SERUM PAROKSONAZ AKTİVİTESİ VE OKSİDATİF STRES BELİRTEÇLERİ İLE CİDDİ LMCA LEZYONLARININ İLİŞKİSİ

Transkript

1 TGKD Cilt 14, Sayı 3 97 SERUM PAROKSONAZ AKTİVİTESİ VE OKSİDATİF STRES BELİRTEÇLERİ İLE CİDDİ LMCA LEZYONLARININ İLİŞKİSİ Dr. Yusuf Sezen 1, Dr. Mehmet Memduh Baş 1, Dr. Mustafa Polat 1, Dr. Asuman Biçer Yeşilay 1, İbrahim Halil Altıparmak 1,2, Dr. Zekeriya Küçükdurmaz 2, Dr. Abdullah Taşkın 3, Dr. Ünal Güntekin 1, Dr. Ali Yildiz 1, Dr. Recep Demirbağ 1, Dr. Nurten Aksoy 3 1 Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji A.D., 2 Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, 3 Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyokimya A.D. Şanlıurfa, Türkiye Ciddi sol ana koroner arter (LMCA) darlığı risk altındaki miyokart alanının genişliği ve beraberinde bulunabilecek çoklu damar hastalığı nedeni ile özel bir öneme sahip olup uygun primer ve sekonder tedavi modalitelerinin belirlenip uygulanması özel önem arz eder. LMCA darlığının gelişimi ile serum oksidatif parametrelerinin ve serum paroksonaz aktivitesinin (SPA) etkisi bilinmemektedir. Bu çalışmadaki amacımız ciddi LMCA lezyonu olan koroner arter hastalığı (KAH) olguları ile LMCA lezyonu olmayan KAH ve normal koroner arter (NKA)'e sahip bireyleri serum oksidatif stres parametreleri ve SPA düzeyleri yönünden karşılaştırmaktır. Çalışmaya LMCA'sında %50 ve üzeri darlık olan 25 (LMCA+ grup), LMCA lezyonu olmayan ancak KAH'ı bulunan 25 hasta (LMCA- grup) ile koroner arterleri normal olan 25 birey (NKA grubu) alındı. Boy, kilo, kan basıncı standart yöntemlerle ölçüldü. LMCA+ ve LMCA- gruplarında koroner arter hastalığı yaygınlığı Gensini skuoru ile değerlendirildi. Total antioksidan durum (TAS), total oksidan durum (TOS) ve SPA için açlık serum örnekleri alınarak çalışma sonunda kalorimetrik GİRİŞ Koroner anjiyografiye giden hastaların yaklaşık %3-5'inde, koroner arter hastalığı (KAH) nedeni ile koroner arter bypass greftleme operasyonuna giden hastaların ise yaklaşık %10-30'unda önemli sol ana koroner (LMCA) darlığı mevcuttur 1. Ciddi LMCA darlığı olan hastalar risk altındaki miyokart alanının genişliği ve beraberinde bulunabilecek çoklu damar hastalığı nedeni ile gelişiminin önlenmesi ve daha ivedi tedavi Yazışma Adresi: Dr. Yusuf SEZEN P.K: 112. Sanliurfa, Tel:(+90) Fax:(+90) yusufsezen@yahoo.com Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: yöntemlerle çalışıldı. Hastaların lipit profili, kan şekeri, üre ve kreatinin düzeyleri kaydedildi. Üç grup arasında parametrik değişkenler tek yönlü ANOVA testi ile analiz edilirken parametrik olmayan değişkenler ki-kare testi ile analiz edildi. Gruplar arasında TAS benzerdi (ANOVA p=0,05). TOS en yüksek LMCA+ grupta en düşük olarak NKA grubunda (ANOVA p=0,027) saptandı. OSİ en yüksek LMCA+ grupta en düşük NKA grubunda olup gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardı (ANOVA p=0,008). En düşük SPA değeri LMCA+ grupta saptanırken en yüksek SPA değeri ise NKA grubunda saptandı (ANOVA p=0,001). Bu çalışmanın sonuçları artmış oksidatif stres ve azalmış paroksonaz aktivitesinin koroner arter hastalığı gelişimi yanında daha ciddi bulgularla seyreden LMCA darlığının varlığıyla ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Anahtar kelimer: Paraksonaz, Oksidatif stres, (Türk Girişimsel Kard. Der. 2010;14:97-102) edilmesi gerekir 2,3. Tedavi edildiğinde mortalitenin önemli ölçüde azalması nedeni ile anjiyografideki en önemli prognostik koroner lezyon sayılır 2. Son zamanlarda ciddi na yönelik tedavi stratejilerini belirleme hususunda çok sayıda randomize, prospektif ve retrospektif çalışma yapılmıştır ve halen bir kısım çalışmalar devam etmektedir 3-5. Ancak günümüzde lezyonun gelişmesini önlemeye ve lezyon için KAH'dan başka risk faktörlerinin olup olmadığına yönelik çalışmalar az sayıdadır. KAH ile antioksidan parametreler ve serum paroksonaz aktivitesi (SPA) arasındaki pozitif ilişki ile oksidan parametreler arasındaki negatif ilişki daha önceki çalışmalardan bilinmektedir 6. LMCA lezyonu varlığı ile oksidatif parametreler ve SPA arasında bir

2 98 TGKD Cilt 14, Sayı 3 ilişkinin olup olmadığına dair literatürde henüz çalışma yoktur. Bu çalışmadaki amacımız aort basıncına direkt maruz kalmasına karşın KAH gelişen herkeste görülmeyen ciddi LMCA lezyonu olan hastalardaki total oksidan durum (TOS), total antioksidan kapasite (TAS), oksidatif stres indeksi (OSİ) ve SPA'nın koroner arter hastalarından farkını araştırmaktır. GEREÇ VE YÖNTEM Hastalar: Çalışmaya hastanemiz koroner anjiyografi servisine koroner anjiyografi için başvuran hastalar içinden sol ana koroner arterinde %50 ve üzerinde darlık tespit edilen 32 hastadan çalışmaya katılmayı kabul eden 25 kişi (LMCA+ grup; ortalama yaş: 64±12 yıl; 8'i kadın) ile KAH olan ancak sal ana koroner lezyonu olmayan ardışık 25 kişi (LMCAgrup; ortalama yaş: 64±8 yıl; 14'ü kadın) alındı. Kontrol grubu olarak koroner anjiyografide koroner arterlerinde herhangi bir lezyon olmayan 25 ardışık hasta alındı (NKA grubu; ortalama yaş: 59±8 yaş; 12 kadın). Tüm bireyler çalışma hakkında bilgilendirildi ve onamları alındı. Bütün bireylerin boy, kilo, bel çevresi, kan basıncı standart yöntemlerle ölçüldü. Kilogram cinsinden kilonun metre cinsinden boyun karesine bölünmesi ile vücut kitle indeksi (VKİ) hesaplandı (kg/m 2 ). Çalışmaya akut koroner sendrom, kronik inflamatuar-otoimmün hastalığı olanlar, antioksidan anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörü (ACEİ), antioksidan beta blokör veya antioksidan vitamin preparatları alan hastalar alınmadı. Ayrıca tıbbi tedavi gerektiren psikiyatrik hastalık, kognitif fonksiyonları bozuk olan hastalar ile çalışmayı kabul etmeyenler de çalışma dışı bırakıldı. Kan Örneklerinin alımı ve biyokimyasal tetkikleri: Lipit profili, üre, kreatinin, sodyum, potasyum ve tam kan sayımı verileri koroner anjiyografi öncesi alınmış olan tetkiklerin sonuçlarının kaydedilmesi ile sağlandı. Serum paroksonaz aktivitesi, TAS ve TOS değerlerini ölçmek için tüplere alınan kan örnekleri Hettich marka santrifüj cihazında 3000 devir/dakika hızda 10 dakika santrifüj edilerek serumlar ayrıldı. Ayrılan serum numuneleri -800C'de çalışma sonunda biyokimyasal incelemeler yapılıncaya kadar saklandı. Total Antioksidan Durum ölçümü: TAS, Erel tarafından geliştirilen bir yöntemle değerlendirildi 7. Bu yöntemde Fe 2+ -o-dianisidine kompleksi hidrojen peroksid ile Fenton tipi reaksiyon oluşturarak OH radikalini oluşturur. Bu güçlü reaktif oksijen türü indirgenerek düşük ph'da renksiz o-dianisidine molekülü ile reaksiyona girerek sarı-kahverengi dianisidyl radikallerini oluştururlar. 