TR32 GÜNEY EGE BÖLGESİ TURİZM TANITIMI

Transkript

1 TR32 GÜNEY EGE BÖLGESİ TURİZM TANITIMI Bilgi Notu 1

2 İçindekiler Tablosu I. DÜNYA GENELİNDEN TR32 BÖLGESİ ÖZELİNE HER YÖNÜYLE TURİZM... 3 Giriş Her Yönüyle Turizm... 3 a. Turizm nedir?... 3 b. Turizmin Çeşitleri nelerdir?... 4 c. Neden Turizm? Dünyada Turizm Türkiye de Turizm... 5 a. Türkiye nin Turizm Verileri... 5 b. Türkiye nin Turist Profili Güney Ege Bölgesi nde Turizm İllerimizin Özellikleri ve Şehir Bazlı Karşılaştırmalar i. Aydın ii. Denizli iii. Muğla II. GÜNEY EGE BÖLGESİNDE TURİZM TANITIMI Neyi, Kime, Nasıl Tanıtacağız? Tanıtımda Odak Ülkeler Sonuç

3 I. DÜNYA GENELİNDEN TR32 BÖLGESİ ÖZELİNE HER YÖNÜYLE TURİZM Giriş Turizm, ekonomik büyümeye etkisi olan ve ülkelerin yurtiçi gayrisafi milli hasılalarında önemli payı olan bir sektördür. Bu çalışma içerisinde her yönüyle turizm her yönüyle irdelenecek, turizmin ne olduğu ve dünyada turizmin genel durumundan bahsedildikten sonra Türkiye de turizm ele alınacaktır. Çalışmada ayrıca Türkiye nin turizm sektörünün genel görünümünden yola çıkarak TR32 Güney Ege Bölgesi özeline inilecektir. Elde edilen veriler sonucunda TR32 Güney Ege Bölgesi turizm sektörünün rekabet gücünün artırılması ve ekonomiden daha fazla pay alabilmesi için değerlendirmeler yapılarak öneriler sunulacaktır. Çalışmanın diğer bir bölümünde turizmde tanıtım konusu araştırılacak, Güney Ege illeri bazında turizm verilerine bazı illerle karşılaştırmalı olarak yer verilecektir. Ardından turizmde tanıtım konusunda nasıl bir yol izleneceği ve odak ülkelerin hangileri olacağı konusuna yer verilecektir. 1. Her Yönüyle Turizm Turizmin anlaşılması için öncelikle bir tanım belirlemenin gerekliliği ön plana çıkmaktadır. Bu yüzden çalışmanın ilk bölümünde turizmin ne olduğundan, çeşitlerden ve turizmin neden yapıldığından bahsedilecektir. Turizmin ne olduğunun belirlenmesi, onun sadece turist adı verilen bazı kişilerin hareketliliğinden ibaret olmadığını göstermek ve çalışma içerisinde turizmin bir şehrin sosyoekonomik yapısını değiştirmesinden de bahsedilecek olmasından dolayı önem kazanmaktadır. a. Turizm nedir? Turizm kavramı geçmişten bugüne çeşitli tanımlamalarla anlatılmış, günümüze kadar uzanan tarihsel süreçte turizm tanımı değişerek daha kapsamlı bir anlam kazanmıştır. Sürekli ve hızlı bir büyümeye şahit olan sektör, kalkınma ile bağlantılı hale gelmiş ve yeni turizm destinasyonları da oluşmaya başlamıştır. Bu durum turizmi sosyoekonomik dönüşüm sürecinin bir parçası haline getirmiştir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Organizasyonu (UNWTO) tarafından turizm şu şekilde tanımlanmıştır: Sürekli kalışa dönüşmemek ve gelir getirici hiçbir uğraşıda bulunmamak şartı ile geçici süre konaklamalarından doğan olay ve ilişkilerin tümü 3

4 b. Turizmin Çeşitleri nelerdir? Turizmin önemi gün geçtikçe artmakla beraber, tanımı zaman içerisinde değişmekte, turizmde değişim ve çeşitlenme olduğu görülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığının sınıflandırmasına göre turizm çeşitleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir: 1. Sağlık ve Termal Turizmi 2. Kış Turizmi 3. Yayla Turizmi 4. Mağara Turizmi 5. Av Turizmi 6. Kongre Turizmi 7. Golf Turizmi 8. Gençlik Turizmi 9. Yat Turizmi 10. Botanik Turizmi 11. İpek Yolu 12. İnanç Turizmi 13. Hava Sporları 14. Dağcılık 15. Akarsu-Rafting Turizmi 16. Su Altı Dalış 17. Kuş Gözlemciliği c. Neden Turizm? Turizmin genel tanımının yanı sıra turizm sektörünün ekonomik büyümeye pozitif anlamda etkisi olan ve istihdam olanağını da beraberinde getiren bir ekonomik etkinlik olarak da görmek önemlidir. Bu açıdan bakıldığında turizmin sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen bir rolü olduğu görmezden gelinmemelidir. Turizm, kimyasallar, otomotiv sektörü ürünleri ve yakıtların hemen ardından gelen bir ihracat sektörüdür. Turizmin dünya çapında yurtiçi gayrisafi milli hasılaya katkısının % 5 ve ayrıca istihdama etkisinin de % 6-7 civarında olduğu görülmektedir. Tüm bunlar nedeniyle turizm gerek Türkiye de gerekse dünyada ayrı bir öneme sahiptir. 2. Dünyada Turizm Dünyada turizm son 60 yılda devamlı bir genişleme gösterirken bunun yanı sıra dünyanın en hızlı büyüyen sektörleri arasında kendini göstermiştir. Bu özelliğiyle birlikte turizm Avrupa ve Kuzey Amerika gibi geleneksel destinasyonlar dışına da taşmış, yeni turizm destinasyonları oluşmuştur. Bu bağlamda turizm sosyoekonomik anlamda önem kazanmış, yeni iş olanaklarının oluşması ve işletmelerin kurulması gibi katkılar sağlamaya başlamıştır. Dışarıdan turist gelmesi ve turistin yurtdışına çıkması açısından incelendiğinde dünya listelerinde Fransa, ispanya, İtalya ve ABD gibi ülkelerin ilk sıralarda yer almasıyla beraber son yıllarda Çin in de yükselerek bu ülkelerin arasına girmesi önemli bir değişim olarak ortaya çıkmıştır. Dünyadaki son turizm trendleri de bu bölümde anlatılacak olup yapılan bazı araştırmalar sonucunda dünya turizminin eğilimlerine yer verilecektir. Örneğin, gidilen yerin keyfini çıkarmaya yönelik olan yavaş turizm, Türkiye nin giderek ön plana çıktığı golf turizmi, tatilcilerin artık sessizlik eğilimi olmasına yönelik oluşturulan sessizlik 4

5 alanları oluşturulması, eko turizm gibi turizm çeşitleri yeni turizm trendleri arasında yer almaktadır. Bu turizm çeşitlerine bu bölümde yer verilecek ve bu trendlerden TR32 Güney Ege Bölgesi için öne çıkabilecek olanlara çalışmanın sonraki bölümlerinde özellikle değinilecektir. Ayrıca 2010 yılında çoğu turist kendi bölgelerinde seyahat etmeyi tercih etmiştir. Bu bilgilerin yanı sıra BM Dünya Turizm Örgütünün verilerine göre Avrupa %53 lük payı ile hala dünyanın en önemli uluslararası turist girişinin yapıldığı bölge olarak değerlendirilirken bu sıralamayı 2005 ten bu yana Asya Pasifik bölgesi %21 lik oranıyla izlemiştir. 3. Türkiye de Turizm Türkiye misafirperverlik geleneği, ılıman iklimi, çekici ve uzun kıyı şeridinin yanında, doğal güzellikleri, eşsiz tarihi mekânları, arkeolojik ören yerleri ve giderek gelişen altyapısıyla turizm sektörünün son derece gelişmiş olduğu bir ülkedir. Turizm sektörü bu etkenlere bağlı olarak son dönemlerdeki ekonomik kalkınmanın arkasındaki en önemli itici güçlerden biri olmuştur. Sektör, gerek istihdam olanakları yaratması gerekse GSYİH ve ödemeleri dengesine pozitif yönde destek olması açısından Türkiye için önemlidir. Dünyanın içinde bulunduğu koşullarda 2001 yılından başlayarak turizm sektörünün Türkiye ye uluslararası rekabette göreceli üstünlük sağladığı görülmektedir. a. Türkiye nin Turizm Verileri Türkiye yabancı ziyaretçi sayısı ve turizm gelirinde 2-3 kat artış yakalamıştır. Son dönemlerde, özellikle 2005 yılından sonra, Türkiye nin yabancı turist çekme potansiyeli artmıştır yılında gelen ziyaretçi sayısı itibariyle dünyanın ilk 10 ülkesi arasında 7. sıraya yükselmiştir yılında Türkiye ye gelen yabancı turist sayısı 21,1 milyon iken 2010 yılında bu rakam 28,6 milyona ulaşmıştır. Buradan da dönemi arasında Türkiye ye gelen yabancı turist sayısının %35 arttığı görülmektedir. Genel olarak bakıldığında ise ülke bazında 2005 yılında 18,2 milyar dolar olan Türkiye turizm geliri %15 artarak 2010 yılında 20,8 milyar, 2011 yılında ise 23 milyar dolara yükselmiştir yılı Türkiye kişi başı turizm geliri 637 dolardır. Ayrıca 2010 da turizmin Türkiye GSYH deki payı %4,2 iken bu rakam 2011 yılında %4,3 tür de ise turizm payının %1,7 artarak %6 ya ulaşacağı tahmin edilmektedir (Grafik 1). Dünya Gezi ve Turizm Konseyi nin verilerine göre Türkiye de gezi ve turizmin GSYH ye oranı yıllık bazda %2,9 artacağı düşünülmektedir (Grafik 2). Grafik 1:Turizm gelirinin GSYH içindeki yeri 5

6 Grafik 2: Turizmin GSYH ye oranı Turizmin GSYH ye katkısına dünya sıralamasına bakıldığında ülkemizin hem doğrudan katkı hem de toplam katkı alanlarında dünya ortalamasının çok altında yer aldığı görülmektedir (Grafik 3). Grafik 3: Gezi ve Turizmin GSYH ya Katkısının Ülkeler Bazında Sıralaması Gezi ve turizm 2011 yılında doğrudan iş yaratmıştır. Bu rakam toplam istihdamın %2,1 ine denk gelmektedir öngörüsü ise bu oranın istihdam ile geçen yıla göre %4,4 artacağı yönündedir yılında gezi ve turizm sektörünün toplam istihdama katkısının %2,2 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Türkiye için 2022 öngörüsü önümüzdeki 10 yıl içerisinde gezi ve turizm sektörünün doğrudan istihdam ile toplam istihdam içindeki oranın %2,6 ya artmasıdır (Grafik 4). 6

7 Grafik 4: Gezi ve Turizm Sektörünün İstihdama Oranı Turizmin istihdama katkısı bakımından dünya sıralamasına bakıldığında ülkemizin hem doğrudan katkı hem de toplam katkı alanlarında tıpkı GSYH da olduğu gibi dünya ortalamasının çok altında yer aldığı görülmektedir. Grafik 5: Gezi ve Turizmin İstihdama Katkısı Türkiye de gezi ve turizm sektörünün 2011 yılı içerisinde 23.9 milyar TL sermaye yatırımı çekmesi beklenirken 2012 de bu oranın %4,9 artış göstermesi ve 2022 ye kadar yıllık %4,9 artışla yatırımların 40.6 milyar TL olması beklenmektedir. Bu sektörün 2022 de toplam ulusal yatırımdaki payının %9,1 den %9 a düşeceği öngörülmektedir (Grafik 6). 7

8 Grafik 6: Toplam Sermaye Yatırımları ve Turizm Turizmin toplam sermaye yatırımlarına katkısı bakımından dünya sıralamasına bakıldığında ülkemizin hem doğrudan katkı hem de toplam katkı alanlarında tıpkı GSYH de olduğu gibi dünya ortalamasının çok altında yer aldığı görülmektedir (Grafik 7). Grafik 7: Turizmin Toplam Sermaye Yatırımlarına Katkısı b. Türkiye nin Turist Profili Türkiye ye Batı, Orta, Doğu, Güney ve Kuzey Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Ortadoğu, Doğu Asya, Pasifik, Güney Asya ve Kuzey Afrika dan yabancı turist gelmektedir. Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler sıralamasına bakıldığında 1. sırayı Almanya, 2. sırayı Rusya ve 3. sırayı da İngiltere nin aldığı görülmektedir. Hamburg merkezli Fütürist Gelecek Araştırmaları Vakfı Stiftung für Zukunftsfragen ın verilerine göre her 100 Alman dan 6,6 sı Türkiye yi tercih etmektedir. İngiltere de yapılan yurtdışı seyahatlerde sıklıkla kullanılan ürünler açısından ülkelerin maliyetlerinin karşılaştırıldığı bir araştırmaya göre ise Türkiye 16. sırada yer almakla birlikte, Fransa ve Mısır dan ucuz, İspanya ve Yunanistan dan daha pahalı bir ülke olmuştur. Bu durum, ülkemize gelen İngiliz turistler üzerinde oldukça etkili olmaktadır. 8

9 Kuzey Amerika ülkelerinden gelen ziyaretçiler ülkemiz turizminde zengin, sayıca az olsalar dahi çok para bırakan ve uzun süreli kalan turistlerdir. Kuzey Avrupa ülkelerinden ise ülkemize turist en fazla İsveç ten özellikle termal turizm bölgelerine gelmektedir (Grafik 8). Grafik 8: Turistlerin Milliyetlere Göre Dağılımı Tablo 1 yabancı turistlerin Türkiye ye geliş nedenlerini göstermektedir. Geliş nedenleri arasındaki en önemli sebep %48 ile gezi ve eğlencedir. İkinci sırada ise %5,3 ile yakınları ya da arkadaşları ziyaret amaçlı gelişler yer almaktadır. Grafik 8 ise geliş nedenlerinden bazılarının bütün içindeki oranlarını ve 2001 yılından günümüze nasıl bir artış ya da azalış izlediklerini göstermektedir. Son yıllarda kültür ve ziyaret amaçlı gelişlerin oranı artışa geçerken, alışveriş ve toplantı amaçlı gelişlerin oranında düşüş gözlenmektedir. Tablo 1:Yabancı Turistlerin Türkiye ye Geliş Nedenleri (%) 9

10 Grafik 9: Yabancı Turistlerin Türkiye ye Geliş Nedenlerinden Bazıları Türkiye ye gelen yabancı turistlerin en çok tercih ettikleri bölge Antalya olmakla birlikte turistlerin Antalya dan sonra en çok tercih ettikleri yerler sırasıyla İstanbul ve Muğla dır yılında ülkemize gelen yabancı turistlerin %11 i Muğla yı tercih etmiştir (Grafik 10). Grafik 10: Türkiye de Tercih Edilen İlk 5 Bölge 2010 yılı verilerine göre ülkemize gelen turistlerin %70 i havayolu, %23 ü karayolu, %6 sı denizyolu ve %1 i demiryolu ile giriş yapmıştır. Buradan da Türkiye deki turizm sektörü geleceği açısından havayolu ulaşımının büyük önem arz ettiği görülmektedir. 10

11 4. Güney Ege Bölgesi nde Turizm Güney Ege, Antik Karya dan Sparta ya, İyonya dan Osmanlı ya birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, eşsiz doğal güzellikleri, 1250 km yi aşan kıyı şeridi, çok sayıda mavi bayraklı sahili ile Türkiye ve dünya çapında büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. Bölge sadece deniz-kum-güneş turizmini değil, jeotermal kaynakları ile sağlık turizmini, coğrafi özellikleri ile yayla ve kış turizmini, tarihi ile kültür turizmini ve tarımı ile agro turizmini dört mevsim geniş bir yelpazede sunmaktadır. Aşağıda yer alan, Güney Ege Bölgesi içinde bulunan Aydın, Denizli ve Muğla illerine ait yabancı turistlerin tesise geliş ve geceleme sayılarını konu alan tablo incelendiğinde Muğla nın hem yabancı turist tesise geliş hem de geceleme açısından açık ara önde olduğu görülmektedir. Bölgede geceleme sayısına bakıldığında toplam sayı içerisinde yabancı turistlerin ağırlıkta olduğu açıktır. Turistlerin ortalama geceleme sayıları incelendiğinde ise Muğla ortalama 4,4 gün ile birinci, Aydın 3,4 gün ile ikinci ve Denizli 1,1 gün ile üçüncüdür.(tablo 2) Tablo 2: Turizm Bakanlığı Onaylı Güney Ege Bölgesi Yabancı Turist Tesise Geliş ve Geceleme Sayısı YIL Kaynak: Tüik BÖLGE ADI Tesise geliş sayısı / Toplam Tesise geliş sayısı / Yabancı Geceleme sayısı / Toplam Geceleme sayısı / Yabancı 2010 Aydın Denizli Muğla İllerimizin Özellikleri ve Şehir Bazlı Karşılaştırmalar Çalışmada illerimizin turizm özellikleri ortaya koyulacak ve turizm karakteristiği olarak benzer özellik gösteren illerle karşılaştırması yapılacaktır. Bu karşılaştırmada yapılabilir turizm alanları, ilin karakteristik özellikleri ve turist profilleri baz alınarak eşleştirmeler yapılacaktır. Daha sonraki aşamada gerçekleştirilecek olan hedef analizi kapsamında bölge illerimiz ile bu illere yakın profildeki illerin mevcut durumunu ortaya konulacak ve turizm tanıtımında odak ülkeler belirlenecektir. i. Aydın Aydın, Kuşadası ve Didim ilçeleriyle turizmde öne çıkmaktadır. Bu ilçelerde öne çıkan turizm türü deniz turizmidir. Ayrıca Aydın, tarih, kongre ve termal turizmi için de önemli bir yere sahiptir. Kuşadası ve Didim de toplam 21 adet Mavi Bayraklı Plaj ve sadece Kuşadası nda 2 adet Mavi Bayraklı Marina bulunmaktadır. Kuşadası ndaki marinalara 2009 yılında gelen toplam özel veya ticari yat sayısı Yabancı, 285 Türk olmak üzere toplam tür. Aydın daki bir diğer önemli turizm türü ise kongre turizmidir. Kongrelerin gerçekleştiği otellerin tamamına yakını Aydın Kuşadası nda bulunmaktadır. Kuşadası 6 otelde, 19 adet salonuyla yaklaşık kişilik koltuk kapasitesine sahiptir. Bununla 11

12 birlikte yakın zamanda tamamlanacak olan Kuşadası Kongre Merkezi (KOMER) ile bu ilçenin kongre turizmindeki ağırlığını artırması beklenmektedir. Aydın da ayrıca 21 adet Antik Kent bulunmaktadır. Bu durum Aydın ın tarih ve kültür turizmi için de elverişli bir yer olduğunun göstergesidir. Termal turizm, Aydın ın üç ayrı ilçesinde yapılabilmektedir. Kuşadası nda 140 ve 20 yatak kapasiteli 2 adet, Germencik te 120 yatak kapasiteli 1 adet ve Buharkent te 40 yatak kapasiteli 1 adet Termal Tesis bulunmaktadır. Aydın ilimizde 10 adet 5 yıldızlı, 27 adet 4 yıldızlı, 12 adet 3 yıldızlı, 14 adet 2 yıldızlı ve 15 adet diğer kategoride bulunmak kaydıyla toplam 78 adet otel vardır. Aydın daki toplam konaklama sayısı 2009 yılında olmuştur (Harita 1). Harita 1: Türkiye ve 5 Yıldızlı Otellerin Dağılımı-2011 Aydın, 5 yıldızlı otellerin odabaşı satış değerlerinde Ankara nın hemen arkasında yer almaktadır. Didim ve Kuşadası na gelen turist sayısı her geçen gün artmakta, buna bağlı olarak bölge, tesis yatırımı açısından yoğun talep almaktadır. 2 yıldızlı, ortalama odaya sahip otellerdeki satış fiyatı aralığının ile arasında, 3 yıldızlı, ortalama odaya sahip otellerde ise ile arasında değiştiği gözlenmektedir. Bölgede konaklamada daha çok tercih edilen 4 ve 5 yıldızlı oteller için Aydın ın sahip olduğu satış fiyat aralığının ile arasında gerçekleştiği görülmüş olup, fiyatlar otellerin oda sayısı ve sahip oldukları özelliklere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 12

13 Tablo 3: Aydın-Balıkesir Karşılaştırması Aydın Balıkesir Mavi Bayraklı Plaj Mavi Bayraklı Marina Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı Onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı(Turizm Bakanlığı Onaylı) 10 2 Turizm Bakanlığı Onaylı Tesis Toplamı(2 yıldız ve diğerleri) Toplam Konaklama Sayısı(Tüm Tesisler) Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayıları Ortalama Geceleme Sayısı 3,54 2,01 Ortalama Gecelik Konaklama Fiyatları( ) Türkiye Ort. 2 Yıldızlı Oteller 30,00 40, Yıldızlı Oteller 35,00 45, Yıldızlı Oteller 60,00 55, Yıldızlı Oteller 70,00 65,00 79 Uygulanan Turizm Şekilleri Deniz Deniz Tarih Termal Kongre Spor Termal Kongre Kruvaziyer Turizmde Öne Çıkan İlçeler Didim Edremit Kuşadası Ayvalık Erdek ii. Denizli Denizli, Pamukkale ve Karahayıt ilçeleri ile öne çıkmıştır. Bu yöre, kültür ve tarih turizmi ve termal turizm ile ün kazanmışken, Denizli aynı zamanda kongre turizmi ve mağara turizmi için de önemli bir yere sahiptir. Örneğin, Acıpayam ilçesinde bulunan Dodurgalar Mağarası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Onaylı Turizme Açık Mağaralar arasında yer almaktadır. Denizli de ziyarete açık 12 adet Antik Kent bulunmakta olup bu kentlerin en önemlisi Hierapolis Antik Kentidir. Denizli nin Merkez İlçesi nde yer alan Pamukkale ve Hierapolis Antik Kenti, UNESCO nun Dünya Miras Listesi ndeki Türkiye de bulunun varlıkları arasında bulunmaktadır yılı istatistiklerine göre ziyaretçisiyle Türkiye nin en çok ziyaret edilen Antik Kent ve Ören Yerleri arasında İzmir Efes Harabelerinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Pamukkale de toplam adet yatak kapasitesine sahip 2 tane 5 yıldızlı otel, yatak kapasitesine sahip 4 tane 4 yıldızlı otel, 432 yatak kapasitesine sahip 1 tane 3 yıldızlı otel ve yatak kapasitesine sahip 4 tane Belediye Onaylı Termal Tesis bulunmaktadır. 13

14 Kongre turizmi için de önemli bir yere sahip olan Denizli de Kültür ve Turizm Bakanlığı onaylı 11 salonda toplam kişilik kapasite ile hizmet veren 5 adet otel bulunmaktadır. Ayrıca m 2 lik alana kurulu olan Denizli Kültür ve Kongre Merkezi, adet koltuk kapasitesine sahiptir. Konaklama istatistiklerine baktığımızda ise, konaklama için en çok tercih edilen ilçe, talebin ve bunun sonucundaki tesis yoğunluğunun da bir sebebi olarak, Pamukkale dir yılında, Denizli de yaklaşık adet konaklama (tesise giriş) hesaplanmıştır. Bu konaklamaların %88 i Pamukkale de, % 12 si ise diğer ilçelerde gerçekleşmiştir. Bu tabloya bakılarak, Pamukkale nin turizmde Denizli için odak noktası olduğu sonucu çıkartılabilmektedir. Tablo 4: Denizli-Nevşehir Karşılaştırması Denizli Nevşehir 3 Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı Onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı(Turizm Bakanlığı Onaylı) 2 4 Turizm Bakanlığı Onaylı Tesis Toplamı(2 yıldız ve diğerleri dahildir) Toplam Konaklama Sayısı(Tüm Tesisler) Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayıları Ortalama Geceleme Sayısı 1,13 1,85 Ortalama Gecelik Konaklama Fiyatları( ) 2 Yıldızlı Oteller Yıldızlı Oteller Yıldızlı Oteller Yıldızlı Oteller Uygulanan Turizm Şekilleri Kültür ve Tarih Kültür ve Tarih Termal Termal Kongre Dağcılık ve Doğa Mağara Turizmde Öne Çıkan İlçeler Pamukkale/Merkez Ürgüp Hierapolis ve Göreme Ören Yeri Ziyaretçi Sayısı Türkiye Ort. 14

15 iii. Muğla Muğla, Türkiye nin güney batısında % 65 i ormanlarla kaplı, Akdeniz e km kıyısı olan, deniz, güneş ve tarihi özellikleri ile çok popüler bir ildir. Muğla da 4 körfez, 97 koy, 2 milli park, 1 tabiat parkı, 6 kanyon, 4 tabii göl, 3 mağara, 3 termal kaynak, 5 müze, 222 anıtsal yapıt, 3 kilise, 3 kış turizm alanı ve 1 yamaç paraşütü alanı bulunmaktadır. Muğla nın ilçelerine göre 2004 yılı itibariyle istihdamın sektörel dağılımı Tablo 5 de verilmiştir. Turizm alt sektörünün yer aldığı hizmetler sektörü için 2004 yılındaki oran, il geneli için %36 dır yılı için bu oran %51 olarak öngörülmüştür. Buna bağlı olarak, tüm ilçelerdeki hizmetler sektörünün ağırlığında bir artış meydana geleceği ve Bodrum un 2004 yılındaki hizmetler sektöründeki lider konumunu 2025 yılında da koruyacağı öngörülmektedir. Tablo 5: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2004) İLÇE TARIM (%) SANAYİ (%) HİZMETLER (%) Merkez 51,24 6,98 41,78 Bodrum 39,91 5,68 54,41 Dalaman 51,76 9,22 39,03 Datça 54,6 4,37 41,03 Fethiye 67,39 3,22 29,38 Kavaklıdere 66,24 13,96 19,8 Köyceğiz 71,8 3,16 25,04 Marmaris 27,48 3,38 69,14 Milas 64,35 8,53 27,11 Ortaca 54,21 5,04 40,75 Ula 65,87 4,47 29,66 Yatağan 66,46 11,87 21,68 İL GENELİ 56,7 6,7 36,6 Kaynak: DPT, Çevre ve Orman Bakanlığı Aydın-Muğla-Denizli Çevre Düzeni Plan Raporu, verilerine göre Muğla ya gelen yabancı turist sayısı yaklaşık kişi olarak hesaplanmıştır yılında ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin en çok giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı olduğu iller sıralamasında Muğla %10 luk payı ile ilk dört il (Antalya, İstanbul, Edirne) arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye'nin en donanımlı marinaları Güney Ege ve Akdeniz kıyılarında yoğunlaşmakta olup ilk 10 marinanın 8 i Muğla sınırları içinde yer almaktadır. Bu tam 15

16 donanımlı limanlarda, yatçılar gereksinim duydukları tüm hizmet ve malzemeleri bulabilmektedirler. Türkiye genelindeki toplam 13 adet Mavi Bayraklı Marina nın 7 tanesi Muğla dadır. Ayrıca Kuşadası ndan Bodrum a, Bodrum dan Marmaris e, Marmaris ten Fethiye ye ve Fethiye den Kaş a turistik yat gezileri düzenlenmektedir. Muğla İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünden alınan bilgiye göre, 2009 yılında Muğla ya gelen yabancı turistin, %45 i ( kişi) Marmaris, Bodrum, Fethiye, Datça, Güllük, Turgut Reis ve Yalıkavak Limanlarından giriş yapmışlardır. Kendine özgü bitki türleri ve eşsiz doğal güzellikleri bakımından Muğla, en çok tercih edilen trekking rotalarından biridir. Bu rotalardan en önemlisi olan dünyaca ünlü Eski Likya Yolu, 500 km uzunluğunda olup Fethiye de başlayarak Antalya da sona ermektedir. Marmaris te toplam 52 adet dalış noktası yer almaktadır. Birçok tarihi batık şehrin su altındaki kalıntılarını barındıran Marmaris kıyıları, dalış turizmi açısından en çok tercih edilen noktalardan biridir. Bodrum da dünyanın sayılı denizaltı müzelerinden biri bulunmaktadır. En çok tercih edilen Küçük ve Büyük Resif noktaları başta olmak üzere toplam 9 adet ana dalış noktası bulunmaktadır. Dirmil yakınlarındaki Kocaş Dağı ndan doğan toplam uzunluğu 229 km olan Dalaman Çayı, Marmaris ve Fethiye arasında yer almakta ve Mayıs-Kasım aylarında Marmaris, Fethiye ve Dalyan dan rafting turları düzenlenmektedir. Fethiye ye 50 km mesafede bulunan 18 kilometre uzunluğunda ve 300 metre derinliğindeki Saklıkent Kanyonu, Türkiye nin en çok turist çeken kanyonları arasında yer almaktadır. Kanyonu, her yıl ortalama bin kişi ziyaret etmektedir. Muğla da yer alan, Ölüdeniz, Babadağ uluslararası üne sahip bir yamaç paraşütü noktasıdır. Ülkemizde Turizm Bakanlığı ndan onaylı 6 adet golf tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 18 delikli golf sahasıyla Dalaman daki Hilton Dalaman Golf Resort & SPA 5 yıldızlı olup, 410 oda 828 yatak kapasiteyle hizmet vermektedir. Muğla, yurtiçi turizminin önemli merkezlerinden biri olduğu gibi, yurtdışı ziyaretçilerinin Türkiye de tercih ettiği başlıca tatil bölgelerinden biridir. Grafik 10 da Muğla ya gelen yabancı turistlerin milliyet dağılımına baktığımızda, İngiltere den gelen yabancı turistlerin %51 gibi büyük bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. Almanya ve Hollanda ikinci sırayı paylaşırken, Rusya Federasyonu üçüncü sırada yer almaktadır. Tatilde deniz kıyısında dinlenmeyi, golf, yat ve dalış gibi etkinlikleri seven, sağlık turizmini tercih eden İngilizleri, Muğla, sıcak iklimi, kültür, tarih ve doğal güzellikleri ve uygun fiyatlarıyla da etkilemektedir. Bu tatil türleri, aynı zamanda İngilizler in Türkiye yi tatil için tercih etmelerindeki başlıca nedenlerdendir. Temmuz-Eylül arası, Noel tatili ve Paskalya da tatile çıkan İngilizler in % 50 den fazlası Muğla da, yüzde 15 i İstanbul da, yüzde 12 si de Antalya da tatil yapmayı tercih etmektedir. 16

17 Grafik 10: Muğla ya Gelen Yabancı Turistlerin Dağılımı Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010 Muğla ya hizmet veren havalimanları Milas ve Dalaman olmak üzere iki tanedir. Dalaman Havalimanı ndan başta İngiltere, Almanya, Hollanda ve Rusya ya olmak üzere 22 ülkeye direkt uçuş bulunmaktadır. Milas Havalimanı, 2012 yılında yapımının tamamlanması hedeflenen yeni terminal binasıyla yolcu kapasitesini 5 milyon kişiye çıkartmayı planlamaktadır. Milas Havalimanından başta yine Almanya, İngiltere ve Rusya olmak üzere, 21 ülkeye direkt uçuş bulunmaktadır. Bu havalimanlarının Bodrum, Fethiye ve Marmaris e olan uzaklıkları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6: Milas ve Dalaman Havalimanlarının Bazı İlçelere Olan Uzaklığı Milas Havalimanı Dalaman Havalimanı Bodrum 30 km Bodrum 220 km Marmaris 90 km Marmaris 100 km Fethiye 200 km Fethiye 50 km Muğla daki 3, 4, 5 yıldızlı otellerin yoğunlaştığı ilk üç ilçe Bodrum, Marmaris, Fethiye dir. Grafik 11 de görüldüğü gibi Turizm Bakanlığı onaylı 3 yıldızlı otel türünde tesis sayısı olarak Bodrum liderken, yatak kapasitesi açısından Marmaris ilk sıradadır. 4 ve 5 yıldızlı otel kategorisinde hem tesis sayısı hem de yatak kapasitesi açısından liderlik yine Bodrum dadır. 17

18 Grafik 11: 3, 4 ve 5 Yıldızlı Otellerin Dağılımı Muğla (İlk 3 İlçe) Kaynak: Muğla İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010 Tablo 7: Muğla-Antalya Karşılaştırması Muğla Antalya Gelen Yabancı Turist Sayısı (2011) Türkiye Turizmindeki Yeri (%) 9,78 33,27 Mavi Bayraklı Plaj Mavi Bayraklı Marina 7 5 Mavi Bayraklı Yat Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı (Turizm Bakanlığı Onaylı) Yıldızlı Otel Sayısı(Turizm Bakanlığı Onaylı) Turizm Bakanlığı Onaylı Tesis Toplamı(2 yıldız ve diğerleri dahildir) Toplam Konaklama Sayısı(Tüm Tesisler) Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayıları Ortalama Geceleme Sayısı 4,41 5,10 Uygulanan Turizm Şekilleri Deniz Deniz Yat Turizmi Kongre Yat Kültür Spor Kış Termal Spor Kongre Yayla Gençlik Turizmi Kamp ve Karavan Kış Turizmi Öne Çıkan Turizm Merkezi Marmaris Alanya Bodrum Kemer Fethiye Manavgat Merkez Serik 18

19 Tablo 8: 3,4 ve 5 Yıldızlı Otel Ortalama Gecelik Fiyatları Muğla Antalya 3 Yıldızlı Oteller ( ) Bodrum Alanya Marmaris Kemer Fetihye Manavgat 45 Merkez Türkiye Ortalaması ( ) 40 4 Yıldızlı Oteller ( ) Bodrum Alanya Marmaris Kemer Fethiye Manavgat 75 Merkez 65 Serik Türkiye Ortalaması( ) 60 5 Yıldızlı Oteller( ) Bodrum Alanya Marmaris Kemer Fethiye Manavgat 120 Serik Türkiye Ortalaması( ) 79 19

20 II. GÜNEY EGE BÖLGESİNDE TURİZM TANITIMI Çalışmanın bu kısmında turizmde tanıtımın önemi göz önünde bulundurularak Güney Ege Bölgesinde turizmde hangi unsurların, kime ve nasıl tanıtılacağına cevap aranacaktır. Bu bağlamda, klasik turizm tanıtımı anlayışının yanı sıra Kültür ve Turizm Bakanlığının 2023 Turizm Stratejisi doğrultusunda oluşturulacak Güney Ege Bölgesi için yeni bir tanıtım stratejisi önerilecektir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013 te yer alan ülkemizin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma-kullanma dengesi içinde kullanmayı ve turizm alternatiflerini geliştirerek ülkemizin turizmden alacağı payı arttırmak hedefi Güney Ege Bölgesi açısından incelenecektir. Ajans olarak bölgemizde güçlü bir turizm güzergâhı ve bölgesel varış noktası oluşturulması ile bu bölgeler içinde zayıf kalan yerleşmelerin kültür, el-sanatları, yeme-içme tesisleri ve konaklama imkânları ile güçlenmelerini sağlamak için bu çalışma ortaya konmuştur. 1. Neyi, Kime, Nasıl Tanıtacağız? Deniz turizmi her ne kadar Güney Ege Bölgesinde öne çıksa da, bu çalışma içerisinde yapılan araştırmalar sonucunda çıkan veriler doğrultusunda alternatif turizm alanlarına yoğunlaşmanın gerekli olduğu görülmüştür. Dünyada turizm alanında marka olmuş şehirlerde deniz turizmi devletin bünyesinde tanıtım noktasında desteklenmemektedir. Zamanla bu turizm çeşidine özel sektör ve turizm birlikleri tarafından tanıtılmaya başlanmıştır. Ayrıca dünyadaki trendlerde artık insanlar, Turizm, Doğa, Deniz, yine bekleriz felsefesinden daha fazlasını beklemektedirler. Aydın, Denizli ve Muğla illerinde geliştirilecek olan deniz dışındaki turizm çeşitlerinin tanıtımı devletin öncülüğünde yapılmalıdır. Bölgemizin 3 ilinde de hakim olan kültürel değerler öne çıkartılarak özellikle günümüze aktarılan antik dönem miraslarının bu değerlerle yoğrulması hedeflenmektedir. Tıpkı kültür-tarih ve inanç turizmini bünyesinde barındıran Efes Antik Kenti nin İzmir için bir turizm sembolü olması gibi, bölgemiz özelinde yeni turizm simge ve destinasyonları tanımlanmalıdır. bu açıdan bakıldığında bölgesel ikonların iyi tanımlanması, yöresel tatların zenginleştirilmesi, bölgeye gelen insanların yeteneklerinin geliştirilmesi, bölgeye ilişkin hikayelerin yayılması ve otantikliği sağlanması önemlidir. Örneğin, Avrupa turistlerin ilgisini çekecek hikâyelerle turistik faaliyetleri birleştirip insanları bu aktivitelerin birer parçası haline getirerek turist aktivitelerini çeşitlendirmektedir. Buna benzer bir şekilde bölgemizin zengin tarihi geçmişini turistlerin ilgisini çekebilecek hikâyelerle somutlaştırarak ve akabinde bu hikâyeler doğrultusunda faaliyetler geliştirerek bölgemizdeki turizm aktiviteleri günümüz dünyasının turizm talepleriyle karşılanmalıdır. Bölgemizdeki turizm aktörleriyle birlikte hazırlanacak olan Yapılması Gerekenler konseptli çalışmalar oluşturulmalıdır.. Bu yollarla yabancı turistlerin kendi turizm destinasyonlarını oluşturarak bölgemizi keşfetmelerine imkân sunulmalıdır. Örneğin, Hierapolis Antik Kenti ndeki zeytinyağı işleme merkezinin varlığı bölgemizdeki zeytinyağı üretim kültürünün tarihte ne kadar eskiye dayandığının bir göstergesidir. Bu 20

21 üretim kültürünün somutlaştırılarak turizm merkezlerindeki turistlere ulaşılabilirliğinin arttırılmalıdır. Bu doğrultuda Hierapolis Antik Kentinde oluşturulacak zeytinyağı tadım ve satış tesisi kurulması turistlerin bu bölgenin kültürünü yerinde keşfetmesini sağlayacaktır. Bu kapsamda otellerde bölge değerlerinin bir araya getirildiği konsept mağazalar açılmasının yararlı olduğu düşünülmektedir. Yeni tur güzergahlarının da bölgenin kültür-tarih ve inanç yapısıyla şekillendirilerek, Tanrıların Şehri Denizli, Karya nın Gizemi gibi konseptlerle özdeşleştirilmelidir. Geliştirilen bu konseptlerin dokümantasyonları sağlanmalı ve turizm profesyonellerine benimsetilmelidir. Buna ek olarak turizm bölgelerinde oraya simgesel değer yükleyen prestij projelerin geliştirilmesi (Pamukkale nin ışıklandırılması, Muğla için bisiklet yollarının yapılması, Aydın için ise Apollon Tapınağı nın simgeleştirilmesi vb.) bölge imajı açısından çok önemlidir. Ayrıca Muğla nın yat turizmi, Aydın ve Denizli nin termal ve kongre turizminin mevcut durumu geliştirilerek deniz turizmine alternatif alanların yaratılması düşünülmektedir. Turizm tanıtımı noktasında belirlenecek hedef kitle için iki yöntem öne çıkmaktadır. Bu seçenekler için çözümler ayrı ayrı geliştirilebileceği gibi ortak bir çözüm geliştirilmesi de mümkündür. Turizm tanıtımındaki hedef kitle 2023 Turizm Stratejimizdeki turist profiline uygun olarak yabancı turistler olmalıdır. Hedef kitle mevcutta herhangi bir sebeple bölgemizi ziyaret eden turistler ve yukarıda bahsedilen 2023 Turizm Stratejimize uygun kriterlere haiz olan yabancılardır. İlk yöntem, deniz turizmini tercih eden turistlere bölgemizdeki kültür öğelerini deneyimleme fırsatı sunulmasıdır. Bu kapsamda bölgemizdeki turizm tanıtımında somut olmayan kültürel değerlerin, tanıtım kitapçıkları, hediyelik eşyalar, internet sitesi, tanıtım broşürleri vb. araçlarla bilinir kılınması ve turistler tarafından görülmeye değer olarak algılanması hedeflenmektedir. İkinci yöntem ise, belirlenecek hedef ülkelerde kültür turizmi odaklı tanıtım yapılmasıdır. Mevcutta deniz turizminin yoğun olarak tanıtımının yapıldığı ülkelerde ise tanıtım unsurlarının içerisine kültürel öğeler dahil edilmelidir. Bu noktada, yurtdışındaki tanıtım faaliyetleri, hedef kitle ülkemizdeki zenginlikleri öğrenmeye, ülkemize deniz turizmi amacıyla gelen turistlere yönelik tanıtım ise bölgemizin kültürel değerlerini de keşfetmelerine yönelik olmalıdır. Bu açıdan bakıldığında bölgenin kendine özgü unsurlarının turizm tanıtımında yerinde deneyimlenmesi daha sonuç odaklı görülmektedir. 21

22 2. Tanıtımda Odak Ülkeler Eşleştirme yapılan iller arasında, bunları ziyaret eden turistlerin milliyetlerine göre analizleri yapılmış ve benzer özelliklere sahip illere gelen yabancıların ülke bazlı sıralaması yapılmıştır. Tablo 9: Eşleştirilen İllerin Turist Profilleri Aydın Balıkesir Denizli Nevşehir Muğla Antalya İngiltere Almanya Almanya Japonya İngiltere Almanya Almanya İngiltere Rusya Doğu Asya Ülkeleri Hollanda Rusya İrlanda Yunanistan İngiltere Almanya Almanya Hollanda Hollanda Rusya Hollanda Fransa Rusya Ukrayna Belçika Japonya Fransa Diğer Belçika İskandinav Ülkeleri Benzer karakteristik özellikler ve turizm çeşitlerine sahip olan illerin farklı dünya pazarlarında var olması gelecekte yapılacak tanıtım çalışmaları için yol gösterici olmaktadır. Aydın iline bakıldığında, ili ziyaret eden yabancıların milliyetlere göre oranı, İngiltere %11, Almanya %10, İrlanda %5, Hollanda %5, Belçika %4 şeklindedir. Buna karşılık, turizmde benzer özellikler gösteren Balıkesir in Yunanistan, Rusya ve Japonya dan ziyaretçi alıyor olması Aydın ın bu pazarlara yönelebileceğinin bir göstergesidir. Avrupa daki borç krizi nedeniyle Yunanistan ekonomisinin ağır darbe alması ve kişi başına düşen milli gelirin ciddi anlamda düşmesi sebebiyle Yunanistan pazarı kısa vadede Aydın için cazip gözükmemektedir. Ayrıca Yunanistan ın bölgemize benzer şekilde tatil imkânları ve kıyı özelliklerinin olması burada bir ikame etkisi yaratmaktadır. Antalya markasının Rusya pazarında Türkiye markasının önüne geçmiş olması ve Antalya ilinin ziyaret edebilecek ilave Rus ziyaretçilerini kaldırabilecek yatak kapasitesine sahip olması (2009; yatak) bu pazarı kısa ve orta vadede Aydın için cazip kılmamaktadır. Japon ve Uzak Doğu pazarına bakıldığında ise gerek bu ziyaretçilerin ülkemize kültür turizmi öncelikli gelmesi gerekse Aydın ın hem termal hem deniz hem de kültür turizmini bir arada sunan yapısının bu pazara açılmada kolaylaştırıcı rol oynayacağı düşünülmektedir. Denizli ili turizm özellikleri bakımından kültür ve termal turizmin bir arada yapılabildiği ülkemizdeki ender şehirlerden biridir. Özellikle Nevşehir ile hem doğal güzellikler hem de termal turizm açısından benzeşmesi bunun yanında, bu ile göre çok daha zengin tarihi arka plana (antik dönem) sahip olması Denizli yi karşılaştırmalı olarak üstün kılmaktadır. Ayrıca her yıl milyonlarca insanın ziyaret ettiği Pamukkale ve Hierapolis gibi simgesel değeri yüksek olan doğa harikalarına sahip olması Denizli tanıtımını kolaylaştırmaktadır. Karşılaştırılan her iki ilin de turizm yoğunluğunun tek bir merkezde (Pamukkale ve Ürgüp-Göreme) toplanmış olması turist tercihlerinde bir 22

23 benzerlik ortaya çıkarmaktadır. Nevşehir ilinde İç Anadolu Bölgesinin genel özelliğine benzer şekilde Japonya ve Doğu Asya kökenli turist varlığı (Japon %11, Doğu Asya %8, Alman %7, Fransa %6, Diğer %45) Denizli için bir fırsattır. Bu sebeple Pamukkale, Hierapolis ve Laodikia gibi değerlerinin yamaç paraşütü gibi simgesel değeri olan bir sporla birleştirilmesi ve Denizli nin kültür öğelerinin yanında bu araçlarla tanıtılmasının Uzak Doğu pazarında fark yaratacağı düşünülmektedir. Bölgemizin en çok turist ağırlayan ve özellikle ilçeleriyle tıpkı Antalya gibi dünyada bir marka haline gelmiş olan Muğla nın turizm tanıtımı sürecinde şehre özel alternatifler geliştirilmesi ve turizm sezonunun yıl içerisine daha fazla yayılması oldukça önemlidir. Bu sebeple geniş bir kültürel mirasa sahip olan, Karya ile özdeşleşmiş ya da Stratonikeia gibi dört farklı medeniyetin üst üste bulunduğu bu kent için özellikle doğa ve kültürel miras temalı turizm çözümlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışmada Muğla ile eşleştirilen Antalya nın yabancı turist profiline bakıldığında ilin başta Almanya ve Rusya pazarından turist çektiği görülmektedir (Almanya %28, Rusya %26, Hollanda %5, Ukrayna %4, İngiltere %4, Diğer %33). Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin tercih ettikleri ilk 5 bölge incelendiğinde Antalya nın Alanya, Kemer ve Manavgat ilçeleri ilk üç sırada yer almaktadır (Grafik 12). Grafik 12: Yabancı Turistlerin Türkiye de Tercih Ettiği İlk 5 Bölge Antalya pazarının iyi bir yansıması olan Alanya üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda $ üzerinde gelire sahip olan turistlerin büyük bir çoğunluğunun(%36) Almanların oluşturduğu görülmektedir. Bu sayıyı İskandinav ve Hollandalılar takip etmektedirler. Yıllık gelirlerini belirten Rus turistlerin önemli bir bölümün (%72) yıllık gelirinin 2.500$ ile $ arasında olduğu görülmüştür. Gelen Rus turistlerin ise %41,4 ü ülkelerinde işçi statüsünde çalışmaktadırlar. Antalya, Rusya da yaşayan ve sadece deniz turizmine ilgi duyan bu kesim için iyi bir markadır. Bu görünüm içerisinde Antalya ya birçok açıdan benzeyen Muğla için odak ülkeler Rusya dan ziyade Almanya ve İskandinav ülkeleri olmalıdır. Kültür-tarih ve inanç turizmi koridoru içinde bulunan Muğla, bu ülkelerden gelen turistlerin bölgemize bıraktıkları turizm gelirlerini arttırmayı hedeflemelidir. Kültür turizmini deniz 23

24 turizminin yanında alternatif bir turizm olarak yerleştirmesi ilimizin hedeflerine uygun bir yaklaşım olacaktır. Sonuç Tüm bu değerlendirmelerin sonucunda gerek ülkemizin 2023 hedefleri gerekse illerimizin gelişim doğrultuları çerçevesinde turizm tanıtımının kültür turizmi ve alternatif turizm odaklı olmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu noktada geleneksel tanıtım yöntemleri (fuar, dergi reklamı, web banner, flyer vb.) yerine geliştirilen yeni turizm konseptleri temelinde daha yenilikçi ve turist odaklı tanıtım yöntemleri belirlenmelidir. Belirlenecek genel çerçeve kapsamında tanıtım simgeleri ortaya konulmalı ve ildeki kurum kuruluşlara tanıtım noktasında belli bir plan dâhilinde görevler yüklenmelidir. 24