GÜNÜMÜZ TÜRKİYE SİNDE DİN-TOPLUM İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU VE DİN SOSYOLOJİSİ ANABİLİM DALI V. KOORDİNASYON TOPLANTISI

Transkript

1 bilimname XVI, 2009/1, GÜNÜMÜZ TÜRKİYE SİNDE DİN-TOPLUM İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU VE DİN SOSYOLOJİSİ ANABİLİM DALI V. KOORDİNASYON TOPLANTISI İsmail GÜLLÜ Arş. Gör., Erciyes Ü. İlahiyat F. Türkiye deki İlahiyat Fakülteleri Din Sosyolojisi Anabilim dalı toplantıları düzenleme geleneği 2004 yılında başlamıştır Haziran 2004 tarihleri arasında Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi nde I. Din Sosyolojisi Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve Türk Din Sosyolojisinin Temel Sorunları Sempozyumu yapılmıştır Haziran 2005 Konya da Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi II. Din Sosyolojisi Toplantısı ve Din Sosyolojisinin Teorik/Metodolojik Sorunları Sempozyumu, 6-7 Temmuz 2006 tarihlerinde Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde III. Din Sosyolojisi Anabilim Dalı Koordinasyon toplantısı ve Sosyolojik Din Teorileri isimli sempozyum düzenlenmiştir Temmuz 2007 tarihlerinde Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nde IV. Din Sosyolojisi Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı yapılmıştır. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından 4-5 Temmuz 2008 tarihinde düzenlenen Günümüz Türkiye sinde Din-Toplum İlişkileri Sempozyumu ve Din Sosyolojisi V. Koordinasyon toplantısı Uludağ da gerçekleştirilmiş ve iki gün sürmüştür. Prof. Dr. İzzet Er 1 in açılış konuşmasının ardından Prof. Dr. Ünver Günay 2 ın Din Sosyolojisinin Teorik ve Metodolojik Meseleleri adlı açılış bildirisi ile başlayan sempozyum iki oturumda gerçekleştirilmiştir. Türkiye de Din Sosyolojisinin Teorik ve Metodolojik Meseleleri adlı açılış bildirisinde Prof. Dr. Ünver Günay, Din sosyolojisinin teorik ve metodolojik sorunları ile ilgili genel bir değerlendirmede bulunmuş, din sosyolojisinin tarihi süreç içerisinde ortaya çıkan teorik sorunlarına değinmiş ve güncel din sosyolojisi araştırmalarında karşılaşılan problemlere dikkat çekmiştir. 1. Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı, -Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi- 2

2 208 Toplantı Notları Sempozyumun I. oturumu, Prof. Dr. Hüsnü Ezber Bodur 3 un başkanlığında Toplumsal Yapı ve Din başlıklı idi. I. Oturumun ilk bildirisi Doç. Dr. Kemalettin Taş (Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi) tarafından sunulan Diyanet İşleri Başkanlığı nın Toplumsal Statüsü ve Dinî Hayata Etkileri adlı bildiridir. Taş bildirisinde, Türkiye de son dönemlerde yaşanan hızlı değişme ve gelişmeler ile birlikte toplumun Diyanet İşleri Başkanlığı ndan beklentilerinin de önemli ölçüde arttığını ve farklılaştığını, Türkiye nin içinde bulunduğu sanayileşme ve şehirleşme süreci ile beraber halkın sosyal ve kültürel yapısındaki değişkenlik ve buna bağlı olarak insanlarımızın dinî alandaki ihtiyaç ve beklentilerindeki farklılıkların, Diyanet İşleri Başkanlığı nın toplumdaki statüsünün belirlenmesinde ve görev alanıyla ilgili konulardaki verimliliğinde oldukça etkili olduğunu belirtmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Faruk Kılıç, 4 Taş ın tebliğini içerik ve teorik açılardan eleştirerek tebliğcinin sunduğu bildirinin on yıl önceki çalışmasına dayandırdığını ve bilgi ve verilerin güncelleştirme sorunu ile karşı karşıya bulunduğunu belirterek eleştirilerde bulunmuştur. Tebliğin, daha çok Diyanet İşleri Başkanlığının hukuki ve tarihi süreci üzerinde yoğunlaştığı için DİB nın diğer çalışma ve yönleri üzerinde durulmadığı, diğer yönlerinin zayıf kaldığı şeklinde eleştiriler getirmiştir. Tebliğin müzakereleri Doç. Dr. Ali Akdoğan ın kısa bir değerlendirmesi ve Doç. Dr. Ali Coşkun konu ile ilgili soruları ile sona ermiştir. İkinci Bildiri ise Doç. Dr. Mustafa Arslan 5 tarafından Popüler dinî Yönelimlerin İncelenmesinde Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri başlıklı bir bildiri sunulmuştur. Popüler dindarlıkta isimlendirme ve kavramlaştırma problemi üzerinde duran Arslan, halk dindarlığı ile kitle dindarlığı kavramlarının tarihi süreç içinde yaşadığı değişim ve dönüşümlere işaret etmek suretiyle konu ile ilgili kavram kayması ve kavram kargaşasına değinmiştir. Resmi din ile popüler din kavramları arasındaki ilişkiyi işlevsel alternatif bakış açısıyla analiz etmiştir. Müzakereci Prof. Dr. Abdulvahap Taştan, 6 Arslan ın tebliğini kesin ve keskin ifadeler kullandığı yönüyle eleştirmiş ve uzman körlüğü diye tabir edilen bir sorun bulunduğunu belirtmiştir. Bildirinin eksik yönlerini, objektiflik sorunu, terminolojik sorun ve beste/bestekâr sorunu olarak özetleyen Taştan, araştırmacının yaptığı araştırmayı kendine mal etmediği yönünde üsluba ve sunuma yönelik de eleştirilerde de bulunmuştur. 3. K.Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 4. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 5. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 6

3 Toplantı Notları 209 Yrd. Doç. Dr. Selim Eren, 7 Sünni Olmayan Halk Dindarlığının Tezahürleri ve Problemleri: Türkiye de Alevilik Üzerine Bir Değerlendirme başlıklı bir bildiri sunmuştur. Eren bildirisinde, Türkiye de Alevilik/Bektaşilik olgusu incelenirken, mevcut araştırmaların da gösterdiği gibi tek tip Alevilik anlayışından bahsetmek mümkün değildir. Bunun için Alevilikten değil, Aleviliklerden bahsetmek daha doğru olacaktır. Bu gerçekten hareketle, Türkiye de Alevilik le ilgili tanımsal genellemeler yapmak ve ortak bir metodolojiye ulaşmak için, birbirine yakın sosyal bilim alanlarının birlikte çalışabileceği ortak çalışma gruplarının yapacağı alan araştırmalarına ihtiyaç vardır. Eren, Din alanının, toplumun alan araştırmalarında sorulara çok rahat cevap vermek istemediği bazı özel kabuller ve ilişkileri kapsadığını, bunun için, toplumsal olgular konusunda yapılan çalışmalarda uygulanabilecek basit bir takım yöntemler, söz konusu özel alan için geçerli olmadığını belirtmiştir. Din, hassas bir alanı kapsamaktadır. Dolayısıyla hassas bir alanı incelemek için de yine hassas bir metodoloji geliştirmeye ihtiyaç vardır. Prof. Dr. Mehmet Bayyiğit 8 in oturum başkanı olduğu II. Oturumun başlığı, Toplumsal Süreçler ve Din idi. İlk bildiri Prof. Dr. Niyazi Akyüz 9 ün Türkiye de Şehirleşme Sürecinde Dinî Hayat adlı bildirisi idi. Akyüz bildirisinde dinî yaşamın inanç, ibadet, ahlak vb. boyutlarının şehirleşme sürecinde geçirdiği değişimin özellikleri ve yönü üzerinde durmuştur. Dinî cemaatleşmenin, şehirleşme sürecinde ortaya çıkan yeni görünümleri ve özellikleri analiz edilmiştir. Dinî cemaatlerin kentsel yaşam içindeki aktivitelerinin sosyolojik analizi bu bildirinin temel konularındandır. Siyasi tutum ve davranışların kent hayatında yeni görünümleri ve yeni eğilimleri ve bunların din ile ilişkileri üzerinde durulmuştur. Müzakereci Doç. Dr. Celaleddin Çelik 10, kent dindarlığı nın tek tip bir dindarlık olmadığı, çok farklı kent dindarlıklarının bulunduğu, kentleşme sorunlarının gecekondulaşma kavramıyla birlikte ele alınması gerektiğini, kent çalışmalarında kullanılan çeviri terminoloji kavramı kullanılması bu alandaki önemli sorunlardan biri olduğunu belirtmiştir. Dinî söylemlerin kent hayatında değişime uğradığını, farklı yaşam çevrelerinde farklı dinî hayatların bulunduğunu belirtmiştir. Kentlerin ruhunun bulunduğu ve bu ruhun bireyin sosyal hayatına yansıdığını belirten Çelik, kentsel-kırsal dikotomik yaklaşımlarının kent araştırmalarında toplumsal gerçekliğe karşılık gelmediğini belirterek kent araştırmalarında yeni terminolojik çerçeve ve 7. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 8. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 9. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 10