2,2-azinobis- (3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) (ABTS radikali) ileri oksidasyon reaksiyonlarına katılarak antioksidan konsantrasyonuna ve antioksidan kapasiteye göre mavi ve yeşil rengini kaybetmektedir. Bu renk değişikliği, absorbans değeri 660 nm'de ölçülerek değerlendirme yapılmaktadır. Renk değişimi ile örnek içindeki antioksidan miktarı arasında ters ilişki bulunmaktadır. Reaksiyon hızı standart yöntem olan Trolox ile kalibre edilmektedir. Birimi Trolox equivalent/l. Total Oksidan Durum: Erel tarafından geliştirilen tam otomatik kolorimetrik bir yöntemle çalışıldı 8. Örnekte bulunan oksidanlar ferröz iyon-o-dianisidine kompleksini ferrik iyona oksitlerler. Ortamda bulunan gliserol bu reaksiyonu hızlandırarak yaklaşık üç katına çıkarmaktadır. Ferrik iyonlar asidik ortamda xylenol orange ile renkli bir kompleks oluştururlar. Örnekte bulunan oksidanların miktarıyla ilişkili olan rengin şiddeti spektrofotometrik olarak ölçülmektedir. Birim µmol H 2 O 2 Eqv/L. Oksidatif Stres İndeksi (OSİ): TOS'un TAK'a oranı OSI olarak tanımlanır ve oksidatif stresin bir belirtecidir 9. OSİ (arbitrary unit) = [(Total peroxide, µmol/l) / (TAC, µmol Trolox equivalent/l) X 100]. Paraoksonaz Aktivitesinin Ölçümü: Serum paraoksonaz bazal aktivitesi sodyum klorürün yokluğunda bakıldı. Parokson hidroliz (diethyl-p-nitrophenylphosphate) hızı, 371 derecede ve 412 nanometrede absorbans ortaya çıkan p-nitrophenol ph 8'de molar absorbsiyon katsayısından (17000/mol/l/cm) hesaplandı 10. PON aktivitesi ünite/litre (U/L) olarak ifade edildi. Anjiyografi yapılması ve değerlendirilmesi: Koroner anjiyografi Toshiba Infinix CS-I cihazı ile yapıldı. Supin pozisyonda lokal anasteziyi müteakiben, femoral arterden Seldinger tekniği ile 6F arteriyel kılıf (sheath) girildikten sonra, 6F sağ ve sol Judkins kateterler ile yapıldı. İyi bir anjiyografik değerlendirme için, sol sistemden standart 4 pozda (sol kaudal, sağ kaudal, sol kranial, düz kranial) görüntü alındı. RCA içinde sol ve sağ kranial olmak üzere standart 2 poz alındı. Gereken hastalarda ek pozlar da alındı. Koroner anjiyografi sırasında kontrast ajan olarak Iohexol (Omnipaque-350) kullanıldı ve her bir pozun çekimi sırasında yaklaşık 6 ila 8 ml manuel olarak kontrast ajan enjeksiyonu yapıldı. Alınan pozlar daha sonra tecrübeli bir araştırıcı tarafından okunarak LMCA ve KAH varlığına göre hastalar gruplandırıldı. LMCA (+): Sol ana koroner arterde %50 ve üzerinde

3 TGKD Cilt 14, Sayı 3 99 Tablo 1: Çalışmaya alınan olguların genel demografik, klinik ve biyokimyasal bulguları* LMCA+ (n=25) LMCA- (n=25) NKA (n=25) Cins (Kadın, %) Yaş (yıl) 64±12 64±8 59±8 VKİ (kg/m 2 ) 27,04±9,20 26,6±5,60 27,3±5,08 VYA (m2) 1,71±0,17 1,73±0,21 1,81±0,2 Bel Çevresi (cm) 96±13 100±14 100±15 Sistolik KB (mmhg) 144±22 144±28 136±25 Diyastolik KB (mmhg) 87±14 89±14 87±13 Nabız arteryal (atım/dak) 84±15 79±12 84±24 Açlık kan şekeri (mg/dl) 137±42 164±99 123±64 Total kolesterol (mg/dl) 206±62 193±50 206±32 LDL-Kolesterol (mg/dl) 139±55 126±47 116±43 HDL-Kolesterol (mg/dl) 40±9 41±11 46±13 Trigliserit (mg/dl) 237± ±74 184±141 Üre (mg/dl) 45,1±23 49,8±49,8 31,0±10,6 Kreatinin (mg/dl) 1,11±0,54 0,83±0,21 1,27±1,65 Gensini skoru 73,3±44,1 40,1±30, 0 Değerler ortalama±standart sapma veya yüzde olarak belirtildi. Analizler cinsiyet için ki-kare testi, diğerleri için tek yönlü ANOVA testi ile ele edildi. *Gensini skoru (ANOVA p<0,001) hariç tüm analizler için p>0,05. Kısaltmalar: VYA; Vücut yüzey alanı, HDL; Yüksek dansiteli lipoprotein, KB; Kan basıncı, LDL; Düşük dansiteli lipoprotein, LMCA; Sol ana koroner arter, LMCA+; Sol ana koroner arter lezyonu olan, LMCA-; Sol ana koroner arter lezyonu olmayan, NKA; Normal koroner arter, VKİ; Vücut kitle ineksi. darlık bulunması; LMCA (-): Sol ana koroner arterde lezyon olmaması ancak herhangi bir ana koroner arterde %70 ve üzerinde darlık bulunması olarak tanımlandı. NKA: Anjiyografide koronerleri normal olan hastalar Gensini skorunun hesaplanması: Koroner lezyon ciddiyetinin tayini için Gensini skoru kullanıldı 11. Skorlama şu şekilde yapıldı: Öncelikle koroner arterlerdeki darlık yüzdesine göre puanlar verildi (1=%1-30 lümen daralması, 2=%31-50 lümen daralması, 4=%51-74 lümen daralması, 8=%75-90 lümen daralması, 16=%91-99 lümen daralması, 32=%100 damar tıkanması). Daha sonra bu puanlar LMCA lezyonu için 5; proksimal LAD ve LCX için 2,5; orta LAD lezyonu için 1,5; birinci diyagonal dal ve obtus marjinal dalları ve sağ koroner arter için 1; ikinci diyagonal ve LCX posterolateral dal için 0,5 ile çarpılarak her bir lezyon için skor hesaplandı. Daha sonra tüm koroner skorları toplanarak Gensini skoru hesaplandı 11. İstatistiksel İnceleme: Bütün istatistiksel analizler için SPSS 11,5 kullanıldı (SPSS Inc, Chicago, Illinois, USA). Sürekli değişkenler ortalama ± SD ve kategorik değişkenler yüzde olarak ifade edildi. Gruplar arasında kategorik değişkenlerin kıyaslanması için ki-kare testi kullanılırken sürekli değişkenlerin kıyaslanması için tek yönlü-anova kullanıldı. Alt grup analizleri Bonferroni testi ile yapıldı. LMCA + ve LMCA- gruplarında Gensini skorunun ilişkili olduğu parametreleri belirlemek için Pearson korelasyon testi uygulandı. P değeri 0.05'in altındaki sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Gruplara göre hastaların demografik, klinik ve laboratuar verileri Tablo 1'de özetlenmiştir. LMCA+, LMCA- gruplar ve kontrol grupları arasında -çalışma dizaynı gereği- Gensini skoru yönünden anlamlı fark saptanırken; yaş, cinsiyet, VKİ, sistolik ve diyastolik kan basıncı, serum üre, kreatinin, açlık kan şekeri ve lipit profili açısından anlamlı fark yoktu (tümü için p değeri >0,05). Gruplara göre hastaların TAS, TOS, OSİ ve SPA değerleri Tablo 2'de özetlenmiştir. TAS en düşük LMCA+ grupta (0,88±0,19) en yüksek NKA grubunda tespit edildi (1,02±0,22). Ancak istatistiksel olarak gruplar arasında fark yoktu (p=0,05). TOS en yüksek LMCA + grupta (12,33±3,43) en düşük olarak NKA (10,58±1,78) grubundaydı. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardı (0,027). Alt grup analizlerinde bu farkın LMCA+ ve NKA grupları arasında olduğu görüldü. OSİ en yüksek LMCA+ grupta (1,48±0,57) en düşük NKA grubunda idi (1,08±0,25). Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardı (0,008). Alt grup analizlerinde bu anlamlı farkın LMCA+ ve NKA arasında olduğu görüldü (p=0,006). SPA yönünden gruplar karşılaştırıldığında en düşük

