ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Türkçe Ses Özellikleri

Transkript

1 ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Türkçe Ses Özellikleri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüklerde kullanılan tüm sesli harfler incedir? A) Bir seni sevdim bir de onu... B) Dinlenmek ve huzur bulmak istedim. C) Şimdilik bu kadar çalışmayla yetiniyor. D) İnce fikirli, ünlü birisi, bizi öylesine sevindirdi. Sesli harfler: a, e, ı, i, u, ü, o, ö Sessiz harfler: b, c, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Sesli harfler, incelik, kalınlık bakımından ikiye ayrılır: İnce sesliler: Kalın sesliler: e, i, ö, ü a, ı, o, u Sessizler ise şu şekilde gruplanır. Sert Ünsüzler Süreksizler Sürekliler p, ç, t, k f, h, s, ş Yumuşak ünsüzler b, c, d, g, ğ v, u, z, j, ğ, l, m, n, r, y Soruda bizden tüm sesli harfleri ince sesli olan sözcükler istenmiştir. Doğru yanıt, D dir. İnce fikirli, ünlü birisi, bizi öylesine sevindirdi. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz? A) Yapılan savaşı Osmanlı Devleti kazandı. B) Etrafta kimse yoktu, içeri girdim. C) Sanatçı yıllar süren birikimini sergiliyor. D) Kazada yolcular hafif yaralarla kurtuldular. Büyük ünlü uyumu bir sözcükteki sesli harflerin incelik; kalınlık uyumudur. Büyük ünlü uyumuna göre: * Sözcüğün birinci hecesindeki sesli harf ince sesli ise diğerleri de ince sesli olmalıdır. * Sözcüğün birinci hecesindeki sesli harf kalın sesli ise diğerleri de kalın sesli olmalıdır. Bu kuralı gerçekleştirmeyen sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz. insan, dünya, kainat, iddia vs. Şimdi seçenekleri inceleyelim: B seçeneğindeki etrafta sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaz. e t r a f t a ince kalın kalın TÜRKÇE 7

2 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte büyük ünlü uyumuna uymayan ek kullanılmıştır? A) Dilinden düşürmedi seni. B) Sevmeden asla yaşanmaz. C) Tahminim bu sefer de doğru çıktı. D) Senin gelmeni hepimiz istiyoruz. Türkçede kullanılan eklerden bazıları ünlülerini değiştirmez. Ekin seslisi hep ince veya hep kalın sesli olarak kullanılıyorsa bazı sözcüklerde ünlü uyumunu bozabilir. Şimdi bu ekleri sıralayalım: -yor: Daima kalın sesli kullanılır. Bakıyor Buradaki kullanımında ünlü uyumunu bozmaz. Bekliyor Buradaki kullanımında ünlü uyumunu bozmaktadır. Aslında bekle sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaktadır. Ancak -yor ekini aldıktan sonra büyük ünlü uyumu bozulmuştur. Türkçe de bu özellikleri taşıyan ekleri sıralayalım: uyar uymaz -ki: bizimki akşamki -daş: arkadaş meslektaş -gil: teyzemgil dayımgil -imtrak: sarımtırak yeşilimtırak -ken: gelirken bakarken -leyin geceleyin sabahleyin Şimdi seçeneklerdeki sözcükleri inceleyelim: A da düşür me di (ma dı) B de sev meden (madan) C de tahmin im (ım) Yukarıdaki altı çizili eklerin ince veya kalın kullanımları vardır. D de iste yor ruz Bu ek ise büyük ünlü uyumunu bozan ektir Çocuklar ağaçtan elma kopardı. 2. Sinema oyuncuları dernek kurdu. 3. Annesi kahvaltı hazırlamamış. 4. Kardeşim ödevlerini yapmış. Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin büyük ünlü uyumuna uymayışının nedeni farklıdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Türkçe de sözcüklerin büyük ünlü uyumuna uymamasının nedenleri farklıdır. a) Sözcükler zamanla dildeki değişimler nedeniyle büyük ünlü uyumu kuralını bozarlar. halva helva b) Dilimize yabancı dillerden giren sözcükler büyük ünlü uyumuna uymayabilirler. tiyatro, itina, kabiliyet vs. c) Aldığı ekler nedeniyle sözcüklerde büyük ünlü uyumu bulunmayabilir. akşamki, beyazımsı 8 TÜRKÇE

3 Şimdi seçenekleri inceleyelim: elma -alma annesi -anası kardeşim -gardaş gibi sözcüklerde büyük ünlü uyumu, dildeki değişme nedeniyle bulunmamaktadır. sinema sözcüğü ise dilimize yabancı dilden gelen bir sözcük olduğu için büyük ünlü uyumuna uymaz. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz? Çözüm : A) Kapıya gelen dilenciye para verdi. B) Doktor tahlil sonuçlarını açıkladı. C) Büyükbabam hikâyeler anlatırdı. D) Merhametsiz yüreklere inat Türkçede büyük ünlü uyumu bazı sözcüklerde aranmaz. - Birleşik yapılı sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Özel adlarda aranmaz. Hece sayısı tek olan sözcüklerde aranmaz; çünkü değerlendirilecek bir başka hece yoktur. Seçeneklerde ise C de büyükbabam sözcüğü birleşik isim olduğundan büyük ünlü uyumu aranmaz. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüklerin tümünde düz ünlü kullanılmıştır? A) İnsanları sevgiyle bağrına bastı. B) Kucağında bir bebekle geliyor. C) Arkadaşlarına çok güveniyor. D) Çatal bıçak takımı ısmarlıyorum. Türkçede sesli harflerin incelik ve kalınlık bakımından gruplandırılmasını görmüştük. Sesli harfleri bir başka gruplandırma da düzlük, yuvarlaklık, darlık ve genişlik bakımından gruplandırmadır. Düz ünlüler Yuvarlak ünlüler Geniş ünlü Dar ünlü Geniş ünlü Dar ünlü Kalın ünlü a ı o u İnce ünlü e i ö ü Bu tabloya baktığımızda sesli harflerle ilgili gruplandırılmalar görülmektedir. Seçeneklerde A daki sözcüklerde tüm sesli harfler düz ünlüdür. TÜRKÇE 9

4 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte küçük ünlü uyumu yoktur? Çözüm : A) Akşamları sahilde yürüyüş yapar. B) Kavunlar tarlada kocaman olmuş. C) Yıkıntılar altında kalan köpeği kurtardılar. D) Eğlenceli geçen bir piknik yaptık. Küçük ünlü uyumu bir sözcükteki sesli harflerin düzlük yuvarlaklık bakımından uyumudur. Küçük ünlü uyumunda kural şu şekildedir: 1. hecede 2. hecede a, e, ı, i varsa a, e, ı, i gelir. u, ü, u, ü varsa a, e, u, ü gelir. Küçük ünlü uyumu kuralı ile ilgili şunlar unutulmamalıdır: -o, ö sesi sadece ilk hecede bulunur. - yor eki küçük ünlü uyumunu daima bozar. -Küçük ünlü uyumu bulunurken birbiri ardınca gelen heceler kendi aralarında değerlendirilmelidir. hamur, yağmur, doktor, sinemaskop, dinleniyor sözcükleri küçük ünlü uyumuna uymaz. ha mur düz yuvarlak uymaz doktor İkinci hecede o, ö bulunmaz. Seçenekleri incelediğimizde B de kavun sözcüğünün küçük ünlü uyumuna uymadığını görmekteyiz. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden fazla küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmıştır? A) Kanunlar ülkemizde iyi uygulanmıyor. B) Ilık bir yaz akşamı başladı. C) Pandaların soyu tükenmek üzere. D) Sıcaklar insanları iyice bunalttı. Küçük ünlü uyumu sesli harflerin düzlük yuvarlaklık uyumudur. A da kanun düz sesliden sonra yuvarlak sesli geldiği için küçük ünlü uyumuna uymaz. a düz sesli u yuvarlak seslidir uygulanmıyor sözcüğünde ise -yor eki küçük ünlü uyumunu daima bozar. 10 TÜRKÇE

5 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi büyük ünlü uyumu kuralına uymaz? A) Irmaktan geçerken at değiştirilmez. B) Hasta olmayan sağlığın kadrini bilmez. C) Gülü seven dikenine katlanır. D) Yiğidin malı meydandadır. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan birden fazla sözcük kullanılmıştır? A) Halıları kadınlar dere kenarında yıkıyor. B) Şarkıların en güzelini bu konserde söyledi. C) Yeni gelin gibi süzülüyor bu genç kız. D) Rüzgâr her zamankinden daha çok esiyor. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş sözcük büyük ünlü uyumu kuralına uymaz? A) Kaçan balık büyük olur. B) Edep edepsizden öğrenilir. C) Bekârlık sultanlıktır. D) Araba devrilince yol gösteren çok olur. 3. Aşağıdaki cümlelerde bulunan tamlamalardan hangisinin tamlayanı küçük ünlü uyumu kuralına uymaz? 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmıştır? A) Uzaydan geldiğini düşündüm neredeyse. B) Sağlıklı büyüyen bir nesil var. C) Karanlıkta yürümek zor oluyor. D) Olayları daha tarafsızca değerlendirmelisin. A) İş insanın aynasıdır. B) Maydanozun sapları tansiyona iyi gelir. C) İyilikler, dostlukların başlangıcıdır. D) Komşumuzun derdi, bizi de üzer. bizimdir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, küçük ünlü uyumuna uyan bir sözcüktür? A) İnce maddeler çabuk kırılır. B) Yağmurluğum çok ıslandı. C) Telefonu bozulmuş. D) Sabahleyin erkenden horozlar öttü. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan altı çizili sözcüğün kurala uymayış nedeni farklıdır? A) İlaçlarımı doktor tavsiyesinde kullanıyorum. B) Dergi birinci kağıt hamura basılmış. C) Erozyonu önleyici konuşmalar yapıldı. D) Köyde sabahları horoz sesiyle uyanıyorum. 5. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük büyük ünlü uyumu kuralına uymaz? A) Türk tarihi zengindir. B) Batı uygarlığını taklitçilik yapalım diye almıyoruz. C) Söylediğim konu hakkında bilginiz var mı? D) İnsanın çok değişik ihtiyaçları ancak tekniğin gücüyle karşılanabilmektedir. 9. Perdeleri sıkıca örtüp kendini çalışma odasına kapattı. Çalışmalarını takip eden ailesi ise ona ellerinden geldiğince destek oluyordu. Heyecanlıydı ve umutluydu. Parçada büyük ünlü uyumuna uymayan kaç sözcük kullanılmıştır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 TÜRKÇE 11

6 Duvardaki tablolar çok eskiydi. 2. Deliller onun suçlu olduğunu kanıtlıyor. 3. Gündüz ben gece o izliyor bebeği. 4. Olay basına farklı bir biçimde yansıdı. Yukarıdaki hangi iki cümlede büyük ünlü uyumuna uymayan bir sözcük kullanılmıştır? A) 1-3 B) 2-3 C) 3-4 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem küçük ünlü uyumuna hem büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler kullanılmıştır? A) Çocukların sevgiye ihtiyacı var. B) Konuklarına yardımcı olmayı istedi. C) Kalabalık insan topluluklarına seslendi. D) Binaların duvarları çok ince yapılıyor. 11. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi aldığı ek nedeniyle büyük ünlü uyumuna uymamaktadır? A) televizyon B) sinema C) denetliyor D) büyükbaba 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün büyük ünlü uyumuna uymamasının nedeni farklıdır? A) Anne olmak güzel bir duygudur. B) Her zaman kardeşine yardım eder. C) Elmalar ağaçlarda sarkıyor. D) Tüm gün dahi iyi şeyler düşünüyorum. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmıştır? A) Duvarların rengi bu kez istediğim gibi oldu. B) Dolaylı yollardan para kazanıyor. C) Yağmur yağınca her yan çamur oldu. D) Kimilerinin isteği gerçek oluyor. 16. Küçük bir çocukken dünya benim için burası demekti. Elimde biriktirdiğim parayı alır almaz kardeşimin elinden tutup oyuncak almaya koşardık. Sevgi ve buraların büyüsüyle çok eğleniyor ve sağlıklı büyüyorduk. Parçada büyük ünlü uyumuna uymayan kaç sözcük kullanılmıştır? A) 4 B) 5 C) 6 D) Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde büyük ünlü uyumu aranmaz? A) Kasket B) Tayyare C) Reaksiyon D) Denizaltı 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmamıştır? A) Dere kenarı ne serin ne hoştur. B) Kabul ettiğimiz önerileri de vardı. C) Kavrulmuş leblebi ne güzel koktu. D) Rüzgârla yapraklar etrafa savruluyor. 12 TÜRKÇE

7 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz? A) Uykum gelince kıvrılıp yattım. B) Çocuklar hayal dünyasında yaşar. C) Dünya kardeşliği büyüyor, ilerliyor. D) Kalıp kalıp buzlar taşındı. 22. Savruk düşüncelerinden bir türlü kurtulamıyor. cümlesinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler hangisidir? A) savruk - düşüncelerinden B) düşüncelerinden türlü C) savruk - kurtulamıyor D) düşüncelerinden kurtulamıyor 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmıştır? A) Işık gözlerimi kamaştırdı. B) Yetimhanede büyümüş bu çocuklar. C) Ayağındaki takunya ses yapıyordu. D) Doğru dürüst beslenmelisiniz. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan birden çok sözcük kullanılmıştır? A) Televizyon seyretmek onda tutku oldu. B) Yemekler harika olmuş, bu işi biliyor. C) Cesaretli olduğu kadar yürekliydi de. D) Tabur, yağmur çamur demeden koşuyor. 20. Yaptığım hiçbir şeyden pişman olmadım. cümlesinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük hangisidir? A) yaptığım B) pişman C) olmadım D) hiçbir 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük vardır? A) Konuyu ayrıntısıyla anlat. B) Saçları parlak ve güçlüydü. C) Futbol tutkusu küçükken başladı. D) Otobüs yarım saatte bir geçer. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmamıştır? A) Etrafındakilerin düşüncelerini önemser. B) Sahilde gülüp eğlendik, güzel bir gündü. C) Tatile çıkarken tüm hazırlıkları yaptı. D) Yanıldığında arkadaşından özür diler. 25. Büyük ünlü uyumunu bozan eklerin tümü hangi seçenekte verilmiştir? A) -de, -ken, -ki, -e, -gil, -imtırak, -ınca B) -yor, -ken, -ki, -daş, -gil,,imtırak, -leyin C) -da, -yor, -ken, -dır, -gı, -leyin D) -tu, -dır, -yor, -ken, -ki, -daş TÜRKÇE 13

8 ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ses Olayları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sessiz harfler, sert sessizdir? A) Hayvan sevgisi yürekleri doldurmalı. B) Çiftlikte yaşamayı seviyorum. C) Bu kadar mı acımasızsınız? D) Çok hoş sesi işitmişsiniz. Türkçede sessiz harfler çeşitlerine göre şöyle gruplanır: Dudak ünsüzleri b f m p v Çıkış yerlerine göre Diş ünsüzleri c ç d j l n r s ş t z ünsüzler Damak ünsüzleri g ğ k y Gırtlak ünsüzleri h Sert ve yumuşak Yumuşak ünsüzler b c d g ğ j l m n r v y z oluşlarına göre ünsüzler Sert ünsüzler ç f h k p s ş t Sürekliliklerine göre Sürekli ünsüzler f ğ h j l m n r s ş v y z ünsüzler Süreksiz ünsüzler b c d g p ç t k Tabloya göre sert sessiz harfler p, ç, t, k, f, h, s, ş dir. D seçeneğinde sadece sert sessizler kullanılmıştır. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sessiz harfler yumuşak sessizdir? A) Sağlığımıza dikkat etmeliyiz. B) Umrumda değildi bu olanlar. C) Ben bunun ne yalancı olduğunu anlamıştım. D) Göz göze gelince suçluluk duydum. Çıkış yerlerine göre ünsüzler Dudak ünsüzleri Diş ünsüzleri Damak ünsüzleri Gırtlak ünsüzleri Yumuşak ünsüzler b f m p v c ç d j l n r s ş t z g ğ k y h b c d g ğ j l m n r v y z Sert ve yumuşak oluşlarına göre ünsüzler Sert ünsüzler ç f h k p s ş t Sürekliliklerine göre Sürekli ünsüzler f ğ h j l m n r s ş v y z ünsüzler Süreksiz ünsüzler b c d g p ç t k Bu tabloya göre b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z harfleri sert sessizdir. B seçeneğindeki tüm sessizler yumuşak sessizdir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesini (sertleşmesi) örnekleyen sözcük yoktur? A) Çikolatadan bir parça da kardeşine verdi. B) Salıncakta iki kişi sallanabiliyor. C) Korkudan ölecektim sanki. D) Çorapçılıktan başladı, büyüttü işleri. TÜRKÇE 14

9 Ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) : Sert sessizle biten (p, ç, t, k, f, h, s, ş) sözcüğe b, c, d, g ile başlayan ek getirilirse ekin başındaki b, c, d, g p, ç, t, k ye dönüşür. Örneğin: coş-gu coşku kitap da kitapta ahbap-ca ahbapça bak dı baktı gibi. Seçeneklerde: A da ünsüz benzeşmesi örneği yoktur. B de salıncak da salıncakta C de ölecek - dim ölecektim D de çorap çılık dan çorapçılıktan büyüt dü büyüt-tü örnekleri vardır Ağaçtan erik kopardım. 2. Çıkarcı biri olduğunu anlamıştım. 3. Somurttu, oturdu buraya. 4. Dostca bir konuşmaydı. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine uyulmamasından kaynaklanan yazım yanlışı yapılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Türkçe sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaması yazım yanlışı yaratır. 1. cümlede ağaç-tan 2. cümlede anlamış tım 3. cümlede somurt-tu sözcüklerinde ünsüz benzeşmesi vardır. 4. cümlede dostca değil, dostça olmalıydı. Yazım yanlışı yapılmıştır. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez? Çözüm : A) Bu tarak fildişinden yaratılmıştır. B) Çorak bir arazi yemyeşil olmaz. C) Derenin kenarını temizlediler. D) Karşı taraf çok haksız. Ünsüz benzeşmesi sadece p, ç, t, k, f, h, s, ş ile biten bir sözcükte gerçekleşir. Yumuşak ünsüzle biten sözcükte, ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez. A da tarak, B de çorak, D de taraf sözcüklerinde ünsüz benzeşmesi gerçekleşir. Ancak C de derenin sözcüğü yumuşak ünsüzle bittiği için ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez. 6. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur? A) Sana söylediğim her şey doğru. B) Balığı hemen akvaryuma koy. C) Benim gücüm kalmadı, yoruldum. D) Tek resmim bile yoktu. TÜRKÇE 15

10 Ünsüz yumuşaması (Değişmesi) : Sert sessizle biten sözcüklere (p, ç, t, k), ünlü (sesli) ile başlayan bir ek getirildiğinde sözcüğün sonundaki sert sessiz yumuşak sessize dönüşür. p, ç, t, k b, c, d, ğ tabak-ın tabağın ilaç-a ilaca çorap-ım çorabım Seçeneklerde ise : A da söyledi k - im B de balı k - ı C de gü ç - üm sözcüklerinde ünsüz yumuşaması vardır. D de ünsüz yumuşamasını örnekleyen sözcük yoktur. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına uymayan sözcük kullanılmıştır? Çözüm : A) Babam bizi kitaplıka götürdü. B) Tatile Erdek e gittik. C) Bu çocuğun işleri karışık. D) Adama güvenilmiyor ki. Ünsüz yumuşaması kuralı bazı sözcüklerde uygulanmaz. - Tek heceli sözcüklerde görülmez. tüpü, saçımı, topa - Yabancı kökenli sözcüklerde görülmez. hukuk-a, devlet-e -Özel isimlerde ünsüz yumuşaması sadece sözcüğün okunuşunda gösterilir. Yazıda gösterilmez. Zonguldak a (Zonguldağa) Ahmet in (Ahmedin) Bunların dışında sözcüklerde ünsüz yumuşamasının gösterilmemesi yazım yanlışı yaratır. A da kitaplıka değil kitaplığa olmalıydı. 8. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem ünsüz benzeşmesi görülmektedir? A) kaybettiğim B) uçaktakiler C) sağlığından D) üzülüyor Bir sözcükle sadece ünsüz benzeşmesi veya ünsüz yumuşaması gerçekleşir diye bir kısıtlama yoktur. Bu kural tüm ses olayları için geçerlidir. Bir sözcükte birden fazla ses olayı görülebilir Şimdi seçeneklerdeki sözcükleri inceleyelim: kayıp + et tiğ(dik) im ses düşmesi ünsüz benzeşmesi uçak ta(da) ünsüz benzeşmesi ünsüz yumuşaması sağlık(ğ) - ından ünsüz yumuşaması 16 TÜRKÇE

11 üzül ü - yor ses türemesi Yanıt A dır. 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesini örnekleyen sözcük yoktur? A) Bu sıcaktan korunmalıyız. B) Alçaktan uçan kuşlar korkuttu. C) Bağımsızlığını ilan eden bir ülkeydi. D) Ocakta yemeği unutmuş. A) Bilincinin açık olması sağlığının düzeleceğini gösteriyor. B) Başındaki yazması ona çok yakışmış. C) Kapıldığı yanlış düşüncelere kızdım. D) Okulda önlüğüne yemek dökmüş. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır? A) Koruluğa pikniğe gidildi. B) Evlilikte hiç mutlu olmamış. C) Yaprağın suya muhtaç olduğu gibi D) Sevgiyle çözümlenebilecek her şey. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayrı sözcüklerde ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması gerçekleşmiştir? A) Kırmızı ışıkta geçtiği için ceza aldı. B) Henüz buraya gelmedi, bekliyoruz. C) Dilediğim her şeye sahibim. D) En sevdiği şey yürüş yapmak. 6. Sesinin yumuşaklığına, yüzünün güzelliğine herkes hayrandı. cümlesinde kaç sözcükte ünsüz yumuşaması gerçekleşmiştir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 3. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır? A) Enerjisini işlerine harcıyor. B) Misafirliğe gitmek diye bir şey kalmadı. C) Hastalıkta, yanımızda biri olsun isteriz. D) Tutumlu biriydi, cimri değildi. 7. Sanatta ustalık, sanıldığı gibi bir sanatçının tek başına oluşturduğu bir nitelik değildir. Gerçekte bu yüzyılların getirdiği birikimdir. Parçada ünsüz benzeşmesine uğrayan kaç sözcük kullanılmıştır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasını örnekleyen birden fazla sözcük kullanılmıştır? TÜRKÇE 17

12 8. Özel isimlerde yumuşama sadece okunuşta söylenir, yazıda gösterilmez Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Kuşku sahibi olmak insanı üzer. B) Okuyacağı kitabı ailesi seçer. C) Bu minibüsler Pendiğ e gidiyor. D) Maddi imkanların yokluğu insanı yıpratır. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla ünsüz benzeşmesini örnekleyen sözcük kullanılmıştır? A) Durakta seni bekledim. B) İş konusunda kendisini üzmezdi. C) Güneşten bu tatilde çok yararlanmıştık. D) Karanlıkta önümüzü göremiyorduk. 12. Bu iş yerinde kimse sorumluluktan kaçmazdı. Altı çizili sözcükte görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) ünsüz düşmesi B) ünlü türemesi C) ünsüz yumuşaması D) ünsüz benzeşmesi Sazlıktan havalanan kuşlar gürültü çıkardı. 2. Çocuklar bayramlığını giyip gelmişler. 3. Tanıklığının geçerli olması söz konusu değildir. 4. Tokat ta kocaman bir evi vardı. Yukarıdaki hangi iki cümlede ünsüz benzeşmesi örneklenmiştir? A) 1-2 B) 2-3 C) 3-4 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur? A) Sıkılganlığına bakma, aslında konuşkandır. B) Sonsuz bir sevgiyle bağlıydılar. C) Başlığa bakarak yazı hakkında bilgi edindim. D) Onun çalışkanlığına hayran kaldım. 14. Yüreğinizin size söylediklerini dinleyin. Gücünüzü yenileyecek, hayata daha anlamlı bakacaksınız. O zaman aklınızın ucuna kötülük gelmeyecektir. Parçada ünsüz yumuşamasını örnekleyen kaç sözcük kullanılmıştır? A) 2 B) 3 C) 4 D) Altı çizili sözcüklerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem ünsüz benzeşmesi vardır? A) Yağmur bardaktan boşalırcasına yağdı. B) Yalan söylediğini hissettiğimde üzüldüm. C) Kapıcılıktan emekli oldu. D) Ailesine bağlılığını taktir ediyorum. 15. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde birden fazla ünsüz benzeşmesi vardır? A) Sanatçılıktan emekli olunmaz. B) Çocuklukta mutlu olanlar hayatında başarılıdır. C) Kalbinden hiç kötülük geçmemiştir. D) Hırsızlar evi soyup soğana çevirmişti. 18 TÜRKÇE

13 16. Tek heceli sözcüklerde ünsüz yumuşaması gerçekleşmeyebilir. Aşağıdakilerden hangisinde bu kural örneklenmemiştir? A) Süte su karıştırmışlar. B) Bu şekerin tadı güzeldi. C) Saçımı kestirdim. D) Tüpü değiştiremedim. 17. Gelecekte ülkemizde teknoloji alanında büyük gelişmeler olacaktır. Yukarıdaki cümlede ünsüz benzeşmesini örnekleyen kaç sözcük vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla ünsüz yumuşaması vardır? A) Oyunun kurallarını belirledik. B) Anlamadığım yerleri sordum. C) Saçını tarağın ucuyla taradı. D) Gücümüz her şeye yetmezdi. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla ünsüz benzeşmesi vardır? A) Dilekçe B) Simitçilikten C) Uçaktan D) Sıkılganlıkta 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmamıştır? A) Çiçeklerden bir buket gül aldı. B) Sıcakdan çok bunalmıştık. C) Koruma görevlisi suçlu bulunmakta. D) Bu olayları düşündükçe üzülüyorum. A) Coşku içinde bir gezi oldu. B) Pazarlarda çorapçılıktan para kazanıyor. C) Çocuklara baskı uygulamayın. D) Yıllarca kaçakçılıkla mücadele edildi. 22. Çabuklaştığında sözcüğünde görülen ses olayları hangi seçenekte sırasıyla doğru sıralanmıştır? A) ünsüz yumuşaması ünsüz yumuşaması B) ünsüz benzeşmesi ünsüz benzeşmesi C) ünsüz benzeşmesi ünsüz yumuşaması D) ünsüz yumuşaması ünsüz benzeşmesi 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde ünsüz benzeşmesi yoktur? A) Yıllarca ailesi onu desteklemişti. B) Domatesler biraz yumuşakçaydı. C) Sabahları en sevdiği şey yürümekti. D) Söylenenleri bir seferde anlıyordu. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasını örnekleyen sözcük yoktur? A) Yaşantımızda değişikliğe ihtiyacımız vardı. B) Savurganlığına kızıyordum, söyledim. C) Oyun oynarken düşüp yaralanmış. D) Yazlığa arkadaşlarımla gittim. 25. Çıkarcılıktan kimseye fayda gelmemiştir. Altı çizili sözcüklerdeki ses olayları seçeneklerin hangisinde doğru sıralanmıştır? A) ünsüz benzeşmesi - ünsüz benzeşmesi B) ünsüz benzeşmesi - ünsüz yumuşaması C) ünsüz yumuşaması - ünsüz yumuşaması D) ünsüz yumuşaması - ünsüz benzeşmesi 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesini örnekleyen sözcük yoktur? TÜRKÇE 19

14 ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ses Olayları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesini örnekleyen sözcük yoktur? A) Kimseye haber vermeden gitti. B) Alnımızdaki bantlar teri emiyor. C) Bizim oğlumuz çok büyüdü. D) Kazayı hafif sıyrıklarla atlattı. İki heceli bazı sözcüklerin son hecesinde -ı, -i, -u, ü sesi varsa; bu sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıklarında ikinci hecedeki sesli düşer. akıl ım aklım gönül e gönle kavur uk kavruk Her sesli harf bir hecedir. Bir sesli düştüğünde hece düşüyor demektir. Seçenekleri inceleyelim: B de alın ımız C de oğul umuz D de sıyır ık hece düşmesi vardır. A da hece düşmesi yoktur. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz türemesi yoktur? A) Hepinizin sorununu hallederim, dedi. B) Kabul ettiğimiz kararları şimdi reddediyor. C) İçinde yüzük bulunan kutuyu kaybettim. D) Hissettiğin pek çok şey yanlıştı. Bazı sözcüklerde ünsüz türemesi görülür. Birleşik eylemlerden yardımcı eylemlerle oluşan birleşik eylemlerde ses türemesi görülür. Ses türemesi görülen bu birleşik eylemler bitişik yazılır. Seçenekleri inceleyelim: isim + yardımcı eylem hal etmek halletmek red etmek reddetmek his etmek hissetmek Bu birleşik eylemlerde altı çizili sesler türemiştir. Ancak 3. cümlede kayıp + etmek birleşik eyleminde ı sesi düşmüştür. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükteki ünlü türemesi farklı bir sebepten kaynaklanmaktadır? A) Çocuklarına gözü gibi bakıyor. B) Yapayalnız yaşamak zorunda kaldı. C) Boncukları ipe diziyor, sonra satıyor. D) Kitaplarına neredeyse tapıyor. TÜRKÇE 20

15 Bir sözcükte ünlü türemesinin oluşmasının farklı sebepleri vardır. a) cık, -cik eki alan sözcüklerin bazılarında ünlü türemesi görülür. dar a cık, bir i cik b) -yor şimdiki zaman ekini alan bazı sözcüklerde söyleyiş güzelliği sağlanmak amacıyla ünlü türemesi görülür. sor u yor, gez i yor c) pekiştirme sözcüklerinde görülür. çep e çevre gibi Seçenekleri inceleyelim: bak ı yor, diz i yor, tap ı yor Altı çizili harfler -yor ekinden önce ortaya çıkan ünlü türemesidir. Yapayalnız sözcüğünde ( ya p a yalnız ) ise pekiştirme sözcüğünde ortaya çıkan ünlü türemesi vardır. pekiştirme harfi ses türemesi 4. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur? A) sütlaç B) kaybolmak C) kahvaltı D) kavuniçi Birleşik sözcüklerin oluşumunda ünsüz türemesi (hissetmek) olduğunu daha önce görmüştük. Bazı birleşik sözcüklerde ise ünlü düşmesi görülür. - Yardımcı eylemlerde görülür. hapis olmak hapsolmak emir etmek emretmek - Bazı birleşik isimlerde görülür. kayın + ana kaynana ne + için niçin ne + oldu noldu Şimdi seçenekleri inceleyelim: sütlü + aş sütlaç kayıp + olmak kaybolmak kahve + altı kahvaltı ünlü düşmesi vardır. kavuniçi sözcüğünde ünlü düşmesi yoktur. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki ile türetilirken ses düşmesi olmamıştır? Çözüm : A) Sonbaharda yapraklar sararıyor. B) Dolaptaki yiyecekler bitirilmelidir. C) Başarıya ilerlemesi önlenemez. D) Uçak yavaşça alçaldı. Sözcükler yapım eki alırken ünlü veya ünsüz düşmesi görülebilir. yumurta la(mak) yumurtlamak koku la(mak) koklamak yeşil er(mek) yeşermek Şimdi seçenekleri inceleyelim: sarı ar(mak) ı sesi düşer ileri le(mek) i sesi düşer alçak al(mak) k sesi düşer bitir il(mek) ses düşmesi yoktur. TÜRKÇE 21

16 6. Aşağıdaki cümlelerde -cık, -cik ekini alan sözcüklerin hangisinde farklı ses olayı görülmektedir? A) Bebeğin minicik elleri vardı. B) Ufacık bir çantayla mı geldin? C) Sıcacık bir çorba iyi olur. D) Bana gülücükler verdi. -cık, -cik ekini alan sözcüklerde farklı ses olayları görülür. - Ünlü türemesi yaratır: dar a cık, bir i cik - Ünsüz düşmesi yaratır: minik cik, büyük cek Seçeneklerde: minik cik, ufak cık, sıcak cık sözcüklerinde ünsüz düşmesi vardır. D deki gül ü cük sözcüğünde ünlü türemesi vardır. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte farklı ses olayı vardır? Çözüm : A) Araba devrilince yol gösteren çok olur. B) Azıcık da olsa ekmek ye. C) Gerçekle yalanın ayrımını bilmiyor. D) Kaybolduğunu anlayınca ağladı. Bir sözcükteki ses olaylarını (türeme, düşme) bulmak için sözcüğü çözümlemeliyiz: devir il ayır ım kayıp olmak az ı cık i sesi düşer ı sesi düşer ı sesi düşer ı sesi türer devir i lince ayır ımını ses düşmesi vardır. kayıp olduğunu az ı cık ses türemesi vardır. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte yazım yanlışı yoktur? A) Bir kırık kalbim var. B) Ekinler sıcaktan kavuruldu C) Kıvırık saçları vardı. D) Akılımın ucuna gelmedi. Hece düşmesi görülen sözcüklerde düşmesi gereken ses gösterilmezse yazım yanlışı yapılır. yanlış doğru kavur ul kavurul kavrul kıvır ık kıvırık kıvrık akıl ım akılım aklım Ancak A da ünlü düşmesi yoktur. 22 TÜRKÇE

17 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünlü düşmesi yoktur? A) Şehrin karmaşası yoruyor. B) Alnımızın teriyle kazandık. C) Her konuda bana yardım geliyor. D) Beynimiz bizi yönetir. 6. Aklımız ve mantığımız bize yol gösterir. I II III IV Yukarıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi vardır? A) I B) II C) III D) IV 2. cık, -cik ekini alan sözcüklerden hangisi ses düşmesine uğramıştır? A) Hep gülücük dağıtıyor. B) Küçük küçücük elleri vardı. C) Daracık bir yatakta uyudum. D) Biricik kızımı özledim. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -cık, -cik ekini alan sözcükte ses düşmesi vardır? A) Derecikler geçer köy kenarından. B) Ne tepecikler aştık. C) Sana ufacık bir hediye aldım. D) Gözümde arpacık çıktı. 3. Aşağıdaki pekiştirmeli sözcüklerin hangisinde ünlü türemesi vardır? A) Balkona bembeyaz çamaşırlar astı. B) Kapkara gözleriyle baktı. C) Yapayalnız oturuyordu. D) Pespembe bir elbise aldı. 8. Altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü türemesi vardır? A) Hayranları etrafını çepeçevre sardı. B) Emin ellerde olduğumuzu biliyorum. C) Dolabın kapağını açık bırakmış. D) Sapsarı saçları ile çok hoştu. 4. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde ses düşmesi vardır? A) Hırsız yakalanınca hapsedildi. B) Kahverengi paltosu ona yakışmış. C) Uçaksavarlar hücuma geçti. D) Saçlarını elleriyle tarayabildi. 9. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde ses düşmesi vardır? A) karabiber B) kahvaltı C) hanımeli D) mikrodalga 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz düşmesi vardır? A) Canı sıkılınca arkadaşına giderdi. B) İki genç el ele verip ödevleri bitirdiler. C) Sanatçılar sırayla sahneye çıkıyor. D) Çantamda ufacık bir kolonya şişesi var 10. Rüzgârla savruluyor yapraklar. Önce yaz sıcaklığında kavrulup etrafa saçılıyorlar. Parçada hece düşmesini örnekleyen kaç sözcük kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 TÜRKÇE 23

18 11. Azıcık da olsa alnımızın teriyle para kazandık. Altı çizili sözcüklerde görülen ses olayları seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) ünlü türemesi ünlü türemesi B) ünsüz türemesi ünlü düşmesi C) ünlü türemesi ünlü düşmesi D) ünsüz türemesi ünlü türemesi 15. Bu çocuğa niçin kızdığınızı, küçücük yüreğini niye kırdığınızı anlamıyorum. cümlesinde altı çizili sözcüklerdeki ses olayları seçeneklerin hangisinde doğru sıralanmıştır? A) ünlü düşmesi ünsüz türemesi B) ünsüz türemesi ünsüz düşmesi C) ünsüz türemesi ünsüz türemesi D) ünlü düşmesi ünsüz düşmesi 12. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü türemesi vardır? A) Kitapçıkta her şey açıklanmış. B) Balıkçılıktan çok para kazandı. C) Bebek gülücükler dağıtıyor. D) Gelincik tarlası her yanı renklendiriyor. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ses düşmesi yoktur? A) Uçak yavaşça alçaldı. B) Tavuklar günde üç tane yumurtluyor. C) Tren hızla gidiyor. D) Mesleğinde oldukça yükseldin. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili birleşik sözcükte farklı ses olayı vardır? A) Çocukların sorunları halledildi. B) Olacakları önceden hissettim. C) Yeni filmlerin hepsini seyrettim. D) Önerini şiddetle reddediyorum. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesini örnekleyen sözcük kullanılmıştır? A) Ailesini çok özlüyordu. B) Deniz kenarında oturduk. C) Benim fikrime çok önem verir. D) Şimdi Ankara da olmak vardı. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesine uğramış birden fazla sözcük kullanılmıştır? A) Bu okula girmenin zor şartları vardı. B) Gezimizde ağzımız burnumuzdan geldi. C) Kapıya gelen dilenciye yardım etti. D) Ayrılığın çok üzdüğünü gördüm. 18. Her geçen gün sararıyor, soluyor. cümlesinde altı çizili sözcükte görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) ünlü düşmesi B) ünsüz düşmesi C) ünlü türemesi D) ünsüz türemesi 24 TÜRKÇE

19 19. Ayrılığın acısıyla, yapayalnız kalmanın ne olduğunu hissettim. Altı çizili sözcüklerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi örneklenmemiştir? A) ünlü türemesi B) ünsüz türemesi C) ünsüz düşmesi D) ünlü düşmesi 23. Çocuklarının başarısıyla göğsü kabardı. Altı çizili sözcükteki ses olayı hangisidir? A) ses türemesi B) hece düşmesi C) ünlü türemesi D) ünsüz türemesi 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesini örnekleyen sözcük kullanılmıştır? A) Tüm gece şarkı söyleyip eğlendik. B) Telefon ısrarla çalıyor. C) Kaptan olan eşi uzak ülkelerdeydi. D) Boynumdaki kolyeyi babam aldı. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirmeli sözcükte ünlü türemesi vardır? A) Terden sırılsıklam oldum. B) Tertemiz bir evi vardı. C) Evimize sapasağlam kapı yaptırdık. D) Çok hoş ve sımsıcak biriydi. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -cık, -cik ekini alan sözcükte farklı bir ses olayı vardır? A) Büyücek bir ev almışlar. B) Azıcık insaf et. C) Ufacık ümitler yeterdi. D) Hadi küçücük gülümse. 25. Hayatta biricik hayalim üniversite okumaktı. Altı çizili sözcükte görülen ses olayı hangi seçenekte doğru verilmiştir? 22. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde farklı ses olayı vardır? A) hapsolmak B) reddetmek C) seyretmek D) sabretmek A) ünlü türemesi B) ünsüz türemesi C) ünlü düşmesi D) ünsüz düşmesi TÜRKÇE 25