesi güneyinde, Dumanlı Dağları'nın eteklerinde olan türbe, ilçeye 3 km. mesafededir. 10 dönüm alana sahip olan Türbenin çevresinde cami, misafirhane, yemekhane, umumi tuvalet ile iki adet çeşme bulunmaktadır. Bütün yapılar yenidir. Türbe'de medfun bulunan Pir Hamza Sultan'ın, Fatih Sultan Mehmet Dönemi'nde Horasan'dan geldiği ve civarda dağınık olarak yaşayan Müslümanlar için merkezi yerde bir cuma mescidi inşa ettirdiği bilinmektedir. Bugün Atkaracalar İlçesi'nin ortasında kalan mescidin zamanla yıkılması üzerine, halk tarafından yerine büyük bir cami yapılmıştır. Türbe, özellikle yaz döneminde çok sayıda ziyaretçi çekmektedir. Pir-i Sanî Türbesi: Çerkeş İlçesi'nde bulunan Türbenin 18. yüzyılda yapıldığı bilinmektedir. Aynı adı taşıyan mescidin içinde bulunan Türbe, moloz taştan 5X5 metrekare ölçülerinde kubbeli bir yapıdır. Pir-i Sani olarak anılan Zat Çerkeşli Hacı Mustafa Efendi olup Halveti Tarikatı Şabaniye Kolunun büyüklerindendir. Meşhur Alimlerden Kuşadalı İbrahim Efendi'nin hocasının hocası olduğu, 1813 yılında Çerkeş'te vefat ettiği, Şabaniye Kolu'nun büyüğü Kastamonu'da medfun bulunan Şeyh Şaban-ı Veli'den sonra geldiği için Pir-i Sani olarak anıldığı bilinmektedir. Hacı Murad-ı Velî Türbe ve Camii: Eldivan İlçesi'ne bağlı Seydiköy'ünde bulunan eser, moloz taştan yapılmış, yalın, ahşap çatılıdır. Cami ve türbe içice aynı yapı altındadır. İnşa kitabeleri bulunmadığından yapılış tarihleri bilinememektedir. Hacı Murad-ı Veli nin ölüm tarihi 1207 olduğuna göre türbe bu tarihten sonra yapılmış, 105

128 daha sonra cami ilave edilmiş olmalıdır. Çeşitli dönemlerde yapılan bakım ve onarımlarla bugünkü şeklini almıştır. Cami, boyuna dikdörtgen planlı, düz ahşap tavanlı, türbe kısmının üzerini de kapatacak biçimde alaturka kiremit kaplı çatılıdır. İç duvarlarda yer alan kalem işleri Tosyalı Ali Usta tarafından 1951 yılında yapılmıştır. Güneybatı köşede tuğladan sekiz sıra kirpi saçaklı pah yer alır. Cami doğu duvarına bitişik türbenin kare planlı ve ahşap tavanlı ön mekânında Hacı Murad-ı Veli nin oğlu ve kızlarının sandukası ile yörede kutsal sayılan iki göktaşı bulunur. Hacı Murad-ı Veli nin kabrinin bulunduğu asıl türbe kare planlı ve tromp geçişli kubbe ile örtülüdür. Mimari olarak büyük bir özelliği bulunmamakla birlikte Horasan Erenleri'nden olan Hacı Murad-ı Veli'nin Türbe'si olması sebebiyle önem arz etmekte ve çok sayıda ziyaretçi çekmekte, özellikle yaz aylarında adak kurbanı kesmek isteyen vatandaşlarca tercih edilmektedir. Fethiye Türbesi: Yapraklı İlçesinde bulunan; Halen şahıs mülkiyetinde olan yapı muhtemelen 17. Yüzyıl eseridir. İki katlı ve kare planlı yapının alt katında türbe, üst katında ise kütüphane bulunmaktadır. Türbenin üzeri doğu-batı doğrultusunda beşik tonozla örtülüdür. Kütüphaneye, kuzey cephesindeki giriş kapısının kapalı olması sebebiyle güney cepheye bitişik eve açılan pencereden girilmektedir. Üzeri tromp geçişli tuğla kubbe ile örtülüdür. Kubbe, dıştan sekizgen kasnaklı ve alaturka kiremit kaplı çatı ile örtülüdür. KÜLTÜR TURİZMİ KAYA MEZARLARI Beşdut Kaya Mezarları: Merkeze bağlı Beşdut Köyü'nde derenin iki yanındaki kayalara oyulmuştur. Bir tanesi sütunlu, diğeri sütunsuzdur. Sütunlu mezar 10 m. eninde 2 m. yüksekliğin dedir. Yuvarlak gövdeli sütunlar kaidesizdir. Giriş kare biçimindedir. Duvarlar ve tavan düzgündür. Sütunsuz mezar sütunlu mezarın hemen yanında 8X10 m. ölçülerindedir. Dörtgen biçimi girişten mezar odasına geçilmektedir. Duvarlar ve tavan düzgündür. M.Ö. 6. yüzyıldan kaldığı sanılmaktadır. Yörede bunların dışında benzer kaya mezarları da bulunmaktadır. İndağı Kaya Mezarları ve Salman Höyük: Ilgaz ilçesinin güneydoğusunda Çankırı-Kastamonu yolunun kenarında bulunan höyüğün yüksekliği m ve tepesi düzdür. Çevresinde bulunan tarım arazilerindeki çalışmalar ve kaçak kazılar sonucunda yüzeye yayılmış pişmiş topraktan mamul parçalardan, yoğun Bizans ve Roma dönemi yerleşiminin çok daha eski çağlara uzandığı tahmin edilmektedir. Bölgedeki anıtsal yapılar Devrez Çayının güneyinde ve Çankırı Kastamonu yolunun solunda kayalık, yüksekçe bir tepenin doğuya bakan yamaçlarındadır. Burada çok sayıda ve insan eliyle oyulmuş mağaralar, kaya mezarları, kaya kilisesi olabileceği tahmin edilen tapınak ve amacı tam olarak bilinemeyen oyuklar bulunmakta olup burasının; dini törenlerin yapıldığı ve muhtemelen höyükle bağlantılı kutsal kabul edilen mekânlardan olduğu tahmin edilmektedir. 106

129 Kaya tapınakları, ulaşım yollarının geçtiği sarp ve dar geçitlere, kervanların talancılardan korunması ile dua ve ibadet etmek amacıyla yapılmakta idi. İndağı Kaya mezarlarına ulaşım için 2000 yılında yol açılarak, açılan yol asfaltlanmıştır. Ayrıca çevre düzenlemesi ve aydınlatma çalışmalarıyla kaya mezarlarına çekicilik kazandırılmıştır. Sakaeli Kaya Mezarları ve Peri Bacası Oluşumları: Genel olarak Roma ve Bizans Dönemlerine ait olduğu tahmin edilen mezarlar, köyün sırtını yasladığı tepenin güneyde dik inen yamaçlarında yer almaktadır. Çakıl taşlı tortul kaya özelliği taşıyan tepenin yüzeyindeki oyukların yere yakın olanları köy halkı tarafından önü kapatılmak suretiyle değişik maksatlarla kullanılmaktadır. Çeşitli yükseklik ve genişlikteki oyuklar; tek, birbirine geçişli, basamakla inilen iki odalı bölmeli, aydınlatma pencereli özellikler göstermektedir. Kare, dikdörtgen planlı, düz kubbe ve semerdam tavanlıdırlar. Duvarlara açılmış küçüklü büyüklü nişler mezar odası ve ikamet amaçlı olarak kullanılmıştır. Bir kısmının girişleri kemerli ve içlerinde ölü sedirleri mevcuttur. 1.5x1.5 ile 10.0x10.0 m arasında değişen taban ölçüleri, m arasında değişen tavan yüksekliklerine sahiptirler. Oyuklar arasında 27 basamakla inilen bir sulu in bulunmaktadır Devrez Çayının akıntısı istikametinde köye 2 km. mesafedeki Gelin Kayası mevkiinde peri bacası oluşumları ve aralarındaki kaya mezarları ilginç görünümler oluşturmaktadır. Çankırı Kalesi: Şehrin kuzeyinde küçük bir tepe üzerinde kurulmuştur. Romalılar, Bizanslılar, Danişmentliler, Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde sağlamlığıyla ünlü olan kale geçen yüzyıla kadar iskân edilmiş olup yapıdan zamanımıza birkaç sur kalıntısından başka bir şey kalmamıştır. Dörtgen planlı olan kalenin surları moloz taş ve tuğla karışımıdır. Eteklerinde bulunan dereden itibaren yüksekliği 150 m. kadardır. Kale içinde Roma Dönemi'nden kalma kaya mezarı, iskân kalıntıları ve pişmiş toprak kap parçaları ile Çankırı Fatihi Emir Karatekin Bey'in türbesi bulunmaktadır. Geçmiş yıllarda ağaçlandırılan Kale, ziyaretgâh ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır. Saat Kulesi: Merkez İlçe Mimar Sinan Mahallesi'nde bulunan dört cepheli yapı Osmanlı dönemi eserlerindendir. Cemaleddin Ferruh Darülhadisi (Taş Mescit): Çankırı'da Selçuklular Dönemi'nden kalma en önemli yapıdır. Cemaleddin Ferruh Şifahanesi ve Darülhadisi olarak birbirine bitişik inşaa edilen bu iki yapı, mimarlık tarihi bakımından olduğu gibi plastik sanatlar açısından da ilgi odağı niteliğindedir. Günümüze kadar ulaşan kitabelerinden anlaşıldığına göre Şifahane, Keyhüsrev Oğlu l.alaeddin Keykubat zamanında Atabey Cemaleddin Ferruh tarafından 1235 M. (Hicri 633 Muharrem) yılında yaptırılmıştır. Bundan yedi yıl sonra M. (Hicri 640) yılında Şifahanenin önüne bir Darülhadis ekleten Cemaleddin Ferruh, bu yapılarıyla Çankırı'da ilginç sağlık kurumlarından birisinin kurucusu olmuştur. Bu iki yapıdan, halk arasında Taş Mescit olarak tanınan Mescit ve Cemaleddin Ferruh'un Türbesi bulunan Darülhadis kısmı, bütünüyle günümüze ulaşmıştır. Şifahane kısmı ise tamamen yok olmuş durumdadır. Tekkelerin kapatılması kararına kadar bir süre Mevlevihane olarak ta görev yapan Şifahanenin yıkılmasına, moloz taştan yapılmış olması ve arazinin durumunun sebep olduğu sanılmaktadır. Buna karşılık olarak ön tarafa yedi yıl sonra yapılan Darülhadis, iki katlı olarak kesme taştan yapılmış, dışardan iki duvar ve bir köşe kulesiyle desteklenmiştir. 107

130 Bu yapıların bir diğer önemi de, yapı üzerinde yer alan iki adet figürlü parçadan gelmektedir. Bunlardan biri sürekli yayınlara konu olmuş, devamlı olarak üzerinde durulmuştur. Boyutları1.0X 0.25 m. olan bu kabartmanın özelliği, gövdeleri birbirine dolanan iki ejder (yılan) motifidir. Ejderlerin başları karşılıklı gelecek şekilde biçimlendirilmiştir. Günümüzde "Tıp Sembolü" olarak kullanılmaktadır. Halk arasında su içen yılan olarak da adlandırılan ikinci parça ise, diğeri gibi alçak kabartma olarak biçimlendirilmemiş olup başlı başına bir heykel görünümü verilmiştir. Darülhadis'te kullanılan gözenekli taştan yapılmış olan parça, kupa şeklinde olup gövdesine bir yılan sarılmakta ve üst kısımda uzantı yaparak sonuçlanmaktadır. Bu motif de günümüzde "Eczacılık Sembolü" olarak kullanılmaktadır. G.3. Turistik Altyapı İşletmeye Açık Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri Tesis Adı Statüsü Kapasitesi Adresi Telefon Faks BÜYÜK ÇANKIRI OTELİ Turizm İşletmesi Belgeli, 2 yıldız 61 oda, 118 yatak A. Halik Renda Mah ÇANKIRI SİM PRESTIGE OTELİ Turizm İşletmesi Belgeli, 2 yıldız 48 oda, 84 yatak Atatürk Bulvarı No: ÇANKIRI ULAŞIM VE ALTYAPI İlde ulaşım iki anayol ağı ve bunlara bağlı yollarla dikkat çeker. Kuzey-güney yönünde İç Anadolu yu Karadeniz e bağlayan Ankara-Çankırı-Kastamonu-İnebolu yolu, batı-doğu yönünde Çerkeş-Ilgaz yönünde yer alan ve Çankırı İl sınırları içinde 105 Km.lik bir uzunluğa sahip E-80 yoludur. Çankırı Merkezinin muhtelif merkezlere olan mesafeleri şu şekildedir. Çankırı İle Bazı İl Merkezleri Mesafe Cetveli Ulaşım Noktaları Mesafe (Km) Çankırı-Kastamonu 114 Çankırı-Ankara 131 Çankırı-Çorum 156 Çankırı-Bolu 235 Çankırı-Zonguldak 312 Çankırı-İstanbul 497 Çankırı-İzmir 711 Çankırı-Adana 576 Çankırı-Karabük 195 Demiryoluna 1931 de kavuşan Çankırı da yol Germece-Çankırı İl Merkezi Alpsarı- Demirçevre-Göllüce-Sumucak-Kurşunlu-Atkaracalar-Çerkeş-Kurtçimeni-İsmetpaşa- Ortaköy-Eskipazar güzergâhlarını takip eder. 108

131 İlimizde mevcut bulunan 1 otogardan Ankara ya her saat İstanbul a ise günübirlik otobüs seferleri düzenlenmektedir. Tren garından ise Pazartesi-Çarşamba-Cuma günleri Ankara ya, Salı-Perşembe- Cumartesi günleri Zonguldak a seferler düzenlenmektedir. G.4. Turist Sayısı 2011 yılı içerisinde toplam 825 turist 2765 geceleme yapmıştır. G.5. Turizm Ekonomisi İl merkezinde 61 oda 118 yataklı 2 yıldızlı Büyük Çankırı Oteli ile 48 oda 84 yatak kapasiteli 2 yıldızlı Sim Prestige Oteli bulunmaktadır. Ilgaz İlçemizde 51 oda 107 yatak kapasiteli Ilgaz Dağı Doruk Mevkiinde Kış Turizmine hitap eden Ilgaz Doruk Oteli, Ilgaz-Kadınçayırı Yıldıztepe de 22 oda 88 yatak kapasiteli Yıldıztepe Armar Tesisi ile Kurşunlu İlçemiz Çavundur Beldesinde 115 oda 330 yatak kapasiteli Çavundur Termal Tesisleri bulunmaktadır. İlde turistik tesis statüsünde değerlendirilebilecek toplam tesis sayısı 5, oda sayısı 297 ve yatak sayısı 727 dir. Bu rakamlar Türkiye ortalamasının çok altında bulunmaktadır. Dolayısıyla İl de turizm potansiyeli bulunmakla birlikte turizm ekonomisi istenilen düzeye ulaşamamıştır. G.6. Turizm Çevre İlişkisi İlde bulunan sanayi tesislerinin Türkiye ortalamasının çok çok altında bulunması nedeniyle sanayiden kaynaklanan su, toprak, gürültü ve hava kirliliği gibi bir sorun bulunmamaktadır. Turizme yönelik örf ve adetlerden kaynaklanan her hangi bir olumsuzluk bulunmamaktadır. YAYLA TURİZMİ Yapraklı Büyük Yayla: Merkez ilçe'ye 30 km mesafede bulunan Yapraklı İlçesi, Büyük Yayla Mevkisi ile İlimiz turizm potansiyeli içerisinde özel bir öneme sahiptir. İlçe'nin kuzeyinde yer alan Yapraklı Dağları üzerinde çok geniş bir alana yayılmış olan m. rakımlı Büyük Yayla, yer yer yoğunlaşan sarıçam, karaçam, köknar, ardıç ağaçları ve zengin bir orman altı bitki örtüsü ile kaplıdır. Ağaçlıklar arasında otlak olarak kullanılan dağ çayırları ile kaplı boşluklar yer almaktadır. İlçeye 8 km. mesafeden itibaren başlayan ve 13. km.'de yayla evleri bununan Büyük Yayla, asfalt yol, elektrik ve su dışında herhangi bir altyapıya sahip değildir. Halihazır durumuyla günübirlik ziyaretlerin dışında atlı ve yaya yürüyüş, bisikletle dolaşım, manzara seyri, kamping ve karavan ile fotosafari gibi turizm türleri için çok elverişli olan yayla, kara avcılığı için de son derece zengin bir potansiyele sahiptir. Kırkpınar ve Bozan Yaylaları: Ilgaz'a 20, Çankırı'ya 70 km. mesafede bulunan Kırkpınar Yaylası'na Ilgaz-Kastamonu Karayolu"nun 10. km. sinde Yalaycık Köyü'nden (Akaryakıt istasyonunun bitişiğinden) batıya ayrılan 10 km.'lik asfalt bir 109

132 yolla ulaşılmaktadır. Programlı bir ulaşımı bulunmayan yaylaya özel araçlarla gidilebilmektedir m rakıma sahip yaylada yazın kullanılan 32 adet yayla evinin yanı sıra 130x350 m ebatlarında bir de gölet bulunmakta olup etrafı, sarıçam, karaçam, köknar ağaçları ve çayırlıklarla çevrilidir. Kolay ulaşımı, nefis manzarası, temiz havası, göleti ve bol su kaynaklarıyla günübirlik piknik dışında atlı ve yaya yürüyüş, manzara seyri, kamping, karavan, yamaç paraşütü, sportif olta balıkçılığı gibi turizm türlerine son derece elverişlidir. Kırkpınar Yaylası'na 2 km. mesafede bulunan Serçeler ve Bozan Yaylaları da aynı özelliklere sahiptir. İlde bulunan yaylalar genel olarak yörede yaşayan insanlara hitap ettiğinden turizmden kaynaklanan çevreye yönelik olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır. KAYNAKLAR: -İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2011) ( H ) TARIM VE HAYVANCILIK H.1 Genel Tarımsal Yapı Çankırı ilinin tarımda kullanılan ,4 hektar arazi varlığı; toplam yüzölçümünün % 30 unu oluşturmaktadır. Çankırı da kuru ve sulu tarım koşullarında yetiştirilen en önemli ürünler başta hububat olmak üzere baklagillerden; kuru fasulye, nohut, yemlik bitkilerden; fiğ, endüstri bitkilerinden; şeker pancarı,yumrulu bitkilerden patates,sebzelerden domates, kavun ve karpuz başta olmak üzere diğer sebzeler ile meyvelerdir. Çankırı nın doğal koşulları, toplam yüzölçümün % 24 ünü teşkil eden çayır-mera alanı ve yem bitkileri üretimi ile hayvancılığa elverişli durumdadır. H.2 Tarımsal Üretim İlde adet tarım işletmesi mevcuttur. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta olup ve bu işletmelerin oranı da %79,8 i bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %17 le yalnızca bitkisel üretim yapan işletmeler ve %3,2 le yalnızca hayvansal üretim yapan işletmeler izlemektedir 110

133 Tarımsal İşletmeler 17,0% 3,2% Yalnız Bitkisel Yalnız Hayvansal Bitkisel ve Hayvansal 79,8% Kaynak:Genel Tarım Sayımı 2001 D.İ.E İşletme Büyüklükleri Dağılımı da >500<10da 8% 0% 6% da 12% da 10% da 19% da 14% da 31% <10da da da da da da da >500 Kaynak: Genel Tarım Sayımı 2001 D.İ.E Türkiye genelinde olduğu gibi Çankırı ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde artırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. Tarım Arazilerinin Sulama Durumu 2010 verilerine göre Çankırı ilinin tarımda kullanılan ,4 hektar arazi varlığı toplam yüzölçümünün %30 unu oluşturmaktadır. SULANABİLİR TARIM ALANI Sulanan Arazi Çiftçi Sulaması D.S.İ. Sulaması Köy Hizmetleri Sulaması ha ha ha. Toplam Sulanan Arazi ( * ) ha. 111

134 Sulanabilir Arazi Toplam Sulanabilir Arazi ha ha. ( * ) Bu alan sulanabilir tarım arazisinin %45,30 unu, toplam tarım arazisinin ise %17,80 nini teşkil eder. İlimiz tarım alanının %82 2si kuru tarım alanı olup, bu alanın ,9 ha. ında nadas uygulanmaktadır. Sulanan araziler ise toplam tarım alanının %17,8 ini teşkil edip, dür. Sulu tarım alanlarının; %27 si D.S.İ., %36 sı Köy Hizmetleri Sulaması, %37 si Çiftçi Sulaması şeklinde yapılmaktadır. İlimizde tarımsal sulamada kullanılan su İlimiz sınırlarında seyreden akarsu kenarları,baraj, gölet suları ve kuyulardan sağlanmaktadır. 36% ÇİFTÇİ SULAMASI 37% DSİ SULAMASI KÖYHİZMETLERİ SULAMASI 27% TARIM ARAZİSİNİN EKİLİŞLERE GÖRE DAĞILIMI KULLANIM ŞEKLİ ALAN (HA.) ORAN (%) TAHILLAR ,1 45,97 BAKLAGİLLER 4.607,0 2,03 ENDÜSTRİYEL BİTKİLER 650,8 0,02 112

135 YAĞLI TOHUMLAR 1.413,0 0,06 YUMRULU BİTKİLER 383,1 0,01 YEM BİTKİLERİ 5.948,0 2,62 NADAS ,9 25,41 MEYVE ALANLARI 2.367,5 1,04 SEBZE ALANLARI 5.803, TARIMA ELVERİŞLİ OLUP KULLANILMAYAN ,8 19,31 TOPLAM ,4 100 İlimizde tarım arazilerinin büyük bir kısmı tarla bitkileri ekiliş alanı olarak kullanılmaktadır. Bu da toplam tarım alanlarımızın %45,97 ini teşkil etmektedir. Ayrıca tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan araziler ,8 ha. Olup, toplam tarım arazisinin %19,31 ini teşkil ederek önemli bir yer tutmaktadır ,1 ha. Alana ekilen ürün çeşitlerinden en büyük payın %77 sini buğday, %20 sini arpa, %2,5 ini çeltik, %0,5 ini diğer ürünler teşkil etmektedir. İlimizde meyvecilik yeterince gelişmemiş olup, 2367,5 ha. meyve bahçesi mevcut olup, kapama meyve bahçesi kurma işlemleri yaygınlaşmaktadır. Mevcut adet ağaçtan elma üretimi 6628 ton, adet ağaçtan armut üretimi 2124 ton, adet ağaçtan kiraz üretimi 379 ton ve adet ağaçtan ceviz üretimi 1142 ton dur. Tahıllar 1% 3% 19% 25% 2% 3% 1% 46% Baklagiller Endüstriyel Bitkiler YağlıTohumlar Yumrulu Bitkiler Yem Bitkileri Nadas Meyve Alanları Sebze Alanları Tarıma Elverişli Olup Kullanılmayan H.2.1 Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri Toplam Ekilen Tarla Alanı (ha) Sulanan Sulanmayan 113 Nadas Alanı (Ha) Tarıma Elverişli Olup Kullanılmayan Arazi (Ha) (Sulanan + Sulanmayan) , , , , ,8

136 Çankırı da ,4 hektar tarım arazisi mevcut olup, 2011 yılında ,0 Ha alanda Tarla bitkileri üretimi yapılmıştır. H Buğdaygiller Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla hububat tarımı yapılmaktadır. Çankırı ili hububat ekim alanı bakımında ,0 ha ekili araziye sahiptir. Çankırı genelinde hububat üretimi içinde ekim alanı en fazla olan buğdaydır. Daha sonra arpa gelmektedir. Çankırı ili bölgesinde yetiştiriciliği yapılan buğdaygillerin cinsi ve üretim alanları ve miktarları aşağıya çıkartılmıştır. Bölgemizde ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitleri ve yemlik arpa çeşitleri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yağışların az olması nedeniyle nadas münavebe sistemine girmektedir. Yetiştirilen ürünler serbest piyasada tüccarlar tarafından ve TMO tarafından alınmaktadır YILI ÜRÜNLER EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) TAHILLAR Buğday (Durum-Diğer)) , ,0 Arpa (Diğer) , ,0 Çeltik 2.188, ,0 Çavdar 5, ,0 Yulaf (dane) 0 0 Tritikale (dane) 420, ,0 TOPLAM , ,0 H Baklagiller Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde baklagil tarımının payı %10 dur. İl genelinde ise bu oran %1 dir. Baklagiller içerisinde en az üretim alanına sahip olan Mürdümük (Dane) dir. İlimizde iç piyasaya yönelik üretim yapılmaktadır. Halk pazarlarında yemeklik (Fiğ ve Mürdümük hariç) olarak tüketilmektedir. Tahıllarla birlikte münavebeye girmektedir. BAKLAGİLLER EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) Fiğ (dane) 3.124, ,0 Nohut 893, ,0 Fasulye (Kuru) 392,0 555,0 Yeşil Mercimek 182,5 257,0 Kırmızı Mercimek 0 0 Mürdümük (dane) 15,0 19,0 TOPLAM 4.607, ,0 H Yem Bitkileri Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25-30 unu teşkil ederken bu oran ülkemizde ancak %4,04 dolayındadır.bu durumda yem bitkileri yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir.çankırı da yem bitkilerinin tüm ekiliş alanı 114

137 içindeki payı % 2,62 dir. İl genelinde çiftçilerimiz işletme ihtiyaçlarına yönelik üretim yapmaktadırlar. YEM BİTKİLERİ EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) Yeşil ot* Yonca Kuru ot* 1.257,2 - Tohum - Yeşil ot* Korunga Kuru ot* 2.583,5 - Tohum - Fiğ (ot) Yeşil ot* ,0 Kuru ot* - Yulaf Yeşil ot* ,0 (ot) Kuru ot* - Sorgum Yeşil ot* - 0 (Ot) Kuru ot* - Mısır 1.ekiliş 116, (Silajlık) 2.ekiliş - - Mısır (Hasıl) Yeşil Ot 5,0 50 Mürdümü Yeşil ot* - - k (ot) Kuru ot* - TOPLAM 5.948, ,0 H Endüstri Bitkileri Çankırı İli genelinde tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde endüstri bitkilerinin payı 2011 yılında %0,02 dır. İlimizde endüstri bitkileri yaygın olarak ekilmemektedir. Çankırı da Şeker Pancarı üretim alanı diğer ürünlere göre düşüktür. Bunun nedenleri; uygun toprak yapısının azlığı, sulanabilir tarım alanlarının azlığı ve iklim şartlarıdır. Şeker pancarı belli bir kota dahilinde ekilmektedir. Alımı pancar bölge şefliği tarafından yapılmaktadır. EDDÜSTRİYEL BİTKİLER EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) Şeker Pancarı 650, ,0 H Yağlı Tohumlu Bitkiler Çankırı İli genelinde tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde Yağlı Tohumlu bitkilerin payı 2011 yılında %0,06 dir. İlimizde ekilişi yaygın değildir. Pazarlaması anlaşmalı şirketlere ve iç pazarda yapılmaktadır. YAĞLI TOHUMLAR EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) Ayçiçeği (Yağlık) 25,0 40,0 Ayçiçeği (Çerezlik) 1.335, ,0 Aspir 53,0 78,0 Kanola (Kolza) 0 0 TOPLAM 1.413, ,0 115

138 H Yumrulu Bitkiler Çankırı İli genelinde tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde Yumrulu bitkilerin payı 2011 yılında %0,01 dir. Genellikle çiftçi ailesi kendi ihtiyacı için yetiştirmektedir.pazarlaması halk pazarlarında yapılmaktadır. YUMRULU BİTKİLER EKİLEN ALAN (Ha) ÜRETİM MİKTARI (ton) Soğan (Kuru) 32,1 488,0 Patates 351, ,0 Hayvan pancarı 0 0 TOPLAM 383, ,0 H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım alanlarının %5 ini oluşturmaktadır. Çankırı da ise bu oran %1,04 dır. İlde genel olarak Elma, Armut, Kiraz, Vişne, Ceviz, Ayva ve Üzüm üretimi yapılmaktadır. İlimizde Meyveciliği geliştirmek için çalışmalar devam etmektedir. Meyve üretimi daha çok Üretici aile tüketimine yönelik olarak yapılmaktadır.2011 yılı verilerine göre İl genelinde meyve veren ağaç sayısı adet olup bu meyve ağaçlarından toplam olarak ton/yıl meyve üretimi yapılmıştır. Meyve vermeyen yaştaki ağaç sayısı ise dır.meyvecilik daha çok tahıl üretimi ve hayvan yetiştiriciliğinin yanında ek gelir getirici ve aile ihtiyacını karşılamaya yönelik bir uğraş olarak yapılmaktadır. Bölgemizde meyvecilik yaygın olarak kapama meyve bahçesi şeklinde değil de ara ziraatı şeklinde yapılmaktadır. Ancak son yıllarda İl ve İlçe Müdürlükleri ve özel sektörün sertifikalı fidan getirmesiyle çiftçilerimiz kapama meyve bahçeleri kurmaya başlamıştır. H Sebze Üretimi Çankırı da sebze tarımı yapılan alan örtü altı dahil 5803,2 hektardır. Sebze tarımının gelişmesini engelleyen en büyük faktör iklimdir. Sebze üretimi daha çok öz tüketime yönelik yapılmaktadır 2011 yılı verilerine göre İl genelinde 5803,2 hektar sebze ekim alanında ton sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Sebze üretimi de meyve üretimi gibi daha çok ek gelir getirici ve öz tüketim amacıyla yapılmaktadır. İlimizde sebze ziraatı bahçe ziraatı şeklinde yaygın olarak yapılmakla birlikte, yeni yerleşim alanlarının açılmasından dolayı son yıllarda alansal olarak azalma görülse de Tarım İl Müdürlüğünün projeli, projesiz dağıttığı yüksel tüneller (Sera) birim alandan daha fazla ürün alınarak bu açık kapatılmıştır. H Süs Bitkileri İlimizde profesyonel ve ticari amaçlı süs bitkisi yetiştiriciliği yapılmamakla birlikte sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak amaçlı belediye ve Tarım Meslek Lisesi küçük çapta üretim yapmaktadır. 116

139 H.2.2 Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık İlimizde yaygın olarak melez sığır (Simental melezi, Montofon melezi,holstain Melezi) yetiştiriciliği yapılmaktadır.son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda kültür ırkı cinsi sığır sayısında artış meydana gelmiştir. Genellikle işletme büyüklüğü 3-4 baş hayvan ile sınırlı kalmaktadır. Bu da rantabilite ve kaliteye menfi yönde etki yapmaktadır. Saf kültür ırkı hayvan sayısı istenilen düzeye çıkarılamamıştır. Kesin olmayan 2011 yılı verilerine göre ilimiz hayvancılık bilgileri aşağıda gösterildiği gibidir. SIĞIR HAYVAN CİNSİ Hayvan Sayısı KÜLTÜR MELEZ YERLİ MANDA 1087 TOPLAM Çankırı İlinde 2011 yılı kesin olmayan verilerine göre B.Baş hayvan varlığı adettir. Çankırı İli sığır popülasyonun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı; İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü personelince bedelsiz yürütülen sun i tohumlama çalışmaları 1995 yılında yapılan yasal değişiklik sonucunda bedelli hale dönüştürülmüş böylece özel sektör kuruluşları için de çekici hale getirilmiştir. Çankırı nın IV. alt bölgesi olan Kurşunlu, Atkaracalar, Orta, Çerkeş bölgesinde hayvan yetiştiriciliği yüksek oranda yapılmaktadır. IV. Alt bölgeyi sırasıyla II. (Ilgaz-Şabanözü- Yapraklı-Bayramören), I. ( Merkez-Kızılırmak), III (Eldivan-Korgun) alt bölgeleri izlemektedir. İlimizde son dört yıllık hayvansal verim ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 117

140 HAYVANSAL ÜRÜNLER VERİM VE ÜRETİMİ ÜRÜNÜN CİNSİ Verim Üretim Verim Üretim Verim Üretim Verim Üretim Kg/ Baş Ton Kg/ Baş Ton Kg/ Baş Ton Kg/ Baş Ton ET * * * * Büyükbaş Küçükbaş SÜT Büyükbaş Küçükbaş YAĞ PEYNİR DERİ ÜRN ÜRETİMİ Yapağı 1, , ,8 99 1,8 94 Tiftik 2 20, ,8 Keçi Kılı DERİ 1 Üretim yok - Üretim yok Üretim yok Üretim yok Üretim yok Üretim yok Büyükbaş - 177, ,5-285 Küçükbaş - 13,69-4 4,6-160 YUMURTA , Mil.Ad. Mil.Ad. Mil.Ad. Mil.Ad BAL , , (*) Çerkeş Aytaç Et Entegre tesislerinin kesimi dahil edilmiştir. K.Baş et üretimi kuzu kesiminden elde edilmiştir. Çankırı da büyük ölçüde öz tüketime yönelik olarak üretilen hububatın yanında ağırlıklı iktisadi faaliyet hayvancılıktır. Çankırı da et üretimi ilin hayvancılık potansiyelini göstermekten uzaktır. Çankırı da 2008 yılında 165 ton,2009 yılında 1012 ton, 2010 yılında 563 ton ve 2011 yılında 4100 ton et üretimi gerçekleşmiştir. (2011 yılı için, İl genelinde bulunan besideki hayvan sayısı dikkate alınmıştır.) Çankırı da hayvan besiciliği özellikle kurban bayramında Çankırı, İstanbul, Ankara vb. İllerde satılmak üzere yapılmaktadır. Besicilik için hayvanlar, çiftçilerden veya hayvan pazarından 118

141 temin edilmektedir. Çankırı da Merkez, Çerkeş, Eldivan, Ilgaz, Kızılırmak, Kurşunlu, Orta ve Şabanözü ilçelerinde canlı hayvan pazarları mevcuttur. Çerkeş te bulunan Aytaç Et Entegre Tesisleri doğrudan çiftçiden ve besi işletmelerinden canlı hayvan alarak kesilen hayvanların etleri kullanılmaktadır. Yine kasaplar da doğrudan çiftçiden aldığı hayvanı keserek pazarlamaktadır. İlimizde dericilikle uğraşan imalathaneler bulunmamaktadır. Çerkeş ilçesindeki Aytaç Et Entegre Tesislerinde büyükbaş hayvan için adet/yıl,küçükbaş hayvan için ise adet/yıl hayvan kesim ve işleme kapasitesi vardır.ayrıca tesis adet/gün hindi, adet/gün tavuk işleme kapasitesine sahiptir. Tesiste sucuk, salam, sosis, peperoni, jambon, fümedil,jöle işkembe,donmuş ürünler ( hamburger, köfte çeşitleri,döner,morinatlı biftek ) üretilmektedir yılında İlimize baş canlı büyükbaş hayvan ithali yapılarak Aytaç tesislerinde kesilmiştir. Ayrıca ,47 ton karkas et olarak ithal edilmiştir. Çankırı İlinde süt ve süt mamullerinin ambalajlama eksikliği nedeniyle daha çok dışarıdan gelen ürünler pazar bulmaktadır. Üretilen süt peynir, yoğurt vb. şekilde aile içinde tüketilmekte, ihtiyaç fazlası il içinde yerel pazarlarda satılmakta yada İstanbul ve Ankara daki akrabalara gönderilmektedir. Çankırı da sadece 1996 yılında kurulan Aytaç Süt Fabrikası m 2 lik kapalı alanda hizmet vermektedir.yıllık süt işleme kapasitesi ton olan fabrikada Aytaç markalı tereyağı,kaşar,lor peyniri üretimi yapılmaktadır.fabrika,çankırı yöresinin ve çevre illerin sütlerini işlemektedir. Çankırı da 2008 yılında ton, 2009 yılında ton, 2010 yılında ton, 2011 yılında ton süt üretimi gerçekleşmiştir. İlimiz için süt pazarında istikrarı sağlayacak çözümler araştırılmalıdır.süt talebini artırmaya yönelik kampanyalar üretici fiyatlarını artıracağı için süt reklam ve kampanyaları hayvancılık için ciddi bir teşvik olarak dikkate alınmalıdır.sütün beslenmedeki önemi toplumun tüm kesimlerine en etkin şekilde anlatılmalı ve okul sütü uygulaması başlatılmalıdır.fakirlik sınırının altında yaşayan kesimlere gıda yardım programı altında süt yardımı yapılabilir. İlimizde kurulan süt birliği üyelerinin sütlerini ayaklarına giderek almaktadır. Bu yolla günlük ortalama 8 ton süt pazarlanmaktadır. H Küçük Baş Hayvancılık Küçük baş hayvan sayısı giderek azalmaktadır. Geri dönüşümlü koyunculuk projeleri ile mevcut hayvan sayısı ıslah ve arttırılmaya çalışılmaktadır. İlimizde önceki yıllarda tiftik keçisi yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmakta iken çeşitli sebeplerden dolayı son yıllarda iyice azalmıştır. KOYUN KEÇİ T.KEÇİSİ K.KEÇİSİ KÜÇÜKBAŞ TOPLAMI

142 2011 yılı İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nün kesin olmayan verilerine göre Çankırı da küçükbaş hayvan varlığı adettir. Çankırı da 2008 yılında 1690 ton,2009 yılında 1694 ton, 2010 yılında ton ve 2011 yılında ton süt üretimi gerçekleşmiştir. Çankırı da 2008 yılında toplam 46 ton, 2009 yılında 29 ton, 2010 yılında 20 ton, 2011 yılında 680 et üretimi gerçekleşmiştir. 94 ton yapağı, 7,8 ton tiftik elde edilmiştir. H Kümes Hayvancılığı Et ve Yumurta tavukçuluğu tüm ülkemizde olduğu gibi son yıllarda gelişme göstermiştir. Hindi, kaz, ördek küçük çapta iç pazara yönelik yetiştirilmektedir. HİNDİ TAVUK ÖRDEK KAZ yılında ilimizde adet yumurta tavuğu, adet etçi olmak üzere toplam adet tavuk, adet hindi,1.410 adet ördek ve adet kaz bulunmaktadır adet yumurta üretilmiştir. H Su Ürünleri İlimizde 2011 yılında 3 işletme alabalık üretimi yapmaktadır. Ilgaz Çayır Alabalık işletmesi 5 ton/yıl kapasiteli ve 2011 yılı üretimi Kg, Ilgaz Yeşildumlupınar Alabalık işletmesi 5 ton/yıl kapasiteli ve 2011 yılı üretimi Kg ve Bayramören Alabalık İşletmesi 20 ton/yıl kapasiteli ve 2010 yılı üretimi Kg dır. Çankırı da su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır.ilde bulunan doğal göller kışın su toplayan,yazın suları çekilen küçük göller olduklarından balıklandırma ve yetiştiricilik için uygun değillerdir. Kızılırmak, Melan Çayı, Devrez, Terme Çayı, Acı Çay, Tatlı Çay ve Çerkeş Çayı önemli akarsulardır. Bu akarsularda doğal olarak Sazan, Alabalık, Yayın familyasına ait balıklar bulunmaktadır. Bu akarsular ile bunların üzerinde kurulan baraj ve göletlerde yürütülen suni balıklandırma çalışmaları ile tatlı su balıkçılığının geliştirilmesine olumlu etki yapmaktadır. BALIKLANDIRMA ÇALIŞMASI : İl Müdürlüğümüzce 2011 yılında Akdeniz Su Ürünleri Araştırma, Üretim ve Eğitim Enstitüsü Müdürlüğünden temin edilen Kültür Sazanı (Aynalı Sazan) yavrusu ile yapılan balıklandırma çalışması tablo halinde aşağıda gösterilmiştir YILI BALIKLANDIRMA TABLOSU Kaynağın veya Gölün Adı İlçesi Miktarı Avlarkacı Atkaracalar 3000 Çardak Atkaracalar 3000 Ilıpınar Atkaracalar 3000 Kocaosman Atkaracalar 3000 Gölyaylası Gt. Bayramören 3000 Bozoğlu Çerkeş

143 Apsarı Korgun 3000 Kayıçivi Korgun 3000 Korgun Korgun 3000 Büyük Göl Kurşunlu Küçük Göl Kurşunlu 3000 Elden Orta 3000 Eskiyayla Orta 3000 Kalfat Orta 6000 Kanlıca Orta 5000 Karaağaç Gt. Orta 3000 Özlü Orta 3000 Sakarcaören Orta 3000 Sancar Orta 6000 Sani Yaylası Orta 3000 Yenice Gt. Orta 3000 Dönek Yapraklı 3000 Ödene Yapraklı 3000 Yayla Gt. Yapraklı 3000 TOPLAM Not: 2011 yılında adet yavru balık talebimiz varken, Bakanlığımızca adet yavru balık tahsisi yapılmıştır. H Kürk Hayvancılığı İlimizde üretimi yapılmamaktadır. H Arıcılık ve İpek Böcekçiliği Bal Çankırı İlinde kırsal kesimde bir çok hanenin önemli geçim kaynaklarından biridir. Çankırı nın her ilçesinde bal üretimi yapılmaktadır. İlimizde her yıl bal teşvik müsabakası düzenlenmektedir. Amaç kaliteli bal üretimini teşvik etmektir. İl genelinde kişi sabit arıcılıkla 58 kişi gezginci arıcılıkla 354 yerleşim yerinde arıcılık yapılmaktadır. İlimiz m arasında değişim gösteren rakımlarda geniş mera bitkileri ile arıcılık yapmaya oldukça elverişli bir bitki örtüsüne sahiptir. İlimiz de arıcılık tarımsal aile işletmesi niteliğinde sürdürülmektedir. Kendi tarımsal aile işletmeleri içerisinde adet arılı kovan ile ikinci iş olarak sabit arıcılık yapılmaktadır.yıllık kovan başına bal üretimi ortalama 7,5 kg dır. 121

144 ARI KOVANI ESKİ KOVAN 951 FENNİ KOVAN TOPLAM Kaynak: İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2011 yılı kesin olmayan verilerine göre Çankırı İlinde 951 i ilkel kovan, ü fenni kovan olmak üzere toplam adet kovan bulunmaktadır. Çankırı ili zengin nektar kaynaklarına sahiptir ve üretilen balın kalitesi yüksektir,bu nedenle Çankırı balı pazarda yüksek fiyatla satılmaktadır. Özellikle II. Ve IV. Alt bölgeler göçer arıcılar için de cazip hale gelmiştir. İlimize il dışından ortalama her yıl 9-10 bin arılı kovan gelmektedir. İlimizde bal üreticileri ürünlerini genellikle doğrudan tüketiciye sunmakta ya da Arıcılar Birliği aracılığıyla pazarlamaktadır. Çankırı İlinde pazarlama açısından en büyük sorun örgütlenmenin olmayışıdır yılında ilimizde Arıcılar Birliği kurulmuş olup ilimiz arıcılığını geliştirmek için çalışmalarını sürdürmektedir. Bu birlik sayesinde ilimiz arıcıları bir çatı altında toplanmış olup,arıcılar arasında bilgi paylaşımı sağlanmaktadır. Böylece hem bal üretimi hem de balda kalite daha iyiye doğru gitmektedir. H.3 Organik Tarım İl genelinde Eldivan 80, Ilgaz 87, Korgun 17,Merkez 50,Şabanözü 58 ve Yapraklı 88 işletme olmak üzere toplam 380 üretici ile 2.kalite elma üzerinden Sözleşmeli Organik tarım üretimi yapılmaktadır. H.1 Kamu İşletmeleri İlimizde tarımsal üretim amacıyla kurulmuş tarım işletmesi bulunmamaktadır. Ancak eğitim amacıyla kurulmuş olan Tarım Meslek Lisesinde küçük miktarda hayvansal ve bitkisel üretim yapılmaktadır. H Özel İşletmeler İlimizde tarımsal üretim maksadıyla kurulmuş büyük işletme bulunmamaktadır. Genellikle aile işletmesi şeklinde üretim yapılmaktadır. H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı İlimizde tarımsal mücadele için pestisit kullanılmaktadır. Pestisitlerden İnsektisit, fungusit, herbisit kullanımı yaygındır. Toprakta birikimi hakkında bir çalışma yapılmamış olup aşırı pestist kullanımı görülmediğinden toprakta birikim olmadığı tahmin edilmektedir. Pestisit kullanımı hakkında İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünce düzenli eğitimler yapılmaktadır. 122

145 Dozlar eşit miktarda olmadığından kullanıldığı alanı hesap etmek mümkün değildir. Zirai Mücadele İlaçları Kullanımı Yıl Zir. Mü. İlacı Grup Adı Kullanılan Miktarı (Ton) İnsektisitler 11161,965 lt-8065,8 kg Herbisitler 26398,5 lt-136 kg Fungusitler 2,66 lt-15338,625 kg Rodentisitler 50,923 kg Akarasitler 238,95 lt Fümügant 33651,84 kg Diğerleri 540 kg İnsektisitler 5444,225lt+2534,2 kg Herbisitler 7581,336 lt+906 kg Fungusitler 10 lt+15142,08 kg Rodentisitler 0,055 kg Akarasitler 173,25 lt+442 kg Fümügant - Diğerleri 8,10 kg İnsektisitler 3674,5 lt+2865 kg Herbisitler lt+141,7 kg Fungusitler 2,5 lt+17606,94 kg Rodentisitler 39,5 kg Akarasitler 147,682 lt Fümügant 33,2 kg Diğerleri 330 kg İnsektisitler lt kg. Herbisitler lt 202,7 kg Fungusitler lt kg Rodentisitler 143,04 kg. Akarasitler 341,115 lt. Fümügant - Diğerleri 610 kg İnsektisitler 4418,7 kg ,65 lt Herbisitler 1015 kg lt Fungusitler 17142, ,3 lt Rodentisitler 176,6 kg Akarasitler 14, ,85 lt Kullanıldığı Alan (ha) İlimizde özellikle hububatta yabancı ot, sürme,ambar zararlıları,kiraz sineği,tarla faresi,patates böceği, danaburnu ile mücadele konularında ilginin arttığı gözlenmektedir. H.5.2. Gübre Kullanımı İlimizde N (azot) lu gübrelerin kullanımı yaygındır. Bunun yanında kompoze ve fosforlu gübrelerde kullanılmaktadır. Potasyumlu gübre kullanımı çok azdır. Yaprak gübreleri yaygın değildir. 123

146 Zn N.S.P Ticari Gübrelerin Yıllık Tüketim Miktarı GÜBRE ÇEŞİTLERİ (ton) Yıl A.Sül fat % 21 A.Nit. %26 A.Nit. %33 ÜRE %46 D.A.P TOPLAM ,2 1143, ,1 3643,9 6735,5 2174,1 3088,1 47,9 24, , ,8 800,2 5295, ,8 2448,2 3030,5 204, , ,8 1091, 4816,9 2398,4 1329,2 1484,8 2801,4 117,6 87,9 0,2 508, , ,0 889,7 4736,1 1970,4 4298,4 1422,3 3315,0 435, , , ,9 956,8 5211,3 2647,1 4521,1 1632,9 5622,5 181, ,1 55, , ,1 446,7 5277,5 2192, ,1 60, , , yılında kullanılan kimyevi gübre miktarı, İlimiz Merkez ve İlçelerinde ,55 ton olarak gerçekleşmiştir. Gübre çeşitleri üzerinden A.Nitrat %33 gübresi 5277,5, Zn 5159,1 ve DAP 3169 tonla ilimizde en çok kullanılan gübrelerdir. Aylar itibarıyla en çok gübre tüketiminin Eylül, Ekim, Kasım, Mart,Nisan, Mayıs, aylarında olması ilimiz çiftçilerinin bilinçli olarak gübre kullandıklarını göstermektedir.ayrıca çiftçilerimize hangi cins gübreden hangi bitkiye ne zaman ve ne kadar atılacağı hakkında teknik elemanlarca bilgi verilmektedir. H.5.3. Toprak Kullanımı Tarımsal faaliyetlerde toprak kaybını azalmak amacıyla yayım çalışmalarında bu konu üzerinde önemle durulmaktadır. Tarım tekniği, ekilecek ürünler, arazinin vasfına uygun olarak kullanılması gibi konular üzerinde durulmaktadır. NOT: Bitkisel Üretim ve Hayvancılıkla ilgili veriler sistem veri tabanında henüz kesinleşmediğinden tahmini rakamlar verilmiştir. KAYNAKLAR: -İl Tarım Müdürlüğü(2010) 124