4 100 TGKD Cilt 14, Sayı 3 Tablo 2: Çalışmaya alınan olguların serum paroksonaz aktivitesi, TAS, TOS ve OSİ değerleri LMCA+ (n=25) LMCA- (n=25) NKA (n=25) P değeri TAS (mmol Trolox Eq/L) 0,88±0,19 0,89±0,26 1,02±0,22 0,050 TOS (µmol H2O2 Equiv/L) µ 12,33±3,43 10,71±1,99 10,58±1,78 0,027 OSI (arbitrary unit) & 1,48±0,57 1,31±0,46 1,08±0,25 0,008 SPA (U/L) $ 154,68±73,21 221,64±32,60 224,48±89,03 0,001 TAS, TOS, OSİ ve SPA değerleri ortalama±standart sapma olarak belirtildi. Analizler tek yönlü ANOVA testi ile post-hoc analizler Bonferroni testi ile yapıldı. İstatistiksel anlamlı sonuçlar koyu yazılmıştır. Kısaltmalar: LMCA; Sol ana koroner arter, LMCA+; Sol ana koroner arter lezyonu olan, LMCA-; Sol ana koroner arter lezyonu olmayan, NKA; Normal koroner arter, OSI; Oksidatif stres indeksi, SPA; Serum Paroksonaz aktivitesi, TAS; Total antioksidan durum, TOS; Total oksidan durum. µ p= p,047 (LMCA+ ve NKA) & p=0,006 (LMCA+ ve NKA ) $ p=0,003 (LMCA+ ve LMCA-), p=0,002 (LMCA+ ve NKA) Şekil 1: Serum paroksonaz aktivitesinin gruplar arasında değişimi. Serum paroksonaz aktivitesinin LMCA+ grubunda en düşük NKA grubunda en yüksek olduğu görülmektedir. Kısaltmalar: LMCA; Sol ana koroner arter, LMCA+; Sol ana koroner arter lezyonu olan, LMCA-; Sol ana koroner arter lezyonu olmayan, NKA; Normal koroner arter. değerin LMCA+ grupta olduğu en yüksek değerin ise NKA grubunda olduğu görüldü (sırası ile 154,68±73,21; 221,64±32,60; 224,48±89,03 ve p=0,001) (Şekil 1). Alt grup analizlerinde bu farkın LMCA+ ve LMCA- grupları ile LMCA+ ve NKA grupları arasında olduğu görüldü (sırası ile p=0,003 ve p=0,002). Pearson korelasyon analizinde Gensini skorunun çalışmada incelenen TAS, TOS ve SPA da dahil olmak üzere herhangi bir demografik, klinik veya laboratuar sonucu ile ilişkili olmadığı saptanmıştır. TARTIŞMA Ciddi LMCA lezyonu varlığının oksidatif parametreler ve SPA ile ilişkili olabileceği hipotezi üzerine gerçekleştirmiş olduğumuz çalışmamızda literatürde ilk defa olmak üzere aşağıdaki anlamlı bilgilere ulaşılmıştır. 1-Ciddi LMCA darlığı olan hastalarda TAS hem NKA'lı ve hem de KAH'lı hastalardan istatistiksel anlamlılığa ermeyecek düzeyde düşüktür, 2-Ciddi LMCA darlığı olan hastalarda TOS NKA'lı olgulardan istatistiksel olarak anlamlı şekilde, KAH'lı hastalardan da istatistiksel anlamlılığa ermeyecek düzeyde yüksektir, 3-Oksidatif stres indeksinin ise LMCA hastalarında hem KAH ve hem de NKA hastalarına göre anlamlı şekilde düşüktür, 4-SPA ciddi LMCA darlığı olan hastalarda NKA ve KAH hastalarına göre anlamlı şekilde düşüktür. LMCA vermiş olduğu LAD ve LCX ile birlikte sol ventrikülün önemli bir kısmını besleyen en önemli koroner arterdir. Ciddi daralması ve akut tıkanması sol ventrikül disfonksiyonu ve ölüm gibi ciddi mortalite ve morbidite sebebi olabilir. KAH sürecinde önemli rol oynayan KAH risk faktörleri, tanı ve tedavi modaliteleri na yaklaşım için de geçerlidir. Bilinen KAH risk faktörleri yanında LMCA aort kökü basıncına ve aort kökündeki basınç değişimlerine daha fazla maruz kalmaktadır. Çalışmamızda SPA'nın LMCA+ grubunda diğer gruplardan yüksek olmasının temelinde artmış aort kökü basınçlarının rolü olabilir çünkü Yıldız ve ark. aorta nobız basıncı ile SPA ve serum arilesteraz düzeyleri arasında ilişki olduğunu göstermişlerdir 12. KAH patogenezinde oksidatif stres ve antioksidan enzimlerin rol oynadığını gösteren çok sayıda

5 TGKD Cilt 14, Sayı çalışma rapor edilmiştir. Ateroskleroz ve KAH gelişim mekanizmaları henüz tam olarak açıklanamamasına rağmen yüksek C-reaktif protein 13, myeloperoksidaz 14, N-terminal pro-brain natriüretik peptit 15, gibi farklı oksidatif stres belirteçlerinin KAH varlığı ve yaygınlığı ile ilişkisi rapor edilmiştir. Artmış olan oksidatif stres belirteçlerinin KAH patofizyolojisindeki rolünü aydınlatmak üzere yapılmış olan çalışmalar oksidatif stresin ön kol akım aracılı dilatasyonu bozarak 16, koroner akım rezervini bozarak 17 ve nitrik oksit düzeyi azaltarak 18 endotel fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilediğini ve KAH sürecini başlattığı ve/veya ilerlettiğini ortaya koymuştur. Oksidatif stresin KAH başlangıcı ve gelişimi üzerindeki rolünün aksine glutatyon peroksidaz 19, süperoksit dismutaz 20, katalaz 21 gibi antioksidan moleküllerin azalmış KAH sıklığı ile ilişkili olduğu rapor edilmiştir. Antioksidan moleküllerin azalmış KAH sıklığı ile birlikteliği yanında düzelmiş koroner kan akımı (22yıldız), önkol akım aracılı dilatasyon 23 sayesinde korunmuş endotel fonksiyonları ile ilişkili olduğu rapor edilmiştir. Paroksonaz ve KAH ilişkisini inceleyen iki büyük çalışmada Gür 6 ve Graner 24 KAH varlığı ve yaygınlığının SPA ile ters orantılı olduğunu ortaya koymuşlardır. Gür'ün çalışmasında KAH göstergesi olan Gensini skoru ile SPA arasında ters ilişki olduğu rapor edilmiştir 6. Çalışmamızda Gensini skoru ile SPA arasında ilişki olmaması hasta sayımızın sınırlılığına ve çalışma dizaynı gereği (LMCA olgularının dahil edilmesine bağlı) yüksek Gensini skorlu olguların çalışmaya alınmasına bağlı olabilir. Çalışma verilerine göre Gensini skoruna bağımlı olmaksızın LMCA+ grupta azalmış SPA düzeylerinin saptanması bu çalışmanın literatüre eklediği yeni bir bilgiyi oluşturmaktadır. Gensini skorundan bağımsız olarak LMCA+ grupta SPA'nın düşüklüğü LMCA'nın Gensini skorundan öte sol ventrikül beslenmesi ve fonksiyonları üzerindeki etkisinden kaynaklanıyor olabilir çünkü koroner damar yatağının diğer lezyonlarının varlık ve şiddetinden bağımsız olarak sol ventrikül disfonksiyonu ve kardiyovasküler mortalite ile ilişkilidir 1. Sonuç olarak artmış TOS, OSİ ve azalmış TAS ve SPA ile temsil edilen artmış oksidatif stres asendan aorta basınç değişikliklerine maruz kalan LMCA'da KAH yaygınlığından bağımsız olarak aterosklerotik lezyonların ortaya çıkmasına ve ilerlemesine katkıda bulunuyor olabilir. KAYNAKLAR 1. El-Menyar AA, Al Suwaidi J, Holmes JDR. Left main coronary artery stenosis: state-of-the-art. Curr Prob Cardiol 2007;32: Park SJ, Park DW. Percutaneous coronary intervention with stent implantation versus coronary artery bypass surgery for treatment of left main coronary artery disease: is it time to change guidelines? Circ Cardiovasc Interv 2009;2: Takaro T, Peduzzi P, Detre KM, et al. Survival in subgroups of patients with left main coronary artery disease. Veterans Administration Cooperative Study of Surgery for Coronary Arterial Occlusive Disease. Circulation 1982;66: Park SJ. Stenting versus bypass surgery for the treatment of left main coronary