4 210 Toplantı Notları kavramlaştırmalara gidilmesi gerektiğini belirtmiştir. Prof. Dr. Rami Ayas 11 ise yaptığı müzakerede, kentleşme-kentlileşme kavramları üzerinde durmuş, bu iki kavramın zaman zaman birbiri yerine kullanıldığını, bu kavramların ifade ettikleri anlamların çok farklı olduğuna vurgu yapmak suretiyle bir kavram kargaşası yaşandığını belirtmiştir. Yerleşme ve yerleşik yaşamın gelişmesi kavramlarıyla kentleşme kavramlarının birbirleri ile yakından ilgili olduğuna vurgu yapmıştır. Kente göç ile birlikte değer değişmesi söz konusu olmakta, toplumsal baskı ve normlar etkisini azaltmaktadır. Teknolojinin gelişmesi, yolların yapılması köyden kente göçü hızlandırmıştır. Toplumsal değerlerin çözülmesi, zihniyet çatışmaları ve değer dönüşümleri kentlileşmenin temel karakteristiği olmuştur. Ayas, müzakeresinin sonunda toplumsal gerçekliğin tarihsel gerçeklik ile bir bütün olduğunu, toplumsal gerçekliği analiz ederken tarihsel gerçeklikten ayrı olarak analiz edilmemesi gerektiğini belirtmiştir. Doç. Dr. Erkan Perşembe, 12 Türkiye de Toplumsal Değişme Sürecinde Modern Dindarlıklar adlı bildirisini sunmuştur. Perşembe bildirisinde, farklı toplumların farklı modernleşme tecrübeleri yaşadıklarını bu farklılıkların da farklı değişim profilleri meydana getirdiğini belirtmektedir. Bu çerçevede Türk toplumunun da modernleşmesinin kendine özgü olduğunu belirten Perşembe, dinlerin ilahi bir kaynağa dayansalar da, ister istemez içinde doğdukları toplumların hamuruyla ve tarihsel koşullarla şekillendiklerini belirtmiştir. Eğer din, içinde bulunduğu toplumsal, siyasal ortamın öğretilerinin bir parçası haline gelirse, belirli bir zaman ve mekanda dinsel örgütlenmenin aldığı biçim ve nitelikler giderek asli bir unsura dönüşür ve dinin bütününü belirlemeye başlar. Bu özellikle dinin siyasallaştığı dönemlerde daha belirginleşir, çünkü siyasetin ön plânda olması dindeki biçimsel unsurların, imajların önemini artırmaktadır. Müzakerecisi olduğu bildiriyi kaynakça açısından eleştiren Prof. Dr. Zeki Aslantürk 13 ise yaptığı müzakeresinde, modern Türkiye de moda, marka tercihi ve dindarlık arasındaki ilişkiye değinmiştir. Dindar bir burjuvazinin oluştuğuna dair işaretlerin yorumlanması niteliği taşıyan müzakeresini modernleşme ile dindarlık arasındaki karşılıklı etkileşimin bireyin gündelik hayatını ve tercihlerini etkilediğini belirterek bitirmiştir. Sempozyumun Koordinasyon toplantısı ve Değerlendirme adlı III. Oturumunda ise Prof. Dr. İzzet Er, genel bir değerlendirme yapmış, Doç. Dr. Ali Akdoğan 14, 11. Emekli Öğretim Üyesi 12. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 13. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 14. Rize Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

5 Toplantı Notları 211 ve Doç. Dr. Ejder Okumuş 15 ise genel değerlendirmeye katılmıştır. Bu oturumda 2009 yılındaki toplantının yeri ve konusu, anabilim dalına ait yayıncılık faaliyetleri ve imkânları, Türkiye de din hizmetlerinin verimliliğini artırmak için yapılabilecek alan araştırmaları, anabilim dalına ait web sayfasının güncellenmesi ve içeriği ile ilgili konular görüşülmüş ve değerlendirilmiştir. Din sosyolojisi Koordinasyon toplantıları ile birlikte daha önceden belirlenen bir konuda sempozyum düzenleme ve bu sempozyumda din sosyolojisi alanı dışından bir bilim adamanın davet edilmesi ve konuşma yapması geleneği Elazığ daki III. Koordinasyon toplantısında başlamıştı. III. Koordinasyon toplantısında Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünden Prof. Dr. Beylü Dikeçligil, Sosyolojiler ve Paradigmalar adlı bildirisi ile, VI. Toplantıda Prof. Dr. Orhan Türkdoğan, Türkiye nin Toplumsal Yapısı adlı bildirisi ile katılmış ve koordinasyon toplantılarına bilimsel anlamda zenginlik katmıştı. Bu toplantıda alan dışından bir akademisyenin olmamasının eksikliği hissedilmiştir. Sempzoyum ve koordinasyon toplantısı sırasında Doç. Dr. Ali Akdoğan Dinî Hayatı Anlama ve Yorumlama, Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul, 2008, adlı kitabını ve Dr. Hakkı Karaşahin de Bir Batı Anadolu Kasabasında Dinî Hayat-Gördes Örneği-, Birleşik Yay, Ankara, 2007 adlı kitabını akademisyenlere hediye ettiler. Sempozyum ve koordinasyon toplantısı Tarihi kentler Birliği üyesi Bursa daki tarihi ve kültürel mekânların, Uludağ Üniversitesi nden Prof. Dr. Osman Çetin ve Öğr. Gör. Dr. Doğan Yavaş eşliğinde gezilmesi ile sona ermiştir. 15. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi