2009 Küresel Ekonomik Krizi nin tüm dünyayı etkisi altına

Transkript

1 NİCELİK YA DA NİTELİK, İŞTE BÜTÜN MESELE BU 009 Küresel Ekonomik Krizi nin tüm dünyayı etkisi altına alan olumsuz sonuçları, Türkiye nin dış ticaret rakamlarını da etkilemiş; 009 yılında ihracatımız %,6; ithalatımız %0,, dış ticaret hacmimiz ise %7 oranında düşüş göstermiştir. Bu düşüşün ardından krizin tüm dünyadaki etkilerinin azalması ile Türkiye nin dış ticaret istatistiklerinde de iyileşme gözlemlenmiş; 009 yılından itibaren ihracat, ithalat ve dış ticaret hacmi sürekli artış eğilimine girmiştir. Ancak; 0 İhracat Stratejisi ve Eylem Planı nda %,6 olarak hedeflenen 0 yılı ihracat büyümesi bu hedefin çok altında kalarak %-0, oranında gerçekleşmiştir. 0 yılında 65,7 milyar dolar olarak hedeflenen ihracat değeri 5,8 milyar dolar olarak gerçekleşirken bu durum 0 ihracat hedefine yönelik yıllık ihracat artış oranlarının güncellenme ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. MERT CAN DUMAN TOBB Ekonomi ve Üniversitesi İktisat Bölümü mcduman@etu.edu.tr n Grafik : Son 0 Yılda Türkiye nin İhracatı, İthalatı ve Dış Ticaret Açığı İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK 00-0 yılları arasındaki on yıllık dönemde ihracatımız %0 oranında artarken ithalatımızdaki artış %58 oranında gerçekleşmiştir. Bahsi geçen dönemde ihracatımız yıllık ortalama %,5 oranında büyüme göstermiş; sadece 0 yılında negatif büyüme

2 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 n Grafik : Son 0 Yılda Türkiye nin İhracatı, İthalatı ve Dış Ticaret Açığındaki Değişim Oranları 50% 0% 0% 0% 0% 0% -0% -0% -0% İhracat İthalat Hacim Kaynak: TÜİK oranı gözlemlenmiştir (%-0,). İthalatımız ise küresel ekonomik krizin en yoğun biçimde yaşandığı 009 yılıyla 0 yılında azalırken diğer tüm yıllarda artış göstermiştir. Her ne kadar bu istatistikler çok önemli olsa da Eski Roma da yaşamış düşünür ve devlet adamı Seneca kalitenin miktardan çok daha önemli olduğunu vurgulamıştır. Bu bağlamda ihracatımızın miktarını arttırmanın yanında kalitesinin de arttırılması büyük önem arz etmektedir. İktisat ve Toplum un. birleşik sayısında yer alan Müzik Aletini Biz Üretiyoruz Başkası Çalıyor çalışmasında da belirtildiği gibi Türkiye, yüksek nitelikli müzik notaları yerine düşük nitelikli telli müzik aletleri ihraç edebilmektedir (Duman, 0). Müzik Aletini Biz Üretiyoruz Başkası Çalıyor çalışmasında ele alınan 00 yılı verilerine göre, ülkelerin ihracat sepetlerinin sofistikasyonunu gösteren EXPY değerlerinde Türkiye; Güney Kore, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan gibi ülkelerin gerisinde kalmıştır. Bu çalışmada ise imalat sanayine konu olan ürünlerde ihracat sepetimizin sofistikasyonuna ek olarak teknolojik yoğunluğu da incelenecek; açık ve fazla verdiğimiz altılı alt tarife pozisyonlarının teknolojik yoğunluklarına değinilecektir. OECD nin imalat sanayi sektöründe yer alan altılı alt tarife pozisyonları için yaptığı teknolojik sınıflamada düşük teknoloji, orta-düşük teknoloji, orta-ileri teknoloji ve ileri teknoloji olmak üzere dört farklı teknoloji düzeyi kategorisi bulunmaktadır. OECD nin yaptığı bu sınıflamaya göre alkollü içecekler, tatlandırıcılar düşük teknoloji grubunda, kireç, çimento, taşkömürü gibi ürünler orta-düşük teknoloji grubunda yer alırken bazı metaller, örgü tezgâhları, otomotiv gibi sektörler orta-ileri teknoloji grubunda, kondansatörler, rezistanslar, uçak parçaları, optik malzemeleri gibi ürünler ise ileri teknoloji grubunda yer almaktadır. Türkiye nin 0 yılında toplam ihracatın %9, ünü oluşturan imalat sanayi ihracatının %, ü düşük teknoloji grubundaki mallarla %,5 i orta-düşük teknoloji grubundaki mallarla gerçekleşirken %0,7 si orta-ileri teknoloji grubu mallarla gerçekleşmiştir. Burada dikkat çeken husus; Türkiye nin ihracatında ileri teknoloji ürünlerin düşük payıdır. İleri teknoloji grubundaki ürünlerin ihracatı Türkiye nin toplam ihracatının yalnızca %,5 ini oluşturmaktadır. Seçilmiş ülkelerin ihracatlarının teknoloji yoğunluklarına bakıldığında, Çin in imalat sanayi ihracatındaki %, lik paya sahip ileri teknoloji ürün ihracatı göze çarpmaktadır. Güney Kore ve ABD de

3 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 Türkiye nin 0 yılında toplam ihracatın %9, ünü oluşturan imalat sanayi ihracatının %, ü düşük teknoloji grubundaki mallarla %,5 i orta-düşük teknoloji grubundaki mallarla gerçekleşirken %0,7 si orta-ileri teknoloji grubu mallarla gerçekleşmiştir.

4 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 n Tablo : Seçilmiş Ülkelerin İhracatlarının k Yoğunluğu Grubu Düşük Orta- Düşük Orta-İleri Yüksek İmalat Sanayinin Payı Çin ABD Güney Kore Hindistan* Brezilya Çek Cumh. Endonezya Türkiye Ortalama 8,0%,6% 5,0% 7,8% 0,% 5,% 50,%,% 7,% 5,6%,7% 8,0%,9% 5,% 9,7% 8,%,5%,%,% 0,% 9,9% 0,0% 7,% 6,7%,6% 0,7%,5%,%,% 7,% 8,% 6,9% 8,5% 8,6%,5% 8,0% 98,7% 89,8% 99,% 89,9% 6,5% 95,% 60,6% 9,% *: TradeMap Hindistan a ilişkin en son 0 verilerini yayınlamaktadır. en yüksek payı sırasıyla %9,9 ve %0, lük oranlar ile orta-ileri teknoloji ürünleri alırken Hindistan, Brezilya ve Endonezya da Türkiye ye benzer bir şekilde en yüksek payı düşük teknoloji ürünleri almaktadır. Çek Cumhuriyeti nde ise ileri teknoloji ürünlerinin payı %8,5 olurken orta-ileri teknoloji ürünlerinin payı ise %6,7 ye kadar ulaşmaktadır. TradeMap verilerine göre Türkiye ileri teknolojiye sahip ürünlerin ihracatında, seçilmiş sekiz ülke ortalamasının altında kalmıştır. Türkiye nin 0 yılındaki imalat sanayi ithalatının teknolojik yoğunluğuna bakıldığında ise ihracatının teknoloji yoğunluğuna kıyasla düşük teknoloji grubunun payının düşerken orta-ileri teknoloji ve ileri teknoloji gruplarının paylarının yükseldiği görülmektedir. TradeMap in yayınladığı 0 verilerine göre Türkiye nin ithalat sepetinin %,5 ini düşük teknoloji grubu, %,9 unu orta-düşük teknoloji grubu ürünler oluştururken orta-ileri teknoloji ve ileri teknoloji grubu ürünlerin toplam ithalattaki payları sırasıyla %,0 ve %,6 olmuştur. Türkiye ye benzer bir şekilde düşük oranda ileri teknoloji grubu ürün ihraç edip görece daha yüksek oranda ileri teknoloji grubu ürünü ithal eden ülkeler arasında Brezilya ve Endonezya da bulunmaktadır. İhracat sepetinde ileri teknoloji grubu ürünlerin payı %6,9 olan Brezilya da bu gruptaki ürünlerin ithalat sepetindeki payı %,7 ye yükselirken %8,6 oranında yüksek teknoloji ürün ihraç eden Endonezya da ithalat sepetindeki oran %, e yükselmektedir. n Tablo : Seçilmiş Ülkelerin İthalatlarının k Yoğunluğu Grubu Çin ABD Güney Kore Hindistan* Brezilya Çek Cumh. Endonezya Türkiye Ortalama Düşük Orta-Düşük Orta-İleri Yüksek İmalat Sanayinin Payı 9,6%,%,%,7% 9,% 6,%,9%,5%,5%,% 6,7% 7,9% 8,%,%,% 5,8%,9% 6,%,%,9%,5%,8% 7,8% 8,% 9,0%,0% 7,% 5,0% 7,% 6,5% 5,%,7%,6%,%,6%,9% 7,0% 8,8% 6,8% 55,% 86,0% 89,0% 86,0% 9,% *: TradeMap Hindistan a ilişkin en son 0 verilerini yayınlamaktadır.

5 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 5 n Grafik : 0 Yılında Türkiye nin İhracat ve İthalatının k Dağılımı İhracat İthalat % % % % % % % % Ülkelerin ihracat ve ithalatlarının teknolojik yoğunlukları incelendikten sonra çalışmanın bu kısmında ülkelerin altılı alt tarife pozisyonları bazında açık ve fazla verdikleri ürünlerin teknolojik yoğunlukları incelenecektir. 58 Sayılı Gümrük Kanunu na göre gümrük tarifesi; Bakanlar Kurulu nca kabul edilen Türk Gümrük Tarife Cetvelini, tamamen veya kısmen Türk Gümrük Tarife Cetveline dayanan veya bu cetvele alt açılımlar ekleyen ve eşya ticaretine ilişkin tarife önlemlerinin uygulanması için tespite edilen diğer cetveller ile Türkiye tarafından uygulanan dış ticaret politikaları çerçevesinde belirlenen tarife uygulamalarını kapsamaktadır (58 Sayılı Gümrük Kanunu). Çalışmada esas alınan alt tarife pozisyonları, uluslararası düzeyde HS6 kodu olarak da tüm ticaret istatistiklerine konu olmaktadır. Türkiye nin 0 yılı dış ticaret istatistiklerine bakıldığında dış ticarete konu olan 5 alt tarife pozisyonundan 50 sinde dış ticaret açığı, 75 sında ise dış ticaret fazlası verildiği görülmektedir. Ülkeler itibariyle bakıldığında ise, dış ticaret açığı verilen alt tarife pozisyonlarının toplam alt tarife pozisyonlarına oranının Çin haricindeki tüm ülkelerde fazla verilen alt tarife pozisyonlarının oranından daha yüksek olduğu görülmektedir. Çin de dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarının oranı %7 iken diğer ülkelerin ortalaması %5 te kalmıştır. Bunun yanında, imalat sanayinin dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarındaki oranı Çin de ve Güney Kore de açık verilen alt tarife pozisyonlarının payından daha yüksek iken diğer tüm ülkelerde bu durum tam aksidir. Çalışma kapsamında seçilen ülkelerden Çin haricindekilerin tamamında dış ticaret açığı verilen n Tablo : Seçilmiş Ülkelerde İmalat Sanayindeki Alt Tarife Pozisyonlarının Dış Ticaret Dengesine Göre Dağılımı Brezilya Çin Hindistan Güney Kore ABD Çek Cumh. Endonezya Türkiye Fazla Verenler % 7% 5% % 9% % 8% 5% Açık Verenler 67% 7% 7% 56% 5% 59% 6% 55% Kaynak: TradeMap, OECD

6 6 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 n Grafik : Seçilmiş Ülkelerde Dış Ticaret Açığı Verilen Alt Tarife Pozisyonlarına Göre k Dağılım 00% 90% 80% 70% 60% 50% 0% 0% 0% 0% 0% Brezilya Çin Hindistan Güney Kore ABD Çek Cumh. Endonezya Türkiye Düşük Orta-Düşük Orta-İleri Yüksek alt tarife pozisyonlarının oranı yüksek seviyelerde gerçekleşirken bu alt tarife pozisyonlarının teknolojik yoğunluklarını da incelemek faydalı olacaktır. Buna göre, ülkelerin dış ticaret açığı verdikleri alt tarife pozisyonlarında çoğunlukla düşük teknoloji grubunun payı ilk sırada yer almıştır. Örneğin; Çin de düşük teknoloji grubuna giren alt tarife pozisyonlarının payı %8, iken bu oran Çek Cumhuriyeti nde %9, e, Güney Kore de %0, e, ABD de ise %,8 e yükselmektedir. Buna karşın, dış ticaret açığı verilen alt tarife pozisyonları içerisinde düşük teknoloji grubunun payı Endonezya da %8,8; Hindistan da %, iken bu oran ülkemizde 0 yılında %6 olarak gerçekleşmiştir. Dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarına bakıldığında ise çalışma kapsamında seçilen ülkelerin neredeyse tamamında düşük teknoloji grubunun payının diğer grupların paylarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Düşük teknoloji grubuna ait alt tarife pozisyonlarının toplam alt tarife pozisyonlarına oranında Endonezya %58, ile ilk sırada yer alırken Türkiye %5 ile ikinci, Hindistan ise %5,9 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarının oranında ABD %,8 ile en düşük orana sahip ülke olmuştur. Burada dikkat çeken husus, Çin, Güney Kore, ABD gibi yüksek teknoloji ihracatı yapabilen ülkelerde orta-ileri teknoloji grubuna ait ve dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarının payının yüksek seviyelerde gerçekleşmesidir. Orta-ileri teknoloji grubundaki alt tarife pozisyonlarının oranı Çin de %9,; Güney Kore de %,, Çek Cumhuriyeti nde %,6 ve ABD de %5,6 iken Türkiye de bu oran yalnızca %0 dir. Bu bağlamda dikkat çeken bir başka husus ise; dış ticaret açığı verilen alt tarife pozisyonlarında % e ulaşan yüksek teknoloji grubunun payının dış ticaret fazlası verilen alt tarife pozisyonlarında yalnızca %7 olarak gerçekleşmesidir. Diğer bir deyişle Türkiye, düşük teknolojili ürünlerde ithalatından fazla ihracat yaparken bunun tam aksine orta-ileri ve yüksek teknolojili ürünlerde ihracatından fazla ithalat yapmaktadır. SONUÇ YERİNE Yukarıda yapılan tüm analizler göstermektedir ki Türkiye yıllar itibariyle uyguladığı politikalar ile ihracat miktarını arttırabilse de ihracat sepetinin teknolojik yoğunluğu, 0 ihracat hedefini gerçekleştirme anlamında istenilen düzeyde değildir. Türkiye nin rekabetçi gücünün arttırılması, ihracata dayalı büyüme modeli çerçevesinde ihracatın daha yüksek katma değer sağlaması amaçlarıyla ihracat sepetinin teknolojik yoğunluğunun düşük ve orta-düşük teknoloji gruplarından orta-ileri ve yüksek teknoloji gruplarına kaydırılması gerek-

7 İKTİSAT VE TOPLUM SAYI 0 7 n Grafik 5: Seçilmiş Ülkelerde Dış Ticaret Fazlası Verilen Alt Tarife Pozisyonlarına Göre k Dağılım 00% 90% 80% 70% 60% 50% 0% 0% 0% 0% 0% Brezilya Çin Hindistan Güney Kore ABD Çek Cumh. Endonezya Türkiye Düşük Orta-Düşük Orta-İleri Yüksek mektedir. Almanya nın, dolar/kg, Japonya nın,5 dolar/kg, Güney Kore nin dolar/kg değerinde ihracat yaptığı günümüzde ülkemizin kilogram başına düşen ihracat değeri yalnızca,6 dolar seviyesindedir. İşte bu yüzden, ihracatın yarattığı katma değerin arttırılması da ihracat sepetinin teknolojik yoğunluğunun arttırılarak daha fazla yüksek teknoloji grubuna ait ürünlerin ihraç edilmesinden geçmektedir. SONNOT ISIC Rev. sınıflandırmasına göre imalat sanayi sektörü dışında kalan ürün grupları ise çalışmada Diğer olarak tanımlanmıştır. KAYNAKÇA Duman, M.C., 0, Müzik Aletini Biz Üretiyoruz Başkası Çalıyor, İktisat ve Toplum,.-. Sayı, 9-98, Temmuz 0 Ekonomi Bakanlığı, 0 İhracat Stratejisi ve Eylem Planı eskiler/0/06/006--.pdf OECD, HS6 k Sınıflama Tablosu TradeMap, Dış Ticaret İstatistikleri. trademap.org WITS, Dış Ticaret İstatistikleri, org/ 58 Sayılı Gümrük Kanunu, MevzuatMetin/.5.58.doc