TİCARET HUKUKU D I S C I M U S ÖZGÜR DEMİRCİ - KADİR ALGIN. Müfettişlik. Uzmanlık. Denetmenlik. Banka Sınavları. Gelir Uzmanlığı TEK KİTAP

Transkript

1 D I S C I M U S TİCARET HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları 2015 KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hakimlik ÖZGÜR DEMİRCİ - KADİR ALGIN

2 Özgür DEMİRCİ Kadir ALGIN KPSS TİCARET HUKUKU ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3. Baskı: Ekim 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EROĞLU Türkçe Redaksiyon: Nuray KARACA Dizgi-Grafik Tasarım:Hilal Sultan COŞKUN Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti:pegem@pegem.net

3 SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem Ailesi ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Hilal Sultan COŞKUN a, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ya, kitabın yazılma süresince eleştiri ve dostluğunu esirgemeyen sevgili Mustafa DİNÇDEMİR e, ve Emin KALKAN a hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiçbir zaman esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci Kadir Algın

4 İÇİNDEKİLER TİCARİ İŞLETME HUKUKU 1. BÖLÜM Ticaret Hukuku Konusu, Kapsamı ve Ticari İşletme Kavramı Ticaret Hukukuna Giriş...3 Ticaret Hukukunun Konusunu Saptayan Sistemler...4 Ticari İşletme Kavramı...5 A. Tanım...5 B. Ticari İşletmenin Unsurları...6 C. Esnaf İşletmesi Tanımı...8 D. Ticari İşletmenin Malvarlığı Unsurları...9 E. Ticari İşletmede Merkez ve Şube Ayrımı...10 F. Ticari İşletmenin Devri...14 G. Ticari İşletmenin Rehni...17 Çıkmış Sorular...22 Çözümler...25 Cevaplı Test BÖLÜM Ticari İş, Ticari Hüküm ve Ticari Yargı Ticari İş Kavramı ve Ticari İşler...31 A. Ticari İş Kavramı...31 B. Nelerin Ticari İş Olduğunun Belirlenmesi...31 C. Ticari İşlere Bağlanan Sonuçlar...34 Ticari İşlere Uygulanacak Hükümler ve Sırası...37 A. Ticari Hükmün Tanımı...37 B. Ticari Hükümlerin Uygulanma Sırası...38 Ticari Yargı...40

5 PEGEM AKADEMİ vi A. Tanım...40 B. Ticari Dava Türleri...40 C. Ticari Davaların Görüleceği Mahkemeler...42 D. Ticari Davalarda Deliller...43 Çıkmış Sorular...44 Çözümler BÖLÜM Tacir ve Tacir Olmanın Yükümlülükleri Tacir...49 A. Gerçek Kişilerin Tacir Sıfatı...49 B. Tüzel Kişilerin Tacir Sıfatı...50 C. Tacir Sıfatını Sona Erdiren Hâller...51 D. Tacir Olmanın Sonuçları...52 E. İki Tarafın Tacir Olduğu Hâllerde Uygulanacak Kurallar...55 Çıkmış Sorular...57 Çözümler...60 Cevaplı Test BÖLÜM Ticaret Sicili ve Ticari Adlar Ticaret Sicili Tanımı ve Örgütlenmesi...65 A. Ticaret Sicili Teşkilatlanması...65 B. Ticaret Sicilinin Özellikleri...66 C. Ticaret Siciline Tescile Talep Süresi...66 D. Ticaret Siciline Tescilin Yapılış Aşaması...67 Tescil Türleri, Fonksiyonları ve İlanı...68 A. Tescil Türleri...68 B. Tescilin Fonksiyonları...69 C. Sicile İtimat Prensibi...69

6 vii PEGEM AKADEMİ D. Tescilin İlanı...69 Ticaret Unvanı ve Diğer Ticari Adlar...69 Ticaret Unvanı...69 İşletme Adı...74 Marka...74 A. Markanın Tanımı...74 B. Markanın Fonksiyonları...75 C. Markanın Çeşitleri...75 D. Markanın Tescili...77 E. Marka Sahibinin Hak ve Yükümlülükleri...78 F. Marka İle İlgili Hukuki İşlemler...79 Çıkmış Sorular...80 Çözümler BÖLÜM Haksız Rekabet, Cari Hesap ve Ticari Defterler Haksız Rekabet...85 A. Tanım...85 B. Haksız Rekabetin Unsurları...86 C. Başlıca Haksız Rekabet Hâlleri...86 D. Haksız Rekabetin Sonuçları...87 E. Haksız Rekabet Davalarının Davalı ve Davacıları...88 F. Haksız Rekabette Zaman Aşımı (1-3 Yıl)...89 G. Cezai Sorumluluk...90 Cari Hesap...90 A. Cari Hesabın Kapsamı...90 B. Bir Alacağın Cari Hesaba Geçirilmesinin Sonuçları...91 C. Cari Hesapta Süreler...91 D. Cari Hesabın Sona Ermesi...92 E. Cari Hesapta Zaman Aşımı (5 Yıl)...93

7 PEGEM AKADEMİ viii Ticari Defterler...93 A. Tutulması Zorunlu Defterler...93 B. Ticari Defterlerin Tutulma Usulü...94 C. Ticari Defterlerin İncelenmesi...94 D. Ticari Defterleri Saklama Yükümlülüğü...95 E. Ticari Defterleri İspat Yükümlülüğü...95 Çıkmış Sorular...97 Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Tacir Yardımcıları Tacir Yardımcıları A. Genel Olarak B. Bağımlı Tacir Yardımcıları C. Bağımsız Tacir Yardımcıları Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test ŞİRKETLER HUKUKU 1. BÖLÜM Şirketler Hukuku A. Şirketin Tanımı ve Unsurları Kişi Unsuru Sözleşme Unsuru Sermaye Unsuru Ortak Amaç Unsuru Şirket İşlerini Kendi İşin Gibi Benimseme Niyeti (Faal Katılma Unsuru) (Affectio Societatis Unsuru)...135

8 ix PEGEM AKADEMİ B. Şirketlerin Sınıflandırılması Tüzel Kişiliğinin Bulunup Bulunmamasına Göre Kişi Şirketleri Sermaye Şirketleri Sermaye Yapılarına Göre Şirketler Ortakların Sorumluluğuna Göre Şirketler C. Adi Şirketler Kuruluş ve Temel Nitelikleri Kâr ve Zararın Paylaşımı Şirket Yönetim ve Denetimi Şirket Ortaklığında Değişiklik Ortakların Yükümlülükleri Adi Şirketin Dış İlişkileri Adi Şirketin Dağılması Tasfiye Aşaması Adi Şirketlerde Zaman Aşımı Çıkmış Sorular Çözümler BÖLÜM Ticaret Şirketleri Ticaret Şirketleri A. Ticaret Şirketlerinin Birleşmesi B. Ticaret Şirketlerinin Tip Değiştirmesi C. Kolektif Şirketler Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...165

9 PEGEM AKADEMİ x 3. BÖLÜM Komandit Şirket Komandit Şirketler A. Adi Komandit Şirket B. Paylı Komandit Şirket Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Anonim Şirket Anonim Şirketler A. Anonim Şirketin Kuruluşu B. Payın Devri ve Kuruluştan Sonra Devralma C. Kuruluştan Önce Yapılan İşlemler ve Sorumluluk D. Anonim Şirketin Organları E. Anonim Şirketlerde Denetim F. Anonim Şirketlerde Pay Sahipliği G. Anonim Şirketin Sona Ermesi H. Anonim Şirketin Tasfiyesi Anonim Şirketlerle İlgili Önemli Notlar Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Limitet Şirket Limitet Şirketler A. Limitet Şirketin Kuruluşu B. Limitet Şirketin Organları C. Limitet Şirketin Sona Ermesi

10 xi PEGEM AKADEMİ D. Limitet Şirketin Tasfiyesi Limitet Şirketlerle İlgili Önemli Notlar Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test KIYMETLİ EVRAK HUKUKU 1. BÖLÜM Kıymetli Evrak Hukuku Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları A. Kıymetli Evrak Benzeri Senetler B. Kıymetli Evrakta Hakkın Doğumu C. Kıymetli Evrakta Borçlunun Hukuki Durumu D. Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması E. Kıymetli Evrakta Tür Değiştirme (Tahvil) F. Kıymetli Evrakın Ziyaı (Kaybı) ve İptali Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Kambiyo Senetleri Kambiyo Senetleri (Poliçe, Bono, Çek) A. Genel Özellikleri B. Ehliyet C. İmza D. Kambiyo Senetlerinde Temsil Poliçe...246

11 PEGEM AKADEMİ xii A. Poliçede Bulunması Gereken Şartlar B. Açık (Beyaz) Poliçe - Eksik Poliçe C. Poliçede Kabul D. Poliçenin Cirosu E. Poliçenin Ödenmesi F. Poliçenin Kabul Edilmemesi veya Ödenmemesinin Sonuçları G. Araya Girme H. Zaman Aşımı Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Bono (Emre Muharrer Senet) Bono (Emre Muharrer Senet) A. Bonoda Bulunması Gereken Şartlar B. Bonoda Zaman Aşımı Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Çek Çek A. Çekte Bulunması Gereken Şartlar B. Çek ile İlgili Kavramlar C. Çekin Cirosu D. Çeklerde İbraz Süreleri E. Çekin Ödenmesi F. Çekin Ödenmemesi ve Müracaat Hakkı...281

12 xiii PEGEM AKADEMİ G. Karşılıksız Çek ve Yaptırımları H. Çekte Ödemenin Önlenmesi Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test Yararlanılan Kaynaklar Ticaret Hukuku Sözlüğü...296

13 TİCARİ İŞLETME HUKUKU Y So TİCARET HUKUKU KONUSU ve KAPSAMI ve TİCARİ İŞLETME KAVRAMI TİCARİ İŞ, TİCARİ HÜKÜM VE TİCARİ YARGI TACİR VE TACİR OLMANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ TİCARET SİCİLİ VE TİCARİ ADLAR HAKSIZ REKABET, CARİ HESAP VE TİCARİ DEFTERLER TACİR YARDIMCILARI Geciken adalet adalet değildir. W. S. LANDOR

14 1. BÖLÜM TİCARET HUKUKU KONUSU, KAPSAMI ve TİCARİ İŞLETME KAVRAMI TİCARET HUKUKUNA GİRİŞ Ticaret malların/ürünlerin üretim sürecinden tüketimine kadar geçen zamanda, ekonomik değer taşıyan başka nesneler ile değiştirilmesi, alışı ve satışı anlamında kullanılmaktadır. Esasında ticaretin insanlık tarihindeki ilk şekli takas oluşturmaktadır. Takas yöntemi ile, mal ve hizmetler birbiri karşılığında değiş tokuş edilirlerdi. Günümüzde ise artık değişim aracı olarak para kullanılmaktadır. Ticaret eyleminin insanlık tarafından keşfedilmesi insanlık tarihinin erken dönemlerine dayanmaktadır. Pek çok tarihçi ticaretin, iletişimin doğuşunu takiben takas yöntemiyle başlamış olduğunu düşünmektedir. Ticaretin ortaya çıkış nedeni, insanın ihtiyaçlarını karşılama arzusudur. Üretimin ve kaynakların kısıtlı olmasından dolayı insan, kendinde olmayan mal veya hizmeti bir başkasından sağlamak istemiş, bunun için de kendinde bulunan mallar ile değiş tokuş yapmaya başlamıştır. Paranın keşfi, ticaretin kolaylaşmasını ve yaygınlaşmasını sağlamıştır. Taşımacılığın ve iletişimin de gelişmesi ile birlikte ticaret bugünkü halini almıştır. Bu gelişim sırasında da içinde bulunduğumuz ekonomik sistem gelişmiş, ticareti düzenleyici bir takım kanunlar yapılmıştır. Bu bilgiler ışığında ticaret hukukunun tanımını yapacak olursak, İnsanoğlu en eski çağlardan beri üretip tüketmekte ve tükettiği ile de değiş tokuş faaliyetine girmektedir, Ticaret hukuku olarak nitelendirdiğimiz bu hukuk dalı da üretim, değişim ve tüketime yönelik ticari faaliyetleri düzenleyen kurallar bütünüdür. Ticaret hukukunun tanımını yukarıda ki gibi belirttikten sonra ticaret hukukunun kapsamının neler olduğu hangi faaliyetlerin ticaret hukuku

15 PEGEM AKADEMİ 4 kapsamında değerlendirileceği sorusuna cevap vermemiz gerekecektir. Ticaret hukukunun içeriği, kapsamı ve uygulama alanı, her ülkede kanun koyucunun düzenlemesine göre değişiklik gösterir. Ticaret hukukunun uygulama alanını saptamada kanun koyucular değişik esaslardan yararlanmak sureti ile ortaya farklı sistemler çıkarmışlardır. Diğer bir ifade ile nelerin ticaret hukukunun konusuna girdiğini tespit etmek için farklı sistemler ortaya atmışlardır. Bu sistemleri aşağıdaki gibi incelemek mümkündür. TİCARET HUKUKUNUN KONUSUNU SAPTAYAN SİSTEMLER Ticaret hukukunun içeriği, kapsamı ve uygulama alanı, her ülkede kanun koyucunun düzenlemesine göre değişiklik gösterir. Ticaret hukukunun uygulama alanını saptamada ( yani nelerin ticaret hukukunu ilgilendirdiğini tespit etmede) kanun koyucular değişik esaslardan yararlanmak sureti ile ortaya farklı sistemler çıkarmışlardır. Dünyada hangi konuların veya nelerin ticaret hukukunun konusuna girdiğini tespit etmeye yarayan genel kabul görmüş dört sistem ortaya atılmıştır. Bu sistemleri öncelikle bir tablo ile belirtip daha sonra açıklamakta fayda görüyoruz; Ticaret Hukukunun Konusunu Saptayan Sistemler Subjektif Sistem Objektif Sistem Karma Sistem Modern Sistem A) Subjektif Sistem (Tacir): Bazı kanun koyucular, Ticaret Hukukunun uygulama alanını ve konusunu saptamak için ticari faaliyetin özne sini, yani tacir i esas almışlardır. Bu sistemi kabul eden ülkelerde, Ticaret Hukuku bir Tacirler Hukuku bir Sınıf hukuku niteliğindedir. kısaca tacirin yaptığı her işi ticari iş olarak kabul etmektedir. Bu sistem Orta Çağdan beri kabul görmektedir. Orta Çağda kabul gören bu ilk sistemi uygulayan bazı ülkelere örnekler verecek olursak 1673 tarihli Fransız Kara ve Deniz Ticareti Emirnameleri, 1897 yılında çıkarılan Alman Ticaret Kanunu gibi B) Objektif Sistem (Ticari İşlem): Fransız İhtilali her türlü sınıf ayrımcılığını kaldırınca, bununla bağdaşan bir sistemin gereği olarak objektif sistemin çıktığını görüyoruz. Objektif sisteme göre ticaret hukuku bir sınıfa ait hukuk dalı ( tacir sınıfına) değil, belirli nitelikteki işlemleri ( ticari işlemleri) yapan herkese ait olan bir hukuk dalı olduğu görüşü ortaya atılmıştır. Yani bu sisteme göre tacir olmayan bir kişinin yapmış olduğu ticari bir işlem de ticaret hukukunun konusuna dahildir. Örneğin, 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu.

16 5 PEGEM AKADEMİ C) Karma Sistem (Tacir + Ticari İşlem): Bu sistemde ise, ticari işletme esası ile birlikte, tacir ölçüsüne de yer verilmiş, veya tacir esası uygulandığı halde ticari işlemler ölçütüne belirli ölçüde yer verilmiştir tarihli, Türk Ticaret Kanunu bu sisteme bir örnek olarak gösterilebilir. D) Modern Sistem (Ticari İşletme): Ticari işletme esası olarak da bilinen modern sistem 20.yy.da ortaya çıkmış bir sistemdir. Bu sisteme göre Ticaret Hukukunun esasını ticari girişim veya ticari işletme oluşturur 1956 kabul tarihli ve 1957 yürürlük tarihli olan çok yakın zamanda yürürlükten kalkmış bulunan Türk Ticaret Kanunu Ernest Hirşh tarafından bu sitemle yazılmıştır. Nitekim ülkemizde 1 Temmuz 2012 de yürürlüğe girmiş olan 6102 sayılı Y.T.T.K da modern sistemi esas alarak hazırlanmıştır. hoca notu 6102 sayılı TTK 1 Temmuz 2012 de yürürlüğe girmiştir ve modern sistem esaslı hazırlanmıştır.! Arkadaşlar Ö.S.Y.M. nin sorularında kısa ve öz olarak şu şekilde Dikkat sorular sorulduğunu sıkça görüyoruz. Aşağıdakilerden hangisi ticaret hukukunun konusunu saptamada taciri esas alan sistemdir gibi. O halde bizim teorik açıdan çok doğru olmasa bile soruları çözerken aşağıdaki kısaltmaları aklımızda tutmamız yararlı olacaktır. Taciri esas alan sistem Subjektif sistem Ticari işlemleri esas alan sistem Objektif sistem (ticari işletme değil ticari işlem karıştırma!!!) Tacir ve ticari işlemleri esas alan sistem Karma sistem Ticari işletmeyi esas alan sistem Modern sistem TİCARİ İŞLETME KAVRAMI A. TANIM 6102 sayılı TTK da tıpkı 6762 sayılı TTK gibi ticari işletme esasını benimsemiştir. O halde Ticaret kanunumuz ticaret hukukunun konusunu saptama da ticari işletme kavramını benimsediğine göre bizlerinde ticari işletme kavramından ne anlaşılması gerektiğini belirlememiz gerekmektedir. Arkadaşlar önemle belirtmek gerekir ki 6102 sayılı TTK nın getirdiği yeniliklerden bir tanesi de eski ticaret kanunundan farklı olarak ticari işletmenin tanımını yapmış olmasıdır. Eski ticaret kanunumuz ticari işletmenin tanımını yapmamış ancak sayma yöntemi ile nelerin ticari işletme sayılacağını belirtmişti. Ancak 6102 sayılı yeni TTK eskisinden farklı olarak mad. 11 de ticari işletmenin tanımını yapmıştır. Bu bilgiler ışığında yeni Türk Ticaret Kanunu nun 11. mad. de tanımladığı şekliyle ticari işletmenin tanımını yapmak gerekirse: Ticari işletme; esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. şeklinde açıkça tanımlanmıştır.

17 PEGEM AKADEMİ 6 Türk Ticaret Kanunu mad.11 deki tanımdan hareket ederek ticari işletmenin unsurlarını aşağıdaki gibi ortaya koymamız mümkündür. Ancak önemle vurgulamak gerekir ki bir ticari işletmeden bahsedebilmek için bu unsurların hepsinin bir arada olması gerekmektedir. Ticari işletmenin unsurları şu şekildedir. Gelir (kazanç) sağlamanın amaçlanması, Amaçlanan gelirin esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde olması, Gelir sağlama hedefi için yürütülen faaliyetin devamlılık arz etmesi ve Söz konusu faaliyetin bağımsız bir niteliği haiz olması. Bu unsurlardan anlaşılması gereken nedir şimdi detaylıca inceleyelim B. TİCARİ İŞLETMENİN UNSURLARI Ticari İşletmenin Olmazsa Olmaz Unsurları Gelir Sağlamayı Hedef Tutmak Faaliyetlerin Devamlılık Arz Etmesi Faaliyetlerin Bağımsızlık Arz Etmesi Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşmak 1. Gelir Sağlamanın Hedeflenmiş Olması Bir işletmenin ticari işletme niteliğini kazanması için ilk şart gelir sağlama amacıdır. Bir işletme ancak kazanç elde etmek amacıyla kurulabilir. Ancak burada önemle belirtmek gerekir ki amaç gelir sağlamayı hedef tutmaktır. Mutlak gelir şart değildir. Zarar da söz konusu olabilir. Önemli olan faaliyetler sonucunda kâr elde edileceğinin düşünülmesidir.

18 7 PEGEM AKADEMİ! Hayır amacı taşıyan dernek veya vakıflar ticari işletme sayılmazlar. Dikkat Ancak bir işletmenin ticari işletme sayılması için kazanç elde etmiş olması ya da kâr elde etmiş olması gerekmez. Çünkü, bir işletme her zaman kazanç elde etmeyebilir. Bazen zarar eder, bazen de maliyetine satış yapabilir. Ama yine de hedefi değişmemiştir. Gelir sağlamayı hedeflemiş olması, işletmeye en önemli niteliğini kazandırmaktadır. 2. Devamlılık Bir ticari işletmenin varlığı için o işletmenin devamlı bir nitelik taşıması gerekir. Yani, devamlı olarak yapılmayan bir faaliyet veya tesadüfi olarak bir defaya mahsus yapılmış işler ticari işletme olmaya vucut vermez. Örneğin: Bir kere olmak üzere yapılan taşınmaz alım satımı, bir işletmenin varlığını ispatlamaz. Burada kastettiğimiz devamlılık ebedî anlamda bir devamlılık değildir. Devamlılık kasıt ve niyetidir.! Faaliyetin işin niteliğinden dolayı kesintiye uğraması, süreklilik Dikkat unsurunu zedelememektedir. Sadece kış aylarında çalışan, Uludağ daki turizm işletmelerinin yazın faaliyette bulunmaması, bu işletmelerin devamlılık unsurunu zedelemez. Ya da okul kantinlerinin işinin mahiyeti gereği belli bir dönem çalışması işin devamlılığını zedelemez. hoca notu İşinin maliyeti gereği belli bir dönemde çalışan yerlerde devamlılık unsuru zedelenmez. Devamlılık unsurundan ölümsüzlüğü de anlamamak gerekir bir ticari işletme belli bir dönem içinde kurulabilir. Örneğin: 5 yıl süreyle! Dikkat bir köprü inşaatı yapmak üzere kurulmuş bir işletme, bu 5 yıllık süre boyunca devamlıdır. 3. Bağımsızlık Bir işletmenin, hem iç ilişkide hem dış ilişkide, bir başka işletmeye bağlı olmaksızın ticari nitelikte faaliyette bulunabilmesidir. TTK mad. 11 f.l de ticari işletmenin tanımı yapılırken bağımsızlık unsurunun altı da açıkça çizilmiş bulunmaktadır. Burada şunu önemle belirtmeliyiz ki bağımsızlık unsuru ticari işletmeyi şubeden ayıran en önemli unsurdur. İlerleyen bölümlerde de göreceğimiz üzere şubeler bağımsız olmadıkları için ticari işletme sayılmazlar.

19 PEGEM AKADEMİ 8 4. Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşma Esasen bir ticari işletmenin ticari işletme sayılmasına ilişkin en önemli unsur bu unsurdur. Gerçekten işletmenin bir ticari işletme özelliği kazanabilmesi için işletme kapsamında yürütülen faaliyetlerin belirli bir kapasiteyi aşması gerekir. Çünkü gelir temin etmeyi hedeflemek ve faaliyetin devamlılığı gerektirmesi unsurları ticari niteliğe sahip olsun olmasın bütün ekonomik işletmeler bakımından ortak bir özelliktir. Bu itibarla, ekonomik faaliyetin belirli bir çapı aşması, bir işletmenin ticari olarak görülmesinin en önemli kriteri olacaktır. Bu kriter de TTK mad. 11 de elde edilmesi amaçlanan gelirin esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşması olarak belirlenmiştir. Öyleyse bir işletmenin ticari işletme sayılabilmesi için esnaf kapasite sınırını aşması yani esnaf faaliyetlerinden fazlasını kazanması gerekir. Burada karşımıza çıkan en önemli sorun kişilerin kazancının ne kadar olduğunda esnaf faaliyeti sınırını aşacağı sorunudur. Bu soruna çözüm bulabilmek için öncelikle esnaf işletmesi tanımını yapmamız ve sonrasında kapasite sınırı dediğimiz sınırın nezaman aşılacağını belirtmemiz gerekir. C. ESNAF İŞLETMESİ TANIMI TTK nin 15. maddesinde esnaf olabilmenin şartları düzenlenmiştir. Bu şartlar, aynı zamanda esnaf-tacir ayrımını da ortaya koymaktadır. hoca notu Geçimini sağlayacak kadar miktarın ne kadar olduğunu Bakanlar Kurulu çıkaracağı bir KHK ile belirler. Buna göre, TTK mad. 15 e göre: İster gezici olsun ister bir dükkânda veya bir sokağın belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla bedenî çalışmasına dayanan ve geliri 11 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca çıkarılacak kararnamede gösterilen sınırı aşmayan ve sanat veya ticaretle uğraşan kişi esnaftır... diyerek esnafın kim olduğunu ortaya koymuştur. Kanun koyucunun bu tanımından yola çıkarak esnafın unsurlarını ortaya koymak gerekirse esnaf; İktisadi faaliyeti nakdi sermayeden çok bedeni çalışmaya dayanan, Geçimini sağlamaya yetecek kadar az gelir sağlayan kişi olarak tanımlayabiliriz. Arkadaşlar geçimini sağlayacak kadar az gelir kazanmak ne demek? Kime göre, neye göre? Ali Sabancı nın geçimini sağlaması! Dikkat için gerekli olan parayla bizim geçimimizi sağlamamız için gerekli olan para eşit midir? Bu sınır nasıl belirlenecek? Kanun koyucu burada da geçim sağlama limitinin ne kadar olması gerektiğini kanunda atıf yaparak belirlemiş ve Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir kararnameyle belirlenebileceğini söylemiştir. Bakanlar Kurulunun belirlediği limitin altında kazanç elde edenler esnaf, bu limitin üstünde kazanç elde edenler tacir sayılacaktır.

20 9 PEGEM AKADEMİ D. TİCARİ İŞLETMENİN MALVARLIĞI UNSURLARI Bir ticari işletme olabilmek için gerekli unsurların neler olduğunu yukarıda belirttik. Ancak bir ticari işletmeyi var eden unsurların neler olduğundan da bahsetmek gerekirse ticari işletmeyi oluşturan bir takım unsurlar bulunmaktadır. Bunları kişi unsuru ve mal varlığı unsuru başlığı altında ikiye ayırmak mümkündür. Ticari İşletmenin Unsurları hoca notu Ticari işletmenin unsurları konusu işletmenin devrinde ve rehninde önem arz etmektedir. İnsan Unsuru Malvarlığı Unsuru Maddi Unsurları Gayrimaddi unsurları Ham madde Tesisat Peştemaliye Kiracılık hakkı Sınai haklar 1. İnsan Unsuru: Ticari işletmenin insan- kişi unsurunu, ticaret hukukunun öznesi olarak kabul edilen tacir oluşturur. 2. Malvarlığı unsuru: Malvarlığı unsurları ise maddi-gayrimaddi unsurlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. a. Maddi unsurlar: Maddi unsurlar, tesisat, işletme sermayesi, hammadde ve üretilmiş mal stoğu ile benzeri değerlerden oluşur. Bu anlamda tesisat, işletmeye tahsis olunmuş gayrimenkuller ile bunların mütemmim cüz ü ya da teferruatı niteliğinde olan şeyleri (makine, alet-edevat) kapsar. Tesisat kavramına işletmede kullanılan kamyon, otobüs, gemi gibi menkuller de dahildir (menkul işletme tesisatı). b. Gayrimaddi Unsurlar: Gayrimaddi unsurlar arasında, ticaret unvanı, işletme adı, marka, patentler, fikir ve sanat eserleri, peştemaliye, sınai model ve resimler üzerindeki haklar yer alır. Peştemaliye: Ticari işletmenin sevk ve yönetiminin müşteri çevresinden gördüğü rağbettir, ticari işletmenin değeridir. Patent: Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sınaiye uygulanabilir nitelikte olan bir buluşu yapana (veya haleflerine) buluştan belli bir süre için sadece kendisinin yararlanması imkânını tanıyan belgedir.

21 PEGEM AKADEMİ 10 E. TİCARİ İŞLETMEDE MERKEZ VE ŞUBE AYRIMI Ticari hayatın akıcılığı içerisinde tacirin iş yaptığı pazardan daha büyük pay alabilmek ya da daha fazla müşteri çevresine ulaşabilmek için iş yerlerinin sayısını artırması gerektiği kaçınılmaz bir sonuçtur. Ancak aynı tacire ait birden fazla işyeri bulunması durumunda her biri bağımsız çalışan iş yerlerini kurmaktansa hepsini aynı çatı altında toplayan bir yapıya sahip olmak tacir adına daha az külfetli bir durum olacaktır. İşte böyle bir ihtiyacın sonucu olarak hem tacirin çeşitli yerlerde işletme açma hem de birden fazla işletmesi olması yerine hepsini bir çatı altında toplanması ihtiyacına cevap verecek aynı tacire ait olan merkez ve şube kavramları karşımıza çıkmaktadır. Merkez ve şube kavramlarının neler olduğunu ve bunların sonuçlarını aşağıdaki gibi açıklamamız mümkündür. 1. Merkez hoca notu Bir ticari işletmenin hukuki ve yönetsel faaliyetlerinin yürütüldüğü yere işletmenin merkezi denir. Tacirin ticari işletmesine ilişkin tüm ticari faaliyetlerini aynı yerden yani tek bir merkezden yürütmesinde esasen herhangi bir sorun yoktur. Fakat bazen ticari hayatın karmaşasından kaynaklı olarak veya tacirin daha geniş bir çevreye hitap etme gereksinimden kaynaklı olarak işletmenin faaliyetleri farklı yerlerde olabilir. Böyle bir durumda tacir birden fazla yerde işletme açar ve bunların hepsini tek bir yerde toplar. Fakat bu gibi durumlarda da neresinin merkez neresinin şube olacağı sorusuna cevap bulmamız gerekir. Ticaret kanunumuz merkez kavramının tanımına yer vermiş değildir. Ancak merkez kavramının kanunda tanımlanmamış olması büyük bir eksikliğe de neden olmamıştır, çünkü doktrinde merkez kavramı üzerinde genel kabul görmüş bir tanım yapılmıştır. Bizde ticari işletmenin merkezî kavramının tanımını doktrindeki hakim görüşe göre belirleyebiliriz. Buna göre hakim görüş ticari işletmenin merkezini, işletmenin yönetsel, hukuki ve ticari faaliyetlerinin toplandığı ve yürütüldüğü yer işletmenin merkezidir demek suretiyle tanımlamıştır. Merkez olmaya bağlanan sonuçlar Ticari işletmenin merkezî, ticari işletmenin teknik faaliyetlerinin yürütüldüğü yerden farklı bir yerde bulunabilir. Örneğin: Depolar, şantiye, teknik birimler, işletmenin idari, ticari faaliyetlerinin yürütüldüğü yerden farklı bir yerde olabilir. Bu gibi durumlarda işletmenin merkezi, yine idari faaliyetlerin yürütüldüğü yerdir. Gerçek kişiler tarafından işletilen ticari işletmelerde merkez, gerçek kişinin ikametgahından farklı bir yerde de olabilir (MK mad. 19/111).

22 11 PEGEM AKADEMİ Tüzel kişiler tarafından işletilen ticari işletmelerde ise merkez, dernek tüzüğü veya şirket sözleşmesinde gösterilen yerdir. Her tacir, ticari işletmenin açıldığı günden itibaren on beş (15) gün içinde belli hususları, işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirmekle yükümlüdür. 2. Şube a. Tanımı ve Unsurları Ticari işletme kapsamında yürütülen faaliyetin yaygınlaşması, işlerin tek bir merkezden yönetilmesini zorlaştırabilir ve bu durum karşısında tacir, işlerini merkezden yönetmek yerine kuracağı yan bağımsız birimler aracılığıyla mahallinden (yerinden) yürütmek isteyebilir. İşte bu ihtiyaç, şube açılmasına neden olur. Bu açıklamalardan sonra şubenin tanımını yapmak gerekirse şube; İç ilişkilerinde ve örgütlenmesinde merkeze bağlı, merkezle aynı ticaret unvanı ve aynı iştigal alanına sahip bulunan; merkezle birlikte aynı gerçek veya tüzel kişi tacire ait olup müstakil sermayesi ve müstakil muhasebeye sahip veya muhasebesi merkezde tutulduğu ve mustakil sermayesi olmadığı halde kendi başına ticari muamele yapan yerler şube olarak adlonulur. Bu tanımdan da yola çıkarak şubenin unsurlarını 4 başlık altında toplamak mümkündür. ŞUBENİN UNSURLARI İÇ İLİŞKİDE MERKEZE BAĞLI DIŞ İLİŞKİDE MERKEZEN BAĞIMSIZ YER BAKIMINDAN MERKEZEN BAĞIMSIZ MÜSTAKİL MUHASEBEYE SAHİP

23 PEGEM AKADEMİ 12 aa. Merkeze Bağımlı Olma Şube, ticari işletmenin bir parçası olarak, merkeze bağlıdır. Dolayısıyla şube ile merkezin aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olması gerekir. Bu bağlılık nedeniyle şubenin, merkezden ayrı bir işletme politikası olamaz; şubenin kâr ve zararı merkeze aittir; şube aracılığıyla elde edilen hakların, üstlenilen borçların sahibi de, şube değil işletmenin kendisidir. ab. Dış İlişkide Merkezden Bağımsız Olma Şube, iç ilişkide merkeze bağımlı olmakla birlikte, dış ilişkilerinde merkezden bağımsızdır. Dolayısıyla şubenin, merkezin yaptığı işlemler türünden işlemleri üçüncü kişilerle kendi başına yapma yetkisine sahip olması gerekir. Bu anlamda bir pastanenin şubesinin de, hem pasta imali için gerekli faaliyetleri yapabilmesi hem ürettiği mamüllerin satışı konusunda yetkili olması lazımdır. Buna karşılık, merkezin yaptığı türden işleri yapmayan ya da çok sınırlı bir kısmını yapan birimler şube oluşturmaz. Örneğin bir lokantanın, dışarıya satış yapmayan, yalnızca yemekleri hazırlayan birimi; bir turistik otel işletmesinin rezervasyon bürosu gibi. Fakat burada önemle belirtmek gerekir ki şubenin, merkezin yaptığı tüm işlemleri yapması da beklenemez; işletme türü ve niteliği açısından asli sayılabilecek işlerin tamamını veya büyük çoğunluğunu yapması yeterlidir. ac. Yer Bakımından ve Yönetim Bakımından Merkezden Bağımsız Olma Şube ile merkez arasında yer ayrılığının bulunması gerekir. Ancak, gelişen ticaret hayatında şube ile merkezin farklı yerde olması neredeyse olanaksızlaşmış, hatta şube ile merkez aynı bina veya aynı katta da yer alabilmektedir. Burada kast edilen şube ile merkezin farklı müşteri çevresine hitap etmesi ve kendine özgü ayrı bir yönetiminin bulunması gerekliliğidir. Yani şube ile merkez aynı bina içerisindede olsa farklı müşteri çevresi ve kendine özgü bir yönetime sahip olması gerekir. ad. Müstakil Muhasebe Şubenin merkezden ayrı bir muhasebesi bulunmak zorundadır. Şubenin çapının küçük veya büyük olması önem taşımaz. Önemli olan, müstakil bir muhasebenin varlığıdır. Ancak burada da önemle vurgulamak gerekir ki şubenin mustakil bir muhasebesi olması gerekse de bu ayrılık ticari defterlerin ayrılığı anlamına gelmez. Yani şubenin muhasebesi merkezin defteri ile aynı defterde tutulabilir fakat aynı defterde bile olsa şubenin hesapları ayrı olarak gösterilmesi gerekmektedir.