HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER BURNOUT LEVEL OF THE NURSES WORKING IN RESIDENTIAL HOUSES. ARAfiTIRMA RESEARCH ABSTRACT

Transkript

1 Turkish Journal of Geriatrics 2008; 11 (3): ARAfiTIRMA HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER ÖZ Gülnur BEKTAfi Nesrin LHAN Girifl: Bu araflt rma Huzurevlerinde çal flan hemflirelerin tükenmifllik düzeylerini incelemek amac yla gerçeklefltirilmifltir. Gereç ve Yöntem: Araflt rma; stanbul da befl huzurevinde çal flan ve araflt rmaya kat lmay kabul eden 100 hemflire ile kurumlardan izin al narak gerçeklefltirilmifltir. Veriler 14 soruluk anket formu ile birlikte, Maslach Tükenmifllik Ölçe i (MTÖ) kullan larak toplanm flt r. Veriler bilgisayar ortam nda; yüzdelik, Anova ve Student t testi kullan larak de erlendirilmifltir. Bulgular: 1-10 y ld r hemflire olarak çal flanlar n MTÖ puan ortalamas, y ld r çal flanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur y ld r huzurevinde çal flan hemflirelerin MTÖ puan ortalamas, 1 y ldan az çal flan hemflirelere göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur. Çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayan hemflirelerin MTÖ puan ortalamas, çal flmakta oldu u bölümden memnun olanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05). Sonuç: Çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayanlar n, çal flma y l az olanlar n, huzurevindeki çal flma y l fazla olan hemflirelerin tükenmifllik düzeyleri daha yüksek bulunmufltur. Anahtar sözcükler: Tükenmifllik, Hemflire, Huzurevi BURNOUT LEVEL OF THE NURSES WORKING IN RESIDENTIAL HOUSES ABSTRACT RESEARCH letiflim (Correspondance) Nesrin LHAN Haliç Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu STANBUL Tlf: e-posta: nesrin_ilhan@yahoo.com Gelifl Tarihi: 01/08/2007 (Received) Kabul Tarihi: 09/10/2007 (Accepted) Haliç Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu STANBUL Introduction: This research was carried out to investigate burnout levels of the nurses working in residential hosuses. Materials and Method: This research was conducted among 100 nurses working in five residential houses who have accepted to participate in this study after all the neccessary permissions were taken from the instutes. Data was collected by a questionnaire including 14 questions and the Maslach Burnout Inventory (MBI). The data was evaluated by using percentage, Anova and Student t test. Results: The MBI point average of the nurses who worked for 1-10 years had been found statistically considerably higher than the nurses who worked for years. The MBI point average of the nurses who worked for 6-10 years had been found statistically considerably higher than the nurses who worked for less than 1 year. The MBI point average of the nurses who were not pleased about their department had been found statistically considerably higher than the nurses who were pleased about their department (p<0.05). Conclusion: Burnout level of nurses who were not satisfied with their jobs and worked for a few years and who worked for longer years had been found higher than other nurses. Key words: Burnout, Nurse, Residential house. 128

2 HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER G R fi nsan yafllanmas, biyolojik, ekonomik, sosyal ve psikolojik boyutlar içinde etkileflen karmafl k bir olayd r. Teknolojik geliflmelerin yaflam koflullar na olumlu katk lar, sa l k hizmetlerindeki nitelikli geliflmeler, toplumun genel e itim düzeyinin yükseliflinin etkileri ile yafll nüfusunun genel nüfusa oran artm fl, bu durum toplumlarda yeni sorunlar ortaya ç - karm flt r (1,2). Ülkemizde, yafll bak m na toplumsal bak fl nedeniyle yafll lar n büyük bir k sm evde bak lmaktad r. Ancak gereksinim duyuldu unda kurumlardan destek al nmaktad r. Ülkemizde yafll lara yönelik hizmet veren kurumlar: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, yerel yönetimler, kamu kurulufllar, vak f ve dernekler ve özel kurulufllara ba l huzurevleri ile baz üniversitelerdeki geriatri birimleridir (1). Huzurevlerinde sunulan hizmetin planl ve nitelikli olmas, birçok sorunun ortadan kalkmas na neden olmaktad r. Bu kurumlarda çal flan personelin yafl, cinsiyeti, e itimi ve bunun gibi özellikleri yafll lara yönelik tutumu etkilemektedir. Yafll lara hizmet veren personelin de karfl laflt olumsuzluklar mevcuttur. Huzurevlerinde çal flanlar n di er yafl gruplar - na bak m ve hizmet veren kurum çal flanlar ndan farkl sorunlar oldu u görülmüfltür (3,4). Meslek gruplar na göre huzurevinde çal flanlar n sorunlar n n de erlendirildi i bir çal flmada; yafll lar n sa l k ve sosyal bak m ile ilgilenen (hemflire, hasta bak c gibi) mesleklerde çal flanlar n %60 sorun bildirirken, di er hizmetlerde çal flanlar n (idari memur, hizmetli, aflç gibi) %34 ü sorunlar oldu unu bildirmifltir (3). Sa l k hizmeti veren meslekler aras nda büyük grubu oluflturan hemflirelerin temel misyonu: insana bak m vermektir. Hemflireler bu bak m hizmetini sa l gelifltirici, koruyucu ve tedavi edici boyutlarda hastane, ev, toplum ve kurum gibi de iflik ortamlarda verirler. Hemflireler, hastal k, a r, ac çekme, ölüm, yaln zl k, güçsüzlük gibi olumsuz durumlar olan bireylerle çok s k karfl lafl rlar ve bu bireylere destekleyici bak m verirler. Bu yüzden hemflirelik mesle inin insanla en çok bir arada bulunan ve insan n fiziksel, duygusal ve sosyal yönden tüm sorunlar ile iç içe olmas nedeniyle tükenmifllik yönünden oldukça riskli grup oldu u birçok araflt rmac ve yazar taraf ndan belirtilmifltir (5,6). Tükenmifllik kavram ilk kez Freudenburg (1974) taraf ndan ortaya konmufl ve günümüzde kabul gören tan m Maslach taraf ndan 1981 de yap lm flt r. Maslach tükenmiflli i, kiflinin profesyonel ifl yaflam nda ve di er insanlarla olan iliflkilerinde olumsuzluklara yol açan özsayg yitimi, kronik yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygular n n geliflimi ile birlikte seyreden fiziksel, duygusal ve entellektüel tükenmeyle karakterize bir sendrom olarak tan mlam fl ve üç ayr alt kategoriye ay rm flt r: Duygusal tükenme, kiflinin yapt ifl nedeniyle afl r yüklenilme ve tüketilmifl olma duygular olarak tan mlan r. Duyars zlaflma, kiflinin bak m ve hizmet verdiklerine karfl, bu kiflilerin kendilerine özgü birer birey olmalar - n dikkate almaks z n, duygudan yoksun biçimde tutum ve davran fllar sergilemesini içerir. Kiflisel baflar ise; sorunun baflar ile üstesinden gelme ve kendini yeterli bulma olarak tan mlan r (7,8). Tükenme ciddi bireysel ve kurumsal sorunlara yol açmaktad r. Yo un bir tükenme durumu bireyde psikosomatik bozukluklara, evlilik ve aile yaflant s nda sorunlara, uykusuzluk, alkol ve madde kullan m na neden olabilmektedir. Kurumsal aç dan ise tükenme, görevlilerin ifle geç gelmesi, erken ayr lmas, ifli b rakmas, s k s k rapor almas, iflte yeniliklerin, yap c elefltirilerin, üretkenli in ve yarat c giriflimlerin k s rl gibi sorunlarla kendini göstermektedir (7,8). Bu tan mlay c araflt rma Huzurevlerinde çal flan hemflirelerin tükenmifllik düzeylerini incelemek amac yla yap lm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araflt rma tan mlay c bir araflt rma olup tarihleri aras nda kurumlardan yaz l izin al - narak gerçeklefltirilmifltir. Araflt rma Okmeydan Darülaceze, stanbul Dinlenme ve Bak mevi (Etiler), Özel Ünal Huzurevleri, Rumeli Türkleri Kültür ve Dayan flma Vakf Huzurevi ve stanbul Darülaceze de (Kay flda ) çal flan hemflirelerden araflt rmaya kat lmay kabul eden 100 hemflire aras nda yap lm flt r. Verilerin toplanmas nda 14 sorudan oluflan anket formu ve Maslach Tükenmifllik Ölçe i (MTÖ) kullan lm flt r. Veriler bilgisayar ortam nda; yüzdelik, Anova, Student t, Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testleri kullan larak de- erlendirilmifltir. Anket Formu Yafl, medeni durum, ö renim düzeyi, çocuk varl, kiminle yaflad, kaç y ld r hemflire olarak çal flt, kaç y ld r huzurevinde çal flt, çal flt bölümü seçme nedeni, çal flt bölümden memnuniyeti, günlük çal flma saati, çal flma flekli, evden ifle ulaflma durumu, günde bak m verdi i hasta say s ve TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 129

3 BURNOUT LEVEL OF THE NURSES WORKING IN RESIDENTIAL HOUSES kurumdaki kiflisel baflar s n sorgulayan sorulardan oluflmaktad r. Maslach Tükenmifllik Ölçe i Duygusal tükenmifllik (DT, 9 madde), kiflisel baflar (KB, 8 madde) ve Duyars zlaflma (D, 5 madde) alt ölçekleriyle (toplam 22 madde) de erlendirilmektedir. Maslach ve Jackson taraf ndan 1981 y l nda gelifltirilmifl, Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal flmas Ergin taraf ndan yap lm flt r. Türkçe ye uyarlan rken orijinal ölçekte olan yedi basamakl yan t seçeneklerinin Türk kültürüne uygun olmad anlafl larak, 5 basamakl olarak de ifltirilmifltir (0=Hiçbir zaman, 1=Çok nadir, 2=Bazen, 3=Ço u zaman, 4=Her zaman). Alt ölçek puanlar duygusal tükenme ve duyars zlaflma için yukar daki gibi puanlan rken kiflisel baflar için tersine puanlanmaktad r (hiçbir zaman=4, her zaman=0). Bu puanlar n toplanmas ile DT için 0-36, Du için 0-20 ve KB için de 0-32 aras nda de- iflen puanlar elde edilir. DT ve D alt ölçekleri olumsuz anlat mlardan, KB boyutu ise olumlu anlat mlardan oluflmaktad r. DT ve D puanlar n n art fl tükenmiflli in fazlal n, KB puan n n art fl ise azl n gösterir. Alt ölçeklerin Cronbach Alfa katsay lar DT için 0.83, KB için 0.72, D için 0.65 dir (7). Araflt rmada Cronbach Alfa katsay lar ölçe in toplam için 0.76, DT için 0.69, KB için 0.71, D için 0.54 bulunmufltur. BULGULAR Araflt rmaya kat lan hemflirelerin yafl ortalamas 28.91± 4.58 dir. Hemflirelerin %57.0 n n Sa l k Meslek Lisesi (SML) mezunu oldu u, %52.0 n n efliyle yaflad, %63.0 n n evli oldu u, %54.0 n n çocu u oldu u, %62.0 n n 6-10 y ld r hemflire olarak çal flt, %57.0 n n 1-5 y ld r huzurevinde çal flt, %66.0 n n kendi iste iyle huzurevinde çal flmay tercih etti i, %85.0 n n çal flmakta oldu u bölümden memnun oldu u, %76.0 n n günde 9 saat çal flt, %46.0 n n gündüz+nöbet fleklinde çal flt, %29.0 n n evden ifle yürüyerek ulaflt, %95.0 n n günde 15 ve daha fazla hastaya bak m verdi i, %65.0 n n kurumdaki kiflisel baflar s n iyi buldu u belirlenmifltir (Tablo 1). Hemflirelerin MTÖ puan ortalamalar incelendi inde; DT alt boyutu puan ortalamas 9.99±4.37, KB alt boyutu puan ortalamas 9.31±3.99, D alt boyutu puan ortalamas 3.15±2.63 ve ölçe in toplam puan ortalamas 22.45±7.96 olarak bulunmufltur (Tablo 2). Tablo 1 Hemflirelerin baz özellikleri (n=100). Özellik Say % Ö renim durumu Sa l k Meslek Lisesi Önlisans Lisans Kiminle yaflad Efliyle Ailesiyle Yaln z Arkadafllar yla Medeni durumu Evli Bekar Çocu un varl Var Yok Kaç y ld r hemflire olarak çal flt Kaç y ld r huzurevinde çal flt 1 den az Bu bölümü seçme nedeni Kendi iste i Tayin Özel nedenler Çal flmakta oldu u bölümden memnuniyeti Memnun Memnun de il Günlük çal flma süresi (saat) Çal flma flekli Gündüz + nöbet Sadece gündüz Vardiya Sadece gece Evden ifle nas l ulaflt Yürüyerek Tek otobüsle ki otobüsle Servisle Özel araçla Günde kaç hastaya bak m verdi i 15 ve daha fazla ve daha az Kurumdaki kiflisel baflar s yi Çok iyi Orta TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)

4 HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER Tablo 2 Hemflirelerin MTÖ puan ortalamaları (n=100) MTÖ Alt Boyutlar Madde Say s Minimum Maximum Al nan Ortalama Puanlar SS DT KB D Genel Toplam Hemflirelerin ö renim düzeyine göre MTÖ puan ortalamalar karfl laflt r ld nda lisans mezunu hemflirelerin D alt boyutu puan ortalamas (4.52±3.52), SML ve Önlisans mezunlar na göre istatistiksel olarak anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05) (Tablo 3). Hemflirelerin çal flma y l na göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld nda; 1-5 y ld r çal flanlar n DT alt boyutu puan ortalamas (10.09±4.62) ve 6-10 y ld r çal flanlar n DT alt boyutu puan ortalamas (10.64±4.06), y ld r çal flanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05) y ld r çal flanlar n D alt boyutu puan ortalamas (2.0±2.19), 1-5 y l ve 6-10 y ld r çal flanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede düflük bulunmufltur (p<0.05). 1-5 y ld r çal flanlar n MTÖ toplam puan ortalamas (22.54±7.98) ve 6-10 y ld r çal flanlar n MTÖ toplam puan ortalamas (23.79±7.21), y ld r çal flanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05) (Tablo 4). Hemflirelerin huzurevinde çal flma y l na göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld nda 6-10 y ld r huzurevinde çal flan hemflirelerin MTÖ toplam puan ortalamas (25.85±7.8), 1 y ldan az çal flan hemflirelere göre istatistiksel olarak anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05) (Tablo 5). Hemflirelerin çal flmakta oldu u bölümden memnuniyetine göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld - nda; çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayan hemflirelerin DT alt boyutu puan ortalamas (15.53±3.85) ve ölçe in toplam puan ortalamas (27.20±7.21), çal flmakta oldu- u bölümden memnun olanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (Tablo 6). Hemflirelerin çal flma flekline göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld nda istatistiksel aç dan anlaml olmamakla birlikte; vardiya fleklinde çal flanlar n MTÖ toplam puan ortalamas (26.69±8.38), di er gruplara göre yüksek bulunmufltur (p>0.05) (Tablo 7). Hemflirelerin kiflisel baflar durumuna göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld nda kiflisel baflar s n çok iyi bulan hemflirelerin KB alt boyutu puan ortalamas (8.04±3.74), kiflisel baflar s n orta ve iyi bulanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede düflük bulunmufltur (p<0.05). statistiksel aç dan anlaml olmamakla birlikte kiflisel baflar s n orta bulan hemflirelerin MTÖ toplam puan ortalamas, kiflisel baflar s n iyi ve çok iyi bulanlara göre yüksek bulunmufltur (p>0.05). Hemflirelerin yaflad yer, medeni durum, çocuk varl, çal flt bölümü seçme nedeni, günlük çal flma saati, evden ifle ulaflma durumu ve günlük bak m verilen hasta say s na göre MTÖ puan ortalamalar karfl laflt r ld nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmam flt r (p>0.05) (Tablo 8). Tablo 3 Hemflirelerin ö renim düzeyine göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100). Ö renim Düzeyi SML (n=57) Önlisans (n=20) Lisans (n=23) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS F p DT KB D Genel Toplam TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 131

5 BURNOUT LEVEL OF THE NURSES WORKING IN RESIDENTIAL HOUSES Tablo 4 Hemflirelerin çal flma y l na göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100). Ö renim Düzeyi 1-5 y l (n=22) 6-10 y l (n=62) y l (n=16) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS F ya da χ 2 p DT F= KB F= D χ 2 = Genel Toplam F= Tablo 5 Hemflirelerin huzurevindeki çal flma y l na göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100). Ö renim Düzeyi 1 y ldan az (n=23) 1-5 y l (n=57) 6-10 y l (n=20) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS F ya da χ 2 p DT F= KB F= D χ 2 = Genel Toplam F= Tablo 6 Hemflirelerin çal flmakta oldu u bölümden memnuniyetine göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100) Çal flmakta Oldu u Bölümden Memnuniyeti Memnun (n=85) Memnun De il (n=15) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS t ya da U p DT t=-3.60 <0.001 KB t= D U= Genel Toplam t= Tablo 7 Hemflirelerin çal flma flekline göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100). Çal flma fiekli Sadece Gündüz (n=31) Sadece Gece (n=10) Gündüz+Nöbet (n=46) Vardiya (n=13) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS F ya da χ 2 p DT F= KB F= D χ 2 = Genel Toplam F= TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)

6 HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER Tablo 8 Hemflirelerin kiflisel baflar durumuna göre MTÖ puan ortalamalar n n karfl laflt r lmas (n=100). Kiflisel Baflar Durumu Orta (n=11) yi (n=65) Çok yi (n=24) statistiksel De erler MTÖ Alt Boyutlar Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS F ya da χ 2 p DT F= KB F= D χ 2 = Genel Toplam F= TARTIfiMA Araflt rmaya kat lan hemflirelerin MTÖ alt boyutlar ndan DT alt boyutu puan ortalamas 9.99±4.37, KB alt boyutu puan ortalamas 22.70±3.98, D alt boyutu puan ortalamas 3.15±2.63 ve ölçe in toplam puan ortalamas 22,45±7,96 olarak bulunmufltur. Huzurevinde çal flan hemflirelerin, MTÖ puan ortalamalar Kavla n n (9) Taycan n (7), Ebrinç ve arkadafllar n n (10) çal flma sonuçlar na göre düflük bulunmufltur. Çal flma grubundaki hemflirelerin di er hemflirelere göre daha az tükenmifllik yaflad ifade edilebilir. Tükenmifllik meslek, yafl, cinsiyet, medeni durum, meslekte çal flma süresi, çal flma flekli, haftal k çal flma süresi gibi birçok faktörden etkilenmektedir (9). Bu faktörlerin çeflitli kurumlarda (huzurevleri, devlet hastaneleri, üniversite hastaneleri gibi) çal flan hemflirelerde de ifliklik göstermesi nedeniyle tükenmifllik farkl düzeylerde olabilmektedir. Yap lan bir çal flmada yafll lar n sa l k ve sosyal bak m ile ilgilenen (hemflire, hasta bak c gibi) mesleklerde çal flanlar n, di er hizmetlerde çal flanlara göre daha çok sorun bildirdikleri belirlenmifltir (11). Bu nedenle huzurevinde çal flan hemflirelerin tükenmifllik düzeylerinin daha yüksek olmas beklenebilir. Çal flma grubundaki hemflirelerin tükenmifllik düzeyinin di er alanlarda çal flanlara göre düflük olmas na, bu hemflirelerin %66 s n n kendi iste iyle huzurevinde çal flmas ve %85 inin çal flt bölümden memnun olmas neden olmufl olabilir. Araflt rmaya kat lanlar n %57 si SML, %20 si önlisans, %23 ü lisans mezunudur. Bu çal flmada lisans mezunu hemflirelerin D alt boyutu puan ortalamas, SML ve önlisans mezunlar na göre anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05). Kavla n n (9) ve Taycan n (7) çal flmalar nda, e itim durumu ile tükenmifllik ölçe i alt boyutlar aras nda anlaml fark bulunmam flt r (p>0.05). Vural ve arkadafllar n n çal flmas nda (11), mezun olunan okul ile D alt boyutu puan ortamas aras ndaki iliflkinin önemli oldu u bulunmufltur. Lisans mezunu olan hemflirelerin D alt boyutu puan ortalamas n n yüksek olmas, lisans mezunu hemflirelerin beklentilerinin daha yüksek olmas ile aç klanabilir. Çal flmaya kat lan hemflirelerden 1-5 y l ve 6-10 y ld r çal - flanlar n DT alt boyutu puan ortalamas, y ld r çal flanlara göre anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05) y ld r çal flanlar n D alt boyutu puan ortalamas, 1-5 y l ve 6-10 y l süredir çal flanlara göre anlaml derecede düflük bulunmufltur (p<0.05). Çam n (12) yapt çal flmada, çal flma y l artt kça DT ve D alt boyutu puan ortalamalar n n düfltü ü bulunmufltur. Göktafl ve arkadafllar n n (13) yapt çal flmada, meslekte geçirilen toplam y l ile D alt boyutu aras ndaki iliflki anlaml bulunmufltur. Çal flma sonuçlar ndan farkl olarak Yousefy ve Ghassemi nin (14) çal flmas nda hizmet süresi artt kça D alt alanında da art fl saptanm flt r. 1-5 y l ve 6-10 y ld r çal flanlar n MTÖ toplam puan ortalamas, y ld r çal flanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05). Aslan ve arkadafllar n n (15) çal flmas nda daha genç olan hemflirelerin daha yüksek oranda tükenmifllik yaflad belirtilmifltir. Çal flma sonuçlar nda da görüldü ü gibi mesle in bafl nda olan hemflirelerin DT tükenme ve D alt boyut ve tükenmifllik puan ortalamalar yüksektir. Yani çal flma hayat n n bafl nda olan hemflirelerin tükenmifllikleri daha yüksektir. fle yeni bafllayan hemflirelerin mesle i tan mamalar, beklentilerinin yüksek olmas, çal flma ortam na uyum sa layamamalar nedeniyle tükenmiflliklerinin daha yüksek oldu u düflünülebilir. Meslek deneyiminin DT ve D konusunda tükenmifllik sendromundan koruyucu bir rolü oldu u söylenebilir. TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 133

7 BURNOUT LEVEL OF THE NURSES WORKING IN RESIDENTIAL HOUSES Çal flmaya kat lanlar n %23 ü bir y ldan az, %57 si 1-5 y ld r, %20 si 6-10 y ld r huzurevinde çal flmaktad r y ld r huzurevinde çal flan hemflirelerin MTÖ toplam puan ortalamas (25.85±7.8), 1 y ldan az çal flan hemflirelere göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.05). Yap lan bir çal flmada; yafll lar n sa l k ve sosyal bak m ile ilgilenen (hemflire, hasta bak c gibi) mesleklerde çal flanlar n, di er hizmetlerde çal flanlara göre daha fazla sorun yaflad klar belirtilmifltir (3). Çal flma sonucunda görüldü ü gibi huzurevinde çal flan hemflireler daha fazla sorun yaflamakta ve yaflad klar sorunlarla birlikte huzurevinde çal flma y l da artt kça tükenmifllik düzeyleri artmaktad r. Çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayan hemflirelerin DT alt boyutu puan ortalamas ve ölçe in toplam puan ortalamas, çal flmakta oldu u bölümden memnun olanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek bulunmufltur (p<0.001) (p<0.05). Çam n (4) çal flmas n da, çal flma ortam ndan memnun olmayan hemflirelerin DT, KB ve D alt boyutlar puan ortalamalar, memnun olanlara göre daha yüksek bulunmufltur. Çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayan hemflirelerin tükenmifllik düzeylerinin yüksek oldu u ifade edilebilir. Taycan ve arkadafllar n n (7) çal flmas nda çal flt bölümden memnun olanlarda, çal flt bölümü kendi iste i ile seçenlerde, mesle i kendine uygun bulanlarda ve genel olarak ifl yaflam ndan memnun olanlarda tükenmifllik düzeyleri daha düflük bulunmufltur. Haran ve arkadafllar n n (16) çal flmas nda mesle ini rastlant sal olarak seçenlerde ve de ifltirmek isteyenlerin duygusal tükenme içinde olduklar saptanm flt r. Araflt rmaya kat lanlar n %31 i sadece gündüz, %10 u sadece gece, %46 s gündüz+nöbet, %13 ü vardiya fleklinde çal flmaktad r. Bu çal flmada hemflirelerin çal flma flekline göre tükenmifllik ölçe i puan ortalamalar karfl laflt r ld nda istatistiksel aç dan anlaml olmamakla birlikte; vardiya fleklinde çal flanlar n MTÖ toplam puan ortalamas (26.69±8.38), di- er gruplara göre yüksek bulunmufltur (p>0.05). Çam n (12) çal flmas nda, hemflirelerin çal flma flekli ile MTÖ alt boyut puanlar aras nda anlaml iliflki oldu u saptanm flt r. Aslan ve arkadafllar n n (15) çal flmas nda dönüflümlü çal flma ve uykuya az süre ay rma ile tükenmifllik aras nda iliflki bulunmufltur. Çal flma sonuçlar nda ve di er çal flmalarda görüldü ü gibi vardiya fleklinde çal flanlar n tükenmifllikleri daha yüksektir. Vardiya fleklinde çal flanlar n uykusuzluk ve düzensiz bir yaflam flekli nedeniyle daha fazla tükenmifllik yaflad klar düflünülebilir. Çal flmaya kat lan hemflirelerin %11 i kiflisel baflar s n orta, %65 i iyi, %24 ü çok iyi bulmaktad r. Bu çal flmada, kiflisel baflar s n çok iyi bulanlar n KB alt boyutu puan ortalamas (8.04±3.74), kiflisel baflar s n orta ve iyi bulanlara göre istatistiksel aç dan anlaml derecede düflük bulunmufltur (p<0.05). Kendini baflar l hissedenlerin baflar puanlar daha iyi ve tükenmifllik yaflama oranlar da daha düflüktür. statistiksel aç dan anlaml olmamakla birlikte kiflisel baflar s n orta bulan hemflirelerin MTÖ toplam puan ortalamas, kiflisel baflar s n iyi ve çok iyi bulanlara göre yüksek bulunmufltur (p>0.05). Yapt iflte kendini baflar l hisseden ve doyum sa layan hemflirelerin daha az tükenmifllik yaflad klar söylenebilir. Sonuç olarak; çal flma y l az olanlarda, çal flmakta oldu u bölümden memnun olmayanlarda, huzurevindeki çal flma y l fazla olan ve vardiya fleklinde çal flan hemflirelerin tükenmifllik düzeyleri daha yüksek bulunmufltur. Bu sonuçlar do rultusunda; mesle e yeni bafllayan genç hemflireler tükenmifllik aç s ndan risk alt nda oldu u için, mesle e yeni bafllayan hemflirelerin ifl ortam na uyumunu sa layacak oryantasyon programlar n n yap lmas, düzenli aral klarla e itim programlar n n sürdürülmesi, hemflirelerin istedikleri, sevdikleri bölümü tercih edip çal flma imkan n sa layacak olanaklar sunulmas, huzurevlerinde afl r ifl yükü ve çal flma saatlerini azaltmaya yönelik düzenlemeler yap lmas, hemflireler de tükenmiflli in önlenmesinde etkili olacakt r. KAYNAKLAR 1. Sar o lu M. stanbul li Huzurevlerinde Çal flan Hemflirelerin Profili ve Görev, Yetki, Sorumluluklar na liflkin Görüfl ve Uygulamalar. Marmara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2003, stanbul (Dan flman: Prof. Dr. Seçil Aksayan). 2. Durgun B, Tümerdem Y. Kentleflme ve yafll lara sunulan hizmetler. Türk Geriatri Dergisi 1999;2(3): Mand rac o lu A, Çam O. Huzurevi çal flanlar n n sorunlar ve yafll lar hakk nda görüflleri. Türk Geriatri Dergisi 2004;7(1): Turaman C. Yafll sa l hizmetlerinin birinci basamakta planlanmas. Türk Geriatri Dergisi 2001;4(1): Demir A. Hemflirelerin tükenmifllik (burnout) düzeyleri ve tükenmiflli i etkileyen baz faktörlerin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi 1999;6(1-2): Üstün B. Hemflirelik ve tükenmifllik. Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi 2001;17(1-3): TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)

8 HUZUREVLER NDE ÇALIfiAN HEMfi RELER N TÜKENM fil K DÜZEYLER 7. Taycan O, Kutlu L, Çimen S, Ayd n N. Bir üniversite hastanesinde çal flan hemflirelerde depresyon ve tükenmifllik düzeyinin sosyodemografik özelliklerle iliflkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2006;7(2): Dolunay A. B, Piyal B. Ö retmenlerde baz mesleki özellikler ve tükenmifllik. Kriz Dergisi 2003;11(1): Kavla. Hemflirelerde fl Doyumu le Tükenmifllik liflkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 1998, zmir (Dan flman: Prof. Dr. Hülya Okumufl). 10. Ebrinç S, Aç kel C, Baflo lu C, Çetim M, Çeliköz B. Yan k merkezi hemflirelerinde anksiyete, depresyon, ifl doyumu, tükenme ve stresle bafla ç kma: karfl laflt rmal bir çal flma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2002;3: Vural Ö, fiahbaz A, Saniso lu Y, Oflaz F. Psikiyatri ve dahili bilimler servis hemflirelerinde tükenmifllik sendromunun karfl laflt r lmas. 4. Ulusal Hemflirelik Ö rencileri Kongresi Kitab, Kök Yay nc l k, Ankara, 2005; pp: Çam O. Hemflirelerin Tükenmifllik (Burnout) düzeyleri ve tükenmiflli i etkileyen baz etmenlerin incelenmesi, 3. Ulusal Hemflirelik Kongresi Kitab, Sivas, 1992; Göktafl N, Demirhan H, Bac o lu Ö. Hemflirelerin tükenmifllik düzeyinin belirlenmesi, 4. Ulusal Hemflirelik Ö rencileri Kongresi Kitab, Kök Yay nc l k, Ankara, 2005; pp: Yousefy AR, Ghassemi GR. Job burnout in psychiatric and medical nurses in Isfahan, Islamic Republic of Iran East Mediterr Healt J 2006;12(5): Aslan H, Alpaslan ZN, Aslan O, Ünal M. Hemflirelerde tükenme, ifl doyumu ve ruhsal belirtiler. NöroPsikiyatri Arflivi 1999;33(4): Haran S, Özgüven HD, Ölmez fi, Say l I. Ankara Üniversitesi T p Fakültesi Hastaneleri ve Ankara Numune Hastanesinde çal flan doktor ve hemflirelerde tükenmifllik düzeyleri. Kriz Dergisi 1998;6(1): TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 135