KARAÇAY-MALKAR KÜLTÜRÜNE SAHADAN KATKILAR: BIZINGI KÖYÜNDEN SÖZLÜ TARİH-KÜLTÜR DERLEMELERİ

Transkript

1 Tavkul U. Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık), s KARAÇAY-MALKAR KÜLTÜRÜNE SAHADAN KATKILAR: BIZINGI KÖYÜNDEN SÖZLÜ TARİH-KÜLTÜR DERLEMELERİ Contribution to Karachay-Balkar Culture from The Field: Oral History and Cultural Compilations from Bizingi Village Ufuk TAVKUL * Öz: Rusya Federasyonu nun Kabardin-Balkar Cumhuriyeti nde bulunan Bızıngı köyünden derlenen metinler Karaçay-Malkar halkının gelenekleri, âdetleri, yer adları, toplumsal yapıları, komşu Kafkas halklarıyla etnik ve kültürel ilişkileri ve tarihleri ile ilgili pek çok bilgiyi kapsamaktadır. Anahtar Kelimeler: Karaçay-Malkar Dili, Karaçay-Malkar Kültürü, Karaçay- Malkar Toplumsal Yapısı Abstract: Texts that have been compiled from Bızıngı which is a village of Kabardin-Balkar Republic in Russian Federation comprise plenty of data about the customs, place names, social structure, ethnic relations and history of Karachay-Balkar people. Keywords: Karachay-Balkar Language, Karachay-Balkar Culture, Karacahay- Balkar Social Structure Makale Gönderim: Kabul Tarihi: * Prof. Dr. Ankara Üniversitesi, DTCF, tavkul@gmail.com 441

2 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) 1997 yılının Ağustos-Eylül aylarında Rusya Federasyonu nun Kafkasya bölgesinde, Karaçay-Malkar halkı arasında sahadan derlemeler yapmak amacıyla bulunduğum Kabardin-Balkar Cumhuriyeti nin Malkarlılarla meskûn köylerinden biri olan Bızıngı da, Karaçay-Malkar halkının kültürünü, dilini, sosyal yapısını ve tarihini ilgilendiren bilgiler içeren çeşitli derlemeler yapma fırsatını elde ettim. Bızıngı köyünde yaşayan Tatuv Anayev, Kerim Holamhanov ve Cibril Rahayev adlı üç Malkarlıdan ses ve video kaydı aracılığıyla elde ettiğim verileri standart Karaçay- Malkar yazı dilinin imla kurallarına göre değil, Bızıngı köyünde konuşulmakta olan diyalektin ses özelliklerini dikkate alarak yazıya geçirdim. Metinlerin Türkiye Türkçesine aktarılmasında ise orijinal metinde kullanılan ifade tarzını aynen koruyarak sentaks yapısını değiştirmeden verdim. Dolayısıyla Türkiye Türkçesi metinlerde bazı cümle düşüklükleri, tekrarlar, anlam bozuklukları karşımıza çıktı. Derlenen metinlerde Karaçay-Malkar halkının gelenekleri, âdetleri, yer adları, toplumsal yapıları, komşu Kafkas halklarıyla etnik ve kültürel ilişkileri, tarihleri ile ilgili pek çok bilgi bulunmaktadır. Metinler tarih, sosyoloji, dilbilim, Türkoloji gibi farklı disiplinlerde yapılacak çalışmalara önemli katkı sağlayacak veriler içermektedir. Kabardin-Balkar Cumhuriyeti nin Bızıngı köyünden derlediğim üç farklı metin aşağıda verilmektedir. I. Derleme Tarih: 31 Ağustos 1997 Yer: Bızıngı / Kabardin-Balkar Cumhuriyeti / Rusya Federasyonu Derleme Yapılan Kişi: Tatuv Anayev Derlemeyi Yapan: Ufuk Tavkul Doğum Tarihi: 1924 Baba Adı: Ortabay Anne Adı: Cankuş Metin (Karaçay-Malkar Türkçesi) Kelin keltirgen zamanda kelinni asuwlu kiyimi boluyidi. Baş awu boluyidi. Xalqġa bılay közlerin candırıb qaramaġanlay, bılay namıs bla keltirgen, baş awu bla keltiriyelle. Toy boluyidi, oyun boluyidi. Tutuşuw da boluyidi. Taş atuw, qoltaş deyle, ol oyun boluyid. At bla çabışıb börk alġan deyle, çabıb barġallay jerden börk alġan, allayları boluyid. Juwuq ölse keliyille, birbirlerin tanıyille, birbirleri bilâ aruw niyetde, jaraşuw adet bilâ birbirlerine ömür ömürde tatlı juwuq bolur qalır üçüññe qol beriyille, qol alıyille. 442

