G. Ü. İ. F. adına sahibi Prof. Dr. Kadri Yamaç Sorumlu yazı işleri müdürü Prof. Dr. Korkmaz Alemdar Prof. Dr. İrfan Erdoğan

Transkript

1 Sayı 24 Kış-Bahar 2007

2

3 G. Ü. İ. F. adına sahibi Prof. Dr. Kadri Yamaç Sorumlu yazı işleri müdürü Prof. Dr. Korkmaz Alemdar Editör Prof. Dr. İrfan Erdoğan Yardımcı editörler Doç. Dr. Gamze Y. Özdemir Yrd. Doç. Dr. Cem Yaşın Araş. Gör. Özge Güven Dr. Esra Keloğlu-İşler Yayın kurulu Prof. Dr. Levent Kılıç Prof. Dr. Bayram Kaya Prof. Dr. Merih Zıllıoğlu Prof. Dr. Sacide Vural Prof. Dr. N. Gürkan Pazarcı Prof. Dr. Seçil Büker Doç. Dr. Nazife Güngör Prof. Dr. Peyami Çelikcan Prof. Dr. Raşit Kaya Prof. Dr. Dan Schiller Prof. Dr. Vincent Mosco Prof. Dr. Stuart Ewen Selçuk Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Ankara Üniversitesi Galatasaray Üniversitesi Maltepe Üniversitesi ODTÜ University of Illinois, USA Queen s University, Canada CUNY, USA Kapak ve sayfa tasarımı İrfan Erdoğan ISSN: x Copyright İletişim Fakültesi. Tüm hakları saklıdır Yayın ve türü: Yılda iki kez basılan hakemli, yaygın, süreli bir dergidir. Yönetim merkezi ve adresi: İletişim Fakültesi, Emek, Ankara Tel: Fax: iletisimdergisi@gazi.edu.tr Yayın tarihi: 20 Ağustos 2007 Basım yeri: İletişim Fakültesi Basımevi, Emek, Ankara.

4 Dergi Politikası 1983 yılından beri İletişim başlığıyla çıkan İletişim Dergisi iletişim kuram ve araştırmalarına odaklanan bir sosyal bilimler dergisidir. Dergi farklı kuramsal yaklaşımlara ve inceleme yönelimlerine açık bir karaktere sahiptir; Türkiye ve dünyada iletişim konularının akademik tartışması için bir forum oluşturur; iletişim alanında kuramsal ve yöntem bilimsel olarak zengin bilgi kazanımı ve gelişmesine katkıda bulunarak toplumsal bağlamda faydalı bilginin oluşmasına ve gelişmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Journal s Policy The Journal of Communication Theory and Research, launched in 1983 and formerly published under the title Communication, is a social science journal focusing on theory and research on communication. The journal is dedicated to present competing theoretical approaches and study orientations; to develop a forum for the scholarly discussion of communication issues in Turkey and around the world in order to further the field; to expand the frontiers of knowledge by contributing to the literature on communication; to perform its role in the development of theoretically and methodologically enriched multidisciplinary body of knowledge on communication. Makale Sunumu Makale göndermek isteyenler kesinlikle web sayfasındaki makale ve diğer yazıları sunma koşullarını okumalıdır. Makalenin bir kopyası PC word formatında hazırlanmalı ve iletisimdergisi@gazi.edu.tr adresine bir niyet mektubuna eklenerek gönderilmelidir. Editör makaleyi okuduktan sonra ya değerlendirmeleri için iki hakeme gönderir ya da değişiklik önerileriyle yazara geri yollar. Yazar, isterse yaptığı değişikliklerle makaleyi göndererek süreci yeniden başlatabilir. Makalenin formatı kesinlikle Dergi nin belirlediği kurallara uymalıdır. Fazla bilgi için derginin web sayfasına ve son sayılarından birine bakınız. Submissions Manuscripts submitted for publication consideration should be sent in digital form. Digital copy of a manuscript and inquiries of an editorial nature should be ed to (iletisimdergisi@gazi.edu.tr). Please insure that the digital version of the submission is virus-free and created in PC Word format. The manuscript should be double-spaced; references and formatting should follow the style guidelines of the APA (5th ed.). Please find the further information in the web page of the journal.

5 Editörün notu Bu sayıda altı makale sunuldu. Makalelerin ikisi sinema konusunu ele alıp incelemektedir. Diğer dördü, sırasıyla, öğrenci yerleştirme, medya grupları arasındaki çatışma, emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayırımı ve Demokrat Parti nin halkla ilişkileri üzerinde durmaktadır. İlk makale de Asaf Varol ve Korkmaz Alemdar iletişim fakültelerinin öğrenci yerleştirme ve ders müfredatı sorunlarını ele almakta ve çözüm önerileri sunmaktadır. İkinci makale Türkiye de bilinmeyen Uygur sinemasının gelişmesi ve bu gelişmede Çin in etkisi üzerinde durmaktadır. Adile Abdulahat ın Çince, Rusça ve Uygurca kaynaklardan yararlanarak hazırladığı bu makale, Orta Asya daki Türk Cumhuriyetleriyle ilgili. Bu tür bilgiler Türkiye deki akademisyenler için Doğu ya doğru dikkatleri çevirme, bilme ve anlamanın geliştirilmesine sağlama bağlamında oldukça önemlidir. Üçüncü makale, resmi kuralların uzun zamandan beri oluşarak geliştiği, fakat yönetici sınıfların bu kurallara ancak kendi öznel çıkarına uygun olduğunda uyduğu, fakat uygun olmadığında uymadığı ve birbiriyle kıyasıya zero-sum-game denen ya ben ya o çekişmesine girdiği bir sınıf içi ilişkinin gazetecilik alanındaki karakterini incelemektedir. Makalede, Tolga Şentürk, Doğan ve Uzan medya grupları arasında 2000 yıllarının başlarında çıkan çatışmayı inceleyerek, bu sınıf içi çatışmanın taraflarca medyada nasıl yansıtıldığına ışık tutmaktadır. Dördüncü makalede Tuba Duruoğlu Bursa Organize Sanayi bölgesi örneğiyle emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayrımı sorununu incelemektedir. Beşinci makalede Hüseyin Köse seçilen bazı önemli Hollywood filmlerini irdelemekte ve bu filmlerde entelektüel kimliklerin kötü olarak temsilinin karakteri üzerinde durmaktadır. Son makalede Esra Keloğlu-İşler, halkla ilişkiler alanında yapılmamışı yaparak, Demokrat Parti nin siyasal halkla ilişkilerini incelemektedir. Bu sayının forum bölümünde iletişimdeki bazı klasikler sunuldu. Bu sunumun gerekçesi olarak da basitleştirme, standartlaştırma, cahilleştirme, tembelleştirme ve endüstriyel çıkarları ve çıkar ilişkilerini popülerleştirme gibi nedenler verildi: Standartlaştırılmış kitle üretiminin çıkarına uygun bir şekilde basitleştirilmiş Gönderici-Mesaj-Alıcı-Geribesleme modeli üzerine kurulmuş ve ana-akımın siyaset bilimi, sosyoloji ve sosyal-psikoloji temeline dayanan, çoğu kuram olmayan birçok kuramlar okullarda sunula gelmekte,

6 kitaplar tercüme edilmekte ve makaleler yayınlanmaktadır. Kapitalist üretim ve ilişki tarzını koruma ve geliştirme üzerine kurulmuş olan bu tür eğitim ve kitle iletişim politikası, tek yönlü ve bilgiçlik-taslatan ahmaklaştırıcı bilinç yönetimi işinde kendi işine gelmeyen düşünceleri bilinçli olarak ya çarpıtıp sunmakta ya değersiz veya yanlış ilan edip üzerinde durmamakta ya da yokmuş gibi gündeme bile getirmemektedir. Bunu sadece kendine alternatif olan düşman görüşler üzerinde yapmamakta, aynı zamanda kendini incelikle savunan, ama kendinin kendi çıkarı için uydurduğu egemen demokrasi, özgürlük, insan hakları, iki-yönlü iletişim, empati, katılımcı yönetim, halkla ilişkiler, reklamcılık ile ilgili egemen bilişleri ve bu bilişlerin desteklediği pratikleri eleştiren anlamlı görüşler üzerinde de yapmaktadır. Bunun sonucu olarak, örneğin Lasswell, Schramm, Lerner, McQuail, Huntington gibi ana akımın merkezinde duranların tanıtıldığını, kullanımlar ve doyumlar, kullanımlar ve bağımlılık, aktif izleyici, otokontrol gibi görüşlerin yaygınlaştırıldığını, ve eleştirel görüş olarak da Fiske, Grossberg, Habermas ve bazı post-yapısalcıların verildiğini görürüz. Bu sırada, ana akım içinde merkezde yer almayan, yani baskıyı ve terörün hunhar ve vicdansız düşünsel gerekçelerini savunan mankafalığı yaratma ve sürdürme değil de, rasyonel ve mantıklı düşünmeden geçerek kontrol mekanizmaları kurarak sistemi geliştirmeyi savunanların isimlerinin bile bilinmediğini, biliniyorsa da, sadece basit bir bilgi veya yanlış bir bilgiyle kısaca geçiştirildiğini görürüz. Bu kişiler öğretilirse, örneğin Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi gibi komünistlerin olduğu söylenen okullarda öğretilir ki, ben bu tür okullarda Marksizme açıktan veya gizliden düşman olmayana, bir iki Ollmancı Praksistçiler dışında, rastlamadım, çünkü bu okullarda tutucular ve büyük çoğunlukla kapitalizmi eleştiren liberal-burjuva görüştekiler (bunlara Türkiye de solcu deniyor!) eğitim vermektedir. Eğitim adına, kendileri cahil oldukları, okumadıkları ve okusalar bile anlamadıkları için cehaleti yaygınlaştıran veya bilinçli olarak küresel pazarın kaba ve ahmaklara kolay gelen ideolojisini yayanlar, örneğin, kapitalizmi incelikle savunan bir Chicago Okulunu solcu diye okutmazlar veya solcu diye okuturlar. Aynı nedenle Cumhuriyet gazetesinden korkarlar. Korkmaları ve mücadele etmeleri gerekenlerle düşünsel ve davranışsal BİZLİK kurarlar. Kendilerini bu duruma düşüren egemen gerçeklere düşman olma yerine, düşman olmamaları gerekene düşman olurlar: Kendilerine. Bu tür öğrenim ve öğretme sürecinde, kurnazca sunulan ideolojik ahmaklık ve bu ahmaklığın vicdansız ve hunhar ilişkiler yapısı, bir zamanlar basının dört teorisi, yeniliklerin

7 yayılması, kullanımlar ve doyumlar, etkili iletişim, aktif izleyici gibi inşalarla insanların beynine pompalanırdı. Şimdi bunlara küresel dünyada karşılıklı bağımlılık, empati, vücut dili, NLP, dengeler, özelleştirme, otodenetim, deregülasyon, yöndeşme, internetle gelen demokratikleşme, özel ve kamusal alan, özgürlük, pratiğe yönelik eğitim, Avrupa Birliğinin kriterlerine uyma, rating ve kamuoyu araştırmaları eklendi. Böylece, faydalı bilgiyi kendisi için üreten ve gizleyen bir pazar yapısı, aynı zamanda, bilgiçlik taslayan cehaleti bilgi diye üniversitelerde ve kitle iletişim ürünlerinde üreterek yoğun bir bilinç ve davranış yönetimi yapmaktadır. Bilişsel ve materyal yoksulluğun yoğun bir şekilde sürekli yeniden üretildiği ortamlarda, bu yoksulluğu sürdürmenin bir koşulu da, vicdanı ve yaşam gerçeği midesinden geçen ahlaksız bir insanlık durumu yaratmaktır. Bunun için de, balık tutma koşulları elinden alınmış ve karnını doyuracak kadar bile balık tutamayan (işsiz olan veya aylığı ev kirasına yetmeyen) yoksullaştırılmışa, aynı zamanda, balık dağıtır ve onun bilişini materyal kazançtan geçerek kirletirsin. Bu kirletilmiş bilinçle, rahatlatmak için onu maça gönderir veya maç seyrettirirsin, oy kullandırırsın, yarışma programlarıyla eğlendirir ve duygusal hurafelerle ağlatırsın. Onu, bilişi ve davranışıyla satın alırsın. Bu satın alışla, 1886 da ABD de demiryolu kralı Jay Gould un meşhur sözünün anlamı çok daha derinleşmekte ve ürpertici bir gerçeği göz önüne sermektedir: İşçi sınıfının yarısını, diğer yarısını öldürtmek için kiralayabilirim. 1 Bu zaten, Jay Gould dan önce yapılıyordu ve sonra daha da yoğun ve profesyonel bir şekilde yapılmaya devam etti ve günümüzde en başarılı seviyesine ulaştı: Her gün sürekli televizyonlarda, gazetelerde, halkla ilişkilerde, reklamcılıkta, okullarda, toplantılarda, parti mitinglerinde yapılanlar bilgi toplumu için bilgi akışını sağlamak ve demokrasiyi ve özgürlüğü yaymak için yapılıyor iddiasıyla gelen sahtekarlık. Günümüzdeki ürpertici gerçeklerden biri de şudur: Kiralanmayanların muhtemelen önemli bir kısmı da kiralanmak için can atmaktadır. Ne demek istediğimi anlamak için, yakın tarihe, örneğin şu sıralarda Irak ta kimin kimi öldürdüğüne bakmak yeterlidir. O kadar uzağa gitmeye gerek yok, televizyonda polisin müdahele ettiği olaylara televizyon önünde insanların nasıl reaksiyon gösterdiğini misafir olarak gittiğiniz birkaç aileyi veya kendi ailenizi izleyerek görebilirsiniz: Herkesin hakim, yargıç ve infaz eden cellat 1 Boyer, R. O. ve Morais, H. M. (1965/1980). Labor s Untold Story. New York: UE.

8 olarak biçimlendirildiği ve en kötüsü de suçluların ve çözümlerin yanlış belirlendiği bir örgütlü dünya düşünün. Öyle bir dünya ki, köle köleliğini kendine bahşedilmiş en değerli özgürlük sanmakta, efendisinin sesini taklit etmekte, kendi sesinden utanmakta ve kendi sesini susturmaktadır. Kendi sesini kendisi gibiler için çıkaranlara da düşman kesilmektedir: Kendine düşman olan insanlık durumu. Günümüzün bu insanlık durumu öyle kolayca yaratılmadı. Örneğin, Ankara ya Kızılırmak tan su getirerek, Ankara nın su sorununu çözme düşünülürken, ama, o su bir sürü kimyasal tehlikeli atıklarla dolu dendiğinde, yanıt olarak onu da arıtma tesisleri kurarak, temizleriz verilmesi ve belki de çok az kişinin dışında büyük çoğunluğun aklına affedersiniz ama, bu kadar zahmete ve harcamaya niye katlanıyorsunuz ki? Ayrıca arıtma tesisi ne kadar arıtır? Onun yerine, Kızılırmak tan şöyle kaynağına doğru bir helikopterle gözlem yapın, nerede kim Kızılırmağı kirletiyorsa, kirletmeyi yapan iş yapış biçimini değiştirin demek gelmemesi, uzun senelerden beri süregelen baskıların ve biliş yönetiminin sonuçlarından biridir. Hiç siz, televizyondaki herhangi bir eğlence ve haber programında, tv dizilerinde, ücret politikalarının gündeme getirildiğini gördünüz mü? Siz hiç gazete ve televizyonda ve filmlerde çalışanların çalışma koşullarının ve onlara aylıklarının nasıl ödendiğinin, nasıl kölelik ücreti bile olmayan ücretle ve hatta bedavaya çalıştırıldıklarını işleyen bir söz, bir tartışma izlediniz mi? İletişim fakültelerinin dergilerinde, toplumsal anlamlılığı şirketler dünyasının çıkarından geçerek biçimlendirilmeyen içerikler ne kadar dersiniz? Bu sayıdaki Forum bölümünde, kapitalist sistemi akıllıca savunan ve bu savunuyu yaparken cehaleti yeniden-üreterek ve insanları birbirine düşürerek baskıcı bir sistemi eleştiren, bu eleştiri nedeniyle, içlerinden az da olsa bazıları bölücü ve hatta vatan haini olarak suçlanan, iletişim alanında önemli yeri olan birkaç aydının görüşleri sunuldu. Buna ek olarak, ana akım içinde yapıtlarının doğru bilinmesi gerektiğini düşündüğümüz birkaç akademisyenin, yüzeyde bilinen fakat çoğu kişi tarafından okunmadığını tahmin ettiğimiz yazılarından alıntılar sunuldu. Bu yazılar 1880 ler ile 1950 ler arasında yazılmış klasik metinlerdir. Okumak ve zoru anlamaya çalışmak zevk olmaktan çıktığında ve okuma parasal fayda getiren pratik iş dışında yapılmadığında, ne yazık ki, insan insan olma karakterini biraz daha yitirmektedir. İrfan Erdoğan

9 Sayı 24 Kış-Bahar 2007 MAKALELER Asaf Varol ve Korkmaz Alemdar İletişim fakültelerine öğrenci yerleştirmede karşılaşılan çelişkiler ve çözüm önerileri... 1 Adile Abdulahat Uygur sineması ve Tanrıdağ Film Stüdyosu Tolga Şentürk Halkla ilişkilerde etik bağlamında Doğan ve Uzan Medya Grupları arası çatışma üzerine bir inceleme Tuba Duruoğlu Emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayrımı: Bursa Organize Sanayi bölgesinde bir araştırma Hüseyin Köse Hollywood filmlerinde entelektüel kimliklerin temsili Esra Keloğlu-İşler Demokrat Parti nin halkla ilişkileri üzerine bir inceleme

10 FORUM İrfan Erdoğan Forum hakkında Charles Horton Cooley Cooley on the meaning and organization of communication Thorstein Veblen Veblen on social classes and conspicious consumption E. Bernays, P. Lazarsfeld, H. Field and C. Robinson On the danger of public opinion research Bernard Berelson Communications and public opinion Harold D. Lasswell The structure and function of communication in society Paul F. Lazarsfeld and Robert K. Merton Mass communication, popular taste, and organized social action Daniel J. Boorstin From news-gathering to news-making: a flood of pseudo-events Elihu Katz ve Paul Lazarsfeld Personal influence Daniel Bell The end of ideology