TEMEL HUKUK. Hukuk ve Kaynakları

Transkript

1 TEMEL HUKUK Hukuk ve Kaynakları

2 HUKUK NEDİR Hukuk, toplumsal yaşam içinde kişilerin birbirleriyle ve toplumu temsil eden güçle ilişkilerini düzenleyen ve uyulması, toplumu temsil eden güç tarafından yaptırıma bağlanmış kurallar bütünüdür. Ceza verme, cebri icra, maddi ve manevi tazminat, iptal, butlan günümüz hukukunda görülen başlıca yaptırım türleridir. Hukuk kuralları genel, soyut ve sürekli nitelikler taşırlar.

3 HUKUKUN KAYNAKLARI ASLİ KAYNAKLAR Yazılı Kaynaklar Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Kuralları) YARDIMCI KAYNAKLAR Mahkeme Kararları (İçtihatlar) Bilimsel Görüşler (Doktrin)

4 ASLİ KAYNAKLAR

5 YAZILI KAYNAKLAR Anayasa Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Uluslar arası Antlaşmalar Tüzükler Yönetmelikler

6 KURALLAR HİYERARŞİSİ Anayasa Uluslarası antlaşmalar Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler Yönetmelikler

7 ANAYASA Anayasa, devletin şeklini, işleyişini, yüksek organları ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana hukuk kaynağıdır. Yürürlükteki anayasamız 1982 yılında halk oylaması yapılarak kabul edilmiştir.

8 ANAYASA Hukuk normları hiyerarşisinde birinci sırada anayasa vardır. Anayasa, devletin şeklini, kişilerin haklarını ve ödevlerini, devlet organlarını ve bu organlar arasındaki ilişkileri belirten en soyut ve en genel hukuk kurallarını içeren yazılı kanun anayasadır. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlar.

9 1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ Devlet yönetiminde tek meclisli parlamenter rejimi benimsemiştir. Kuvvetler ayrılığı prensibini esas alarak yasama, yürütme ve yargı yetkilerini birbirinden farklı ve bağımsız organlara vermiştir. Katı (sert) anayasa özelliğine sahiptir. Bazı hükümleri değiştirilemediği gibi, diğer hükümlerinin değiştirilmesi de zorlaştırılmıştır.

10 ANAYASA 1982 Anayasası'nın da ilk üç maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Kanunlardan farklı usulle değiştirilebilen anayasalara katı anayasa, kanunlarla aynı şekilde değiştirilebilen anayasalara yumuşak anayasa denilir. Türkiye'de geçerli olan katı anayasa sistemidir.

11 Anayasal hak ve ödevler KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ I. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı II. Zorla çalıştırma yasağı III. Kişi hürriyeti ve güvenliği IV. Özel hayatın gizliliği ve korunması V. Yerleşme ve seyahat hürriyeti VI. Din ve vicdan hürriyeti VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti IX. Bilim ve sanat hürriyeti X. Basın ve yayımla ilgili hükümler XI. Toplantı hak ve hürriyetleri XII. Mülkiyet hakkı XIII. Hakların korunması ile ilgili hükümler XIV. İspat hakkı

12 Anayasal hak ve ödevler SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER I. Ailenin korunması ve çocuk hakları II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi III. Kamu yararı IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti V. Çalışma ile ilgili hükümler VI. Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt VII. Ücrette adalet sağlanması VIII. Sağlık, çevre ve konut IX. Gençlik ve spor X. Sosyal güvenlik hakları XI. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması XII. Sanatın ve sanatçının korunması XIII. Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları

13 Anayasal hak ve ödevler SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER I. Türk vatandaşlığı II. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları III. Siyasi partilerle ilgili hükümler IV. Kamu hizmetlerine girme hakkı V. Vatan hizmeti VI. Vergi ödevi VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı

14 ANAYASA Anayasa, bireyin devlet otoritesi karşısında hak ve özgürlüklerini düzenleyen ve vatandaşların hak ve hürriyetlerini güvence altına alan kurallar bütünüdür. Anayasa, gücünü ve desteğini milletten alır ve halkoyu (referandum) ile kabul edilir.

15 ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ Anayasa hükümlerinde değişiklik yapılması TBMM kararıyla olur. Bunun için TBMM üye tamsayısının 1/3 ünün (184) teklifi gerekir. Değişiklik önerileri mecliste iki kez görüşülüp iki kez oylanır. Karar için üye tamsayısının 2/3 ünün (367) her iki oylamada da evet oyu kullanması gerekir. Anayasa değişiklikleri CB onayıyla RG de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Meclisteki oylamada değişiklik en az 3/5 oyla kabul edilecek olursa, CB onayından sonra halk oylaması yapılması gerekir.

16 KANUNLAR Anayasanın öngördüğü temel ilkelere uygun olarak TBMM tarafından çıkarılan ve sürekli nitelikteki düzenlemelerdir. Kanun önerileri, ya kanun tasarısı (BK) veya kanun teklifi (milletvekilleri) şeklinde meclise sunulur. İlgili komisyonlarda görüşülerek kabul edilen kanun önerileri Meclis Genel Kuruluna gönderilir. Genel Kurulda kabul için en az meclis üye tamsayısının ¼ ünün (139) evet oyu kullanması gerekir. Mecliste kabul edilen kanunlar, CB na gönderilir. CB, 15 günlük inceleme süresi içinde ya onay verir veya bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade edebilir. Meclise iade edilen kanun, tekrar aynen kabul edilirse, CB onaylamak zorundadır. CB tarafından onaylanan kanunlar, RG.de yayımlanarak yürürlüğe girerler.

17 KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Meclisten alınan özel yetkiye dayalı olarak Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılan ve kanun niteliğinde hukuki sonuçlar doğuran düzenlemelerdir. Özellikleri Meclisin verdiği özel yetkiyle çıkarılır. Yetki kanununda yazılı olan konuları kapsar. Temel hak ve özgürlüklerle ilgili KHK çıkarılamaz. KHK Çıkarma şartları: 1. Yetki Kanunu 2. Bakanlar Kurulu Kararı 3. CB onayı 4. RG 5. TBMM ne kanun tasarısı olarak sunulma

18 KANUNLARIN ANAYASAYA AYKIRILIĞI Denetim Makamı: Anayasa mahkemesi Denetleme alanları: 1. Kanunlar 2. KHK 3. Meclis iç Tüzüğü Anayasa mahkemesine başvuru Yolları 1. Dava Yolu 1. RG de yayım tarihinden itibaren 60 gün içinde 2. Cumhurbaşkanı 3. İktidar Partisi 4. Ana muhalefet partisi 5. Meclis üye tam sayısının 1/5 i (110 milletvekili) 2. İtiraz Yolu : Mahkemeler 1. Mahkemede hakimin uygulanacak kanunu anayasaya aykırı görmesi 2. Taraflardan birisinin anayasaya aykırılık iddiası 3. Anayasa mahkemesi: 5 ay içinde inceleme yapar. 4. Red kararı verilirse 10 yıl süreyle Anayasa mahkemesine başvurulamaz

19 ULUSLAR ARASI ANTLAŞMALAR Uluslararası antlaşma, devletler arasında bir hukukî ilişki doğurmak, mevcut bir ilişkiyi değiştirmek veya ortadan kaldırmak üzere, karşılıklı irade beyanlarının uyuşmasıyla yapılan bir hukukî işlemdir. Usûlüne göre onaylanıp yürürlüğe girmiş antlaşmalar, iç hukuk bakımından da bağlayıcıdır ve kanun değerindedir.

20 TÜZÜKLER Bir kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay ın incelemesinden geçirilmek şartıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır. Özellikleri Bir kanun hükmüne dayalı olarak çıkarılabilirler. Danıştay incelemesinden geçirilirler. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler.

21 YÖNETMELİKLER Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler.

22 ÖRF VE ADETLER Toplum tarafından sürekli bir şekilde uygulanmak suretiyle adeta bir hukuk kuralı gibi benimsenmiş olan davranış biçimleridir. Bir davranış şeklinin hukuk kuralı olarak uygulama alanı bulabilmesi için 3 unsurun yerine gelmesi gerekir: Süreklilik İnanç (Benimsenme) Devlet Desteği

23 YARDIMCI KAYNAKLAR

24 MAHKEME KARARLARI Yerel Mahkeme kararları Sadece davanın tarafları için sonuç doğurur. YM Kararlarına karşı temyiz yolu açıktır. Daire Kararları Temyiz incelemesi sırasında verilir. Emsal (örnek karar) nitelik taşır.

25 MAHKEME KARARLARI Genel Kurul Kararları Bozma kararına karşı YM nin direnme kararı vermesi sonrasında verilir. Hem temyiz mahkemesini hem de YM yi bağlar. İçtihadı Birleştirme Kararları Benzer olaylara ilişkin kararlar arasındaki çelişkileri gidermek üzere verilir. Resmi Gazetede yayımlanır. Yazılı hukuk kuralı gibi bağlayıcılık taşır.

26 ÖĞRETİ (DOKTRİN) Hukukun yardımcı kaynaklarının ikincisidir. Doktrin, hukuk alanında çalışan bilim adamlarının görüş ve düşünceleridir. Doktrinin bir bağlayıcılığı yoktur. Hakimler doktrine uymak zorunda değildir. Ancak, istiyorlarsa, karışık bir problemi kendileri çözmek yerine, bu konuda bilim adamlarının önerdikleri çözümden yararlanabilirler.

27 Hukuk Nedir Hukuk, "toplum hayatında belli bir zamanda ve belli bir toplumda, kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünüdür" şeklinde tanımlanabilir

28 Hukukun Amaçları Toplum yaşamını düzenleme Sosyal gereksinimleri karşılama Adalet düşüncesini gerçekleştirme

29 Normlar Hiyerarşisi Yazılı hukuk kuralları arasında, bunları çıkaran organların devlet yapısı içerisindeki yeri ve önemi bakımından bir hiyerarşi bulunmaktadır. Buna normlar hiyerarşisi adı verilir. Bu normlar hiyerarşisinin gereği olarak altta bulunan kural kendi üstündeki kurala aykırı olamaz. Türk Hukuku normlar hiyerarşisini "anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge, yönerge" şeklinde sıralanmaktadır.

30 Normlar Hiyerarşisi Anayasa Kanun Tüzük Yönetmelik

31 NORMLAR HİYERARŞİSİ Bu normlar hiyerarşisine göre, kanunlar anayasaya; tüzükler kanunlara ve anayasaya; yönetmelikler tüzüklere, kanunlara ve anayasaya aykırı olamazlar.

32 SORU Mevzuat hiyerarşisine göre aşağıdaki sıralamalardan hangisi doğrudur. A) Kanun-Anayasa-Tüzük-Yönetmelik B) Kanun-Tüzük-Anayasa-Yönetmelik C) Anayasa-Kanun-Tüzük-Yönetmelik D) Anayasa-Tüzük-Kanun-Yönetmelik

33 CEVAP Cevap ( c ) şıkkı

34 SORU Kanunlar hiyerarşisi ile ilgili olarak aşağıdaki hangi sıralama yanlıştır. A) Kanun tüzükten önce gelir B) Yönetmelik tüzükten önce gelir C) Anayasa tüm hukuk kurallarından önce gelir D) Kabul edilen uluslararası antlaşmalar, ulusal kanunlardan önce gelir

35 CEVAP CEVAP: B şıkkı

36 SORU Kanunlar hiyerarşisi ile ilgili olarak aşağıdaki hangi sıralama yanlıştır. A) Cumhurbaşkanı Kanun teklif edebilir B) Kanun yapma yetkisi TBMM nindir C) Kanunlar Anayasa ya aykırı olamaz D) Bakanlar Kurulu, Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilir

37 CEVAP CEVAP: A şıkkı

38 SORU Yaşama hakkı, Anayasa nın aşağıda sayılan bölümlerinden hangisinde düzenlenmiştir. A) Sosyal haklar ve ödevler B) Kişinin hakları ve ödevleri C) Ekonomik haklar ve ödevler D) Siyasi haklar ve ödevler

39 CEVAP Cevap: B şıkkı

40 SORU Herkesin yaşamı, maddi ve manevi varlığını, koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu Anayasa nın aşağıda sayılan bölümlerinden hangisinde düzenlenmiştir. A) Siyasi Haklar ve Ödevler B) Sosyal Haklar ve Ödevler C) Kişinin Hakları ve Ödevleri D) Ekonomik Haklar ve Ödevler

41 CEVAP CEVAP: C şıkkı

42 SORU Sosyal güvenlik hakkı, Anayasa nın aşağıda sayılan bölümlerinden hangisinde düzenlenmiştir. A) Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler B) Kişinin Hakları ve Ödevleri C) Genel Haklar ve Ödevler D) Siyasi Haklar ve Ödevler

44 SORU Aşağıdakilerden hangisinde Anayasanın doğrudan iş sağlığı ve güvenliği konularını işaret eden iki maddesi doğru olarak verilmiştir. A)madde 50, madde 56 B) madde 50, madde 61 C) madde 55, madde 60 D) madde 18, madde 48

46 SORU Kimseni yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı hükmü aşağıdakilerden hangisinde yer alır. A) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu B) 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu C) 4857 sayılı İş Kanunu D) T.C. Anayasası

47 CEVAP CEVAP: D şıkkı

48 TEŞEKKÜR TEŞEKKÜRLER