Kanser Hastalarına Uygulanacak Palyatif Bakım Uygulamalarına İlişkin Bir Araştırma Gazi Üniversitesi, 2014 Yüksek Lisans Tezi

Transkript

1 1

2 Kanser Hastalarına Uygulanacak Palyatif Bakım Uygulamalarına İlişkin Bir Araştırma Gazi Üniversitesi, 2014 Yüksek Lisans Tezi 2

3 Sağlık kurumlarında palyatif bakım merkezi olmasının bu kurumlarda tedavi gören kanser hastalarının memnuniyetleri üzerine etkisi olup olmadığı araştırılmıştır. Bu amaçla ülkemizdeki ve dünyada palyatif bakımın durumu incelenmiş ve literatür taramasının ardından bir anket formu hazırlanmıştır. Anket kanser hastalarının sağlık personeli memnuniyeti ile hastane memnuniyeti araştırmayı ve hastane ve personelden beklentilerini belirlemeyi hedeflemektedir. 3

4 Bu anket Ankara'daki Devlet hastanelerinde tedavi gören 472 kanser hastası ile yüz yüze görüşmeler yapılarak uygulanmıştır. Tezin son bölümünde, analiz sonuçları dikkate alınarak Türkiye de Uygulanabilecek Kurumsal Palyatif Bakım Modeli hakkında önerilerde bulunulmuştur. 4

5 Birinci bölümde, katılımcıların sosyo-demografik özellikleri İkinci bölüm kanser hastalarının hizmet aldıkları sağlık çalışanlarından memnuniyeti Üçüncü bölümde, araştırmaya katılan hastaların hastane konusundaki düşünceleri, sunulan hizmetlerin beklentileriyle örtüşüp örtüşmediği ile ilgili memnuniyeti Dördüncü bölümünde ise, kanser hastalarının hizmet aldıkları hastane ve personelden beklentileri 5

6 Hasta memnuniyet anketi oluşturulurken EQuiP (European Working Party on Quality in General Practice) tarafından hazırlanmış EUROPEP (Patients Evaluate General/ Family Practice) ölçeğinden yararlanılmıştır. Bu ölçek çeşitli Avrupa ülkelerinde hekim ve muayenehanesini değerlendirmede kullanılan bir ölçektir. Anket soruları çoktan seçmeli, beşli likert ölçeği şeklinde hazırlanmıştır. 1 kesinlikle katılmıyorum, 2 katılmıyorum, 3 kısmen katılıyorum, 4 katılıyorum ve 5 kesinlikle katılıyorum şeklinde değerlendirilmiştir. Ankette birinci bölümündeki bireysel bilgiler kısmında 13, personel ile ilgili ikinci bölümde 12, hastane ile ilgili üçüncü bölümde 12 ve hastanın beklentileriyle ilgili dördüncü bölümde de 11 olmak üzere toplamda 48 soru sorulmuştur. 6

7 Araştırmada literatür taramasının ardından anket hazırlanmıştır. Oluşturulan anket ilk olarak GATA'da 52 hastaya uygulanmış ve güvenilirliği ölçülmüştür. Bölümleri ayrı olarak bakılan Crombach s Alpha değerleri personel ile ilgili bilgilerin olduğu ikinci bölümde 0,47 çıktığı için sorular tekrar değerlendirilmiş ve düzenlemeler yapılmıştır. Gerekli düzenlemelerden anket GATA'da 42 hasta üzerinde tekrar edilmiştir. Bunun sonucunda Crombach s Alpha değerleri toplamda 0,89 olarak hesaplanmıştır. Uygulama için hazırlanan anket çalışması, çoğaltılarak Ankara'daki Devlet hastanelerinde tedavi gören kanser hastalarına yüz yüze yapılmıştır. Bu yöntem ile toplam 472 kanser hastasına ulaşılmıştır. 7

8 Yaş grubu Yaş , , ,5 Cinsiyet Cinsiyet Kadın ,7 Erkek ,3 8

9 Kanser Türü Kanser Türü Karaciğer 30 6,4 Akciğer ,0 Mide 43 9,1 Beyin 17 3,6 Kolon 31 6,6 Troid 7 1,5 Mesane 5 1,1 Böbrek 10 2,1 Deri 5 1,1 Kemik 12 2,5 Meme 66 14,0 Gırtlak 11 2,3 Lenf 8 1,7 Pankreas 20 4,2 Prostat 11 2,3 Rahim 9 1,9 Testis 8 1,7 Lösemi (Kan) 47 10,0 9

10 Beni muayene eden doktor bana karsı saygılıydı Beni muayene eden hemşire bana karsi saygiliydi Beni muayene eden doktor kisisel mahremiyetime (muayene edilirken varsa kapinin kapanmasi, aradaki perde ya da Doktorum hastaligimla ilgili sorularima anlayacagim sekilde yanit verdi Hemsire hastaligimla ilgili soruya anlayacagim sekilde yanit verdi Yasam kalitemin artmasi için doktorumdan gerekli destegi gorüyorum Doktorumun hastaligimla ilgili yeterli bilgiye sahip olduğunu düsünüyorum Doktorumun yaklasimi bana güven veriyor Doktorumu degistirmeyi düsünmüyorum. Doktorumun vermis oldugu hizmeti kanser hastaligi icin yeterli buluyorum Bana uygulanan kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulamalarini yapan personelin bana karsi davranislarindan Sorunlarimi doktoruma kolaylikla ilettim 1,27 0,64 3,18 2,12 0,85 4,03 1,69 1,27 3,18 2,12 2,33 1,48 2,12 2,12 3,39 7,42 2,75 0,85 5,72 1,48 2,33 4,03 3,81 6,14 2,33 2,75 1,27 1,48 1,69 2,54 8,90 7,42 8,90 11,86 10,59 8,90 25,00 23,52 21,82 27,54 27,75 28,39 34,11 30,72 29,45 27,54 26,91 27,12 58,26 54,87 56,36 61,23 59,75 56,14 65,47 69,92 66,10 62,50 59,75 64,83 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 hiç biraz orta çok tam 10

11 Grafikte ankete katılan kanserli hastaların sağlık hizmeti alırken sağlık personelinden beklentilerinin ne ölçüde karşılandığı ölçülmek istenmiştir. Hastaların %86,87 si sağlık hizmeti aldığı doktora sorunlarını, düşüncelerini kolaylıkla ilettiğini, %86,85 i sağlık personelince kendisine verilen radyoterapi veya kemoterapinin yeterli olduğunu düşünmektedir. Hastaların büyük çoğunluğu doktorunun hastalığı ile ilgili yeterli bilgiye sahip olduğunu (%90,23), Hastalığı ile ilgili kafasına takılan sorulara anlayabileceği şekilde cevap alanlar hemşireden %88,98, doktordan ise %86,65 tir. Bu bölümde %7,84 lük hasta grubu diğer sorulara göre en yüksek çıkacak oranda doktorunu değiştirmek istediklerini belirtmişlerdir. 11

12 Hasta kayıt işlemleri için uzun süre bekledim Kayıt/kabul sırası beklediğim yerde vakit geçirebileceğim alanlar mevcuttur Hizmet aldığım hastane (muayene oldugunuz oda, bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel olarak temizdi Hastanede şikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için bürokratik islemlere (hasta kabul, kayıt,evrak vb.) harcadiğim toplam süre Hastanemi değiştirmeyi düşünmüyorum Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli imkana sahip olduğunu düşünüyorum Kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında hastanede vakit geçirebileceğim alanlar mevcuttur Hizmet aldıgım hastaneden psikolojik destek alabiliyorum Ağrım olduğunda başvurabileceğim merkezler konusunda hastane tarafından bilgilendirildim İkamet ettiğim adresten tedavi aldiğim hastaneye ulaşımımı kolay sağlayabiliyorum Kemoterapinin olası yan etkileri konusunda hastane tarafından bilgilendirildim 2,33 1,69 5,72 4,66 4,24 8,90 7,84 7,84 5,72 1,69 4,66 9,53 10,59 9,96 14,19 12,92 11,44 13,14 11,44 13,14 12,92 21,40 21,61 20,55 19,07 17,37 17,37 20,76 24,58 17,16 20,13 15,89 16,74 25,64 28,39 22,88 21,40 20,76 21,40 19,07 17,16 26,91 23,09 27,75 25,42 33,05 30,30 33,69 30,30 29,24 27,54 26,48 25,85 29,03 30,72 35,38 32,20 44,28 51,06 53,81 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 hiç biraz orta çok tam 12

13 Grafikte ankete katılan kanser teşhisi almış hastaların sağlık hizmeti aldığı hastaneden beklentilerinin ne ölçüde karşılandığı ölçülmek istenmiştir. Bu bölümde hastaların %76,48 i kemoterapinin olası bir yan etkisi hakkında hastane tarafından bilgilendirildiğini, %66,1 i ise ağrısı olduğunda başvurabileceği merkezler konusunda bilgilendirildiğini belirtmiştir. Hastaların %54,88 i ikamet ettiği adresten tedavi aldığı hastaneye ulaşımı kolayca yapabildiğini; fakat %26,06 sı ise bu konuda sıkıntı yaşadığını belirtmiştir. %51,27 si kayıt ve kabul sırasında vakit geçirebileceği alanlar olduğunu, %54,02 si ise kemoterapi veya radyoterapi sonrasında vakit geçirebileceği alana sahip olduğunu belirtmişlerdir. Hizmet alınan hastanenin temizliği konusunda hastaların %63,35 i memnun olduğunu belirtmişlerdir. 13

14 Yapılan müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarımı rahatlıkla karşılayabilecek duruma geldim Şikayetlerim ve hastalığım hakkında istediğim bilgiyi alabildim Hastanede tedavi edildikten sonra doktorum uygun görürse tedaviye evde devam edilmesini isterim Hastanede tedavi edildikten sonra doktorum uygun görürse tedaviye evde devam edilmesini isterim Kanser hastası olmayan diğer hastalarla aynı ortamda tedavi görmek psikolojik olarak beni olumlu etkiliyor Tedavi süresince ailemin yanımda bulunmasını isterim Tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de almak isterim Tıbbi desteğin yanında dini destek de almak isterim Hastalığımdan dolayı ailemin de psikolojik yardım almasını isterim Benimle aynı hastalığa sahip diğer hastalarla grup terapisi almak isterim Kemoterapi alırken çevremde benim gibi hastaların olması beni kötü etkiliyor Kanser teşhisi konulduktan sonra tedaviye başlamadan önce evde ailemle birlikte psikolojık destek almak isterim 5,08 6,57 1,69 4,45 4,45 5,72 4,45 5,72 1,06 4,03 2,97 4,87 6,99 5,30 6,78 5,72 8,26 6,57 5,72 8,47 14,19 11,02 12,50 11,02 16,53 16,95 16,95 13,77 22,03 22,25 25,85 30,72 19,70 16,95 19,28 25,42 24,36 25,85 23,73 22,46 24,36 18,43 22,25 19,92 23,09 29,45 29,45 26,06 33,47 32,84 34,11 37,08 43,22 43,43 43,43 42,37 40,25 45,34 54,03 61,02 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 hiç biraz orta çok tam 14

15 Grafikte ankete katılan kanser teşhisi almış hastaların hastane ve çalışan personelden genel anlamdaki beklentilerini ortaya koyulduğu bölümdür. Yöneltilen ilk soruda yapılan müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarını rahatlıkla karşılayabilecek düzeye geldim diyenlerin %66,31 dir. Hastanede ilk müdahale yapıldıktan ve tedavi edildikten sonra doktorun uygun görmesi halinde evinde tedaviye devam edilme isteği %72,88, Kanser teşhisi konulduktan sonra tedaviye başlamadan önce ailesi ile birlikte psikolojik destek almak isteyenler ise %63,34 tür. Hastalığı süresince ailesinin yanında bizzat bulunmasını isteyenler %86,44, tıbbi tedavi alırken psikolojik destek talep edenler %78,39, Dini destek isteyenler ise %68,22 dir. 15

16 16

17 PBM olan hastanelerde tedavi gören hastalar PBM olmayan hastanelerde tedavi gören hastalara göre doktorlarının hastalıkları ile sorularına anlayacağı şekilde cevap verdiği fakat hemşireler için durumun tam tersi olduğu ortaya çıkmıştır. Genel olarak PBM olan hastanelerde tedavi gören kanserli hastalar, PBM olmayan hastanelerde tedavi gören kanserli hastalara göre doktorlarına daha fazla güvenmektedir ve onlardan daha memnundurlar. 17

18 Bütün sorular için PBM olan hastanelerde tedavi olan hastaların sorulara verdikleri cevapların ortalaması, palyatif merkezi olmayan hastanelerde tedavi olan hastaların verdikleri cevapların ortalamasından yüksektir. Hizmet aldığım hastane (muayene olduğunuz oda, bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel olarak temizdi, Hastanede şikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim ve Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için bürokratik işlemlere (hasta kabul, kayıt, evrak vb.) harcadığım toplam süre çoktu soruları hariç diğer bütün memnuniyet kalemlerinde PBM tedavi olan hastaların hastanelerden memnuniyeti PBM olmayan hastanelerde tedavi olan hastaların memnuniyetinden istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksektir. PBM olan hastanelerde tedavi olan hastalar, diğer hastalara göre, vakit geçirebilecekleri mekânlara sahip olduğunu, hizmet aldıkları hastaneden psikolojik destek alabilmekte, hastanelerini değiştirmeyi düşünmemektedirler. 18

19 Palyatif bakım merkezi olan hastanelerde tedavi olan hastalar, diğer hastalara göre, diğer hastalarla aynı ortamda tedavi almaktan, şikayetlerine kendilerini tatmin edecek derecede cevap almaktan ve yapılan müdahaleler sonucu günlük ihtiyaçlarını karşılama düzeylerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir. 19

20 20

21 Yapılan çalışmada hastaların %72,88 i tedaviye evde devam etmek istediğini bildirmiştir. Bu sorudaki amaçlardan bir tanesi stabil hale geldikten sonra evde tedavi görme isteğini ölçmekti. Hastaların bu hastalık sonucunda ölümle yüzleşme ihtimali yüksek olduğunu düşünürsek hastanın hastaneden uzakta ev ya da ev benzeri ortamlar olan hospislerde tedavilerine devam ettirme isteği yüksektir. 21

22 Sağlık personelinden memnuniyeti ölçmeyi hedeflediğimiz sorularda memnuniyet oranı gayet yüksek çıktı. Anket yüz yüze yapılmış ve sonuçlarının paylaşılmayacağı garantisi verilse de hastaların tedavi süreçlerini sıkıntıya düşüreceklerini düşündükleri uygulama esnasında da görülmüştür. Bu durum bir miktar bu bölüme yansımıştır. 22

23 Hastalar hastalığını hatırlatacak hastane ortamı ve benzer hastalıktan muzdarip kişilerden uzak kalmaya çalıştığı, psikolojik ve dini destek almak istediği görülmektedir. Tedavi sürecine muhakkak ailesinin katılmasını istemektedirler. Buna ek olarak ailenin hastalık süresince kendileri gibi moral ve motivasyon için psikolojik destek almalarını istemektedirler. Bu durum da palyatif bakım hizmet modeliyle giderilebileceği sosyal hizmet uzmanları, psikolog ve manevi destek ile memnuniyetin üst düzeylere çıkarılabileceği düşünülmektedir. 23

24 Bu sistemde önemli bir bölüm olan evde sağlık hizmetleri bu bölümde de hastalar tarafından vurgulanmıştır. Hasta tedaviyi alıp normal hayatını sürdürebilecek düzeye geldikten sonra eve gitmek istediği görülmektedir. Evde sağlık ekipleriyle birlikte bu ihtiyaç da ciddi oranda karşılanabilecektir. 24

25 Cinsiyet ile ilişkilendirilen çalışan personelden memnuniyet, hastane memnuniyeti ve hastane ile personelden beklenti durumlarının tamamına yakınında erkeklerin daha memnun oldukları görülmektedir. Bu durumun eğitim durumu ve aylık gelirle birlikte değerlendirilmesi ve bu kriterlerden etkilenip etkilenmediğini sorgulamak daha sağlıklı sonuçlar ortaya koyacağından sonraki çalışmalarda ele alınabilir. 25

26 TEŞEKKÜRLER Salih AKYÜZ