147 (I). MADENCİLİK I.1. Maden Kanuna Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Meta lik Mad e nler Yapraklı (Geriş, Urvay), Şabanözü (Bakırlı) zuhurlan Tenor : % Cu Rezerv : Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yapılmamıştır I.1.3. Enerji Madenl eri I.1.4. Maden Kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler ASBEST ( Asb ) Şabanözü (Gümerdiğin, Akkaya Köyleri) Yatağı Tenör : % 1-30 Asbest Lif boyu mm Rezerv : ton mümkün olup yataklardan geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. BAKIR ( Cu ) Yapraklı (Geriş, Urvay), Şabanözü (Bakırlı) zuhurları Tenör: % Cu Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yapılmamıştır. BENTONİT ( Ben ) Şabanözü (Çaparkayı, Hançılı Köyleri), Eldivan (Küçük Hacıbey), Kurşunlu (Beşpınar), Ilgaz (Kızılibrik), Çerkeş (Bayındır) Yatakları Kalite : Sondaj, döküm kumu ve ağartma toprağı Rezerv : Ülkemizin önemli bentonit yataklarının bulunduğu Çankırı' da 2 milyon ton civarında görünür Yatakların birçoğu işletilmiş yada halen işletilmektedir. ÇİMENTO HAMMADDELERİ ( Çmh ) Kurşunlu-Ilgaz Tenör : - Rezerv : Rezerve yönelik çalışma yoktur. DİYATOMİT ( Diy ) Çerkeş (Akhasan), Orta (Karaağaç, Baştağ) Yatakları Tenör : % SiO2 Rezerv : ton görünür, ton muhtemel, ton mümkün olup Akhasan yatağı işletilmektedir. DOLOMİT ( Dol ) Eskipazar-Sofular Yatağı Tenör : % MgO ve % CaO Rezerv : ton görünür+muhtemel KAYA TUZU ( Na ) Merkez-Ballıbağ Köyü Yatağı Tenör : % 88 NaCl Rezerv : ton görünür + muhtemel rezerv vardır. Yatak Tekel tarafından işletilmektedir. 125

148 KİL ( Kil ) Orta-Sakarcaören Sahası Tenör : % Al 2 O 3 Rezerv : ton mümkün rezerv Korgun-Maruf Köy Yatağı Tenör : % Al 2 O 3, % 5 Fe 2 O 3 Rezerv : ton görünür rezerv MANGANEZ ( Mn ) Devres, Ilgaz Yatağı Tenör : % Mn Rezerv : 300 ton mümkün olup Ilgaz yatağından geçmiş yıllarda 300 ton cevher üretilmiştir. MANYEZİT ( Mag ) Sarıalan-Alıç Sahası Tenör : % MgO,%8,26 SiO 2 %1,75 CaO Rezerv : ton görünür, ton mümkün rezerv MERMER ( Mr ) Kurşunlu-Sarıalan Köyü-ÇANKIRI SERPANTİN Kalite: Orta Rezerv: m 3 Kurşunlu-Çırdak Köyü Kalite : Iyi Rezerv : m 3 muhtemel rezerv Kurşunlu-Sarıalan Köyü Kalite : Orta Rezerv : m 3 muhtemel rezerv PERLİT ( Per ) Orta (Kalfat, Eriklibel, Asarözü, Ovacıközü, Salur K., Karagöl, Yeniyayla) Yatakları Kalite : Orta ve düşük Rezerv : ton görünür REFRAKTER KİL ( Rkil ) Korgun Yatağı Tenör : Refrakter Rezerv : ton mümkün rezerv TALK ( Talk ) Merkez (Dünek), Ilgaz zuhurları Tenör : - Rezerv : Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur. 126

149 Harita I.1: Çankırı İli Manyezit Yatakları Haritası 127

150 Harita I.2: Çankırı İli Mermer Yatakları Haritası 128

151 Harita I.3: Çankırı İli Diatomit Yatakları Haritası 129

152 Harita I.4: Çankırı İli Kil ve Bentonit Yatakları Haritası 130

153 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri Dere yatakları, kuru dere yatakları, ormanlık sahalar, tarım arazileri ve mera arazileri türündeki sahalarda madencilik faaliyetleri yapılmaktadır. I.3. Cevher Zenginleştirme İlimizde 1 adet cevher zenginleştirme tesisi bulunmaktadır. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Su kirliliği, flora-faunaya etkisi, hava kirliliği gibi etkileri bulunmaktadır. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları İlimizde madencilik faaliyetleri sonucunda arazi kazanım amacıyla yapılan rehabilitasyon çalışmaları Yönetmelik kapsamında başlatılmış ve 1 adet rehabilitasyn sonuçlanmıştır. KAYNAKLAR: -Maden İşleri Genel Müdürlüğü (2008) *Haritalar Maden İşleri Genel Müdürlüğü web sayfasından alınmıştır.(2010) 131

154 ( J ). ENERJİ J.1. J.1.1. Ta ş kömürü J.1.2. Linyit Birincil Enerji Kaynaklar ı Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Çerkeş, Dedeköy, Örenli ve Yıprak Köyleri Tenor ve Kalite : Dedeköy; orijinal kömür 967 Kcal/kg, havada kuru kül nisperi:%15.94, kül ısı değeri: 2679 Kcal/kg Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Ilgaz, Kızılibrik ve Alibey Köyleri Tenor ve Kalite : Düşük kalite Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Orta Tenor ve Kalite : %48,57 su, %28,59 kül Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Yapraklı, Ovacık Tenor ve Kalite :- J.1.3. Asfaltit İlimiz sınırları içerisinde asfaltit rezervi yoktur. J.1.4. B i tümlü Ş ist İlimiz sınırları içerisinde Bitümlü Şist rezervi yoktur. J.1.5. Hamp etr o l İlimiz sınırları içerisinde hampetrol rezervi yoktur. J.1.6. D o ğ algaz Enerjisi Çankırı ilinde doğalgaz bulunmamaktadır. J.1.7. N ükleer Kaynakla r (Uranyu m ve To ryu m ) İlimizde Nükleer enerji kaynağı bulunmamaktadır. J.1.8. Odun Çankırı Orman İşletme Müdürlüğünden alınan bilgilere göre ilimizde yakacak olarak kullanılan odun Orman İşletme Müdürlüklerinin üretimleri sonucu ve İşletme Müdürlüklerinin bozuk meşe ormanlarından yapılan Enerji orman tesis çalışmaları neticesiyle elde edilmektedir. Ayrıca odun satıcılarının diğer illerin Orman İşletme Müdürlüklerinden aldıkları odunları Çankırı iline getirerek satışlarını burada yapmaktadırlar. Ortalama Çankırı ili odun tüketimi sterdir. Odunun cinsi meşe, gürgen, sarıçam, karaçamdır. Yakacak olarak kullanılan bu odunlar kaloriferli binalarda kömürü tutuşturmak için apartmanlarda ve kamu binaları ile müstakil evlerde kullanılmaktadır. 132

155 J.1.9. Hidr olik Hidroelektrik Enerji Etüt Prg. Yer Alan veya İleride Alınacak Olan :- Planlama ve Kesin Projesi Tamamlanan : - İnşa Halinde Olan :- İl Toplamı : - Özel Sektör tarafından geliştirilen projeler : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl Çankırı HES Potansiyeli Toplamı : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl 133

156 134

157 135