artery disease. Yonsei Med J. 2009;50: Park SJ, Kim YH, Lee BK, et al. Sirolimus-eluting stent implantation for unprotected left main coronary artery stenosis: comparison with bare metal stent implantation. J Am Coll Cardiol 2005;45: Gur M, Aslan M, Yildiz A, et al. Paraoxonase and arylesterase activities in coronary artery disease. Eur J Clin Invest 2006;36: Erel O. A novel automated method to measure total antioxidant response against potent free radical reactions. Clin Biochem 2004;37: Erel O. A new automated colorimetric method for measuring total oxidant status. Clin Biochem 2005;38: Kosecik M, Erel O, Sevinc E, Selek S. Increased oxidative stress in children exposed to passive smoking. Int J Cardiol 2005;100: Eckerson HW, Wyte CM, La Du BN. The human serum paraoxonase/ arylesterase polymorphism. Am J Hum Genet 1983;35: Gensini GG. A more meaningful scoring system for determining the severity of coronary heart disease. Am J Cardiol 1983;51: Yildiz A, Sezen Y, Gur M, Yilmaz R, Demirbag R, Erel O. The association of ascending aorta pulse pressure and serum paraoxonase activity. Türk J Cardiol 2007;10: Alber HF, Wanitschek MM, de Waha S, et al. High-density lipoprotein cholesterol, C-reactive protein, and prevalence and severity of coronary artery disease in 5641 consecutive patients undergoing coronary angiography. Eur J Clin Invest 2008;38: Wainstein RV, Wainstein MV, Ribeiro JP, et al. Association between myeloperoxidase polymorphisms and its plasma levels with severity of coronary artery disease. Clin Biochem. 2010;43:57-62.

6 102 TGKD Cilt 14, Sayı Shlipak MG, Ix JH, Bibbins-Domingo K, Lin F, Whooley MA. Biomarkers to predict recurrent cardiovascular disease: the Heart and Soul Study. Am J Med 2008;121: Kocak H, Gumuslu S, Sahin E, et al. Advanced oxidative protein products are independently associated with endothelial function in peritoneal dialysis patients. Nephrology (Carlton) : Zhu XY, Daghini E, Chade AR, et al. Role of oxidative stress in remodeling of the myocardial microcirculation in hypertension. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2006;26: Fatehi-Hassanabad Z, Chan CB, Furman BL. Reactive oxygen species and endothelial function in diabetes. Eur J Pharmacol 2010 Apr 2. [Epub ahead of print]. 19. Flores-Matem G, Carrillo-Santisteve P, Elosua R, et al. Antioxidant enzyme activity and coronary heart disease: meta-analyses of observational studies. Am J Epidemiol 2009;170: Jain AP, Mohan A, Gupta OP, et al. Role of oxygen free radicals in causing endothelial damage in acute myocardial infarction. J Assoc Physicians India 2000;48: Kesavulu MM, Rao BK, Giri R, et al. Lipid peroxidation and antioxidant enzyme status in Type 2 diabetics with coronary heart disease. Diabetes Res Clin Pract 2001;53: Yildiz A, Gur M, Yilmaz R, et al. Association of paraoxonase activity and coronary blood flow. Atherosclerosis 2008;197: Charakida M, Besler C, Batuca JR, et al. Vascular abnormalities, paraoxonase activity, and dysfunctional HDL in primary antiphospholipid syndrome. JAMA 2009;302: M. Granér, R.W. James and J. Kahri et al. Association of paraoxonase-1 activity and concentration with angiographic severity and extent of coronary artery disease. J Am Coll Cardiol 2006;47: