T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BILDIRCIN YUMURTALARINA OZON UYGULAMASININ YUMURTA KABUK MĠKROBĠYAL YÜKÜ, ÇIKIġ GÜCÜ VE CĠVCĠV PERFORMANSINA ETKĠSĠ Sedat KOÇ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Zootekni Anabilim Dalı Kasım-2015 KONYA Her Hakkı Saklıdır

2 TEZ KABUL VE ONAYI Sedat KOÇ tarafından hazırlanan "Bıldırcın Yumurtalarına Ozon Uygulamasının Yumurta Kabuk Mikrobiyal Yükü, Çıkış Gücü ve Civciv Performansına Etkisi" adlı tez çalışması 18/12/2015 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / çok lırğu ile Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı'nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. ; Jüri Üyeleri Başkan Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR Danışman Doç. Dr. Ali AYGÜN Üye Yrd. Doç. Dr. Durmuş SERT İmza h _ rff;... Yukarıdaki sonucu onaylarım. Bu tez çalışması Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından nolu proje ile desteklenmiştir.

3

4 ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ BILDIRCIN YUMURTALARINA OZON UYGULAMASININ YUMURTA KABUK MĠKROBĠYAL YÜKÜ, ÇIKIġ GÜCÜ VE CĠVCĠV PERFORMANSINA ETKĠSĠ Sedat KOÇ Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı DanıĢman: Doç. Dr. Ali AYGÜN 2015, 45 Sayfa Jüri Prof. Dr. Ramazan YETĠġĠR Doç. Dr. Ali AYGÜN Yrd. Doç. Dr. DurmuĢ SERT Bu çalışmanın amacı, kuluçkalık bıldırcın yumurtalarına ozon uygulamasının yumurta ağırlık kaybı, kuluçka randımanı, civciv performansı ve yumurta kabuğu mikrobiyal yükü üzerindeki etkilerini incelemektir. Araştırmada toplam 825 adet yumurta 5 muamele grubuna rastgele dağıtılmıştır. Kontrol grubu yumurtalarına sprey şeklinde benzalkonyum klorit içeren sıvı dezenfektan uygulanmıştır. İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci muamele gruplarına sırasıyla 1 (O1), 3 (O3), 5 (O5) ve 7 (O7) ppm dozunda 30 dakika ozon uygulanmıştır. Kuluçkanın 1., 7. ve 14. gününde Toplam Mezofilik Aerobik Bakteri sayısı O7 grubunda kontrol grubuna göre sırasıyla yaklaşık 1.68, 1.76 ve 1.59 log kob/yumurta daha düşük bulunmuştur (P<0.05). Kuluçkanın 1., 7. ve 14. gününde O7 grubundaki Koliform bakteri yoğunluğu kontrol grubuna göre sırasıyla yaklaşık 2.55, 2.29 ve 2.18 log kob/yumurta daha düşük bulunmuştur (P<0.05). Kuluçkanın bütün peryotlarında en düşük ve en yüksek maya küf değeri sırasıyla O7 ve kontrol grubunda tespit edilmiştir. Yumurta ağırlık kaybı K, O1, O3, O5 ve O7 gruplarda sırasıyla % 10.57, % 10.63, % 10.75, % ve % olarak bulunmuştur (P>0.05). Çıkış gücü K, O1, O3, O5 ve O7 gruplarda sırasıyla %94.07, %88.07, %91.95, %93.36 ve %90.18 olarak bulunmuştur (P>0.05). Civciv ağırlığı 10. gün K, O1, O3, O5, ve O7. gruplarda sırasıyla 45.62, 44.76, 46.57, ve g olarak bulunmuştur (P>0.05). Oransal büyüme K, O1, O3, O5, ve O7. gruplarda sırasıyla , , , ve olarak bulunmuştur (P>0.05). Yaşama gücü (%) K, O1, O3, O5 ve O7 grubunda sırasıyla %98.67, %100, %100, %100 ve %97.33 olarak bulunmuştur (P>0.05). iv

5 Çalışmanın sonucunda, ozon uygulamasının kuluçka randımanı ve civciv performansı üzerine olumsuz bir etki yapmaksızın, kimyasal dezenfektanlara alternatif dezenfektan olarak kullanılabileceği söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Civciv performansı, dezenfektan, kabuk mikrobiyal yükü, kuluçka randımanı, ozon. v

6 ABSTRACT MS THESĠS EFFECTS OF OZONE ON EGGSHELL MICROBIAL LOAD, HATCHABILITY, AND CHICK PERFORMANCE IN JAPANESE QUAIL (Coturnix coturnix japonica) EGGS. Sedat KOÇ THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN ANIMAL SCĠENCE Advisor: Assoc. Prof. Ali AYGÜN 2015, 45 Pages The aim of this study was to establish the effects of ozone on egg weight loss, hatchability, chick performance and eggshell microbial load. A total of 825 fresh eggs was randomly divided into 5 groups. Eggs from the first group were sprayed with benzalkonium chloride (control), and the second, third, fourth, and fifth groups were applied with ozone at 4 doses: 1 (O1), 3 (O3), 5 (O5), and 7 (O7) ppm for 30 minutes. Total aerobic mesophilic bacteria counts in O7 group at day 1, 7, and 14 of incubation were significantly lower compared to the control group approximately 1.68, 1.76 and 1.59 log cfu / egg, respectively, (P <0.05). Coliform bacterial counts in O7 group at day 1, 7, and 14 of incubation were significantly lower compared to the control group approximately 2.55, 2.29 and 2.18 log cfu / egg, respectively, (P <0.05). The lowest and the highest Mold-yeast counts of all incubation periods were determined in the O7 treatment and in the control treatment, respectively. Egg weight loss of K, O1, O3, O5 and O7 groups at the end of the incubation was found to be 10.57%, 10.63%, 10.75%, 10.72% and 11.30%, respectively, (P>0.05). Hatchability of fertile eggs of K, O1, O3, O5 and O7 groups was found to be 94.07%, 88.07%, 91.95%, 93.36% and 90.18%, respectively, (P>0.05). Chick weight of K, O1, O3, O5 and O7 groups at the end of 10 day was found to be 45.62g, 44.76g, 46.57g, 44.84g and g, respectively, (P>0.05). Relative growth of K, O1, O3, O5 and O7 groups at the end of 10 day was found to be , , , and , respectively, (P>0.05). Viability of K, O1, O3, O5 and O7 groups at the end of 10 day was found to be 98.67%, 100%, 100%, 100% and 97.33%, respectively, (P>0.05). vi

7 Results of the present study indicated that ozone could be an alternative hatching egg disinfectant versus as a chemical disinfectant, without adverse effects on the hatchability and performance of quail chicks. Keywords: Chick performance, sanitizer, eggshell microbial load, hatchability, ozone,. vii

8 ÖNSÖZ Lisansüstü eğitimi süresince ve bu tezin hazırlanmasında hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan ve her konuda bana destek olan Danışman Hocam Sayın Doç. Dr. Ali AYGÜN e en samimi teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca istatistik analizlerde ki yardımlarından dolayı Bölümümüz öğretim üyesi Doç. Dr. İsmail KESKİN Hocama, Bölümümüz Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz BAHTİYARCA Hocama, yumurta kabuk mikrobiyoloji analizindeki yardımlarından dolayı Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Durmuş SERT Hocama, Bölümümüz Hocalarıma ve tez çalışması döneminde beni destekleyen aileme teşekkür ediyorum. Sedat KOÇ KONYA-2015 viii

9 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iv ABSTRACT... vi ÖNSÖZ... viii ĠÇĠNDEKĠLER... ix ÇĠZELGE LĠSTESĠ... xi ġekġl LĠSTESĠ... xii SĠMGELER VE KISALTMALAR... xiii Simgeler... xiii Kısaltmalar... xiii 1. GĠRĠġ KAYNAK ARAġTIRMASI Yumurtanın Doğal Savunma Sistemi Kuluçkalık Yumurtaların Mikrobiyal Yükü Kuluçkalık Yumurtaların Dezenfeksiyonu Formaldehit gazı ile fumigasyon Ozon Ozon Gazının Diğer Dezenfektanlara Göre Avantajları Tavukçuluk Sektöründe Ozon Uygulamaları MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Dezenfektanlar Yem materyali Bina ve diğer ekipman Metod Deneme gruplarının oluşturulması Yumurta ağırlıklarının tespiti Dezenfektan uygulaması Mikrobiyolojik analizler Kuluçka işlemleri Civciv çıkışı Yumurtaların makroskopik analizi Civciv büyütme performansı İstatistikî Analizler ve Değerlendirme ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA ix

10 4.1. Yumurta Kabuk Mikrobiyal Yükü Yumurta Ağırlık Kaybı (%) Kuluçka Sonuçları ve Embriyonik Ölümler Civciv Çıkış Zamanı Civciv Büyüme Performansı Civciv Yaşama Gücü TARTIġMA Yumurta Kabuk Mikrobiyal Yükü Yumurta Ağırlık Kaybı Kuluçka Randımanı ve Embriyonik Ölümler Civciv Çıkış Zamanı Civciv Performansı Civciv Yaşama Gücü SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMĠġ x

11 ÇĠZELGE LĠSTESĠ SAYFA Çizelge 2.1. Tavuk yumurtasında ak, sarı ve kabuk değerleri. 3 Çizelge 2.2. Yumurta akı kuru maddesini oluşturan unsurların miktarı ve belli başlı özellikleri 4 Çizelge 4.1. Ozon uygulamasının yumurta kabuk toplam mezofilik aerobik bakteri üzerine etkisi ( ort ± SH). 16 Çizelge 4.2. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Koliform bakteri üzerine etkisi ( ort ± SH).. 17 Çizelge 4.3. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Salmonella yükü üzerine etkisi ( ort ± SH).. 17 Çizelge 4.4. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Stafilokok yükü üzerine etkisi ( ort ± SH).. 18 Çizelge 4.5. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Maya-küf yükü üzerine etkisi ( ort ± SH).. 19 Çizelge 4.6. Ozon uygulamasının yumurta ağırlık kaybı üzerine etkisi ( ort ± SH) 19 Çizelge 4.7. Ozon uygulamasının kuluçka randımanı ve embriyo ölümleri üzerine etkisi ( ort ± SH). 20 Çizelge 4.8. Ozon uygulamasının civciv performans ve yaşama gücü üzerine etkisi ( ort ± SH). 22 xi

12 ġekġl LĠSTESĠ SAYFA Şekil 4.1. Ozon uygulamasının civciv çıkış zamanı üzerine etkisi 21 xii

13 SĠMGELER VE KISALTMALAR Simgeler C : Santigrat F : Fahrenayt g : Gram ml : Mililitre mg : Miligram mg/lt : Miligram/Litre m 3 : Metreküp kcal/kg : Kilokalori/kilogram H 2 O 2 : Hidrojen Peroksit KMnO 4 : Potasyum permanganat O 3 : Ozon ph : Power of Hidrogen (Hidrojenin Gücü) Kısaltmalar BO CA HP K LOG KOB ME O 1 O 3 O 5 O 7 ÖD PCA PDA SH TMAB UV WHO W/W : Büyüme Oranı : Canlı Ağırlık : Ham Protein : Kontrol : Logaritmik Koloni Oluşturan Birim : Metabolik Enerji : 1 ppm dozunda Ozon Gazı Uygulaması : 3 ppm dozunda Ozon Gazı Uygulaması : 5 ppm dozunda Ozon Gazı Uygulaması : 7 ppm dozunda Ozon Gazı Uygulaması : Önemli Değil : Plate Count Agar : Patato Dextrose Agar : Standart Hata : Toplam Mezofilik Aerobik Bakteri : Ultraviyole : Dünya Sağlık Örgütü : Ağırlık/Ağırlık xiii

14 1 1. GĠRĠġ Kanatlı yetiştiriciliği ve üretimi sektöründe üreticiler, son yıllarda çok fazla sermaye gerektirmeden yüksek gelir sağlayan bir iş kolu olması sebebiyle bıldırcın yetiştiriciliğini kanatlı sektörünün favorisi olarak görmeye başlamışlardır. Özelliklede küçük çaplı işletmelerde daha hızlı yükselme sağlamak amacıyla birçok işletme bu iş koluna el atmıştır. Bıldırcın hem etinden hem de yumurtasından faydalanmak amacıyla üretilen bir hayvandır. Bir bıldırcın 2 aylık olduktan sonra yumurtlamaya başlar ve yılda ortalama 200 ila 250 adet yumurta vermektedir. Canlı ağırlıkları 120 g ile 200 g arasına ulaştığında kesimi yapılır. Bıldırcının eti de yumurtası da mineral ve protein bakımından oldukça zengin ve lezzetlidir. Ayrıca gündelik olarak tüketimini yaptığımız tavuk yumurtasına oranla çok daha faydalıdır. Bunun için de özellikle gelişmekte olan çocukların tüketmesi gerekmektedir. Bıldırcınların en zorlu çevre ortamına kolay bir şekilde adapte olması, vücut yapılarından dolayı çok büyük alana ihtiyaç duyulmaması, 2 ay gibi kısa bir sürede yumurtlaması ve kolay temin edilebilen yemlerle beslendiği için yem maliyetlerinin düşük olması yetiştiriciliğinin karlı olmasını sağlayan en büyük sebeplerdendir. Yumurtanın folluğa düşmesinden itibaren her geçen süre içerisinde üzerindeki zararlı mikroorganizma oranı hızla artmaktadır. Bu da kuluçkalık yumurtaların folluklardan toplanarak kuluçka makinesine koyana kadar ki geçen bu süre içerisinde yüksek miktarda artmasına sebep olmaktadır. Özellikle de kuluçka makinesine yerleştirdikten sonraki evrede kuluçka ortamının mikropların en hızlı şekilde gelişmesini sağlayan ortam olması mikroorganizmaların afaki düzeylere çıkmasına sebep olmaktadır. Bu derece artan zararlı mikoorganizmalar civciv çıkışına ve civcivin yumurtadan çıktıktan sonraki gelişme everesine olumsuz etki etmektedir. Bu sebepten çıkış gücü oranını ve çıkıştan sonraki ölüm oranını azaltmak için kuluçkalık yumurtaları kuluçka öncesinde dezenfekte etmek gerekmektedir. Kuluçkalık yumurtaların kuluçka öncesi dezenfeksiyonunda genel olarak dezenfektan solüsyonlar ve formaldehit gazı kullanılmaktadır. Fakat solüsyonların yumurtaların dezenfeksiyon işleminde yumurtaların ıslanması ve böylece mikrobiyal bulaşmayı artırdığı gerekçesiyle son yıllarda yaygın olarak kullanımını sınırlamıştır. Formaldehit gazının fumigasyon şeklinde kullanılması ise çevreye ve embriyoya zarar verdiği öne sürülerek kullanılması yasaklanmıştır.

15 2 Ozon, çok yüksek oksidasyon gücüne sahip bir gaz olup, kuvvetli bir dezenfektan olarak bilinmektedir (Anonim, 2015). Ozon, dozaj miktarı göz önünde bulundurulmak kaydıyla yarılanma süresini kısa bir zamanda tamamlamaktadır. Oksijen olan hammaddesine hiçbir kalıntı olmaksızın dönüşür. Çevreye ve insan hayatına hiçbir zararı bulunmamaktadır. Dezenfeksiyonu sonrasında artık ve kalıntı bırakmadığından özellikle gıda sanayinde diğer dezenfektanlardan avantajlı olarak kullanılmaktadır. Bu araştırmada ozonun dezenfektan özelliğinden yararlanarak, kuluçkalık bıldırcın yumurtalarına uygulanarak yumurta kabuk mikrobiyal yükü, kuluçka sonuçları ve civciv performansı üzerine etkisi araştırılmıştır. Böylece kimyasal dezenfektanlara alternatif olup olamayacağı hakkında fikir elde edilebilecektir.

16 3 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Yumurta doğal yapısı içerisinde hile karıştırılmayan korunmuş bir maddedir. İçerik olarak protein ve diğer besinlerce biyolojik yapısının tamamlanmış olması sebebiyle bitkisel proteinlerin kalitesi bakımında bir referans olarak kullanılmaktadır. Besin değerinin en basit göstergesi ise dış ortamında uygun nem ve sıcaklık sağlandığı takdirde 21 gün içinde canlı bir civciv elde edilebilmesidir (Sarıca ve Erensayın, 2009). Yumurtanın bölümlerini dıştan içe doğru aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. a. Yumurta kabuğu b. Kabuk altı zarları c. Hava boşluğu d. Yumurta akı e. Vitellin zarı f. Yumurta sarısı Yumurtayı meydana getiren kısımlar ağırlık ve % esaslarına göre sınıflandırılması Çizelge 2.1. de verilmiştir. Çizelge 2.1. Tavuk yumurtasında ak, sarı ve kabuk değerleri Kısımlar Ağırlık (g) % Kabuk + Kabuk Zarları Albümin Yumurta Sarısı Kaynak: North ve Bell, (1990) Yumurtanın Doğal Savunma Sistemi Yumurta kabuk yüzeyinden yumurta içerisine mikroorganizmaların geçişini geciktiren porlar büyük önem taşımaktadır. Kabukta ortalama 7000 ila arasında por bulunduğu belirtilmektedir. Yumurta akı hem embriyoyu mikroorganizmalara karşı korur hem de embriyoya besin kaynağı oluşturur. Fakat ilerleyen ebeveyn yaşı ile birlikte yumurta akının kalitesi düşer. Bağışıklık sistemi (immun) gelişinceye kadar (embriyonik gelişmenin ilk dönemleri) bir taraftan yumurta akının yoğun jel yapısı ile oluşturduğu mekanik engel diğer taraftan da yüksek alkali özelliği ve içerdiği lisozom embriyoyu

17 4 mikroorganizmalara karşı savunur ve bulaşmayı engeller (Şahan ve ark., 1996). Çizelge 2.2 de yumurta akını oluşturan unsurlar verilmiştir. Çizelge 2.2. Yumurta akı kuru maddesini oluşturan unsurların miktarı ve belli başlı özellikleri Bileşim Oran (%) Özellik Ovalbumin Kolay denatüre olur Konalbumin Demiri bağlar, antimikrobiyal Ovomukoid Tripsin enzimini inhibe eder Avidin 8.00 Biotini bağlar, Antimikrobiyal Lisozom 3.50 Antimikrobiyal Ovomusin 1.50 Kıvamlıdır Proteaz İnhibitörü 0.01 BakteriyalProteinazıinhibe eder Diğer protein fonksiyonları 8.00 Başlıca globulinlerden ibarettir Diğer 0.99 Başlıca glikoz ve çeşitli tuzları içerir Kaynak: (Tekinşen ve Çelik, 1995). Çizelge 2.2'den de görüldüğü gibi Ovalbumin yumurta akı kuru maddesinin yarısından fazlasını oluşturur. Yumurta akı normal şartlar altında, kabuktan içeri giren mikroorganizmaların çoğalmalarını engellemek üzere özel antimikrobiyal özelliklere sahip maddelerle donatılmıştır. Yumurta akının bu özelliği, özellikle içerdiği konalbumin, lisozom ve avidin den ileri gelir. Bu unsurlardan lisozom gram-pozitif bakterilerin hücre zarını eritir; konalbumin, demir, bakır ve biyotini mikroorganizmaların kullanamayacakları formlara dönüştürür. Ovomukoid ise tripsini inhibe ederek mikroorganizmaların yıkımına neden olur (Tekinşen ve Çelik 1995). Ayrıca, yumurta akının oldukça yüksek ph değerine sahip olması da mikroorganizmaların yumurta içerisinde gelişmesini engeller (Şahan ve ark., 1996 ). Yumurtanın mikroorganizmalara karşı en önemli kimyasal savunma mekanizması ise bilinenin aksine lisozom olmayıp, bir demir şelatı olan ovotransferrindir. Ovotransferrin de albumende mevcut olan demiri bağlayarak mikroorganizmaların gelişmesini ve çoğalmasını engeller. Bundan dolayı, özellikle makinaya yükleme öncesi yumurtaların yıkanması durumunda, yıkama suyunda ya da yıkama sistemindeki (metal unsurlar) bulunabilecek fazladan demir, mikroorganizma gelişmesi üzerine olumlu etki yapacaktır. Bu nedenle de yıkama suyundaki demir 2 ppm den az olmalıdır (Sparks, 1987).

18 Kuluçkalık Yumurtaların Mikrobiyal Yükü Yumurtada bakteriyel kirlenme, yumurtanın ovidukttan ayrılması ile başlamakta, yumurta kloakadan ayrıldığında kabuğu üzerinde yaklaşık adet bakteri bulunmaktadır. Yumurtlandığı yere bağlı olarak yumurtanın bakteriyel yükü hızla değişmekte ve özellikle yere yumurtlanan yumurtalarda kabuk fiziksel olarak temiz görünse bile binlerce bakteri ile kontamine olabilmektedir. Yumurtada bu bakteriyel kontaminasyonu engellemek için kütikül tabakası, yumurta kabuğunun kalınlığı, yumurta üzerindeki porların çoğunluktaki bakterilerin giremeyeceği kadar küçüklüğü, yumurta iç ve dış kabuk zarları ve bakteriler için uygun olmayan ak ph sı gibi birçok savunma mekanizması vardır. Bakteriler tüm bu engelleri aşıp embriyoya ulaştığı takdirde embriyo ölümlerine, zayıf civciv çıkışına, yüksek civciv ölümlerine ve civciv gelişiminde gerilemeye yol açmaktadır (Mauldin, 2008; Ritchie ve Cox, 2005). Yer tavukçuluğu yapılan işletmelerde kirli yumurta oranı oldukça yüksek olup, bu yumurtaların çoğu yere yumurtlandığı için dışkı ile bulaşık durumdadır. Yumurtaların bulaşık durumda kuluçka makinesine konulması söz konusu olmadığından, uygun bir şekilde temizlenip dezenfekte edilmesi gerekmektedir. Kirli yumurtaların temizlenmesi mekanik yumurta temizleyicileri ile yapılabildiği gibi insan gücü ile manuel olarak da yapılabilmektedir. Mekanik yumurta yıkayıcılarının pahalı olması, bu aletlerin kuluçkahanelerde yaygın olarak kullanılmasını engellemektedir. Elle yapılan yıkama işleminde yumurtalar, yumurta sıcaklığından en az 20 F veya daha yüksek su ile yıkanmakta olup, en uygun su sıcaklığı ellerin dayanabileceği 120 F lık sıcaklıktır. Bu sıcaklıkta yıkanan yumurtaların yumurta içeriği genleşip genişlemekte ve kontamine su içeri girememektedir. Su sıcaklığının iyi ayarlanamaması durumunda yumurta içeriği fazla genleşmekte ve yumurta kabuğunda genleşme çatlakları meydana gelebilmektedir. Yumurta yıkanırken suyla birlikte bir dezenfektan, anti bakteriyel bir sabun veya deterjan da kullanılabilmektedir. Kullanılan bu anti bakteriyel ürünler su sıcaklığı >110 F (>40 C) de en iyi sonucu vermekte, fakat sudaki organik madde oranı arttıkça bu anti bakteriyel ürünlerin özellikleri de kaybolmaktadır (Buhr ve ark., 1993). Dezenfeksiyon işlemi sonucunda kirli yumurtaların kuluçkada kullanılabileceğini gösteren başka bir çalışmada temiz yumurtalar ve dışkı ile bulaşık kirli yumurtalar yıkandıktan sonra mikrobiyal analize tabi tutulmuş ve dezenfeksiyon işleminin total aerobik bakteri, E. coli ve Salmonella da dahil olmak üzere

19 6 Enterobacteriaseae popülasyonunu önemli düzeyde düşürdüğü saptanmıştır (Marke ve ark., 1998) Kuluçkalık Yumurtaların Dezenfeksiyonu Yumurta kabuğunun dezenfeksiyonu için kullanılan birçok metot vardır. Bunlar; Yumurtaların, dezenfeksiyonlu solüsyonlara daldırılması, Dezenfekte edilecek solüsyonun yumurta üzerine spreylenmesi, Formaldehit gazı ile fumigasyon, Ultraviole ışınlarının kullanılması, Ozon gazı uygulamasıdır. Bu metodlardan sadece ilk 3 tanesi yaygın olarak kullanılmakta, diğerleri ise nadiren kullanılmaktadır. Bunlardan Formaldehit gazı ile fumigasyunun 3X dozu (her 2.83 m 3 için, 120 ml formalin, 60 g potasyum permanganat) tavsiye edilebilir. Sprey metodu ile dezenfeksiyonda ise üretici firmanın tavsiyelerine uyulmalıdır. Bu işlemler için yaygın olarak hidrojen peroksit (H 2 O 2 ) ve asetik asit karışımı, quartener amonyumlu maddeler kullanılır. Bunların küçük partiküller halinde yumurtaların yüzeyine püskürtülmesi dezenfektanların etkinliğini artırır. Bu kimyasalların yumurta dezenfeksiyonunda etkin olduğu bilinmesine rağmen, bunlar organik materyalin varlığında aktivitelerini kaybetmeye meyillidirler (North ve Bell, 1990). Yumurta kabuğunun dezenfeksiyonu için kullanılan bu yöntemlerin küçükte olsa bazı eksik tarafları vardır. Yumurtalar dezenfektanlı solüsyonlara daldırılarak bir dezenfeksiyon işlemi yapıldığında bu uygulamanın bazı sakıncaları ortaya çıkar. Uzun süre bu dezenfektanlı su kullanıldığında yumurta içeriğine bu sudan kontaminasyon buluşma riski artabilmektedir (Moats, 1981 ). Ayrıca; suyun kalitesi, sıcaklığı, suyun florası da bu işlemin başarısını etkiler (Garibaldi ve Bayne, 1960; 1962) Formaldehit gazı ile fumigasyon Günümüzde kanatlı sektöründe kuluçkalık yumurtaların dezenfeksiyonunda yaygın olarak formaldehit gazı kullanılır. Formalin sıvı formda kullanılabildiği gibi, gaz

20 7 formunda da kullanılabilir. Formalin gaz formunda kullanıldığında etkisinin daha fazla olduğu belirtilmiştir (Whistler ve Sheldon, 1989).Ancak günümüzde formaldehit gazının embriyoya, insan sağlığına ve çevre kirliliğine olumsuz etkilerinin olduğunun öğrenilmesi ile bu gazın kullanımı giderek azalmıştır. Bu nedenle embriyo, kuluçkahane personeli ve çevre kirliliği açısından daha az tehlikeli olan sprey dezenfeksiyonuna doğru bir yönelme olmuştur (Hodgets, 1995). Formaldehit gazının mikroorganizmalar üzerine biyolojik etkisi mikroorganizmaların nükleik asit ve proteinleri üzerine etkisinden ortaya çıkar (Russell, 1976). Formaldehit gazı organizmaların çoğalmasını engellemektedir, ama etkinliğini formaldehit konsantrasyonu, ortam sıcaklığı, kabuktaki mikroorganizmaların sayısı ve kabuk yüzeyindeki organik madde miktarı etkilemektedir. Etkin dezenfeksiyon için fumigasyon süresi içinde uygun ortam sıcaklığında ve uygun konsantrasyonda formaldehit kullanmak gereklidir. Williams (1970) damızlık yumurtaların dezenfeksiyonu için 25 C sıcaklıkta 20 dakika süreyle 3 farklı fumigasyon konsantrasyonu uygulamış ve mikroorganizmalar üzerinde fumigasyonun etkinliğini araştırmıştır. Her m 3 için 565,37 mg formalin kullanıldığında kabuk yüzeyindeki mikroorganizmaların %99.82 sini öldüğünü belirlemiştir. Daha yüksek fumigasyon konsantrasyonu uygulandığında ise gruplar arasında kabuk yüzeyindeki mikroorganizma sayısı bakımından önemli bir farklılık olmadığını saptamıştır. Farklı fumigasyon sürelerinin etkilerini belirlemek amacıyla da çalışmalar yürütülmüştür. Furuto ve Sato (1977) yumurtaları 25 C oda sıcaklığında her m 3 için 40 ml formalin ve 20 g KMnO 4 içeren gaz konsantrasyonunda 0.5, 1, 2, 3 saat boyunca fumige etmişlerdir. Uygulama süresi ne olursa olsun fumigasyondan sonra az sayıda bakterinin ( ) her zaman hayatta kaldığı belirlenmiştir. Formaldehit gazının aktivitesini ortam bağıl nemi de etkilemektedir. Çünkü gaz zerrecikleri su damlalarıyla taşınmaktadır. Bundan dolayı dezenfeksiyon süresince ortamın bağıl nemini yüksek (%75) tutmak gerekir (Ekelenburg, 1991). Bununla birlikte yüksek nem seviyelerinde daha yüksek ortam sıcaklığı gerekir. Bu durumunda bazı sakıncalar vardır. Damızlık yumurtalar kuluçka makinesine konuncaya kadar embriyo bir uyku devresindedir. Embriyonun uyku devresini sürdürmesi için yumurtalara belirli bir çevre sıcaklığının sağlanması gerekir. Kanatlılar için fizyolojik sıfır noktası türden türe değişmekle birlikte C ile C arasında değişir (Lundy, 1969). Fumigasyon süresince sıcaklığın 25 C yi aşmaması

21 8 önerilir (Ekelenburg, 1991). Bununla birlikte Proudfoot ve Steward (1970) fumigasyon sırasında ortam sıcaklığının 23 ile 37 C olmasının çıkış gücü üzerine olumsuz etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Ticari uygulamalarda yumurtalar 25 C de fumige edilmektedir Ozon Ozon (O 3 ), oksijenin tabiatta ultraviyole (UV) ışınlarına ve yüksek enerji içeren elektrik akımına maruz kalması ile oluşan, üç oksijen atomu ihtiva eden bir moleküldür. Renksizdir. Kendine has kokusu vardır. Oda sıcaklığında gaz haldedir (Bocci, 2006a; Nogales ve ark., 2008). Ozon, ilk defa 1840 yılında Alman kimyacı Christian Friedrich Schönbein tarafından bulunmuştur. Stratosfer tabakasındaki en önemli gazı oluşturup, güneşten yayılan zararlı UV ışınlarını absorbe eder. Bu sebepten yerküredeki biyolojik dengenin devamlılığında büyük rol oynar (Bocci, 2006a; Bocci, 2006b; Nogales ve ark., 2008). Ozon oluşumu sırasında ihtiyaç duyulan elektrik akımı, çok yüksek eneıjiden oluşması gerekmektedir. Bu sebeple ozonun sentetik halde de üretilmesi mümkündür. Bu şekilde üretim için medikal ozon jeneratörleri kullanılanılarak mikrogram düzeyinde ozon üretilebilir (Bocci, 2006a; Nogales ve ark., 2008). Ozonun yüksek düzeyde oksidasyon yeteneği bulunmaktadır. Bu nedenle, fungusid, virusid ve bakterisid olarak etkilidir. Bu özellikleri ozonu ortalama 260 patolojik durumu düzeltmede kullanım imkanı sunar (Kim ve ark., 2009; Madej ve ark., 2007; Nogales ve ark., 2008; Stübinger ve ark., 2006) Ozon Gazının Diğer Dezenfektanlara Göre Avantajları Ozon, çok yüksek oksidasyon gücüne sahip bir gaz olup, kuvvetli bir dezenfektan olarak bilinmektedir. Oksidasyon kuvvetinin yüksek olması bakterilerin tahrip edilmesinde büyük bir rol oynamakta ve dezenfeksiyon etkisi klorun etkisinden 3125 kat daha yüksektir. Klora oranla virüs ve sporlar üzerine daha etkilidir (Özden ve ark., 2006). Ayrıca ozon, havadaki oksijenin parçalanması sonucunda elde edildiği için kararsız bir yapıya sahiptir ve bu nedenle dezenfeksiyon işlemi bittikten sonra her zaman oksijene dönüşür (Özden ve ark., 2006).

22 9 Bilinen dezenfektanlara göre çok daha üstün olması, bulunduğu ortamlardaki organizmaların tümünü okside edebilmesi, tat ve koku bırakmaması ve kullanımının gayet kolay olmasından dolayı çeşitli endüstrilerde kullanılarak kullanım alanlarını arttırmaktadır. Oksidasyon gücünün yüksek olmasından dezenfeksiyon amaçlı olarak son dönemlerde geniş bir kullanım alanı oluşmuştur. Ozon gazı, hammaddesi oksijen olan tek doğal dezenfektandır. Bu nedenden dolayı da kullanım alanlarının hızla yaygınlaşmasına ve güvenle kullanılmasına yol açmıştır (Özden ve ark., 2006) Tavukçuluk Sektöründe Ozon Uygulamaları Tavuk işletmeleri yüksek oranda su tüketen sektörler içindedir. Bu sektörlerde kullanılan suların geri dönüşümünü sağlamak hem işletmeye hem de ekonomiye kazanç sağlamaktadır. Bu nedenle güçlü bir dezenfektan ve oksidan olan ozon bu tür işletmelerde genel olarak bu konuda kullanılmaktadır. Sektörde ozonun kullanıldığı diğer alan; işletmedeki kuluçka makinelerinin, follukların, karkasların dezenfeksiyonudur. Bu konuda yapılan çalışmada E. coli, Pseudomonas, Fluorescens, S. typhimurium, Proteus türleri ve Aspergillus fumigatus türleri ozon gazına tabi tutulmuştur. % (w/w) oranındaki ozon gazının mikroorganizma yükünde 4-7 logaritmik azalmaya neden olduğu sonucuna varılmıştır ( Whistler ve Sheldon, 1989). Bailey ve ark. (1996) yaptığı çalışmada, yumurtanın mikrobiyal yükünün azaltılması, raf ömrünün uzatılması üzerine ozon gazının etkilerini incelenmiş ve önemli sonuçlar elde edilmiştir. Ozon gazı uygulanan yumurtalarda %2.83 oranında, ozonlanmış su ile yıkanmış yumurtaların kabuklarındaki mikrobiyal yükte ise 2,5 kat sayısal düşüş sağlanmıştır. Ayrıca ozonlanan kuluçkahanelerdeki havanın toplam bakteri ve salmonella sayısında %75-99 oranında azaldığı saptanmıştır. Yumurta depolama durumunda oluşan nem kaybı sebebiyle, yumurtaların kabuğunda büzülme meydana gelmektedir. Bu büzüşmeyi engellemek için de yüksek nem gereklidir. Fakat yüksek nem küf oluşumuna neden olur. Böyle durumlarda ortam ozonlandığı zaman ortamda 0 derecede ve %90 nem ile 8 ay boyunca depolanan yumurtalar küf oluşumu gerçekleşmeden depo edilebilmektedir. Bu şartlarda depo edilen yumurtaların taze yumurtalar ile ayırt edilebilmesinin olanaksız olduğu görülmüştür.

23 10 Krivopishin ve ark., (1997) ise yumurtaların 1-3 mg/lt oranında ozon barındıran bir atmosferde dakika süreyle C deki sıvı parafine daldırılarak depolamayı önermişlerdir.

24 11 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Araştırmada kullanılan yumurtalar Konya da bulunan özel bir çiftlikten günlük olarak temin edilmiştir. Çalışmada toplam 825 adet günlük kuluçkalık bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) yumurtası kullanılmıştır Dezenfektanlar Araştırmada, benzalkonyum kloride solüsyonu (kontrol) ve ozon gazı (4 seviyede) kullanılmıştır Yem materyali Araştırmada, hayvanlara %24 ham protein (HP) ve 2900 kcal/kg ME ihtiva eden bıldırcın civciv büyütme yemi verilmiştir. Yem, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Prof. Dr. Orhan DÜZGÜNEŞ Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Çiftliği Yem Ünitesinde hazırlanmıştır Bina ve diğer ekipman Araştırmanın dezenfeksiyon ve kuluçka işlemleri Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Kuluçka Laboratuvarında, civciv performansı ise Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Prof. Dr. Orhan DÜZGÜNEŞ Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Çiftliği kanatlı ünitesinde yürütülmüştür. Ozon jeneratörü, kuluçka makinesi, büyütme kafesi ve vb. araştırmanın diğer ekipmanlarını oluşturmuştur. 3.2.Metod Deneme gruplarının oluģturulması Yumurtalar kullanılacak dezenfektanların sayısı göz önüne alınarak rasgele 5 gruba ayrılmıştır. Her grup 5 tekerrürden oluşturulmuştur. Yumurtalar her biri 165 adet yumurta kapasitesine sahip tablalara (43 x 33 cm; uzunluk x genişlik) yerleştirilmiştir.

25 12 Her bir tabla bir tekerrürü oluşturmuştur. Tüm dezenfektanlar tablalara yerleştirilen yumurtalara uygulanmıştır. Araştırmada toplam 825 adet (her alt grupta 33 adet yumurta) döllü yumurta kullanılmıştır Yumurta ağırlıklarının tespiti Her bir gruptan rastgele 70 adet yumurta uygulama öncesi ve kuluçkanın 14. gününde yumurtalar tartılıp aşağıdaki formül ile yumurta ağırlık kaybı tespit edilmiştir. Yumurta ağırlık kaybı tespit edilirken dölsüz yumurtalar ve ölü embriyolu yumurtalar dikkate alınmamıştır. Yumurta ağırlık kaybı (%) = (Yumurtanın başlangıçtaki ağırlığı (g) kuluçkanın 14. günü yumurta ağırlığı (g)) / Yumurtanın başlangıçtaki ağırlığı (g)* Dezenfektan uygulaması Yumurta gruplarına dezenfektan uygulaması aşağıda belirtildiği gibi yapılmıştır. 1. Benzalkonyum kloride uygulaması (kontrol): Yumurtaların tüm yüzeyini kaplayacak şekilde sprey olarak uygulanmıştır. 2. Ozon uygulaması (O1) : Yumurtalar 1 ppm dozunda 30 dk muamele edilmiştir. 3. Ozon uygulaması (O3) : Yumurtalar 3 ppm dozunda 30 dk muamele edilmiştir. 4. Ozon uygulaması (O5) : Yumurtalar 5 ppm dozunda 30 dk muamele edilmiştir. 5. Ozon uygulaması (O7) : Yumurtalar 7 ppm dozunda 30 dk muamele edilmiştir. Yumurtalar rastgele 5 gruba dağıtılıp (her grup 165 adet yumurta) kuluçka tablalarına yerleştirilmiştir. Benzalkonyum klorit solüsyonu yumurtaların tüm yüzeyini kaplayacak şekilde sprey yapılmıştır. Uygulama sonrası yumurtalar oda sıcaklığında (20 ±2 C) 10 dakika kurumaya tabi tutulmuştur. Ozon grubundaki yumurtalar ise tablalara yerleştirildikten sonra 53 x 34 x 14 cm (uzunluk x genişlik x yükseklik) boyutlarındaki kapalı bir bölmede, yumurtalar 30 dakika süre ile ozon jeneratörü (laboratuarlarda araştırma için üretilen; 400 mg/saat kapasiteli) tarafından ortama verilen ozon ile (1, 3, 5, ve 7 ppm) muamele edilmiştir. Bütün uygulamalar oda sıcaklığında (20±2 C) yapılmıştır.

26 Mikrobiyolojik analizler Dezenfektan uygulamasından sonra, kuluçkanın 1., 7. gününde ve yumurta transferinde (14. gün) her gruptan rastgele alınan 5 adet yumurtada kabuk mikrobiyal yük tespit edilmiştir. Bu maksatla alınan yumurtalar içerisinde 50 ml steril fosfat buffer solüsyonu içeren naylon poşetlere konulmuştur (PBS; 7.2 ph). Yumurtanın tüm yüzeyi bu solüsyonlarla yıkanarak, toplam bakteri, koliform, Salmonella, Stafilokok ve küfmaya tespiti yapılmıştır. Yıkama sonrası steril petri kaplarına mikrop ekimi yapılmıştır. Toplam aerobik mesofilik bakteri sayısı Plate Count Agar (PCA, Mercek) kullanılarak 37 C de 48 saat inkübasyon sonucunda tespit edilmiştir (APHA, 1992). Maya-küf Patato Dextrose Agar (PDA, Mercek) kullanılarak 20 C de 5 gün inkübasyon sonunda sayılmıştır (Pitt ve Hocking, 1985). Koliform bakteriler Dünya Sağlık Örgütünün (WHO, 1993) belirlediği en muhtemel sayı tekniğine bağlı olarak MacConkey s Broth (Mercek) kullanılarak tespit edilmiştir. Stafilokok Baird-Parker Agar kullanılarak 37 C de 48 saat inkübe edilerek sayılmıştır (IAEA, 1970). Salmonella Selenite Cystine Broth kullanılarak 37 C de 24 saat inkübasyon sonucunda sayılmıştır. Koloniler, Bismuth Sulfite Agar kullanılarak 37 C de 24 saat inkübasyon sonucunda sayılmış (ISO, 1993) ve inkübasyon sonucunda arasında koloni logaritma cinsinden verilmiştir (log kob/yumurta) Kuluçka iģlemleri Dezenfektan uygulanan yumurtalar Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Kuluçka Laboratuvarında bulunan kuluçka makinesine (Çimuka, Ankara, Türkiye) yerleştirilmiştir. Kuluçka makinesi ilk 14 gün (gelişim dönemi) için sıcaklık 37.5 C ve %60-65 nem, çıkış bölümünde ise sıcaklık 37.2 C ve %75 nem ihtiva edecek şekilde ayarlanmış olup, kuluçka makinesinde 90 açı ile günde 12 kez çevirme uygulanmıştır Civciv çıkıģı Kuluçkanın 360. saatinden (kuluçkanın 15. günü) itibaren civciv çıkışları tamamlanıncaya kadar her 2 saatte bir kontrol edilerek çıkışlar kayıt altına alınmıştır.

27 14 Çıkışlar tamamlandıktan sonra civcivler performans için büyütme ünitelerine sevk edilmiştir Yumurtaların makroskopik analizi Civciv çıkışı tamamlandıktan (kuluçkanın 410. saati) sonra civciv çıkışı olmayan yumurtalar Aygün ve ark. nın (2012) belirttiğine göre makroskopik analizleri yapılıp, kayıt altına alınmıştır. Buna göre; 1-9 günler arası ölümler: Embriyonun gözü oluşmuş fakat embriyo tüysüz, güler arası ölümler: Embriyo tüylü fakat yumurta sarı kesesi dışarıda, günler arası ölümler: Embriyo tam olarak gelişmiş ve yumurta sarısı içeri çekilmiş, Bu verilerle aşağıdaki özellikler hesap edilmiştir. Döllülük oranı (%)= (Döllü yumurta sayısı (adet) / kuluçkaya konan yumurta sayısı (adet)) * 100 Çıkış gücü (%)= (Çıkan civciv sayısı (adet) / döllü yumurta sayısı (adet)) * 100 Kuluçka randımanı (%)= (Pazarlanabilir civciv sayısı (%) / kuluçkaya konan yumurta sayısı (adet)) * Civciv büyütme performansı Civciv büyütme performansı için her alt gruptan rastgele alınan 15 adet civciv (75 adet civciv / grup) bireysel olarak tartılıp, ayaklarına numaralı halka takılmış ve 16 cm x 26 cm boyutlarındaki kafes gözüne yerleştirilmiştir. Civcivler 10 günlük büyütme döneminde %24 HP ve 2900 kcal/kg ME ihtiva eden civciv büyütme yemi ile yemlenmişlerdir. Ortam sıcaklığı ortalama 33 C olacak şekilde ayarlanmış ve aydınlatmada sürekli ışık tercih edilmiştir. Civcivler 10 günlük büyütme dönemi sonunda bireysel olarak tartılmış ve bu veriler kullanılarak büyüme oranı hesap edilmiştir. Büyüme Oranı (BO) = (10. gündeki canlı ağırlık (g) - Başlangıç canlı ağırlık (g)) / Başlangıç canlı ağırlık (g)

28 Ġstatistikî Analizler ve Değerlendirme Araştırma tesadüf blokları deneme tertibinde, 4 adet dezenfektan uygulaması ve kontrol grubu olacak şekilde düzenlenmiştir. Varyans analizi için aşağıdaki model oluşturulmuştur. y ij a e i ij Burada, yij: i. muamele gurubundaki j. tekerrür, : genel ortalama, ai: i. muamele gurubunun etkisi, eij: i. muamele gurubundaki j. tekerrürünün model ile açıklanamayan kısmı. Verilerin analizinde tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Gruplara arasındaki farklılıkların belirlenmesinde Asgari Önemli Fark testi uygulanmıştır. Bütün analizlerde Minitab (Minitab 14; Minitab Inc., State College, PA) paket programı kullanılmıştır. Yumurta ağırlık kayıplarına ait veriler normal dağılım göstermediği için açı transformasyonuna tabi tutulmuştur. Varyans analizi bu değerler üzerinden yapılmıştır. Fakat tablolarda normal değerler verilmiştir. Kuluçka analizlerinde, çıkış gücü ve kuluçka 1-9 gün ölümleri normal dağılım göstermediğinden dolayı açı transformasyonuna tabi tutulmuştur. Varyans analizi bu değerler üzerinden yapılmıştır. Fakat tablolarda normal değerler verilmiştir. Çıkış zamanında 388, 404, 406 ve 408. Saatler hariç diğer periyodlar normal dağılım göstermediği için açı transformasyonu uygulanmış daha sonra analiz edilmiştir. Tablolarda ortalamalar normal değerlerden, P değeri ise transforme edilmiş değerlerden hesaplanmıştır.

29 16 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA Farklı dozlarda uygulanan ozonun yumurta kabuk mikrobiyal yükü, yumurta ağırlık kaybı, kuluçka sonuçları ve performans özelliklerine etkileri aşağıda özetlenmiştir Yumurta Kabuk Mikrobiyal Yükü Kuluçka öncesi yumurtalar uygulanan farklı ozon dozlarının yumurta Toplam Mezofilik Aerobik Bakteri (TMAB), Koliform, Salmonella, Stafilokok ve Maya-küf yükü üzerine etkileri Çizelge 4.1., Çizelge 4.2., Çizelge 4.3., Çizelge 4.4. ve Çizelge 4.5. te verilmiştir. Çizelge 4.1. Ozon uygulamasının yumurta kabuk toplam mezofilik aerobik bakteri üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Kuluçka Periyodu (gün) K 2.89±0.015 a 3.04±0.015 a 3.07±0.029 a O1 2.91±0.020 a 2.94±0.020 a 3.11±0.035 a O3 2.83±0.030 a 2.90±0.020 a 2.90±0.010 a O5 2.33±0.020 a 2.42±0.035 a 2.50±0.020 b O7 1.21±0.025 b 1.28±0.020 b 1.48±0.030 c P <0.05 <0.05 <0.01 a- c : Aynı sütunda farklı harfi alan ortalamalar arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (P< 0.01; P< 0.05). K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata Ozon uygulamasından sonra toplam mezofilik aerobik bakteri yönünden kuluçkanın 1. ve 7. gününde O7 grubuyla diğer gruplar arasından farklılık önemli olmuştur (P<0.05; Çizelge 4.1). Kuluçkanın 1., 7. ve 14. gününde TMAB O7 grubunda kontrol grubuna göre sırasıyla yaklaşık 1.68, 1.76 ve 1.59 log kob/yumurta daha düşük bulunmuştur. TMAB bakımından kuluçkanın 1. ve 7. Gününde kontrol grubu ile O1, O3 ve O5 grupları arasındaki farklılıklar istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. Kuluçkanın 14. gününde TMAB değeri O5 grubu, kontrol, O1 ve O3 grubunda göre, daha düşük olarak tespit edilmiştir (P<0.01).

30 17 Çizelge 4.2. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Koliform bakteri üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Kuluçka Periyodu (gün) K 2.85±0.010 a 2.94±0.010 a 2.99±0.065 a O1 2.97±0.030 a 3.07±0.015 a 3.12±0.020 a O3 2.94±0.015 a 2.95±0.010 a 2.93±0.010 a O5 2.40±0.020 a 2.42±0.020 a 2.43±0.015 a O7 0.30±0.180 b 0.65±0.050 b 0.81±0.035 b P <0.05 <0.01 <0.01 a- b : Aynı sütunda farklı harfi alan ortalamalar arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (P< 0.01; P< 0.05). K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata Ozon uygulamasının kabuk Koliform yükü üzerine kuluçkanın tüm dönemlerinde sadece O7 grubunda etkili olduğu görülmüştür (Çizelge 4.2). Yumurta kabuk Koliform yükü O7 grubunda kontrol grubuna ve diğer ozon muamelelerine göre önemli bir derecede azalma göstermiştir (P<0.05). Kontrol grubu ile diğer ozon uygulamaları arasında farklılık önemsiz olmuştur. Kuluçkanın 1., 7. ve 14. Gününde O7 grubundaki Koliform bakteri yoğunluğu kontrol grubuna göre sırasıyla yaklaşık 2.55, 2.29 ve 2.18 log kob/yumurta daha düşük bulunmuştur. Çizelge 4.3. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Salmonella yükü üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Kuluçka Periyodu (gün) K 2.39±0.015 a 2.42±0.020 a 2.51±0.030 a O1 2.18±0.035 a 2.25±0.010 a 2.29±0.015 a O3 1.83±0.035 b 1.87±0.035 b 1.94±0.015 a O5 1.50±0.020 c 1.50±0.055 c 1.68±0.035 ab O7 0.20±0.100 d 0.39±0.090 d 0.44±0.335 b P <0.001 <0.001 <0.01 a- d : Aynı sütunda farklı harfi alan ortalamalar arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (P< 0.01). K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata Kabuk Salmonella yükü üzerine ozon uygulamasının etkisi tüm periyot boyunca önemli olmuştur (Çizelge 4.3). En düşük kabuk Salmonella değeri tüm periyot boyunca O7 grubunda olmuştur. Birinci ve 7. günde kabuk Salmonella yükü kontrol ve O1grubu

31 18 arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. O3, O5 ve O7 grubu Salmonella yönünden 1. ve 7. günde kontrol ve O1 grubuna göre daha düşük değer göstermiştir (P<0.001). Kuluçkanın 14. gününde O7 grubu, sadece O5 grubu hariç diğer gruplardan daha düşük bir Salmonella yükü göstermiştir (P<0.001). Kabuk Stafilokok yükü üzerine ozon uygulamasının etkisi tüm periyot boyunca önemli bulunmuştur (P<0.001; Çizelge 4.4). En düşük kabuk Stafilokok değeri tüm periyot boyunca O7 grubunda olmuştur. Yedinci ve 14. günde kabuk Stafilokok yükü kontrol ve O1grubu arasındaki farklılık istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. O3, O5 ve O7 grubu Stafilokok yönünden tüm periyot boyunca kontrol ve O1 grubuna göre daha düşük değer göstermiştir (P<0.001). Çizelge 4.4. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Stafilokok yükü üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Kuluçka Periyodu (gün) K 2.39±0.015 a 2.41±0.025 a 2.50±0.020 a O1 2.28±0.015 b 2.32±0.015 a 2.34±0.020 a O3 2.01±0.010 c 2.06±0.015 b 2.10±0.025 b O5 1.78±0.020 d 1.83±0.050 c 1.89±0.030 c O7 1.06±0.015 e 1.19±0.010 d 1.33±0.050 d P <0.001 <0.001 <0.001 a- e : Aynı sütunda farklı harfi alan ortalamalar arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (P< 0.001). K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata Ozon uygulamasının kabuk maya-küf yükü üzerine tüm periyot süresince etkili olduğu görülmektedir (Çizelge 4.5). Kuluçkanın 1., 7. ve 14. gününde en yüksek değer kontrol grubunda, en düşük değer ise O7 grubunda tespit edilmiştir. Ozon uygulamasının kendi içerisindeki farklılıklarda istatistikî olarak önemli bulunmuştur (P<0.001). Kuluçkanın tüm periyotlarında, yumurta kabuk maya-küf yükü artan ozon uygulaması ile birlikte önemli derecede düşmüştür (P<0.001).

32 19 Çizelge 4.5. Ozon uygulamasının yumurta kabuk Maya-küf yükü üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Kuluçka periyodu (gün) K 3.13±0.055 a 3.18±0.015 a 3.24±0.035 a O1 2.62±0.040 b 2.67±0.030 b 2.71±0.025 b O3 2.28±0.030 c 2.34±0.025 c 2.38±0.040 c O5 1.57±0.030 d 1.60±0.020 d 1.91±0.030 d O7 0.41±0.065 e 0.62±0.075 e 0.71±0.065 e P <0.001 <0.001 <0.001 a- e : Aynı sütunda farklı harfi alan ortalamalar arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (P< 0.001). K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata 4.2. Yumurta Ağırlık Kaybı (%) Ozon uygulamasının, başlangıç yumurta ağırlığı 14. gün yumurta ağırlığı ve yumurta ağırlığı kaybı (%) üzerin etkisi Çizelge 4.6. da verilmiştir. Başlangıç yumurta ağırlığı 14. gün yumurta ağırlığı ve yumurta ağırlığı kaybı (%) arasında istatistikî olarak fark bulunmamıştır. Yumurta ağırlık kaybı K, O1, O3, O5 ve O7 gruplarda sırasıyla % 10.57, % 10.63, % 10.75, % ve % olarak bulunmuş olup, bu farklılıklar istatistikî olarak önemsiz olmuştur. Çizelge 4.6. Ozon uygulamasının yumurta ağırlık kaybı üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Başlangıç Yum. Ağ. (g) 14. gün Yum. Ağ. (g) Yumurta Ağ. Kaybı (%) K ± ± ± 0.22 O ± ± ± 0.22 O ± ± ± 0.22 O ± ± ± 0.22 O ± ± ± 0.22 P ÖD ÖD ÖD K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata, ÖD: Önemli değil.

33 Kuluçka Sonuçları ve Embriyonik Ölümler Ozon uygulamasının kuluçka randımanı ve embriyo ölümleri üzerine etkisi Çizelge 4.7. de verilmiştir. Denemede kullanılan yumurtaların döllülük yönünden gruplar arasında farklılık istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. Kuluçka randımanı bakımından muamele grupları %80.00 ile %84.67 arasında değişmekle birlikte, gruplar arasındaki bu farklılıklar istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. Çıkış gücü K grubunda %94.07 iken O1, O3, O5 ve O7 gruplarda sırasıyla %88.07, %91.95, %93.36 ve %90.18 olarak bulunmuştur. Muamele gruplarının embriyo ölümleri üzerine etkisi önemsiz bulunmuştur. Çizelge 4.7. Ozon uygulamasının kuluçka randımanı ve embriyo ölümleri üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar Döllülük Oranı (%) Kuluçka Randımanı (%) Çıkış Gücü (%) 1-9 gün Embriyo Ölümleri (%) gün gün K 90.00± ± ± ± ± ±0.93 O ± ± ± ± ± ±0.90 O ± ± ± ± ± ±0.71 O ± ± ± ± ± ±0.00 O ± ± ± ± ± ±0.80 P ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata ÖD: Önemli değil Civciv ÇıkıĢ Zamanı Ozon uygulamasının, civciv çıkış zamanı üzerine etkisi Şekil 4.1. de verilmiştir. Çıkışlar kuluçkanın 382. saatinde K, O3, O5 ve O7 gruplarında başlamış olup, O1 grubunda ise 384. saatte başlamıştır. Kuluçka %50 çıkış oranına kuluçkanın 388. saatinde K grubu, 390. Saatinde O1, O5 ve O7 grubu, 392. saatinde ise O3 grubu ulaşmıştır. Çıkışın oranı O5 grubunda kuluçkanın 402. saatte %100 iken, K, O1, O3 ve O7 grubunda sırasıyla %97.06, %91.12, %96.84 ve %96.44 olarak gerçekleşmiştir. Çıkışın tamamlanması, O3 grubunda 406. saatte, K, O1 ve O7 grubunda kuluçkanın 410. saatinde olmuştur. Kuluçka çıkış periyotları süresince, civcivlerin çıkış zamanı üzerine grupların etkisi önemsiz olmuştur.

34 21 Şekil 4.1. Ozon uygulamasının civciv çıkış zamanı üzerine etkisi K: Kontrol (Banzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon Civciv Büyüme Performansı Civciv başlangıç (0. gün) canlı ağırlık (CA), 10. gün CA ve oransal büyüme Çizelge 4.8. de verilmiştir. Başlangıç CA K, O1, O3, O5, ve O7. gruplarda sırasıyla 8.67 g, 8.86 g, 8.82 g ve 8.86 g olarak tespit edilmiş olup gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Civciv ağırlığı 10. gün K, O1, O3, O5, ve O7. gruplarda sırasıyla g, g, g, g ve g olarak bulunmuş olup gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Oransal büyüme K, O1, O3, O5, ve O7. gruplarda sırasıyla , , , ve olarak bulunmuş olup gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.

35 22 Çizelge 4.8. Ozon uygulamasının civciv performans ve yaşama gücü üzerine etkisi ( ± SH). Gruplar 0. gün CA 10. gün CA Büyüme Oranı Yaşama gücü (%) K 8.67 ± ± ± ±1.33 O ± ± ± ±0.00 O ± ± ± ±0.00 O ± ± ± ±0.00 O ± ± ± ±1.63 P ÖD ÖD ÖD ÖD K: Kontrol (Benzalkonyum klorit), O1: 1 ppm Ozon, O2: 3 ppm Ozon, O5: 5 ppm Ozon, O7: 7 ppm Ozon. SH: Standart Hata, ÖD: Önemli değil Civciv YaĢama Gücü Ozon uygulamasının civciv yaşama gücü üzerine etkisi Çizelge 4.8. de verilmiştir. On günlük performans süresince, bıldırcınlarda deneme gruplarında sadece K ve O7 gruplarında sırasıyla 1 ve 2 adet ölüm olmuştur. Yaşama gücü (%) K, O1, O3, O5 ve O7 grubunda sırasıyla %98.67, %100, %100, %100 ve %97.33 olarak gerçekleşmiş olup, gruplar arasındaki farklılıklar istatistikî olarak önemsiz olmuştur.

36 23 5. TARTIġMA 5.1. Yumurta Kabuk Mikrobiyal Yükü Ozon uygulaması, bu araştırmada kuluçka periyodu süresince yumurta kabuk mikrobiyal yükünde önemli düşüşler sağlamıştır. Bu sonuçlar, Whistler ve Sheldon un (1989) yumurtaya uygulanan ozonlu su ile yaptıkları çalışma ile uyumlu olduğu görülmüştür. Araştırmacılar yumurtalara ozonlu su ile muamele etmişler ve kontrol grubuna göre yaklaşık 2.84 log kob/ yumurta daha az miktarda mikroorganizma tespit etmişlerdir. Bu çalışmalar sonucunda ozon uygulaması yumurta kabuk yüzeyindeki bakteri yükünün önemli bir düzeyde düşürdüğü bildirilmiştir. Rodriguez-Romo ve Yousef (2005) ozon uyguladıkları sofralık yumurtalarda kontrol grubuna göre yaklaşık 5.9 log kob/yumurta daha düşük Salmonella bakterisi tespit etmişlerdir Yumurta Ağırlık Kaybı Araştırmamızın kontrol grubundan elde edilen %10.57 lik yumurta ağırlık kaybı Akıncı ve ark. nın (2000) kuluçkalık yumurtaların ağırlık kaybı üzerine yaptığı çalışmada elde ettikleri değer olan % 9.56 dan daha yüksek bulunmuştur. Bunun sebebi Araştırmacıların kuluçka makinesi öncesi yumurtaları 6 gün süre ile depoladıkları, fakat bizim çalışmamızda günlük yumurta kullandığımız için bu farklılık kaynaklanmış olabilir. Çünkü Saylam a (1999) göre bıldırcın yumurtalarının 7 günlük depolama sonrasında yumurta ağırlık kaybının % 0.78 olduğunu belirtmiştir. Hulet ve ark. (1987) kuluçkalık hindi yumurtalarda ideal çıkış gücü ve yaşama gücü için ağırlık kaybının yaklaşık %9.6 ila %11.5 arasında olması gerektiğini ifade etmiştir. Diğer taraftan, Hays ve Spear (1951) kuluçkalık tavuk yumurtalarında kuluçka süresinde yumurta ağırlık kaybının %6.5 ila %12 arasında olması durumunda, kuluçka randımanı üzerine olumsuz etkisi olmadığını ifade etmişlerdir. Mevcut çalışmada, yumurta ağırlık kaybı yönünden ozon muameleleri ile kontrol grubu arasındaki farklılıkların önemsiz oluşu, Whistler ve Sheldon un (1989) ozonlu su ile kontrol grubu arasındaki farklılıkların önemsiz olduğu bildirişi ile uyumludur.

37 Kuluçka Randımanı ve Embriyonik Ölümler Bu araştırmada, ozon uygulama grupları ile kontrol grubu arasında, kuluçka randımanı, çıkış gücü ve embriyo ölümleri yönünden önemli istatistikî bir farklılık alınamamıştır. Bu sonuçlar, Hrnčár ve ark. nın (2012) yumurtalara ozon uygulamasının kuluçka randımanı ve çıkış gücü yönünden kontrol grubu ile bir farklılık oluşturmadığı yönündeki bildirişleri ile uyumludur. Benzer şekilde, Bailey ve ark. (1996) ozon uygulanmış kuluçkalık broyler yumurtalarında ozon grubu ile kontrol grubu arasında kuluçka randımanı yönünden bir farklılık olmadığını bildirmişlerdir. Fakat Whistler ve Sheldon un (1989) ozonlu su uygulaması çıkış gücünü kontrol grubuna göre düşürdüğü yönündeki söylemi ile mevcut çalışma sonuçları ile uyumsuzdur. Bu farklılık, bizim uygulamamızda ozonun gaz şeklinde uygulanması, Whistler ve Sheldon un (1989) ozon uygulamasının su ile olması sonucu olabilir Civciv ÇıkıĢ Zamanı Ozon uygulanan gruplar ile kontrol grubu arasında civciv çıkış zamanı bakımından farklıklar istatistikî olarak önemsiz olması, ozon uygulamasının civciv çıkış zamanı usulüne olumsuz bir etkisinin olmadığını göstermektedir. İlk ve son civciv çıkışı arasındaki sürenin kısa olması ticari broyler işletmeleri için önemli bir kriterdir. Çıkış süresinin uzaması ilk çıkan civcivlerin kuluçka makinesinde daha fazla kalmasına ve daha uzun süre yemsiz ve susuz kalmasına neden olmaktadır. Bu da civcivlerin su kaybının artmasına ve müteakip civciv performansına olumsuz yönde etki etmesine sebep olduğu bildirilmiştir (Becker, 1960; Pinchasov ve Noy, 1993; Casteel ve ark., 1994; Bigot ve ark., 2003; Gonzales ve ark., 2003) Civciv Performansı Civciv performansı bakımından ozon uygulanan gruplar ile kontrol grubu arasında istatistikî olarak bir farklılık olmamıştır. Genel olarak, kuluçka öncesi dezenfektan uygulaması civcivlerin çıkış sonrası performansına olumsuz bir etkisi olmamaktadır (Fasenko ve ark., 2009; Copur ve ark., 2010; Aygun ve ark., 2012).