İlaç güvenliliği ve farmakovijilans. Dr. Eren (Civelek) Özçağlı F.Toksikoloji Anabilim Dalı

Transkript

1 İlaç güvenliliği ve farmakovijilans Dr. Eren (Civelek) Özçağlı F.Toksikoloji Anabilim Dalı

2 KAPSAM: Farmakovijilans nedir? Farmakovijilansa neden ihtiyaç var? İlaç güvenliliğinin takibi nasıl yapılır? Veri kaynakları nelerdir? Türkiye de farmakovijilans... Raporlama nasıl yapılır? Farmakovijilans aktivitelerinde amaç nedir? Eczacıların rolü/önemi?

3 Bir molekülün piyasaya verilebilmesi için ort.800milyon dolar harcanmaktadır (8-15 yıl) (Shah RR Pharmacogenomics: 7, , 2006) Faz I aşamasındaki bir molekülün piyasaya çıkma şansı %8 (Stagnation and innovation:challenge and path to new medical products-fda)

4 İLAÇ GÜVENLİLİĞİNİN TAKİBİ Molekülün keşfi Ruhsat Faz III Faz II Faz I Preklinik sağlıklı gönüllüde güvenli doz Yüzlerce kişide etkinlik ve güvenlilik Binlerce hastada hedef hastalıkta etkinlik ve güvenlilik Faz IV çalışmalar ve farmakovijilans

5

6 Farmakovijilans nedir? Kelime anlamı olarak; Pharmakon (ilaç) + vigilans (uyanık olmak)

7 Farmakovijilans nedir? Beşeri tıbbi ürünlere bağlı advers etkilerin ve diğer muhtemel sorunların Saptanması Değerlendirilmesi Tanımlanması Önlenmesi ile ilgili sistemdir.

8 Farmakovijilans nedir? İlaç uygulaması nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı hazır bulunma AMAÇ: İlaç güvenliliğinin sağlanması

9 Farmakovijilansa neden ihtiyaç var?

10 Neden farmakovijilans??? Etik nedenler... Hipokrat: Primum non nocere Ekonomik nedenler... ABD de hastaneye yatışların %5 i advers ilaç reaksiyonları kaynaklı ABD de hastanede ölüm nedenleri arasında 5. sırada Bazı ülkelerde hastane bütçelerinin önemli bir kısmını advers olaylar oluşturmakta (Stagnation and innovation:challenge and path to new medical products-fda)

11 Neden Farmakovijilans? İlaç üretimi/kullanımında yaşanan artış Klinik araştırma verileri güvenlilik profilini aslında tam olarak yansıtmıyor İlaçlar hakkındaki bilgiler ve görüşler sürekli güncellenmekte yeni moleküller yeni endikasyon etkililiğin ve güvenliliğin takibi, insidansların belirlenmesi İlaçlarla ilgili advers etkiler daha iyi anlaşılmakta ve takibi yapılmaktadır Dermatol Ther May-Jun;22(3):

12 TALİDOMİD FACİASI Talidomid (endikasyonları: anti-emetik, trankilizan, sedasyon) 1950li yılların sonunda pazarlanmaya başlayan bir ilaçtır. İngiltere, Almanya ve Kanada nın da içinde bulunduğu 46 ülkede ruhsatlanmış ve özellikle hamilelikte sabah bulantılarına karşı kullanılmıştır. Amerika da daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğu gerekçesi ile ruhsat alamamıştır.

13 TALİDOMİD FACİASI 1961 yılında Avustralyalı jinekolog WG Mc Bride, Lancet te hamilelik döneminde talidomid kullanan annelerin bebeklerinde gözlemlediği konjenital abnormalite ile ilgili bir makale yayınlayarak meslektaşları ile bu bilgiyi paylaştı. WG Mc Bride, Alman pediatrist W Lenz ile birlikte talidomid ile konjenital abnormalitelerin ilişkisini kurmuştur yılında Talidomid yasaklanmıştır. Dünyada Talidomidten yaklaşık kişi etkilenmiştir.

14 TALİDOMİD FACİASI Bu olaydan sonra 1962 yılında Amerika ilaçların ruhsat almadan önce teratojenik etkilerinin belirlenmesini kanunen zorunlu hale getirmiştir. Böylesi bir facianın bir daha yaşanmaması için önlemlerin alınması gerektiği anlaşılmıştır. Farmakovijilans sistemlerinin kurulması...

15 Günümüzde TALİDOMİD...

16 Bugün Talidomid kullanmanız gerekse?

17 Farmakovijilansta taraflar: T.C. Sağlık Bakanlığı (TÜFAM) Sağlık Çalışanları (Doktor, Eczacı, Diş hekimi,hemşire,ebe) Ruhsat Sahibi Literatür bilgileri Hasta

18 İlaç güvenliğinde veri kaynakları nelerdir?

19 Klinik çalışmalar (Faz I-IV) Spontan raporlar (en kolay ve ucuz elde edilen verilerdir) Literatür Epidemiyolojik veriler/ kayıtlar/ veritabanları

20 Farmakovijilans aktivitelerinde amaç nedir?

21 !! Sinyal: Gözlemler ve deneyler de dahil olmak üzere bir veya birden fazla kaynaktan alınan, bir müdahale ile bir veya birden fazla olay arasında olumlu ya da olumsuz olası yeni bir nedensellik ilişkisi bulunduğunu ya da bilinen bir nedensellik ilişkisinin yeni bir boyut kazandığını düşündüren ve doğrulayıcı işlem gerektiren bilgilerdir. İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik 2014

22

23 İstatistik soru veri analiz Veri madenciliği (Data mining) veri analiz soru Drug Discov Today Apr;14(7-8):

24 Sistematik ve objektif analiz için tüm ilaç güvenliliği verileri komputerize algoritmalar aracılığı ile analiz edilir. Hedef: bilinmeyen / daha önce yeterince dökümante edilmemiş advers ilaç reaksiyonlarının tespiti Drug Discov Today Apr;14(7-8):

25 Sonuçta ne oluyor??? Risk yönetiminde güncelleme Ürün bilgisinde güncelleme (Yeni etkilerin ilave edilmesi, frekansın güncellenmesi vs..) Gerekli durumlarda kullanıma sınırlamalar getirilerek ilacın güvenli kullanımının sağlanması Gözlem altına alınan ilaçlar İlacın pazardan çekilmesi/ ilaç geliştirmenin durdurulması Dermatol Ther May-Jun;22(3):

26 Klinik araştırmalarda ürün güvenliliği Gönüllülerin sağlığı, hakları ve güvenliği dikkate alınması gereken en önemli hususlardır. Bu hususlar, bilimin ve toplumun çıkarlarından daha önde gelir. IKU [3.3]

27 Klinik araştırmalarda ürün güvenliliği Protokollerde ürün güvenliliği ile ilgili bölümler Advers olayların raporlanması Periyodik güvenlilik bilgilerinin (Şüpheli Beklenmeyen Ciddi Advers Reaksiyonların sıralı listelerinin ve güvenlik raporlarının) Bakanlığa, Etik Kurullara ve Araştırmacılara raporlanması

28 Pazarlama sonrası dönemde ürün güvenliliği Advers olayların raporlanması Ciddi advers olaylar Ciddiyet kriterini karşılamayan advers olaylar Diğer güvenlilik bildirimleri Periyodik güvenlilik raporları Önemli güvenlilik bulgularının yönetimi Faz IIIb, Faz IV veya gözlemsel çalışmalarda güvenlilik bildirimleri

29 Farmakovijilans aktiviteleri Bildirimlerle ilgili bilgilerin toplanması Veri girişi (Kodlama-Sınıflama) Medikal değerlendirme Periyodik raporların hazırlanması Güncel bilgilerin değerlendirilmesi

30 Gelişmiş ülkelerin farmakovijilans verileri ekstrapole edilerek Türkiye için de kullanılabilir mi? Ulusal verilere ihtiyaç var mıdır? Ulusal farmakovijilans sisteminin kurulması gerekli midir?

31 Türkiye'de Farmakovijilans Türk İlaç Advers Etkilerini İzleme ve Değerlendirme Merkezi (TADMER) 1985 yılında kurulmuştur. Türkiye 1987 yılında DSÖ Uluslararası İlaç İzleme İşbirliği Merkezi ne 27. üye olarak kabul edilmiştir. Beşeri Tıbbi Ürünlerin Güvenliğinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik tarihinde yayımlanmış ve tarihinde Beşeri Tıbbi Ürün Ruhsatı Sahipleri için Farmakovijilans Kılavuzu ile birlikte yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte daha önce Türk İlaç Advers Etkilerini İzleme ve Değerlendirme Merkezi (TADMER) olan merkezin adı Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) olarak değişmiştir yılında farmakovijlans yönetmeliği güncellenmiştir. TÜFAM faaliyetlerini halen Türkiye İlaç ve Tıbbi Chaz Kurumu bünyesinde sürdürmektedir.

32 Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) nin İşleyişi Advers etki (spontan/literatür kaynaklı) Güvenlilik Uyarıları (FDA,EMEA,Health Canada, LAREB vs.) Eğitim faaliyetleri Vigiflow Bakanlık tarafından yapılan bilimsel değerlendirme DSÖ SONUÇ

33 ICH-GCP FDA TÜRKİYE EMA

34 FDA EMA Good Pharmacovigilance Practices and Pharmacoepidemiologic Assessment 2005 Drug Safety Medication Guides -Distribution Requirements and Inclusion in Risk Evaluation and Mitigation Strategies 2011 Published in Official Journal of EU (31 December 2010) Regulation (EU) No 1235/2010 ve Directive 2010/84/EU Commission implementing regulation (EU) No 520/ June 2012 Drug Safety Safety Reporting Requirements for INDs (Investigational New Drug Applications) and BA/BE (Bioavailability/Bioequivalence) Studies 2012 Drug Safety Safety Reporting Requirements for INDs and BA/BE Studies- Small Entity Compliance Guide 2012 Drug Safety Postmarketing Adverse Event Reporting for Medical Products and Dietary Supplements During an Influenza Pandemic 2012 Safety Labeling Changes 2013 Drug Safety Best Practices for Conducting and Reporting Pharmacoepidemiologic Safety Studies Using Electronic Healthcare Data Sets 2013

35 TÜRKİYE Beşeri Tıbbi Ürünlerin Güvenliğinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik 2005 Beşeri Tıbbi Ürün Ruhsatı Sahipleri için Farmakovijilans Kılavuzu 2005 Farmakovijilans Denetimlerinin Raporlanmasına İlişkin Kılavuz Farmakovijilans Denetimlerinin Yürütülmesine İlişkin Kılavuz Risk Yönetim Sistemleri Kılavuzu 2011 Klinik Araştirmalar Hakkinda Yönetmelik 2011 Klinik Araştırmalarda Meydana Gelen Advers Olay/Reaksiyon Raporlarının Toplanması, Doğrulanması ve Sunulmasına İlişkin Kılavuz 2009 Klinik Araştırmalar Hakkına Yönetmelik 2013 Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 2014 İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik 2014 Kılavuzlar, modüller...

36 Sağlık Mesleği Mensuplarının Sorumlulukları Mesleki sorumluluktur Advers etkilerin raporlanması kapsamında sağlık mesleği mensubu; hekim, eczacı, diş hekimi, hemşire veya ebe olarak tanımlanmaktadır. Doğrudan TÜFAM a Ruhsat sahibi aracılığı ile Görev yaptıkları sağlık kuruluşlarındaki farmakovijilans irtibat noktalarına (Nisan 2015 itibariyle Türkiye genelinde yaklaşık 1400 irtibat noktası)

37 Ruhsat sahibinin sorumlulukları Ürünlerinin güvenliliğini garanti etmek Farmakovijilans sisteminin kurulması ve sürdürülmesini sağlamak beşeri tıbbi ürün güvenliliği sorumlusu istihdam etmek (hekim/eczacı)

38 Ürün Güvenliliği Sorumlusunun Görevleri Farmakovijilans sisteminin kurulması ve işletilmesi Standart farmakovijilans çalışma yöntemlerinin hazırlanması ve uygulanması Tıbbi ürünlerin riskleri ve güvenliği ile ilgili bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi Ruhsatlandırma dosyalarında güncel bilgilerin bulunmasının sağlanması Advers etki raporlarının, periyodik raporların zamanında TÜFAM a bildirilmesi Bakanlığın talep ettiği bilgilerin cevaplanması, gerekli işbirliği ve koordinasyonun sağlanması Tıbbi satış temsilcileri dahil, tüm ilgili personelin eğitilmesi

39 Advers olay nedir? Advers olay, bir tıbbi ürünün uygulanması sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan istenmeyen bir tıbbi durumun gelişmesi veya daha önceden var olan bir tıbbi durumun kötüleşmesidir. Tedavi ile nedensel bir ilişkisinin bulunması şart değildir. nedensel bir ilişki söz konusu ise = ADVERS ETKİ veya ADVERS REAKSİYON dan bahsedilir tarihli yönetmeliğimize göre; Advers reaksiyon/şüpheli advers reaksiyon: Bir ilaca karşı gelişen zararlı ve amaçlanmayan cevaptır

40 Ciddi Advers olay nedir? Ölüme, hayati tehlikeye, hastaneye yatışa sebep olan veya hastanede yatış süresinin uzamasına, kalıcı veya önemli bir sakatlığa veya iş görmezliğe, doğumsal anomaliye veya kusura neden olan, Hastayı tehlikeye sokabilecek veya yukarıda sıralanan sonuçlardan birinin olmasını engellemek için bir tıbbi müdahaleyi gerekli kılabilecek (tıbbi olarak önemli) advers olaylar CİDDİ ADVERS OLAY olarak değerlendirilir.

41 Nasıl raporlama yapılır?

42

43

44

45

46 Raporlama yapabilmek için hangi bilgilere ihtiyaç var? Geçerli vaka kriterleri: Hasta bilgisi İlaç Raporlayıcı Olay tarifi

47

48

49

50 Hangi olaylarla ilgili güvenlilik bilgileri toplanıyor? Advers olaylar, Hamilelik, Etkisizlik, İlaç Etkileşimleri, İlaç kullanım hataları, İlaç suistimali, İntihar vakaları Dozaşımı...

51 Kritik Detayların Toplanması Zamanlamalar Medikal geçmiş Olay Her vaka için objektif nedensellik değerlendirilmesi yapılır şimdi veya daha sonra Eşzamanlı ilaçlar İlacın kesilip yeniden verilince AO tekrarlanmış mı?

52 İLAÇ GÜVENLİLİĞİNİN BELİRLENMESİNDE ECZACILARIN ÖNEMİ...

53 Farmakovijilans aktivitelerinde eczacıların avantajları Hastalarla direkt iletişim Rahat erişim- ilaçlarla ilgili sorunlara en sık şahit olan Sağlık Mesleği Mensubu Hastalarının kullandığı tüm ilaçların detaylarına rahatlıkla ulaşabilmesi Hastanın kullandığı reçetesiz ürünlerden de haberdar olması Hastanın kendisine aktardığı şikâyetlerle kullandığı ilaçları ilişkilendirmek???

54 Sağlık Mesleği Mensuplarının farmakovijilans bildirimlerindeki çekinceleri ve bildirimden kaçınma nedenleri yeterli ve dikkatli gözlem yapılmaması olayın ilaçtan kaynaklanabileceğinin düşünülmemesi daha önce hiç rastlamadım/okumadım ön yargısı etkileşmelerin/eşzamanlı hastalıkların dikkate alınmaması endişe ve suçluluk duygusu, bulguları saklama yapılması gerekenler ile ilgili farkındalığın olmaması

55 İlaçların etkili ve güvenli kullanımı uygun ulusal farmakovijilans sistemlerinin kurulması ile mümkün olmaktadır ve bu amaç için toplanan her bilgi çok değerlidir...