Hale Asaf ve Mihri Müşfik. Hale Asaf M ihri Müşfik. ...ve Acınası Yaşamları

Transkript

1 Hale Asaf M ihri Müşfik...ve Acınası Yaşamları Hale Asaf ve Mihri Müşfik ilk kadın ressam olmalarının bedelini ağır bir biçimde ödediler. Onlar yaşamlarını sanata adamışlardı. Oysa sanat İnsanın, kaderine karşı bir isyanıydı..» * «.. s Lütfen sayfayı çeviriniz t <o<o(

2 İki Kadın Ressamımız Hale Asaf Mihri Müşfik...ve Acınası Yaşamları Yaşar Öztürk - Bütün Dünya Tevfik Fikret bir dizesinde Bir insanın ilk işi olmanın hüzünlü bir boyutu vardır. sim sanatı tarihinde de sanatçı kadın nedir? Yanıt açık, kendin olmak diyor. Kenmanın bedelini kadın kimliğinin ge Mihri Hanım ilk kadın ressam oldin olmak o kadar kolay birşey midir? Ya hem kadın ödedi. hem Bu olumsuzluktan yeğeni tirdiği yükle kat kat ağır biçimde de sanatçı olmak? Pasternak diyor Hale Asaf da payını aldı. Onların yaşamları sanata adanmıştı. Ve sanat, ki; Sanat risksiz ve manevi fedakârlıklara katlanılmadan elde edilmez. Malraux un deyişiyle İnsanın kaderine karşı bir İşte her alanda olduğu gibi Türk re isyanıydı. 52

3 Mihri Hanım ve üvey kız kardeşi, Hale Asaf m annesi Enise Hanım güzellikleri ile Edebiyattı Cedidecilere ilham verdi. Mihri Hanını İtalya dan Türkiye ye gelen ve yaptığı resimlerle Batı tarzı resim anlayışının yaygınlaşmasına katkıda bulunan Fausto Zonaro dan ders aldı. Bir İtalyan müzikçiye gönül verdi. Sarayın ressamı olan Zonaro dan aldığı derslerle resime olan açlığını gideremeyen Mihri Hanım yurt dışında eğitimini sürdürmek istedi. Ancak o dönem kadınların yurt dışına eğitim için hele yüzyıllarca günah olarak algılanan resim konusunda gönderilmesi alışılmış birşey değildi. Mihri Hanım çok istekli ve kararlıydı. Bu eğitimi almak için İtalya ya kaçtı. Roma dan Paris e geçen Mihri Hanım yaşamını portreler yaparak sürdürdü. Resim eğitimi için Paris e gelen Galip Bey den ders aldı. Güzel Sanatlar Akademisi ne girdi. Ünlü ressamların atölyelerinde çalışmalara başladı. Paris te okuyan Müşfik Selami ile tanıştı ve evlendi. Paris te tanıştıkları Cavid Bey, İstanbul da maliye nazırı olunca Mihri Hanım a İstanbul Kız Öğretmen Okulu nda resim öğretmenliği önerisini yaptı. Yurda dönen Mihri Hanım bir yıl sonra aralarında Başbakan Bülent Ecevit in annesinin de bulunduğu birçok kadın ressamın yetişmesine olanak verecek olan Sanayi Nefise Okulu nda çalışmaya başladı. Sınırları zorlayarak plastik sanatlarda öncülük yapan Mihri Hanım okulda da kuşatmaları yardı. Öğrencilerine, ikna edip bulduğu gayri müslim çıplak kadın modeller ile çalışma olanağını sağlayan Mihri Hanım erkek model sorununu da Arkeoloji Müzesi nden getirdiği heykeller ile çözdü. Ancak heykel de olsa çıplak erkek modelle çalışmaları gericilerin tepkisine ve akıl almaz dedikodulara neden oldu. Açık yakınmalar, tepkiler ve gizli ihbarlar ile atölyesi basılmaya başlandı. Mihri Hanım bu sorunu heykel erkek modellerin beline bağladığı örtüyle çözdü. Mihri Hanım bu kez öğrencisi olan kızları açık havada resim yapmaya götürmek istedi. Engellendi. Sonunda özel izin ve polis gözetiminde açık havada resim çalışmaları yapmaları iznini aldı. Gözlem altında kız öğrenciler Gülhane Parkı, Köprüaltı, Üsküdar, Topkapı Sarayı nda çalışmalar yürüttü. Mihri Hanım, 1915 yılında ölen ünlü şair Tevfik Fikret in maskını aldı. Bu Türkiye de alınan ilk masktı. kulda bu sıkıntılara göğüs germek zorunda kalan Mihri Hanım Paris teyken eşi ile yürüttüğü evliliği İstanbul da sürdüremedi. İstanbul da Mihri Hanım ın cesur tavrı erkek egemen yapıyı rahatsız etti. Sanat ve edebiyat ortamını elinde tutan erkeklerle rahat rahat görüşmesi dedikodulara yol açtı. Eşi ile bağları kopan Mihri Hanım işgal güçlerince tutuklanan İttihat ve Terakki üyesi dostlarını hapishanede ziyarete gitmesi ile şimşekleri üstüne çekti. Üzerindeki baskılar arttı. İşgal güçlerinin baskınları ve görüştüğü kişiler üzerinde yoğunlaşan baskılara dayanamayarak yeniden yurt dışına kaçtı. Çünkü Schiller in dediği gibi; Sanat özgürlüğün çocuğuydu. Mihri Hanım ın 1903 yılında İstanbul da bir yeğeni doğdu. Hale 53

4 Bütün Dünya Mart 2001 Asafın babası Yaver Asaf Paşa nın oğlu Salih Bey di. Annesi Tıbbiye Nazırı Rasim Paşa nın kızı Enise Hanım dı. Hale Asaf özel eğitim aldıktan sonra Fransız Kız Lisesi ne girdi. Çocukken öğrendiği İngilizce ye okulda Fransızca yı eklerken evdeki Rum bakıcılarından Rumca öğrendi. Resme olan ilgi ve yeteneği dikkat çektiğinde ilk öğretmeni teyzesi Mihri Hanım dı. Bir süre de Namık İsmail in öğrencisi oldu. Anne ve babasının arasında şiddetli geçimsizlik vardı. Bu ortamdan uzak kalması ve eğitimini sürdürmesi için 16 yaşındayken Almanya ya gönderildi. Girdiği sınavı kazandı. Almanya da Berlin Güzel Sanatlar Akademisi Prof. Arthur Komp Atölyesi nde çalıştı. Öğretmeni, Hale Asafın çalışmalarının Almanya'nın önemli sanat dergilerinde yayımlanmasını sağladı. Babasının cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye den ayrılıp Mısır'a gitmesi ile Almanya daki öğrenimine ara vermek zorunda kaldı. H ale Asaf, yurda döndüğünde İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi ne devam etti. Ömer Adil ve Feyhaman Duranın öğrencisi oldu. Teyzesinin yıktığı tabular ona yeni ufuklar açtı. Devlet bursu ile yurt dışına eğitime gönderilen ilk Türk kadın ressam oldu. Almanya da bir yıl çalıştıktan sonra Paris e geçti. Orada Türkiye den gelen Mahmut Cüda, Muhittin Sebati, Cevat Dereli, Refik Epikman ve Şeref Akdik gibi ressamlarla ortak çalışmalara girdi. Bu bir süre sonra kendini gösterecek olan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği niıı tohumları 54 nın ekilmesiydi. Tıpkı teyzesi gibi Paris in büyülü ortamında tanıştığı heykeltıraş İsmail Hakkı Oygar ile evlendi. Eşiyle birlikte Grand Chaumie re Akademisi nde çalıştı. Bu süre içinde Matisse ve Dufy den dersler aldı yılında kumlan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği nin üyesi olan ve birliğin açtığı sergilere katılan ilk ve tek kadın ressamdı. Ressamlar ve sergileri Paris konulu resimlerinin çokluğundan eleştiri alırken, Peyami Safa Hale Asaf ı dünya çapında bir ressam olarak tanımladı. Ancak, Hale Asaf büyük düşlerle geldiği Türkiye de sıkıntılı günler yaşamaya başladı. Bursa Kız Öğretmen Okulu na atandı. Ancak giyimiyle, konuşmasıyla, yaşamıyla çağdaş bir kadın olmanın korkunç sıkıntısını yaşadı. Okulda yabancı dil derslerine de girerek aydın ve çağdaş kızların yetişmesine katkıda bulunmaya çalışan Hale Asaf a karşı tıpkı teyzesine bir zamanlar yönelen gerici ve tutucu baskı başladı. Bursa Çorapçılar Çarşısı nda resim yaparken saldırıya uğradı ve bayıldı. Mahmut Cüda Bursa da korkunç günler geçiren arkadaşını kurtarmak için İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi ndeki görevinden istifa edip Hale Asaf ile yer değiştirdi. Eşinin yanına dönmek ve akademide çalışmaya başlamak Hale Asafın açmazlarına çözüm getirmedi. O da teyzesi gibi bir daha dönemeyeceği Türkiye den ayrılıp yurt dışına yerleşti. Annesinin tedavi gördüğü İsviçre de veremden ölümü üzerine bir süre İsviçre de yaşam sürdü. Paris e geri döndü. Bu sıralarda teyzesi Mihri Hanım İtalya da resim çalışmalarını yürütü-