3 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL Qatın alġan zamanda, söleşip, qız jaşnı bilib, jaş qıznı bilib, birbirleri bilâ tamam aqılları toxtaşxandan sora nekâh degenni etiyille. Nekâh etgenden sora keltirib, ol oyunnu, ol toynu kelin kelgenden sora etiyille. Til tutxan, endi ol a keslerini ortasında. Qıznı anası kelin kelgenley qıçırıb kulaġıññı saññıraw eterge mi kerekdi deb, bir kesek köbge da til tutdurtiyelle qıznı atası anası. Da endi bu kelgenden sora quru til tutub turġannı ne keregi bar edi, jumuş etsin, üyde qararıqġa da qarasın deb, jeññilirek til tutxannı da açiyelle. Añña da bet namıs bolıyedi, sıy bolıyedi. Quru qurulay bir da bolmıyedi. Endi, söz üçüññe kiyow keldi da, kiyow körüne keled. Ma anı tögereginde qızla da bolıyelle, kiyownu qayın qızları. Ala da börkün alıb, urlaġan deyille, anı börkün alıb daġıda başına salıb qoyıyelle. Ol urlaġan alıb dump etib ketmiyille. Ol börknü wa sıyı bolıyedi. Ma bu bizni elibiz jaşaġan jerge, bılayġa allın zamanda Iştantı deb bolġandıla. Iştantı deyek, ertdegi atı. Şöndü elni atın aytıb qoyalla. Ma bu arı janında, bu biçen etilgen jerlege, alayga Çeget deyle. Söz üçüññe, andan örge bara barıb Tıppırgı deb daġıda bıllay palyana bardı, jer. Añña Tıppırgı deyle.beri janında palyanaġa Juwuşxu deyle. Andan örge ötüb a Bek Kam deyle. Andan örge ötüb a Üreyli deyle. Sora andan örge wa çıran toxtab qaladı. Bılayda allın jaşab bolmaġandı. Otuzaltınçı jılġa deri bılayda el bolmaġandı. Ma mundan bizge taşadadı, andan ırxı kelib, köb üyleni suwnu eki janında xalq jaşaġanda, ol ırxı üyleni basxandan sora bılayı qorqunçsuzd deb, alaydan beri köçürelle, ma bılayġa köçürelle. Anı başında Şıqı degen köçürülürge başlaġan zamanda, Kiçi Malqa deb Elbruznu tübünde, arı köçürürge başlayla da, sora köçürgendile bir elli üynü. Andan arı köçürürge başlaġanda, uruş çıġarġa başlaġandan sora, ol qalınıb qaladı, ansı bizni da arı köçüriyelle. Xolam deb a ullu el, ol zamanda biz nesin bileyik jeti jüz üy bolıyid diyedi. Bılayda bu suw boynunda Usxuru bolsun,bızıññısı bolsun, Şıqısı bolsun, Xolamı bolsun, Xolam köb bolġandı. Bızıññıda jüz bilâ jıyırma üy bolġandı. Şıqıda üşjüz bla üş jıyırma üy bolġandı. Usxurnu wa bilmeyme. Usxur aladan azıraq bolsa kerekdi. Endi tawlanı atlarına, söz üçüññe Ştewet deyle mıñña. Ol nemege Uttor deyle, bu janında ol jütüge Işxıldigen deb atı alay bolad. Bizge beri aylaññañña, bizniça Jaññı Taw deyle. Exsi atı Jaññı Taw deb qoyalla. Andan bu beri taşalarında köbdü atları bolġanla. Dıx Taw deyle. Dıx Taw belgilidi. Başına çıqsañ barınnan da biyik ol toxtaydı. Munu artında daġıda bizge taşadad, neme deyle, Aq. Ol da bek ullu taw. Qatın Taw Jaññı Tawnu bir müyüşüdü. Andan kelib Şawalanı Mollanı irklerin sürgendile Ebzele. Ebzele irklerin sürgen zamanda qaytıb, birewlen qoşxa qaytxanlay, Molla urub qoyġand deyle. Ol mında qalġan malla altı jüz irkdile. Mallanı awdurub ketgendi. Ekinçi qaytıb kelib ol ölügnü 443

4 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) alır üçüññe, ol ölügnü başı teñli bir altın bereyik deb aytıyelle deyd. Ol ölügnü wa açuwu kelgelle tutxalla başın kesib bu suwġa atıb iygendile. Mıllıġın a üzmez bla bastırıb, üzmezde turub turġandı. Başın tileb ketgende başı wa coq. Tabıġız başın, tüz başı qallay bir ese allay bir altın bereyik deb ol Ebzele söz bergende başı tabılmaġandı. Qalġan mıllıġın a, köb alġan esele da, az alġan esele da mında Süyünçları deb kinyajestva, ma Bızıññını kinyajestva, ala alġandıla deb aytuw alay ketgend. Qallay bir alġanın a bilmeyme, xapardan eşteme ansı biz anı nesin bileyik, ol ertderek bolġandı, vlast da kelginçi. Bizni ata bababızdan aytıb kelgelleri, bek alġa quralġanıbız, Anaları deb nek aytılġand? Ertde bizni bek allın duqumubuz Duquşları deb alay jürülüniyedi, ertde, bu jazuw bolġunçu. Sora ala kesleri Çegemde jaşaġandıla, Buluññu janında. Anda bizni jeribiz da bolub turġandı, vlastxa deri. Anda eki tuqum birbirleri bilâ, uruş bla başlanadı, birbirin qırıb başlaġanda bir buwaz qatın qaçıb annan beri kelib, ma bu Şıqı degen jerde, bılay biçen jıyılġan jerge kirib, anda jatıb qaladı, elge kelmeyd da. Ol keçe jaş tabıb qaladı. Buwaz qatın qorqub qaçıb kelib, jaş tabıb qaladı. Ertden bilâ tişiruwla, suw alġança, buzow qıstaġança allay bıllay etgende, qatınnı körelle. Qatılla baralla, alalla munu, keltirelle, tınçaytalla tişiruwla. Xar keregine jarayla. Soralla munu, qaydan kelgense bu xal bilâ. Endi wa men arı barmayma, mında qalama. Mında qalama degen zamanda, elge alayıq, üy işleb bereyik, el çleni bolub qal degen zamanda, oġay ol men jaş tabxan jerde üy işleb berigiz deb aytxand deyle. Ma Anaları bolġan jer, bılay sırt üsünde. Jaş ullu bolġunçu ol kelin erge da barmaġandı. Jaş ullu bolad, jaşnı atına Temir deb atayla. Kesi wa küz artında suwuq zamanda tuwub, sabiy ölmey qalġañña atına Temir atab qoyalla da, ullu bolġan zamanda jaşxa qatın alalla. Jaşxa qatın alġanda altı qız, eki da jaş tuwadı, ol Temirni qatınına. Sora munu daġıda jazuw arı-beri başlaġan, axa duqumu kim, qalay aytayıq. Anaları deb, sora Anayev deb, biz andan sora ol at bla ma alay qalabız. Bügünlükde wa, bügün altmış-jetmiş üyge jetebiz biz Anaları. Endi qoşulġan bolur. Analadan bilgen xaparım oldu. Çeviri (Türkiye Türkçesi) Gelin getirildiği zaman gelinin güzel elbisesi oluyordu. Başörtüsü (şalı) oluyordu. Halka böyle gözlerini dikip bakmadan, böyle saygı (hürmet) ile getiren, başörtüsü ile getiriyorlardı. Düğün oluyordu, oyun oluyordu. Güreş de oluyordu. Taş atma, el taşı diyorlar, o oyun oluyordu. Atlarla koşuşturup kalpak alma diyorlar, koşarken yerden kalpak alma, öyleleri oluyordu. Akraba ölse geliyorlardı, birbirlerini tanıyorlardı, birbirleri ile güzel niyette, âhenkli (uyumlu) âdet ile birbirlerine ömür boyu iyi akraba olarak kalmak için el sıkışıyorlardı. Evlendiği zaman, konuşup, kız delikanlıyı bilip, delikanlı kızı bilip, birbirleri ile fikirleri tamamen uyuştuktan sonra nikâh kıyıyorlardı. Nikâh kıydıktan sonra getirip, o oyunu, o düğünü gelin geldikten sonra yapıyorlardı. 444

5 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL Dil tutmak, şimdi (artık) o kendilerinin arasında. Kızın annesi gelin gelince bağırıp kulağını sağır etmesi mi gerek diye, bir az uzunca süre de dil tutturuyorlardı kızın babası annesi. Artık bu geldikten sonra yalnızca dil tutup durmanın ne lüzumu vardı, hizmet etsin, evde bakılacağa da baksın diye, daha çabuk dil tutmasını da açıyorlardı. Ona da şeref hürmet oluyordu, saygı (prestij) oluyordu. Kuru kuruya hiç olmuyordu. Şimdi mesela damat geldi, damat görünmeye geliyor. İşte onun etrafında kızlar da oluyordu, damadın baldızları. Onlar da kalpağını alıp, çalmak diyorlardı onun, kalpağını alıp yine başına koyuyorlardı. O çalmak alıp kaybedip gitmiyorlardı. O kalpağın itibarı (prestiji) oluyordu. İşte bu bizim köyümüzün yaşadığı yere, buraya eski (önceki) zamanda Iştantı demişler. Iştantı diyorduk, eski adı. Şimdi köyün adını söylüyorlar. İşte bu öte tarafında, bu ot biçilen yerlere, oraya Çeget diyorlar. Mesela, ondan yukarı gidip Tıppırgı diye yine böyle çayırlık var, yer. Ona Tıppırgı diyorlar. Beri tarafında çayırlığa Juvuşhu diyorlar. Ondan yukarıya geçip Bek Kam diyorlar. Ondan yukarı geçip Üreyli diyorlar. Sonra ondan yukarısında ise buzul dayanıyor. Burada eskiden yaşamamışlar. Otuz altıncı yıla kadar (1936) burada köy yokmuş. İşte buradan bize kuytudadır (görünmüyor), oradan sel gelip, çok evleri ırmağın iki yanında halk yaşarken, o sel evleri bastıktan sonra burası tehlikesizdir diye, oradan buraya göçürüyorlar, işte buraya göçürüyorlar. Onun başında (yukarı tarafında) Şıkı denen (köy) göçürülmeye başlandığı zamanda, Kiçi Malka diye Elbruz un dibinde (eteğinde), oraya göçürmeye başlıyorlar da, sonra göç ettirmişler elli evi. Ondan sonra göç ettirmeye başladıklarında, savaş çıktıktan sonra, o kalıp gidiyor yoksa bizi de oraya göç ettiriyorlardı. Holam diye büyük köy, o zamanda biz her şeyini biliyorduk yedi yüz ev vardı diyordu. Burada bu ırmak kenarında Ushur olsun, Bızıngı olsun, Şıkı olsun, Holam olsun, Holam çok (kalabalık) olmuş. Bızıngı da yüz yirmi ev varmış. Şıkı da üçyüz altmış ev varmış. Ushur u ise bilmiyorum. Ushur onlardan daha az olsa gerek. Şimdi dağların adlarına, mesela İştevet diyorlar buna. O şeye Uttor diyorlar, bu tarafındaki o sivriye Işhıldigen diyorlar. Orada yaban mersini (ışhıldı) yetişiyor da onun için Işhıldigen diye adı öyle oluyor. Bize doğru dönene, bizim dilde Jangı Tav diyorlar. Eski adı Jangı Tav diyorlar. Oradan bu beri kuytularında çoktur adları olanlar. Dıh Tav diyorlar. Dıh Tav meşhurdur. Başına çıksan hepsinden de yüksek odur. Bunun arkasında yine bize kuytudadır, şey diyorlar, Ak. O da çok büyük dağ. Katın Tav Jangı Tav un bir köşesidir. Oradan gelip Şavalar ın Molla nın koçlarını çalmışlar Gürcü-Svanlar. Svanlar koçlarını çaldığı zamanda dönüp, birisi ağıla dönerken, Molla vurmuş diyorlar. O burada kalan hayvanlar altı yüz iğdiş edilmiş koçturlar. Hayvanları (dağdan) aşırıp gitmiş. 445

6 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) Tekrar dönüp gelip o ölüyü almak için, o ölünün başı kadar altın verelim diye söylüyorlardı diyor. O ölünün ise öfkesi gelenler tutmuşlar başını kesip bu ırmağa atmışlar. Gövdesini ise kuma gömüp, kumda durup durmuş. Başını istediklerinde başı yok. Bulun başını, başı ne kadar ise o kadar altın verelim diye o Svanlar söz verdiklerinde başı bulunamamış. Kalan cesedini ise, çok aldılarsa da, az aldılarsa da burada Süyünçler diye beyler, işte Bızıngı nın beyleri, onlar almışlar diye söylenti öyle gitmiş. Ne kadar aldığını ise bilmiyorum, hikâyeden duyuyorum yoksa biz onun nesini bilelim, o eskiden olmuş, (Sovyet) hükümeti de gelmeden. Bizim ecdadımızdan (beri) söyleyip geldikleri, ilk önce ortaya çıkışımız, Analar diye niye söylenmiş? Eskiden bizim en önceki soyumuz Dukuşlar diye öyle yürütülüyordu, eskiden, bu yazma olmadan. Sonra onlar kendileri Çegem de yaşamışlar, Bulungu tarafında. Orada bizim toprağımız da varmış, (Sovyet) hükümetine kadar. Orada iki sülale birbirleri ile, savaşa başlanıyor, birbirlerini yok etmeye başladıklarında bir hamile kadın kaçıp oradan buraya gelip, işte bu Şıkı denilen yerde, böyle kuru ot yığılan yere girip, orada yatıp kalıyor, köye gelmiyor da. O gece erkek çocuk doğruyor. Hamile kadın korkup kaçıp gelip, erkek çocuk doğuruyor. Sabahleyin kadınlar, su almak gibi, buzağı kovalamak gibi öyle böyle yaparken, kadını görüyorlar. Kadınlar gidiyorlar, alıyorlar bunu, getiriyorlar istirahat ettiriyorlar kadınlar. Her ihtiyacını görüyorlar. Soruyorlar bunu, nereden geldin bu hal ile. Artık ben oraya gitmiyorum, burada kalıyorum. Burada kalıyorum dediği zamanda, köye alalım, ev yapıp verelim, köyün üyesi olup kal dedikleri zamanda, hayır o benim erkek çocuk doğurduğum yerde ev yapıp verin diye söylemiş diyorlar. İşte Analar ın olduğu yer, böyle yamaç üzerinde. Delikanlı büyüyünceye kadar o gelin kocaya da varmamış. Delikanlı büyüyor, delikanlının adını Temir koyuyorlar. Kendisi ise sonbahar ardında soğuk zamanda doğup, çocuk ölmeyip kaldığı için adını Temir koyuyorlar da, büyüdüğü zaman delikanlıyı evlendiriyorlar. Delikanlıyı evlendirdiklerinde altı kız, iki erkek çocuk doğuyor, o Temir in karısından. Sonra bunun yine yazma öte-beri başladığında, peki soyu kim, nasıl söyleyelim. Analar diye, sonra Anayev diye, biz ondan sonra o isimle işte öyle kalıyoruz. Günümüzde ise, bugün altmış-yetmiş eve varıyoruz biz Analar sülalesi. Şimdi artmıştır. Analar hakkında bildiğim hikâye odur. II. Derleme Tarih: 31 Ağustos 1997 Yer: Bızıngı / Kabardin-Balkar Cumhuriyeti / Rusya Federasyonu Derleme Yapılan Kişi: Kerim Holamhanov Derlemeyi Yapan: Ufuk Tavkul Doğum Tarihi: 1936 Baba Adı: Kurmanaliy 446

7 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL Metin (Karaçay-Malkar Türkçesi) Bizni tuqumubuz Xolamxalları, allın Xolamxanları da bolmaġandıla, qalay bolġanın da bilmeyme, Şayi deb bardı, bılay töben canında, anı töben canında, bılay qaya tübünde caşab bolalla bıla. Jaşap bolalla da, qartlanı aytxanı alay, aladan eşitgenimi aytama, sora bılaġa ölet kiredi. Qırılıb boşayla bıla, alayda qırılıb boşayla, jaññız buwaz qatın qaladı. Ol endi ne amal eteyim, ne madar eteyim dep, amal ete keted da sora bu Şayi qolnu içi bla qalaylay bariyise da Xolamġa baradı, Oġarı Xolamġa. Oġarı Xolamġa barad da sora bu anda sabiy tabadı. Sabiy tabxandan sora, alan munu atına ne atayıq deb alay jıyılıb, adamla nemetgen zamanda, da Xolamda tuwġandı, Xolamnı xanı bolsun deyle da, alayda muñña Xolamxan atayla. Atayla da, bu öse keted, oynarça bolad da, sora çıġıb sabiyle bla oynay turġallay birin, ne bileyim jilatxan mı etedi, urġan mı etedi, andan qaruwluraq mı boladı, sora anı wa atası çıġad da, anası mı çıġadı, qaydan kelgen baştaq da mında neme bolub, alay bolġun, bılay bolġun deyd da qarġış etedi bu muñña. Bu ketedi anasına. Anam men qaydan kelgemme, kimme men, meni atam qayda, atam kimdi deb sorad da bu aytırġa unamayd. Ayt, aytmasañ, aytmay aytdırmay qoyarıq tülme, qaydan çıqġamma deyd da sora qadala keted da, aman kün kelsin anı başına, sañña munu aytxan deyd da bu boluşun boluşunlay aytıb qoyadı. Bu alaydan anasın da alad da ma bılayġa keled dewçelle, ma bılay Çıbır Durkula deyle, ol vışkanı beri allına. Alayġa keled da, alayda balagançıq salad. Balagançıq salad da, sora turad turad da qış suwuq bolad da, sora künnümnü köred dep alay aytuwçelle bılayda, eksi Bızıññını. Teyri bılaydan alayı cılıraq bolur deb arı köçed deydi ol. Arı köçed da alayda da bir gıtıçıq işleyd, anda jaşay bolad da sora munu tögeregine kelib başlayla adamla. Tübünden endi, jer taqırlıq ete bolur deb beri süre, beri süre, kimni başı qayda qalsa da anda üyçük kibik işleb, alay jaşab bolalla da, sora bu, aytuwlarına köre, bu bılayda üyleññen da eted. Andan sabiyle da bolalla. Sora annan bir qawumu mında jaşab bolalla. Arı beri ketmeyle. Sora, endi bu Xolamxanları degeniñ üç atawulġa bölünelle. Gidiları deyle, Qulaqları deyle, Geduwları deyle. Sora Geduwladan, ala qarındaşladan jayılġandıla ansı annan da başxa jerden kelib neme bolmaġandıla bıla, ol adamdan jayılıb qalġandıla Xolamxanları deb. Sora eksi Bızıññıda caşay ketib, Geduwladan bir qarındaş, ol mından köçüb Argudañña ketib kaladı. Argudanda Xolamxanları deb aytdırmayd da, Geduwları deb aytdırıb qoyadı. Alay jazılalla, şöndü da alay jazılalla ala. Qabartıda Argudan deb ullu el bardı, Qabartı el. Aladan jayılġalla bla juwuqluq jürütüb turabız şöndü. Ala wa Qabartılı bolġandıla. Aziyadan qaytıb kelgelli beri ala bla juwuqluq jürütüb turabız. Biz da barabız, ala da kelelle beri. Xolamxallanı üsünden bilgenim oldu. Çeviri (Türkiye Türkçesi) Bizim soyumuz Holamhanlar, önceleri Holamhanlar da değillermiş, nasıl olduklarını da bilmiyorum, Şayi diye (yer) var, böyle aşağı tarafta, onun aşağı tarafında, böyle kaya dibinde yaşıyorlarmış bunlar. Yaşıyorlarmış da, yaşlıların söylediği öyle, onlardan duyduğumu söylüyorum, sonra bunlara salgın hastalık giriyor. Yok olup 447

8 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) gidiyorlar bunlar, orada yok olup tükeniyorlar, yalnız (bir) hamile kadın kalıyor. O artık ne çareye başvurayım, ne çare edeyim diye, çaresine bakıp gidiyor da sonra bu Şayi kanyonunun içinden nasıl gidiyorsa da Holam a gidiyor, Yukarı Holam a. Yukarı Holam a gidiyor da sonra bu orada çocuk doğuruyor. Çocuk doğurduktan sonra, Alan bunun adını ne koyalım diye öyle toplanıp, insanlar şey ettikleri zamanda, İşte Holam da doğmuş, Holam ın hanı olsun diyorlar da, orada buna Holamhan adını veriyorlar. Veriyorlar, bu büyüyor, oyun çağına geliyor da, sonra çıkıp çocuklarla oynarken birini, ne bileyim ağlatıyor mu, vuruyor mu, ondan daha güçlü mü oluyor, sonra onun babası çıkıyor da, anası mı çıkıyor, nereden gelen piç de burada şey olup, öyle olasıca, böyle olasıca diyor da beddua ediyor bu buna. Bu gidiyor annesine. Anne ben nereden geldim, kimim ben, benim babam nerede, babam kimdir diye soruyor da bu söylemek istemiyor. Söyle, söylemezsen, söylemeden söyletmeden bırakmam, nereden çıktım diyor da sonra ısrar ediyor, kötü gün gelsin başına, sana bunu söyleyen diyor da bu olanı biteni anlatıyor. Bu oradan annesini de alıyor da işte buraya geliyor diyorlardı, işte böyle Çıbır Durkular (hayvan ağılları) diyorlar, o kulenin bu tarafına önüne. Oraya geliyor da, orada kulübe yapıyor. Kulübe yapıyor da, sonra duruyor duruyor da kış soğuk oluyor da, sonra güney yamacı görüyor diye, öyle söylerlerdi burada, eski Bızıngı yı. Vallahi buradan orası daha sıcak olur diye oraya göç ediyor diyor o. Oraya göç ediyor da orada da bir barınak inşa ediyor, orada yaşıyor da sonra bunun çevresine gelmeye başlıyorlar insanlar. Aşağı taraftan artık, toprak az geliyor diye buraya süre, buraya süre, kimin başı nerede kalsa da orada küçük ev gibi (bir şey) yapıp, öyle yaşıyorlar da, sonra bu, söylediklerine göre, bu burada evleniyor. Ondan çocuklar da oluyorlar. Sonra ondan bir bölümü burada yaşıyorlar. Öteye beriye gitmiyorlar. Sonra, şimdi bu Holamhanlar dediğin üç soya bölünüyorlar. Gidiler diyorlar, Kulaklar diyorlar, Geduvlar diyorlar. Sonra Geduvlardan, onlar kardeşlerden yayılmışlar yoksa oradan da başka yerden gelip şey olmamışlar bunlar, o adamdan yayılmışlar Holamhanlar diye. Sonra eski Bızıngı da yaşayıp, Geduvlardan bir kardeş, o buradan göç edip Argudan a gidip kalıyor. Argudan da Holamhanlar diye söyletmiyor da, Geduvlar diye söyletiyor. Öyle yazılıyorlar, şimdi de öyle yazılıyorlar onlar. Kabardey de Argudan diye büyük köy vardır, Kabardey köyü. Onlardan yayılanlar ile akrabalık yürütüyoruz şimdi. Onlar ise Kabardey olmuşlar. Asya dan (sürgünden) dönüp geleli beri onlarla akrabalık yürütüp duruyoruz. Biz de gidiyoruz, onlar da geliyorlar buraya. Holamhanlar hakkında bildiğim odur. III. Derleme Tarih: 31 Aġustos 1997 Yer: Bızıngı / Kabardin-Balkar Cumhuriyeti / Rusya Federasyonu Derleme Yapılan Kişi: Cibril Rahayev Derlemeyi Yapan: Ufuk Tavkul Doğum Tarihi: 1926 Baba Adı: Soltan 448

9 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL Metin (Karaçay-Malkar Türkçesi) Qatın Tawnu üsünden bilgenim oldu. Alġın zamanda Gruzinlile bilâ biznikile bir kesek birbirlerine çabıb bolġandıla. Malqarlıla mal kütgen, mallı xalq bolġandı. Ebzelede allay bir baylıq bolmaġandı. Çabuwluq bla jaşayaraq bolġandıla bizge juwuqları. Bıla kelgelle da, beri çabxanla da, endi Tawlula deyle bizge, Tawlula malların saqlab bolġandıla. Mallanı süre başlaġan zamanda atxanla da caralı etgenle bir Ebzeni. Munu elte barġanda Sarı deb jer bardı, tawnu beri allında. Alayda ölgendi bu. Alayda ölgend da, bastırġan ne ese da ol tiyrede etgendile, alaylada bastırġandıla. Arı awduralmaġandıla, Ebzele kesleri. Sora munu qatını bolġandı. Men erim ölgen jerde öllükme, erimi beri nek keltirmegensiz degend da kele kelgend da awuşdan beri awalmaġanlay alayda ölgendi qatın, ıfçıqda ölgendi qatın. Munu atı annan sora ol qatın ölgen taw, Qatın Taw deb andan atalġandı. Xapar da az türlü bolmaydı. Kim ötürük deybiz, kim kerti da deybiz. Otxa, mal sürgendile da qazan asxandıla. Qazan asxandıla da, sora bişirib otdan alıb aşarġa başlaġanda endi tawlulanı adetleri alaydı, beg alġa jaworunnu alıp, tamata adam jaworunnu açıb bılay süyegine qaraġan töredi. Süyegine qaraġan zamanda sora ollahiy baruw kerekdi, qoşxa jaw çabxandı deb alay aytxand deydile, Qarabiy Sarıbiyden biri aytxandı, süyekge qarab. Qoşxa jaw çabxandı baruw kerekdi degende, sora anda atlaññanda, qartları aytad, ay jaşla deb aytxand deyle, Ebzele jaworuñña bek ustalla degendi. Ala da qararla degendi, bilirle degendi. Atlarıġıznı iyerlerin allın artına burub salıġız degendi. Nek degende, jaworunda ol ters kögüztürükdü, alay bolsa. Ansı tüz salıb barsaġız kelelle ekewlen quwġuñña, saqlarġa kerekdi deb sizni saqlaġan eterikdile deb aytxand deyd. Sora bıla ol tamata aytxança tersine aylandırıb salalla da iyerleni, tebreyle. Ebzele bir malnı soyub, bişirib atlana bolġandıla. Jaworuñña qaraġan zamanda bizge kişi da kelmeydi, eki atlı çıqġandı, ala da beri bizni canıbızġa kelmeyle. Tersine atlanıb çıqġan atlılalla deb aytxand deyle Ebzeleni tamatası. Ketüw kerekdi, qorquw joqdu deb ketib bara barġanla sora. Jetgelle Qarabiy da Sarıbiy da sora ol ketib barġan Ebzeleni, ızlarından atxandıla da, alayda Ebzeleni qırġan da, öltürgen da etgendile., mallanı da qaytarġandıla. Sürüwçüleden birin qolların artına baylap, çıpıñña baylab bolġandıla qoşda. Ebzele alay etib ketgendile. Ollahiy birin ötürük aytmasam, uyatlıġın kesib awzuna qabdırıb ketgendi ol. Bıla da öltürgendile Ebzeleni, mallanı da sıyırġandıla qaytarġandıla. Ebzele çaba turġandıla. Jaş bolġandı qoylanı qıyırında da, jatıb bolġand da, ollahiy qoşda jatıb turġan biznikileden da öltürgendile, sora tamataları Ebzeleni, endi bılaġa eterni etgenbiz degend da, kelib bıqıda qaymaq bolġand da qaymaqdan alıb jalay barıb, hey aman tawlu, sawuġuz beri çıġıġız deb hılikke etgença alay bolġandı, qaması jıltıray. Biznikileden biri saw bolġand da, ay közün a igi tutmayd deb ol jıltıraġannı atxand da kindiginden oq tiygend Ebzeleni tamatasını. Alayda bizden toġuz-on adamnı öltürgendile Ebzele. Tamataların alayda biznikile öltürgendile. Murdar Istawat deb ıstawatnı atına alay ataġandıla artda. Bügün da alay aytalla. Artda ol Ebzeni keltirib mında asıraġandıla, gulla bla asırab bolġandıla elde. 449

10 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) Çumnan minçaq sıfatlı etib köz tiymezge deb taġıb bolġandıla, ol jarayd deb. İnanda çabıb kelgen atlıladan busaġat abınırça eteyimmi deb aytxand dey birewlen. Da qalay eterikse quruġan tıpırıñ, çabıb kelgen atnı abınırça degend da. O, seyir aruw çabadı alan, qara ol atxa, ay anasını seyir aruw çabad degend da ol at abınıb ketgend deyd. Qalay köz tiydirdiñ sen añña degende, alaydı köz tiygen deb aytxand deyd. Ögüzle cegilib kele bolġandıla da, bek az da kelgen ögüzlege alanı da toxtatayım mı deb aytxand deyd. Toxtatırsa da toxtat degende, Allah seyir aruw ögüzle, tab cegilib kelelle degende toxtamaġand deyd ögüzle. Anası qatını bolluq çomaçası çumdandı ansı közüm tiyerigedi degendi. Anı sebepli çumnu jürütgendile. Çumnu aġaçınnan sabiyçikge da bılay minçaqçıq kibik etib, teşikçik etib boynuna taġıb bolġandıla. Aruw qızġa da taġıb bolġandıla. Xawxazi qayada bitedi, kündüm qayada bılay cokkuçuq bolub bitedi. Men kesim gitçe caşçıq bolub qayalaġa minib jıyıb kelüwçenme men. Sora munu kesin a awanada qurutalla, küññe salmayla. Awanada qurutalla da bılay uwsañ sora uwaq bolub qaladı uwalıb. Uwaq bolad da añña eritilgen sarı caw qoşalla. Sora jumurtxanı sarısın qoşalla. Qoşalla da üçüsün da qatıştıralla da, qatıştırġanda bılay köm kök bolad, sarı cawça caw sıfatlı, kök bolad, cumuşaq kök. Sora caraġa wa sürtelle da, tawuqnu qanatı bla juwalla. Ertden bir salalla, tüşde juwub jaññıdan salalla, iññirde bir, üç kere aparatsiya etelle anı bla. Suwnu qaynatıb, suwutub, jılımdıq suw bla juwalla. Men jaşawumda körgen zatımdı ol. Qartla bılay bizniça olturġan zamanda tobuqlarıma tiyanıp, awzummu açıb tıññılaġan jaşçıqma. Ülgüge aytxan zamanda kim kibik bolurem, Allah biledi, bılay söz aññılaġan jaşçıqma men ol zamanda. Lewan şayıxnı xaparı deb aytuwçuyelle ala. Bu Analanı tübünde Bayrım deb jerçik bar, bılay özen jerçik. Lewan şayıx jıyını bla bılay Malqardan awa kelgend da dewçelle, alayda solub bolġand jıyını bla dewçelle. Bızıññıġa qarab turġand, Bızıññını başınnan enişge. Bir erkeguruw çıġıb qolunda juġarın alıb, kündümde saballada suwnu kese, suwnu jibere, bılay enişge kele kelib, bılayda taş köpür bilâ çegetge ötüb, çegetde biçelliklede suwnu alışındıra, salınır jerge sala, el köpür bla ötüp kelgenine qarab turġand ol şayıx, Lewan şayıx. Ol alay aytxand dewçelle, bu el bılaydan qurub ketginçin bu elge aşlıq kirmez deb aytxand dewçelle, Bızıññıġa. Daġıda alay aytxand dewçelle, kökde janı bolmaġan temir quşla uçxan zaman bolu, jerde at ögüz tartmay arbala kesleri barġan zaman bolu. Oquwçu uwaq soxta köb bolu, anası aytxannı qızı etmegen, atası aytxannı jaşı etmegen zaman da bolu. Alay jaşay turġan zamanda bir uruş çıġar deb aytxand deydi, künbatışdan bir qıral çabar, asker çabar, künçıġışdan da añña qajaw turġan bir asker qobar. Elni axşısı, igi jaş bolub, igi kişi bolub elde qalmaz, askerge alılla, qırılılla anda. Xorlaw künçıġışdan qobxan askerde qalır deb aytxand dewçelle. Men sabiy zamanda tıññılab turġan jaşçıqma. Ol zamanda ne uruş, ne allay, ne bıllay qayġı joq, tınçlıq zaman ed. Sora xorlaw künçıġışdan qobxan askerde qalır deb aytxand dewçelle. Annan sora bu elni quruturla deb aytxand dewçelle, bizni elibiz Bızıññını. Mınnan köçürüle keterle, ketergenden sora bir awuq zamannan sora, ölgen ölse da qalġanı 450

11 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL sawlay qaytırıqdıla. Bılayda oġay, enişgeraqda bir jaññı el salırla deb aytxand dewçelle, ma bu elge. Mıñña büsüremegelley tardan enişge çıġıb ketgelle da bolu deb aytxand dewçelle, qaytxannan sora. Ol da bolġand. Endi anı ayta kelgenim, men sabiy zamanda ol xalni tıññılab turup, alanı barın da közüm bla körüb, qolum bla tutxan işlelle bıla. Bek seyir alamat, şayıx alanı aytxan zamanda munu jıyınına alay etgelle deyd, alan xarib şayıx qart bolġand, sant bolġand da, ne ese da ayta turadı ansı kökde janı bolmay temir quşla qalay uçarla. Ne at ögüz cekmey a arba qalay barrıqdı degend deb bolġandıla tögeregindegile. Arbala degen a bıla bolġandıla, ot maşinala, samolotlaġa aytxandı temir quşla deb a. Alanı barın da men körgemme közlerim bla. Kesim eştib turġan sabiy, men, qolum bla kördüm alanı men barın da. Endi degendi, biz alanı barın da qolubuz bla tutduq, közübüz bla kördük. Annan qaytxannan sora eki jiyirma jılġa bek tınç jaşarıqdıla deb alay aytxand deyle, Lewan şayıx. Eki jıyırma jıldan sora wa allay uruş başlanırıqdı degendi, endi anı körmey turabız. Allay uruş başlanırıqdı deydi, bu özellede mal adam janıwar qallıq tüld deb aytxand dewçelle. Malnı urluġu, adamnı urluġu bu tawlada qallıqdı, taw işlerinde. Urluġu qallıqdı anı da ansı bıla da sawlay oġay deb alay aytxand dewçelle. Ma anı körmey turabız. Ol qalıb turadı. Qalġanın biz anı, Allahu Taalanı buyruġu ese da, Allahu Taaladan kelgen keleçi ese da, ma ol adam alay aytıb ketgend, ma biz anı körüp kelebiz. Jalan da körmegenibiz ol men artda aytxançıq, ma oldu. Beg artda ekewlen qallıqdı deb aytxand deyle, eki erkeguruw, biz a nek turabız beri tişiruwla içine kirib, uruşxa ketdik deb ekisi da bara barrıqdıla da, bütew elde buzuluwnu qırıluwnu körgen bilâ, da biz da jaşab ne eteyik, annan ese men seni urayım, sen a meni ur dep ekisi da birbirin urup qoyarıqdıla deb aytxand dewçelle. Ma anı Allah kögüztmesin. Şöndügü nizam bu qıralda bılaylay barrıqdı deb men ışanalmayma. Çeviri (Türkiye Türkçesi) Katın Tav (Kadın Dağı) hakkında bildiğim odur. Eski zamanda Gürcüler ile bizimkiler bir parça birbirlerine saldırıyorlarmış. Malkarlılar hayvan güden (yetiştiren), varlıklı halk imiş. Gürcü-Svanlar da o kadar zenginlik yokmuş. Yağmacılıkla yaşıyorlarmış bize yakın olanları. Bunlar gelmişler de, buraya saldırmışlar da, şimdi Dağlılar diyorlar bize, Dağlılar hayvanlarını korumuşlar, hayvanları sürmeye (kaçırmaya) başladıkları zamanda ateş etmişler de yaralamışlar bir Svan ı. Bunu götürürken Sarı diye yer var, dağın bu tarafında önünde. Orada ölmüş bu. Orada ölmüş de, ne ise de o mahalde gömmüşler, oralarda gömmüşler. O tarafa aşıramamışlar, Svanlar kendileri. Sonra bunun karısı varmış. Ben kocamın öldüğü yerde öleceğim, kocamı buraya niçin getirmediniz demiş de gelmiş geçitten bu tarafa aşamadan orada ölmüş kadın, dağ geçidinde ölmüş kadın. Bunun adı ondan sonra o kadının öldüğü dağ, Kadın Dağı (Katın Tav) diye ondan konulmuş. Hikâye de az türlü olmuyor. Bazan yalan da diyoruz, bazan gerçek de diyoruz. Ateşe, hayvan çalmışlar da kazan asmışlar. Kazan asmışlar da, sonra pişirip ateşten alıp yemeğe başladıklarında şimdi Dağlıların âdetleri öyledir, ilk önce kürek kemiğini alıp, 451

12 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) büyüğün (yaşlının) kürek kemiğini açıp böyle kemiğine bakması töredir. Kemiğine baktığı zamanda sonra vallahi gitmek lâzım, hayvan çiftliğine düşman saldırmış diye öyle söylemiş diyorlar, Karabiy Sarıbiy den biri söylemiş, kemiğe bakıp. Çiftliğe düşman saldırmış gitmek lâzım dediğinde, sonra orada yola çıkıldığında, yaşlıları söylüyor, ey gençler diye söylemiş diyorlar, Svanlar kürek kemiği falında çok ustadırlar demiş. Onlar da bakarlar demiş, anlarlar demiş. Atlarınızın eyerlerini önünü arkasına çevirip koyun demiş. Çünkü kürek kemiği falında o ters gösterecek, öyle olsa. Yoksa düz koyup giderseniz geliyorlar iki kişi habere, beklemek gerek diye sizi bekleyeceklerdir diye söylemiş diyor. Sonra bunlar o büyüğün söylediği gibi tersine çevirip koyuyorlar da eyerleri, yola çıkıyorlar. Svanlar bir hayvanı kesip, pişirip yola çıkmak üzereymişler. Kürek kemiğine baktıkları zaman bize kimse gelmiyor, iki atlı çıkmış, onlar da buraya bizim yanımıza gelmiyorlar. Ters yöne yola çıkan atlılardırlar diye söylemiş diyorlar Svanların lideri. Gitmek gerek, tehlike yok diye gidip gitmişler sonra, yetişmişler Karabiy de Sarıbiy de sonra o gitmekte olan Svanların arkasından ateş etmişler de, orada Svanları yok edip öldürmüşler, hayvanları da geri çevirmişler. Çobanlardan birini ellerini arkasından bağlayıp, direğe bağlamışlarmış çiftlikte. Svanlar öyle yapıp gitmişler. Vallahi birini yalan söylemesem, edep yerini kesip ağzına tıkıp gitmiş o. Bunlar da öldürmüşler Svanları, hayvanları da geri almışlar geri getirmişler. Svanlar saldırmaya devam etmişler. Delikanlı varmış koyunların kenarında da, yatıyormuş da, vallahi çiftlikte yatmakta olan bizimkilerden de öldürmüşler, sonra liderleri Svanların, artık bunlara yapacağımızı yaptık demiş de, gelip ağaç dalında asılı kaymak varmış da kaymaktan alıp yalayarak, hey kötü Dağlılar, sağ olanınız buraya çıkın diye alay eder gibi öyle olmuş, kaması parıldayarak. Bizimkilerden biri sağ imiş de, ey gözünü iyi tutturamıyorum diye o parıldayana ateş etmiş de göbeğinden kurşun vurmuş Svanların liderinin. Orada bizden dokuz-on adamı öldürmüşler Svanlar. Liderlerini orada bizimkiler öldürmüşler. Mundar Ağıl diye ağılın adını öyle koymuşlar sonra. Bugün de öyle söylüyorlar. Sonra o Svanı getirip burada gömmüşler, tabut ile gömmüşler köyde. Kızılcıktan boncuk gibi yapıp nazar değmesin diye takarlarmış, o yarıyor diye. İşte orada koşup gelen atlılardan şimdi tökezleyecek gibi yapayım mı diye söylemiş diyor birisi. Peki, nasıl yapacaksın ocağı kuruyasıca, koşup gelen atı tökezleyecek gibi demiş de. Ooo, muhteşem güzel koşuyor Alan, bak o ata, vay anasını muhteşem güzel koşuyor demiş de o at tökezleyip gitmiş diyor. Nasıl nazar değdirdin sen ona dediklerinde, öyledir nazar değmesi diye söylemiş diyor. Öküzler koşulup geliyorlarmış da, gelen öküzlere onları da durdurayım mı diye söylemiş diyor. Durdurursun peki durdur dediklerinde, Allah muhteşem güzel öküzler, güzel koşulup geliyorlar dediğinde durmamış diyor öküzler. Anası avradı olasıca çeki çivisi kızılcık ağacından yoksa nazarım değecekti demiş. O sebepten kızılcığı kullanmışlar. Kızılcık ağacından çocuğa da böyle boncuk gibi yapıp, delik açıp boynuna takarlarmış. Güzel kıza da takarlarmış. 452

13 Karaçay-Malkar Kültürüne Sahadan Katkılar: Bızıngı Köyünden Sözlü Tarih-Kültür Derlemeleri / U. TAVKUL Havhazi (bir bitki türü) kayada yetişiyor, güney yamaçtaki kayada böyle demet olup yetişiyor. Ben kendim küçük çocukken kayalara çıkıp toplayıp gelirdim ben. Sonra bunun kendisini gölgede kurutuyorlar, güneşe koymuyorlar. Gölgede kurutuyorlar da böyle ovalasan sonra küçük olup kalıyor ufalanıp. Küçük oluyor da ona eritilmiş tereyağı katıyorlar. Sonra yumurtanın sarısını katıyorlar. Katıyorlar da üçünü de karıştırıyorlar da, karıştırdıklarında böyle masmavi oluyor, tereyağı gibi yağ şeklinde, mavi oluyor, açık mavi. Sonra yaraya sürüyorlar da, tavuk kanadıyla yıkıyorlar. Sabah bir koyuyorlar, öğlen yıkayıp yeniden koyuyorlar, akşamda bir, üç kere operasyon yapıyorlar onunla. Suyu kaynatıp, soğutup, ılık su ile yıkıyorlar. Benim hayatımda gördüğüm şeydir o. Yaşlıların böyle bizim gibi oturduğu zamanda dizlerime dayanıp, ağzımı açıp dinleyen küçük çocuğum. Örnek olarak söylediğim zaman kim gibi olurdum acaba, Allah biliyor, böyle söz anlayan küçük çocuğum ben o zamanda. Levan şeyhin hikâyesi diye söylüyorlardı onlar. Bu Analar ın aşağısında Bayrım diye yer var, böyle geniş yer. Levan şeyh maiyeti ile böyle Malkar dan aşarak gelmiş de diyorlardı, orada dinleniyormuş maiyeti ile diyorlardı. Bızıngı ya bakıp durmuş, Bızıngı nın başından aşağıya. Bir erkek çıkıp elinde bel küreğini alıp, güney yamaçta tarlalarda suyu kese, suyu bıraka, böyle aşağıya gelip, burada taş köprüden kuzey yamaca geçip, kuzey yamaçta çayırlarda suyu değiştirip, konulacak yere koyup, köy köprüsünden geçip gelişine bakıp durmuş o şeyh, Levan şeyh. O öyle söylemiş diyorlardı, bu köy buradan yok olmadan bu köye açlık girmez diye söylemiş diyorlardı, Bızıngı ya. Yine öyle söylemiş diyorlardı, gökte canı olmayan demir kuşların uçtuğu zaman olur, yerde at öküz çekmeden arabaların kendilerinin gittiği zaman olur. Okuyan küçük talebe çok olur, annesinin söylediğini kızının yapmadığı, babasının söylediğini oğlunun yapmadığı zaman da olur. Öyle yaşayıp giden zamanda bir savaş çıkar diye söylemiş diyor, batıdan bir devlet saldırır, asker saldırır, doğudan ona karşı duran bir asker kalkar. Köyün iyisi, iyi delikanlı olup, iyi erkek olup köyde kalmaz. Askere alırlar, mahvolurlar orada. Zafer doğudan kalkan askerde kalır diye söylemiş diyorlardı. Ben çocuk çağında dinleyip duran küçük çocuğum. O zamanda ne savaş, ne öyle, ne böyle kaygı yok, huzurlu zaman idi. Sonra zafer doğudan kalkan askerde kalır diye söylemiş diyorlardı. Ondan sonra bu köyü yok ederler diye söylemiş diyorlardı, bizim köyümüz Bızıngı yı. Buradan göç ettirirler giderler, giderdikten sonra bir müddet zaman sonra, ölen ölse de, kalanı hepsi dönecekler. Burada değil, daha aşağıda bir yeni köy kurarlar diye söylemiş diyorlardı, işte bu köye. Bunu beğenmeyip kanyondan aşağı çıkıp gidenler de olur diye söylemiş diyorlardı, döndükten sonra. O da oldu. Şimdi onu söyleyip gelmemin sebebi, ben çocuk zamanımda o hali dinleyip durup, onların hepsini de gözümle görüp, elimle tuttuğum işlerdir bunlar. Çok hayret verici, şeyh onları söylediği zamanda bunun maiyetine öyle yapmışlar diyor, Alan zavallı şeyh ihtiyarlamış, bunamış da, neler söyleyip duruyor yoksa gökte canı olmadan demir kuşlar nasıl uçarlar. Ya at öküz koşmadan araba nasıl gidecek demiş diyorlarmış etrafındakiler. Arabalar dediği ise bunlarmış, otomobiller, uçaklara demiş demir kuşlar diye. 453

14 Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 / 2015 (Temmuz Aralık) Onların hepsini de ben gördüm gözlerimle. Kendim duyduğum çocuk, ben, elimle gördüm onların ben hepsini de. Şimdi demiş, biz onların hepsini de elimizle tuttuk, gözümüzle gördük. Oradan döndükten sonra kırk yıl çok rahat yaşayacaklar diye öyle söylemiş diyorlar, Levan şeyh. Kırk yıldan sonra ise öyle savaş başlayacak demiş, şimdi onu görmeden duruyoruz. Öyle savaş başlayacak diyor, bu düzlüklerde hayvan, insan kalmayacak diye söylemiş diyorlardı. Hayvanın tohumu, insanın tohumu bu dağlarda kalacak, dağ içlerinde. Tohumu kalacak onun da yoksa bunlar da sağ olarak değil diye öyle söylemiş diyorlardı. İşte onu görmeden duruyoruz. O kalıp duruyor. Kaldığını biz onun, Allahu Taalâ nın emri ise de, Allahu Taalâ dan gelen elçi ise de, işte o adam öyle söyleyip gitmiş, işte biz onu görüp geliyoruz. Yalnız görmediğimiz o benim sonda söylediğim, işte odur. En sonunda iki kişi kalacak diye söylemiş diyorlar, iki erkek, ya biz niye duruyoruz buraya kadınların içine girip, savaşa gittik diye ikisi de gidecekler de, bütün köyde bozulmayı yok olmayı görmekle, peki biz yaşayıp ne yapalım, öyle olacağına ben seni vurayım, sen de beni vur diye ikisi de birbirini vuracaklar diye söylemiş diyorlardı. İşte onu Allah göstermesin. Şimdiki düzen bu devlette böylece gidecek diye ben güvenemiyorum. 454