5 İbrahim Çallı'nın fırçasından Mihri Müşfik Hanım yordu. Mihri hanım İtalyanlar ın ulusal kahramanı ve şairi olan Gabriel d Annunzio ile tanıştı. Resmini yaparken aralarında bir aşk doğdu. D Annuzo sevdiği kadına dostu olan papanın resmini yapması olanağını sağladı. Paris e yeğeninin yanına gidip gelen Mihri Hanım ın 1928 yılında New York ta resim sergisi açıldı. Büyük boyutlu bir pelerinli Atatürk portresini tamamladı, Yugoslavya ya armağan etti. Ne yazık ki bu çalışması İkinci Dünya Savaşı sırasında kayboldu. Paris te Montparnasse ve Saint Germain gibi sanat çevrelerinde yaşamaya başlayan Fikret Muallâ orada, André Lhote un Atölyesi nde çalışan Hale Asafla tanıştı. Ancak parasızlık yüzünden geri döndü. Hale Asaf ın Paris teki ömrünün son günlerini nasıl geçirdiği Abidin Dino nun 1991 yılında yazdığı bir makale ile bir ölçüde aydınlandı. Paris e giden Hale Asaf İtalya dan Mussolini hakkında bir kitap yazdığı için onun gazabına uğrayan ve onun zulmünden kaçan yazar Antonio Aniante ile tanıştı. Teyzesi gibi bir İtalyan a âşık oldu. Satılmayan resimler, basılmayan yazılar SicilyalI şairle İstanbullu ressam kızın mutluluğunu bozamıyordu. Ancak Hale kanserdi. Sevgilisini Jeune Europe Galerisi nde açacağı resim sergisine bir 55

6 Bütün Dünya Mart 2001 hafta kala toprağa veren Aniante Hale den arta kalan resimleri teslim edip Paris ten kaçmak zorunda kaldı. Çünkü Mussolini güçleri yetmez gibi bu kez Naziler ve Gestapo onun peşine düştü. Kız kardeşini, ardından yeğenini yitiren Mihri Hanını kendini içkiye verdi. Acılarından kurtulmak için Amerika ya göçtü. Üniversitelerde dersler verdi. ABD de ilk sergi açan Türk oldu. Dünya sergilerinde yer aldı. Ne yazık ki Türk resim sanatının büyük adı bir süre sonra kendini büyük bir maddi ve manevi yoksulluğun içinde buldu. Yeğeni Hale Asaf kadar şanslı değildi. Kimsesizler mezarlığına gömüldü. Bu Hale A safın Bursa Çalışması "adlı iki yapıtı acılar yalnızca Mihri Hanım ın ve Hale Asaf'ın yaşadıkları mıydı? Ne yazık ki hayır. İlk kadın karikatüristimiz Nuriye Hanım huzurevinde Paris te, ressam Belkis Mustafa Berlin'de, Mukbile Reşat veremden Cenevre de... yaşama veda etti. f*. i Sanata ve sanatçıya her zaman büyük önem veren ve düşüncelerini bir konuşmasında Sanatçı toplumda uzun çalışma ve çabalardan sonra alnında ışığı duyan ilk insandır diyerek dile getiren Atatürk, ülkenin, uygar dünyaya kapalı tüm kapılarını sonuna dek açarken, Mihri Hanımlar da, Hale Asaflar da, bir anda kendilerini, o güne değin yoksun kaldıkları uygarlık ikliminin içinde buluverdiler. Ülkemizin bugünkü Mihri Hanımları, Hale Asafları o iklimin meyveleridir.» 56 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi