ÖZET Yüksek Lisans Tezi YERLİ VE DIŞ KAYNAKLI BEYAZ YUMURTACI HİBRİTLERİN VERİM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Kamyar TOURCHYAN Ankara Ünive

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ YERLİ VE DIŞ KAYNAKLI BEYAZ YUMURTACI HİBRİTLERİN VERİM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Kamyar TOURCHYAN ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ANKARA 2005 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi YERLİ VE DIŞ KAYNAKLI BEYAZ YUMURTACI HİBRİTLERİN VERİM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Kamyar TOURCHYAN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Doç.Dr. Okan ELİBOL Bu çalışmada, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde yetiştirilen yumurtacı hatlardan Black X Blue melezlemesiyle elde edilen yerli beyaz yumurtacı hibrit (ATABEY) ile iki dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibrit (Hy-Line ve Lohmann LSL), çeşitli verim özellikler bakımından karşılaştırılmıştır. Verim döneminde, yerli beyaz ve dış kaynaklı beyazlarda, yaşama gücü sırasıyla %83.3, %98.3, %95 ; 20. hafta canlı ağırlığı 1364, 1350, 1297 gr ve 72. hafta canlı ağırlığı 1930, 1863, 1731 gr ; cinsi olgunluk yaşı 151.5, 150.6, gün ve %60 verim yaşı 157.6, 157.8, gün ; tavukgün yumurta verimi %81.84, %80.60, %88.16 (297.9, 293.4, 320 adet) ve tavuk kümes yumurta verimi %76.35, %80.08, %85.88 (277.9, 291.5, adet) ; ortalama yumurta ağırlığı 60.25, 60.44, gr ; günlük yem tüketimi 117.2, 114.6, gr ; yemden yararlanma (kg yem/ kg yumurta) 2.41, 2.26, 2.49, (gr yem/ yumurta) 144.9,138.4, gr olarak belirlenmiştir. İncelenen bir çoğu özellik bakımından gruplar arası farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Sonuç olarak ATABEY hibriti, özellikle yaşama gücü ve tavuk-kümes yumurta verimi özellikleri bakımından dış kaynaklı hibritlerden önemli sevyede düşük bulunmuştur. Bunun yanında diğer verim özellikleri bakımından dış kaynaklı hibritlere yakın değerlere sahip olduğu belirlenmiştir. 2005, 32 Sayfa ANAHTAR KELİMELER: Beyaz yumurtacı, hibrit, performans özellikleri i

3 ABSTRACT Master Thesis COMPARISON OF PRODUCTION CHARACTERISTICS OF LOCAL AND FOREIGN WHITE LAYER HYBRIDS Kamyar TOURCHYAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Departmant of Animal science Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Okan ELIBOL In this study, some production charactristics of native white layer hybrids (ATABEY) which are produced by crossbreeding of indigenous Black x Blue parent stocks developed in Ankara Poultry Research Institute and two Exotic White Layer Hybrids (Hy-Line and Lohmann LSL ) were compared. During the production, livability, liveweight at 20 st week; age at %60 yield; hen day egg yield; hen housed egg yield ; average egg weight ; feed consumption; feed conversion( hen-day) and liveweight at 72th week were determined as %83.3, %98., %95; 1364, 1350, 1297 gr ; 157.6, 157.8, day ;%81.84, %80.60, %88.16 and 297.9, 293.4, eggs/hen day; %76.35, %80.08, %85.88 and 277.9, eggs/hen house ; 60.25, 60.44, g ; 117.2, for native white(atabey) and two foreign white (Hy-line & Lohmann LSL)layers, respectively. At the end of this research, it was determined that native hybrid had lower performances compared to foreign hybrids in terms of traits related to livability(%) and hen-housed egg yield. According to other traits, the differences between native white layer and foreign groups were closed. Differences among the genotypes in terms of many traits were found significant. 2005, 32 pages KEY WORDS: White layer, hybrid, performance traits ii

4 TEŞEKKÜR Tez çalışmamın son aşamasına kadar değerli fikirlerini ve yardımlarını esirgemeyen danışmanım, sayın Doç.Dr. Okan ELİBOL dan ve yüksek lisans öğrenimimde beni her zaman destekleyen sayın Prof.Dr. Rüveyde AKBAY dan teşekkürlerimi bildiriyorum. Ayrıca değerli arkadaşım Ahmed Najad FATHEL e ve Mohammad B.GUMMY e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Deneme boyunca her zaman teknik desteğini aldığım sayın Osman DEMİREL'e ve diğer arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Son olarak beni her konuda destekleyen kardeşim, Dr. Armin Moshtagh GOHARİ ye teşekkürlerimi sunuyorum. Kamyar TOURCHYAN Ankara, Eylül 2005 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ....v ŞEKİLLER DİZİNİ...vi ÇİZELGELER DİZİNİ...vii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Yaşama Gücü Canlı Ağırlık Cinsi Olgunluk Yaşı Yumurta Verimi Yumurta Ağırlığı Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma Oranı MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Yöntem Yaşama gücü Canlı ağırlık Cinsi olgunluk yaşı ve %60 verim yaşı Yumurta verimi Yumurta ağırlığı Yem tüketimi Analiz yöntemleri ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Yaşama Gücü Canlı Ağırlık Cinsi Olgunluk Yaşı Yumurta Verimi Yumurta Ağırlığı Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma Oranı SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ iv

6 SİMGELER DİZİNİ A.Ü ATAE YE-B4 YA-B2 YA-B6 Ankara Üniversitesi Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünden temin edilen yerli beyaz yumurtacı hibrit (ATABEY) Piyasadan temin edilen dış kaynaklı yumurtacı hibrit (Hy-Line) Piyasadan temin edilen dış kaynaklı yumurtacı hibrit (Lohmann LSL) v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1. Dönem başı ve sonu canlı ağırlıklar Şekil 4.2. Cinsi olgunluk ve %60 verim yaşı Şekil 4.3. Tavuk-gün haftalık yumurta verimi Şekil 4.4. Hibritlerin yumurta ağırlığı Şekil 4.5. Günlük yem tüketimi (gr) Şekil kg yumurta üretiminde tüketilen yem miktarı(gr) 25 Şekil 4.7. Yemden yararlanma oranı (gr yem/ yumurta ) vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Yumurta üretiminde başta gelen ülkelerde üretim... 2 Çizelge yılları arasında bazı Orta Doğu ülkelerinde yumurta üretimi, ihracat, ithalat durumu Çizelge 1.3. Yumurta tüketiminde başta gelen ülkeler(kg/kişi/yıl...3 Çizelge 4.1. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlere ait yaşama gücü Çizelge 4.2. Yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritlerin 20 ve 72. haftalardaki ağırlık değerleri Çizelge 4.3. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin cinsi olgunluk ve %60 verim yaşı (gün) Çizelge 4.4. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin yumurta verimleri Çizelge 4.5. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin verim döneminde yumurta ağırlıkları (gr) Çizelge 4.6. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin ortalama günlük yem tüketimleri Çizelge 4.7. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerde yemden yararlanma oranları (kg yem/kg yumurt)...25 Çizelge 4.8. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin yemden yararlanma oranları (gr yem /yumurta) vii

9 viii

10 1.GİRİŞ Dünya nüfusu yılda 80 milyon kişi artışla 50 yıl içersinde büyük bir beslenme sorunuyla karşı karşıya kalacaktır. Ülkelerin ekonomik politikaları toplumun sosyal yaşamını etkilemektedir (Anonymous 1998). Yirmi birinci yüzyılda güçlü bir ülke denildiğinde, aslında kendi gıdasını kendi üreten bir ülkeden bahsedilmektedir. Gelişmemiş veya az gelişmiş ülkelerde yüzyıllardır süregelmekte olan açlık ve yetersiz beslenme sorunu halen tam bir çözüme kavuşmamıştır. Bütün ülkeleri hayvansal üretimlerini artırmaya zorlayan ana etken ise, hayvansal proteinin yüksek biyolojik değere sahip olması ve dengeli bir beslenmenin sağlanabilmesi açısından büyük bir önem taşımasıdır (Türkoğlu1979). Sağlıklı ve güler yüzlü nesillerin yetişmesi, ancak sağlam bir beslenme programının uygulanması ile mümkündür. Günümüzde insan sağlığında önemli bir etken olan protein, bitkisel ve hayvansal ürünlerden elde edilmektedir. Hayvansal ürünlerden kırmızı ve beyaz etlerin yanı sıra süt, yumurta gibi protein kaynakları da günlük beslenme programında önemli etkiye sahiptirler. Dünyada yumurta üretimi yılları arasında 3.5 kattan daha fazla artarak 55 milyon tona erişmiştir. Bu miktarın yaklaşık %6' sı kuluçkalık yumurtadır. Artış, büyük ölçüde gelişmekte olan ülkelerin üretimlerindeki büyük gelişmeye bağlanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde 1961'de 3.5 milyon ton olan yumurta üretimi, bu süre zarfında 10 kat artmıştır. Bu artışta büyük ölçüde Asya ülkelerinde ve özellikle Çin' de meydana gelen büyük gelişme rol oynamıştır (%37 ). Diğer yandan gelişmiş ülkelerin üretimlerinde de yıllık %16 düzeyinde artışlar görülmektedir(anonymous 1999a). 1

11 Çizelge 1.1. Yumurta üretiminde başta gelen ülkelerde üretim (ton) (FAO Statistics, 2004) Sıra Ülke Çin ABD Japonya Hindistan Türkiye Türkiye ton yumurta üretimi ile Orta Doğun'un başta gelen yumurta üreticisi ülkelerinden birisidir. Çizelge 1.2. de 6 Orta Doğu ülkelerinin yumurta üretimi, ihracatı ve ithalatı ile ilgili bilgiler sunulmaktadır. Çizelge yılları arasında bazı Orta Doğu ülkelerinde yumurta üretimi, ihracat ve ithalat durumları (Van der sluis, 2004) Üretim (ton) İhracat (ton) İthalat (ton) Ülke Türkiye İran Suriye Ürdün S.arabistan İsrail Türkiye dünyanın önde gelen yumurta üreten ülkelerinden birisi olmasına rağmen, yumurta tüketiminde aynı sıraya sahip değildir. Türkiye 2000 yılında kişi başına 106 adet yumurta tüketimi ile 47.sırada yer almaktadır. Kişi başına yılda ortalama yumurta tüketiminin Afrika kıtasında 2.1 kg, Avrupa kıtasında 12.0 kg ve Kuzey ve Orta Amerika'da 13.2 kg olduğu ifade edilmektedir (FAO Statistics, 2004). 2

12 Çizelge 1.3.Yumurta tüketiminde başta gelen ülkeler( kg/kişi/yıl) Sıra Ülke Japonya Çin Macaristan Danimarka ( FAO statistics, 2004) Tavukçuluk, ticari anlam kazandığı 1900' lerin ilk yıllarından günümüze kadar diğer hayvancılık dallarından çok daha hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu gelişmelerdeki bazı dönüm noktaları ele alındığında, ilk ana makinesi 1903, kafes tavukçuluğu 1905, otosex tekniği 1928, zorlamalı tüy dökümü 1932 ve tavukçuluğun geleceğini kökten değiştiren ilk hibrit tavuk üretimi 1942 yılında gerçekleştirilmiştir. Dar bir alanı en ekonomik şekilde değerlendirebilen, üreme ve verim performansı çok yüksek olan tavuk, Türkiye de uğraşı alanı olan diğer hayvansal üretim kolları arasında, hayvansal proteini en kolay ve en ucuz olarak sağlayabilecek niteliktedir (Akbay1985). Tavukçuluğun diğer hayvancılık dallarına oranla daha hızlı gelişmesinin başlıca nedenleri tavukların biyolojik ve genetik yapılarının uygunluk ve üretkenliği ve bu ürünlerin diğer hayvansal ürünlere göre daha ekonomik ve sağlıklı olmalarıdır. Tavuk ıslahı alanındaki çalışmalar ilk yıllarda daha çok yumurta verimi, yumurta ağırlığı, cinsi olgunluk yaşı, canlı ağırlık, yem değerlendirme sayısı ve yaşama gücü üzerine yoğunlaştırılmıştır. Tavuk ıslahı alanında atılan büyük adımların küçük, ancak sürekli bir yapıya dönüştüğü günümüzde ise, üzerinde durulan yukarıdaki karakterlerin her biri seleksiyon kriteri olarak yerini almaya başlamıştır. Ayrıca klasik ıslah yöntemleri yavaş yavaş yerlerini moleküler biyoloji veya bioteknoloji çalışmalarına bırakmaktadır. Bugün dünyada çeşitli isimlerle piyasada bulunan ticari hibritler, firmaların saf hatlara çeşitli ıslah metotların uygulanmalarıyla elde edilmişlerdir. Başlangıç aşamasında 3

13 kullanılan ve elde edilmesi çok zor ve masraflı olan saf hatlar bugün için yalnızca sayılı ticari firmanın elinde bulunmaktadır (Flock 1990, Gürdoğan vd 1999). Türkiye de bugün için, özel çabalar sonucunda 1995 yılında, Kanada dan ithal edilen ve kapalı yetiştirilmekte olan saf hatlarla başlatılan önemli bir araştırma, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde devam etmektedir (Aktan 2000). Türk hibriti elde etmeye yönelik bu çalışmalarda, çeşitli ıslah yöntemleri uygulanmaktadır ve ATABEY, ATAK, ATAK-S, adı verilen beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritler satışa sunulmuş bulunmaktadır. Çok ilgi gören bu yerli hibritlere piyasada büyük bir talep oluşmuştur. Ancak performanslarının bilimsel olarak belirlenmesi gerekmektedir. Bu araştırmanın hayvan materyali olarak Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde elde edilen yerli ATABEY (Black X Blue) ve 2 dış kaynaklı (Lohman LSL Klasik ve Hy-Line) beyaz hibritin 72 haftalık periyot içersinde, verim ve yaşam özellikleri karşılaştırılmıştır. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar, yerli hibrit Atabeyin dış kaynaklı iki hibrite kıyasla performansının belirlenmesi bakımından önem taşımaktadır ve bu konuda yapılacak diğer çalışmalara ışık tutacağı belirlenmektedir. 4

14 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Yaşama Gücü Hollanda da yılları arasında yumurtacı tavukların ortalama verim kayıtlarına göre, 1960 lı yıllarda ölüm oranı ortalama %30 düzeyinde iken, bakım, idare barınak ve ekipman konularında sağlanan gelişmeler ve hastalıklardan korunma ve tedavi yöntemlerinde sağlanan ilerlemelere paralel olarak bu değerin 1980 yılında tahmini olarak %8 düzeyine kadar gerilediği bildirilmiştir (Van Tijen1990). Avrupa ülkelerinde, 1980 yılında beyaz yumurtacı ISA Babcock B-300 hibritleri üzerinde yapılan bir araştırmada, 500 günlük yaşa kadar olan dönemde ergin dönem ölüm oranı %8.8 olarak bildirilmiştir (Anonymous 1981). Düzgüneş vd (1985), 1 günlük yaştan başlayarak 72.haftaya kadar, iki yerli beyaz ve bir dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibriti karşılaştırmışlar ve ATE-B(1), ATE-B(2) ve YB- B(1) kodlu hibrit gruplarında ölüm oranlarını civciv döneminde (0-8 hafta) sırasıyla %3.8, %3.4 ve %2.1, piliç döneminde (9-21 hafta) sırasıyla %33, %0.5 ve %4.5, tavuk döneminde (22-72 hafta) ise yine sırasıyla, %8.2, %3.1 ve %4.6 olarak bildirmişlerdir. Flock (1987), yılları arasında Almanya da 5 ayrı deneme istasyonunda beyaz Leghornlar ve kahverengi Leghornlar la yaptığı bir araştırmada, ergin dönem ölüm oranlarını sırasıyla %4.8 ve %5.5 olarak belirlemiştir yıllarında Almanya da 4 beyaz yumurtacı hibrit genotipten elde edilen rasgele örnekleme testli sonuçlarına göre, 500 günlük yaşa kadar ölüm oranları %2.7 olarak bildirilmiştir (Anonymous1990). Büyükbebeci ve Kadıoğlu (1992), tarafından Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü'nde yapılan bir araştırmada iki yerli beyaz yumurtacı hibritle, iki dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritte yaşama gücü değerleri civciv dönemi için sırayla %91.3, %83.2, %99.0 ve %92.0, piliç döneminde ise, sırasıyla %93.1, %88.6, %92.9 ve %96.7 olarak belirlenmiştir. 5

15 Avrupa da yapılan testler sonucunda beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerde yumurta dönemi ölüm oranları 1991 yılı için sırasıyla % ve % , 1992 yılında sırasıyla % ve % olarak bildirilmiştir (Anonymous1994). Keçeci ve Azman (1994), tarafından yapılan bir çalışmada, O1T1 yerli beyaz, Bobcock beyaz, Hy-Line beyaz hibritlerinin yaşama gücü, üretim döneminde sırasıyla %89.3, %90.7 ve %90.4 olarak tespit edilmişdir. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde yürütülen bir deneme sonucuna göre OxTx yerli beyaz ve GxSx yerli kahverengi yumurtacı hibritlerin yaşama gücü değerleri civciv döneminde sırasıyla % 97.0 ve % 97.5, piliç dönemi'nde %96.9 ve %99.2 ve tavuk döneminde % 88.9 ve %88.9 olarak bildirilmiştir (Uysal ve Boğa 1994). Hunton (1997), ticari yumurtacılarda yaşama gücünün döneminde %84.5, döneminde %88.6 düzeylerinde seyretmekteyken, döneminde beyaz yumurtacılarda %94.5 ve kahverengi yumurtacılarda %96,6 düzeylerine yükseldiğini ifade etmiştir. A.B.D nin North Carolina eyaletinde yılları arasında yapılan bir araştırmada, farklı barınak tipleri ve kafes yoğunlukları denenmiştir. Beyaz ve kahverengi yumurtacı 4 genotip ile karşılaştırmalı olarak sürdürülen performans testi sonuçlarına göre, 44 haftalık ilk verim döneminde beyaz ve kahverengi yumurtacılarda yaşama gücünün sırasıyla %91.2 ve %91.64, 39 haftalık ikinci verim döneminde ise beyaz ve kahverengi yumurtacılarda sırasıyla %91.8 ve %87.9 olarak gerçekleştiği bildirilmiştir (Bel1 1998). İki yerli ( beyaz ve kahverengi) ve iki dış kaynaklı (ISA Babcock B-300 beyaz ve ISA Babcock B-380 kahverengi) hibritler ile yapılan araştırmada, birinci verim dönemi'nde (0-66 haftalar arası) yerli beyaz, ISA Babcock B-300, yerli kahverengi ve ISA Babcock B-380 'in yaşama güçleri sırasıyla %93.49, %84.96, %94.2 ve %89.12 olarak belirlenmiştir (Karaçay 2000). 6

16 2.2. Canlı Ağırlık İki yerli ve iki dış kaynaklı kahverengi, iki yerli ve bir dış kaynaklı beyaz hibritin karşılaştırıldığı bir araştırmada canlı ağırlıklar karşılaştırılmıştır, ATE-K(1), ATE-K(2), ATE-B(1), ATE-B(2), YB-K(1), YB-K(2) ve YB-B(1), olarak kodlanan bu hibritlerin 21. hafta canlı ağırlıkları sırasıyla 1827 gr, 1849 gr, 1544 gr, 1387 gr, 1877 gr, 1901 gr ve1491 gr olarak bildirilmiştir (Düzgüneş 1985). Almanya da yılları arasında 5 ayrı deneme istasyonunda yapılan bir araştırmada, beyaz Leghornlar ve kahverengi Leghornların, 500 günlük yaşta verim dönemi sonu canlı ağırlık değerleri sırasıyla 1830 gr ve 2350 gr olarak saptanmıştır (Flock 1987). Avrupa da yapılan rasgele örnekleme testi sonuçlarına göre ISA Babcock B-300 beyaz ve ISA Babcock B-380 kahverengi yumurtacı hibritlerin cinsi olgunluk ağırlığı sırasıyla 1280 gr ve 1790 gr, verim dönemi sonu ağırlığı ise sırasıyla 1760 gr ve 2210 gr 'dır (Anonymous 1986). Avrupa da 1985 yılında beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerde yapılan araştırmalar sonucunda cinsi olgunluk ağırlığının sırasıyla gr ve gr arasında olduğu, verim dönemi sonu (500 gün) canlı ağırlığının ise sırasıyla gr arasında olduğu bildirilmiştir yılında ise, cinsi olgunluk ağırlığı beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerde sırasıyla gr ve gr arasında, verim dönemi sonu canlı ağırlığı ise sırasıyla gr ve gr arasında saptanmıştır (Anonymous 1989). Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü'nde geliştirilen hatların ebeveyn olarak kullanıldığı bir araştırmada, OxTx yerli beyaz ve GxSx yerli kahverengi yumurtacı hibritlerin 72 haftalık yaşta verim dönemi sonu canlı ağırlıkları sırasıyla 2010 gr ve 2292 gr olarak belirlenmiştir (Uysal ve Boğa 1994). Avrupa da 1991 yılı rasgele örnekleme yumurta verim testi sonuçlarına göre, beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerin cinsi olgunluk ağırlığı sırasıyla gr ve 7

17 gr olarak, 500 günlük yaşta verim dönemi sonu canlı ağırlığı sırasıyla gr ve gr olarak bildirilmiştir. Aynı araştırmada 1992 yılında cinsi olgunluk ağırlığı sırasıyla gr ve gr olarak bildirilmiştir (Anonymous 1994). Bir yerli beyaz ve bir dış kaynaklı beyaz (ISA Bobcock B-300) yumurtacının kullanıldığı bir araştırmada, yerli beyaz, ISA Bobcock B hafta canlı ağırlıkları sırasıyla 1512 gr ve 1417 gr olarak 66. hafta sonu canlı ağırlıkları ise sırasıyla 2073 gr, 1734 gr olarak bildirilmiştir (Karaçay 2000). Tittman vd (1987), Doğu Almanya da yapılan rasgele örnekleme yumurta testinin yılarının sonuçlarını değerlendirmişlerdir. Bu testte, 13 yumurtacı tavuk grubunun dönem başı ve 65. hafta sonunda canlı ağırlık ortalamaları sırasıyla 1390 ve 1600 gr olarak belirlenmiştir Cinsi Olgunluk Yaşı Düzgüneş vd. (1985), iki yerli beyaz ve bir dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibrite ait cinsi olgunluk yaşı değerlerini, ATE-B(1), ATE-B(2) ve YB-B(1) olarak kodlanan hibrit gruplarında sırasıyla 145, 132, ve 141 gün olarak saptamışlardır. Yüceer vd. (1990), 1 beyaz dış kaynaklı ve 2 beyaz yerli yumurtacı genotipin, cinsi olgunluk yaşını sırasıyla 120 gün ve 141 gün olarak bildirmişlerdir. Rangareddy vd. (1992), 3 beyaz yumurtacı hibritin (Babcock BV300, Dekalb XL-Link ve Hisex white) yılları arasındaki verim kayıtlarına göre cinsi olgunluk yaşlarını sırasıyla 140.2±1.05, 141.8±1.66 ve 131.5±1.55 gün olarakbelirlenmiştir. İpek vd. (1998), 3 beyaz genotip ile (Lohmann LSL, Chick) %5 verime ulaşma yaşlarını gün olarak bildirmişlerdir. Babcock BV 300 ve Nick Karaçay (2000), yerli ve dış kaynaklı beyaz hibritlerin cinsi olgunluk yaşlarını sırasıyla gün ve gün olaraksaptanmıştır. 8

18 2.4. Yumurta Verimi Avrupa da rasgele örnekleme yumurta verim testlerine göre ISA Babcock B-300 beyaz ve ISA Bobcock B-380 kahverengi yumurtacı hibritlerin 500 günlük yaşta tavukkümes esasına göre hesaplanan yumurta verimleri sırasıyla 270 ve 276 adet olarak belirlenmiştir (Anonymous 1986). Düzgüneş vd (1985), ATE-B(1), ATE-B(2) ve YB-B(1) hibritlerinin, tavuk-kümes esasına göre hesaplanan yumurta verimlerini sırayla 218, 243 ve 226 adet olarak, tavuk-gün yumurta verimlerini ise sırayla 241, 254 ve 245 adet olarak bildirmişlerdir. Almanya da yılları arasında 5 ayrı deneme istasyonunda beyaz Leghornlarla yapılan bir araştırmada, 500 günlük yaşta yumurta verimi (tavuk-kümes) 301 adet olarak bildirilmiştir (Flock 1987). Avrupa da yapılan rasgele örnekleme yumurta verim testinin, 1985 yılı sonuçlarına göre, beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerin, 500 günlük yaşta tavuk-kümes yumurta verimi sırayla adet ve adet arasında, 1986 yılı sonuçlarına göre ise, adet ve adet olduğu bildirilmiştir (Anonymous 1989). Estonya da yıllarında 72 hafta süren bir yumurta performans testi yapılarak, 2 beyaz (ISA B-300 ve Shaver A ) genotipin yumurta verimleri (tavuk kümes) sırayla 287 ve 245 adet olarak saptanmıştır ( Laanmayae ve Pharsalu 1993). Almanya da yıllarında 4 ü beyaz yumurtacı ve 7'si kahverengi yumurtacı hibrit genotipten olmak üzere 11 sürüde yürütülen rasgele örnekleme testi sonuçlarına göre, 500 günlük yaşta tavukların tavuk-kümes esasına göre hesaplanan yumurta verimleri 296 ve 286 adet olarak bildirilmiştir (Anonymous1990). Almanya da yılları arasında beyaz ve kahverengi yumurtacı tavuklarda yapılan rasgele örnekleme testi sonuçlarına göre, 72 haftalık bir dönemde tavuk-kümes yumurta veriminin sırasıyla 297 ve 293 adet olduğu, her iki grubun da %50 verime aynı yaşta (22 hafta) girdiği bildirilmiştir. Yem tüketimindeki yıllık artış ise kahverengi 9

19 yumurtacılarda 7 gr/gün ve beyaz yumurtacılarda 2.5 gr/gün olarak belirlenmiştir (Flock 1998). Avrupa rasgele örnekleme yumurta verim özellikleri testinde, beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerin 500 günlük yaşta tavuk-kümes yumurta verimi 1991 yılında sırasıyla adet ve adet olarak, 1992 yılında adet ve adet olarak bildirilmiştir (Anonymous 1994). Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde OxTx yerli beyaz ve GxSx yerli kahverengi yumurtacı hibritlerin 72 haftalık yaşta yumurta verimi sırayla ve adet olarak saptanmıştır (Uysal ve Boğa 1994). Bursa ili ve çevresinde, beyaz yumurtacı hibritler in(lohmann LSL, Bobcock B-300 ve Nick chick) 72 haftalık yaştaki, tavuk-kümes yumurta verimleri, ortalama %75.34 ( adet) ve tavuk-gün yumurta verimleri %79.10 ( adet) olarak bildirilmiştir (İpek vd. 1998). O1T1 yerli beyaz, Bobcock beyaz ve Hy-line beyaz yumurtacı hibritlerle yürütülen bir çalışmada, 54 haftalık yaşta yumurta verimleri sırayla , ve adet olarak belirlenmiştir (Keçeci ve Azman 1994). Amerika Birleşik Devletleri'nde yumurta veriminin tavuk başına 1940' lı yıllarda adet, 1960 ' lı yıllarda adet ve 1980' li yıllarda adet iken, bu değerin 2000 yılında 300 adete çıkacağı tahmin edilmiştir (Akbay 1995). Yumurtacı tavuklardan döneminde 340 günlük bir yumurtlama sürecinde ortalama (tavuk-kümes) 225 adet yumurta alınırken, yıllar arasında bu rakamın 386 günlük yumurtlama döneminde 273 adete, yılları arasında 360 günlük yumurtlama döneminde 306 adete yükseldiğini ve yılları arasında 360 günlük yumurtlama döneminde beyaz yumurtacılardan adet ve kahverengi yumurtacılardan adet yumurta elde edilir duruma gelindiği bildirilmiştir (Hunton 1997). 10

20 İki yerli ( biri beyaz ve biri kahverengi) ve iki dış kaynaklı (ISA Babcock B-300 beyaz ve Isa Babcock B-380 kahverengi ) hibritin, 66 haftalık yaşta tavuk-gün yumurta verimleri sırasıyla , , ve adet tavuk-kümes yumurta verimleri ise sırasıyla , , ve adet olarak belirlenmiştir (Karaçay 2000). 2.5.Yumurta Ağırlığı Avrupa da 1980 yılında yapılan bir araştırmada, 500 günlük yaşa kadar olan değerlerin esas alındığı performans testine göre, beyaz yumurtacı ISA Babcock B-300 hibritinin ortalama yumurta ağırlığının 59.5 gr olduğu bildirilmiştir (Anonymous1981). Almanya da 4 beyaz yumurtacı hibrit genotipten oluşan 7 sürüde, yıllarında yürütülen rasgele örnekleme testi sonuçlarına göre, 500 günlük yaşta ortalama yumurta ağırlığı 63.0 gr olarak bildirilmiştir (Anonymous 1990). Düzgüneş vd. (1985), yaptıkları araştırmada ATE-K(1), ATE-K(2), ATE-B(1) ATE- B(2), YB-K(1), YB-K(2) ve YB-B(1) ortalama yumurta ağırlıkları sırasıyla 62.2 gr, 59.1gr 61.6 gr 58.0 gr, 63.8 gr, 62.8gr ve 59.0 gr olarak bulunmuştur. Almanya da yıllarında yapılan 5 ayrı denemede beyaz Leghornların 500 günlük verim dönemi sonucunda ortalama yumurta ağırlığı 62.6 gr olarak bildirilmiştir (Flock 1987). Avrupa da yapılan bir teste göre ISA Bobcock B-300 beyaz ve ISA- Bobcock B-380 kahverengi yumurtacı hibritlerin ortalama yumurta ağırlıkları 59.3 ve 63.4 gr olarak saptanmıştır (Anonymous1986). O1T1 yerli beyaz, Bobcock beyaz, Hy-Line beyaz, GXSX yerli kahverengi Hisex kahverengi ve Golden Comet kahverengi yumurtacı hibritlerin 54 haftalık yaşa kadar ortalama yumurta ağırlığı sırasıyla gr, gr, gr, gr, gr ve gr olarak bildirilmiştir (Keçeci ve Azman 1994). 11

21 Avrupa da yumurta verim özellikleri ile ilgili olarak yapılan bir çalışmada, beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerde 500 günlük yaşa kadar ortalama yumurta ağırlıkları belirlenmiş ve bu değerler 1991 yılı için sırasıyla gr ve gr1992 yılı için ise ve gr olarak bildirilmiştir (Anonymous1994 ). Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde, OXTX yerli beyaz ve GxSx yerli kahverengi hibritin 72 haftalık yaşta ortalama yumurta ağırlıkları sırasıyla gr ve gr olarak bildirilmiştir (Uysal ve Boğa 1994) yılları arasında yapılan karşılaştırmalı yumurta performans testlerinden elde edilen sonuçlara göre, 44 haftalık bir verim döneminde ortalama yumurta ağırlığının beyaz yumurtacılarda 61 gr olduğu bildirilmiştir (Bell 1998). Bursa ili ve çevresinde beyaz yumurtacı hibritlerle (Lohmann LSL, Bobcock B-300 ve Nick chick) yapılan bir araştırmada 72 haftalık yaşta yumurta ağırlıklarının ortalama gr olduğu belirlenmiştir (İpek vd. 1998). İki yerli ( biri beyaz ve biri kahverengi ) ve iki yabancı kaynaklı (ISA Babcock B-300 beyaz ve ISA B-380 kahverengi) yumurtacı hibritin kullanıldığı bir araştırmada, birinci verim döneminde (66 hafta) ortalama yumurta ağırlıkları yerli beyaz, ISA Babcock B- 300, yerli kahverengi ve ISA B-380 için sırasıyla gr, gr gr ve gr olarak bildirilmiştir (Karaçay 2000). 2.6.Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma Oranı Cunningham ve Ostrander (1982) iki beyaz yumurtacı hattın farklı yerleşim sıklığındaki ve farklı kafeslerde tutulan haftalar sonunda yem tüketimini 31.9 ve 34.4 kg yemden yararlanma oranını 2.4 ve 2.3 olaraksaptanmıştır. Avrupa rasgele örnekleme yumurta üretim testlerinin, 1981 yılında teste alınmış iki ISA Babcock B-300 beyaz ve ISA Babcock B-380 kahverengi yumurtacı genotiplerde yemden yararlanma oranı sırası ile 2.64 ve 2.65 (kg yem/kg yumurta) olarak 12

22 bildirilmiştir (Anonymous 1986) yılında ise çeşitli beyaz ve kahverengi genotipler ISA Babcock B-300 ile karşılaştırılmış ve yemden yararlanma beyaz ve kahverenkli genotiplerde sırayla kg ve B-300 de 2.45 olarak bildirilmiştir yılında tekrarlanan araştırma sonucuna göre sırayla yemden yararlanma oranı kg ve Babcock B-300, 2.48 kg olmuştur. Bir yıl sonra (1984) aynı genotipler sırayla, kg ve ISA Babcock B kg olarak bildirilmiştir yılı için aynı çalışma sonuçları kg ve 2.53 kg olarak bildirilmiştir. Tittman vd. (1987), Doğu Almanya da yaptıkları rasgele örnekleme yumurta testlerinin yılı sonuçlarını değerlendirmişlerdir. Bu test de 448 günlük yaşa kadar 13 yumurtacı hat tavuğun yem tüketimleri ortalama 8.2 kg olmuştur. Flock (1987), 'da, 5 istasyonda yürütülen bir araştırmada balta ibikli beyaz Leghornlar ve kahverengi Leghornların yemden yararlanma oranı (kg yem/kg yumurta) 2.34 ve 2.51 olarak tespit saptanmıştır yılında Almanyada Kitzingen, rasgele örnekleme yumurta testinde yer alan 4 beyaz genotipten 7 grup ve 5 kahverengi genotipten 11 gruba ait yem tüketimlerini eşit olarak 126 gr ve yemden yararlanma oranını 2.41 ve 2.37 olarak tespit edilmiştir (Anonymous,1990) yılında Avrupa rasgele örnekleme yumurta testlerine göre beyaz ve kahverengi yumurtacı genotiplerde yemden yararlanma oranı sırası ile ve olarak bildirilmiştir (Anonymous 1994). Karaçay (2000) ın tarafından bildirdiğine göre yılında gerçekleşen bir örnekleme testinde beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerin yemden yararlanma oranı ve olarak bildirilmiştir yıllarında Avrupa rasgele örnekleme yumurta üretim testlerinin sonucuna göre beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritlerin yemden yararlanma oranı 1995 yılında ve ISA Babcock B ve kahverengi yumurtacılarda ve 1996 yılında Babcok B-300, 2.17 ve olarak tespit edilmiştir. 13

23 Van Horn (1996), Hollanda da aviary ve normal barınak sisteminde sırayla farklı beyaz genotiplerde ve beyaz Leghornlar üzerinde yaptığı bir araştırmada yem tüketimlerini tavuk başına 112± 4.1 gr, yemden yararlanma oranını 2.20± 0.08 tespit etmiştir. İpek vd. (1998), Bursa da 72 haftalık bir araştırmada beyaz yumurtacı hibritlerin (Lohmann LSL, Babcock Bv-300 ve Nick chick) farklı işletme koşulları altında ortalama yem tüketimlerini 118 gr ve yemden yararlanma oranını 2.49 kg ve gr yem/yumurta gr olarak bildirmiştir. Karaçay (2000), yerli ve dış kaynaklı beyaz ve kahverengi yumurtacı hibritler üzerinde 66 hafta boyunca yaptığı bir araştırmada, günlük yem tüketimlerini (gr) yerli beyazlarda sırayla gr, dış kaynaklı beyazlarda gr ve yerli kahverengilerde ve dış kaynaklıkahverengilerde gr olarak bildirmiştir. 14

24 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal Denemenin hayvan materyalini birisi yerli, ikisi dış kaynaklı olmak üzere 3 adet beyaz yumurtacı hibrit oluşturmuştur. Yerli hibrit civcivleri Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü'nden, dış kaynaklı hibrit civcivler ise ürünleri piyasada yaygın olarak kullanılan iki özel firmadan sağlanmıştır. Aynı hafta içinde çıkan civcivler, A.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü tavukçuluk araştırma biriminde bulunan yer sistemi büyütme kümesinde aynı koşullarda büyütülmüşlerdir. Onyedinci haftanın sonunda hayvanlar kafeslere alınmışlardır. Her bir genotipten 60' ar hayvan olmak üzere deneme materyali toplam 180 tavuktan oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan yerli genotip, Black x Blue (ATABEY) dış kaynaklı genotipler ise Hy-Line ve Lohmann LSL 'dır ve bunlar sırasıyla YE-B4, YA-B2 ve YA-B6 olarak kodlanmışlardır. Yetmiş iki haftalık yaşa kadar sürdürülen denemede, hayvanlar 3 katlı apartman tipi kafes sisteminin bulunduğu yumurtlama kümesinde aynı şartlar altında barındırılmışlardır. Çalışma süresince kullanılan yemlerin tamamı, A.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki yem ünitesinden sağlanmıştır 3.2. Yöntem Araştırmanın materyalini oluşturan 3 farklı genotipten beyaz yumurtacı civcivler, günlük yaştan 17.haftaya kadar (büyütme dönemi) A.Ü. Ziraat Fakültesi, Araştırma ve Uygulama işletmelerinde yer sisteminde 3 ayrı bölmede tutulmuşlardır. Bu dönemden sonra haftalık verim döneminde hayvanlar apartman tipi kafeslere alınmışlardır. Her kafes bölmesinde 5 adet hayvan olmak üzere her genotip için 12 kafeste toplam 60 hayvan barındırılmıştır. 15

25 24-72 haftalar arasında 5 haftada bir kez çeşitli özelliklere ait ölçüm ve tartımlar 6 kafeste yapılmıştır ve bu uygulamalar, deneme süresinde 9 kere tekrar edilmiştir. Araştırmada yem tüketimi, yem değerlendirme sayısı, yumurta verimi yumurta ağırlığı, cinsi olgunluk yaşı, %60 verim yaşı ve yaşama gücü özellikleri ele alınarak, genotipler bu özellikler bakımından karşılaştırılmıştır. Araştırma materyali civcivler Ağustos 2003 çıkışlı, yumurtlama dönemine kadar azalan doğal gün uzunluğu nedeniyle aydınlatmada sorun yaşanmamış ve 18. haftaya kadar hayvanlara doğal aydınlatma uygulanmıştır. Hayvanlar kafeslere alındıktan sonra aydınlatma kademeli artırılmalı 24.haftada 14 saat ve 26. haftada 16 saat olacak şekilde ayarlanmıştır. Araştırmada üzerinde durulan özellikler ve verilerin elde edildikleri dönemler aşağıda belirtilmiştir Yaşama gücü (%) hafta arasında ölümler günlük olarak kayıt edilip yüzdeleri ele alınmıştır Canlı ağırlık Her genotipte, birincisi 20. haftada ikincisi üretimin sonunda (72. hafta) olmak üzere 2 kez, rasgele seçilen her genotipten 3 kafes gözünde bulunan bütün bireylerin tartılması suretiyle belirlenmiştir Cinsi olgunluk yaşı ve %60 verim yaşı Kuluçkadan çıkış ile ilk yumurtanın görüldüğü tarih arasındaki geçen sürenin hesaplanması ile elde edilmiştir. Aynı zamanda kuluçkadan çıkış tarihi ile her kafeste ilk üç yumurtanın görüldüğü tarih arasında geçen sürenin hesaplanması ile %60 verim yaşı elde edilmiştir Yumurta verimi 72. haftaya kadar tavuk-gün ve tavuk-kümes esasına göre tespit edilmiştir. 16

26 Yem tüketimi haftalar arasında her 5 haftada bir toplam 9 kere, bir hafta süre ile her kafeste tavukların yediği toplam yem tartılıp tavuk sayısına bölünmek suretiyle her genotipten 6 gözde haftalık yem tüketimi buradan da günlük yem tüketimi belirlenmiştir Yumurta ağırlığı Yem tüketiminin tespit edildiği haftalarda aynı kafes gözlerinden elde edilen bütün yumurtaların tartılması suretiyle belirlenmiştir. Yukarıdaki bilgiler kullanılmak suretiyle her genotip için; ortalama canlı ağırlık,yumurta sayısı ve randımanı, yem tüketimi ve yem değerlendirme sayısı, ortalam yumurta ağırlığı, yaşama gücü özellikleri hesaplanmış ve bu özellikler bakımından gruplar karşılaştırılmışlardır İstatistik analizler Araştırma da 5 adet tavuk bulunan her bir kafes gözü bir tekerrür olarak değerlendirmiştir. Deneme sonunda elde edile verilerin istatistik analizinde MINITAB for Windows ve MSTAT-C istatistik paket programları kullanılmıştır. Yaşama gücü(%) dışında tüm özelliklere varyans analizi uygulanmış, daha sonra da Duncan testi ile hangi gruplarda farklılığın önemli olduğu belirlenmiştir. Yaşama gücü(%) ise Z testi ile karşılaştırılmıştır. 17

27 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 4.1.Yaşama Gücü YE-B4, YA-B2 ve YA-B6 genotiplerinin haftalar arasında yaşama gücü(%) değerleri Çizelge 4.1.'de verilmiştir. Çizelge 4.1. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlere ait yaşama gücü değerleri Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Yaşama gücü (%) 83.3 a 98.3 b 95 b a,b: Aynı satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) Üretim dönemi boyunca yaşama gücü değerleri YE-B4, YA-B2 ve YA-B6 genotiplerinde sırasıyla %83.3, %98.3 ve %95.0 olarak tespit edilmiş ve YE-B4 genotipinde yaşama gücü değerinin diğer iki genotipe göre önemli seviyede düşük olduğu belirlenmiştir (P<0.05). Karaçay (2000), yerli yumurtacı hibritlerin verim dönemi yaşama güçlerinin dış kaynaklı yumurtacı hibritlere göre daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Oysa bu çalışmada yaşama gücü bakımından Karaçay (2000) ın bulgularından farklı olmuştur Canlı Ağırlık Verim dönemi başında (20.hafta) ve sonunda (72.hafta) belirlenen canlı ağırlık değerleri Çizelge 4.2. de verilmiştir. 20. haftada YE-B4 genotipinin canlı ağırlığı 1364 gr, YA-B2 nin 1350 gr ve YA-B6 nin 1297gr olarak tespit edilmiştir YA-B6 nın canlı ağırlık değerinin diğer iki genotipe göre önemli seviyede düşük olduğu belirlenmiştir (P<0.05). 20. haftada en düşük canlı ağırlığa sahip olan YA-B6 genotipinin verim dönemi sonunda da yine diğer iki gruba göre canlı ağırlığının önemli seviyede düşük olduğu tespit edilmiştir. 18

28 Çizelge 4.2. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin haftalardaki canlı ağırlık değerlei Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Dönem başı canlı ağırlığı (20.h)(gr) 1364 ± 17 a 1350 ± 17 a 1297 ± 17 b Dönem sonu canlı ağırlığı (72.h)(gr) 1930 ± 42 a 1863 ± 42 b 1731 ± 42 c Artış (%) a,b,c:ayni satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) Bunun yanında 72. haftada YE-B4 genotipinin 1930 gr ile canlı ağırlığının diğer iki dış kaynaklı genotipden daha yüksek olduğu Şekil 4.2. de belirlenmiştir (P<0.05). gr Dönem başı ve dönem sonu canlı ağırlıklar (gr) YE-B4 YA-B2 Genotip YA-B6 dönem başı canlı ağırlık(20.h) dönem sonu canlı ağırlık(72.h) Şekil 4.1. Dönem başı ve dönem sonu canlı ağırlıklar 20.hafta ve 72. hafta canlı ağırlıkları bakımından diğer bir anlamda dönem başı ve dönem sonu canlı ağırlıkları bakımından gruplarda belirlenen değerler genel olarak Anonymous 1986, Anonymous1989, Flock 1987, Anonymous1994a, tarafından bildirilen değerlerle benzerlik göstermektedir. 4.3.Cinsi Olgunluk Yaşı ve %60 verim yaşı Cinsi olgunluk yaşı ve %60 verim yaşı bakımından 3 genotipe ait değerler Çizelge 4.3. de bu değerlerden hazırlanan grafik, Şekil 4.3.'de gösterilmiştir. 19

29 Çizelge 4.3. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin cinsi olgunluk yaşı ve %60 verim yaşı (gün) Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Cinsi olgunluk yaşı (gün) ± 0.93 a ± 0.93 a ± 0.93 a %60 verim yaşı (gün) ± 0.96 a ± 0.96 a ± 0.96 a Çizelge 4.3. incelendiğinde hem cinsi olgunluk yaşı hem de %60 verim yaşı bakımından gruplar arasında farklılığın istatistiksel olarak önemli olmadığı belirlenmiştir (P>0.05). GÜN Cinsi olgunluk ve %60 verim yaşı (gün) YE-B4 YA-B2 YA-B6 Genotip cinsi olgunluk yaşı %60 verim yaşı Şekil 4.2. Cinsi olgunluk yaşı ve %60 verim yaşı (gün) Araştırmada gerek yerli gerekse dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin genel olarak daha önce bu konuda yapılan araştırmalarda belirlenen sonuçlar ile uyumlu olduğu gözlenmiştir. 4.4.Yumurta Verimi Her grup için hesaplanan tavuk-gün ve tavuk kümes yumurta verimleri adet ve yüzde olarak Çizelge 4.4.'de verilmiştir. Genotiplerin verim dönemini oluşturan 52 hafta boyunca haftalık %tavuk-gün yumurta verimi ortalamaları Şekil 4.4.' de sunulmuştur. 20

30 Çizelge 4.4.Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin yumurta verimleri Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 tavuk-gün % 81.84± 0.98 b 80.60± 0.98 b 88.16± 0.98 a tavuk-kümes% ±1.2 b ±1.2 a ±1.2 c tavuk -gün (adet) ± 4.1 b 293.4± 4.1 b ± 4.1 a tavuk-kümes (adet) 277.9± 8.4 b ± 8.4 ab 312.6± 8.4 a a,b,c: Aynı satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) Çizelge 4.4. de görüldüğü gibi deneme boyunca ortalama % tavuk-gün yumurta verimi bakımından YA-B6 genotipi %88.16 yumurta verimiyle diğer hibritlere nazaran daha yüksek verime sahip olmuş ve diğer hibritlerle aralarındaki fark istatistik olarak önemli bulunmuştur (P<0.05). YE-B4 ve YA-B2 genotipleri arasında yumurta verimi (tavuk gün %) bakımından ise farkın önemli olmadığı belirlenmiştir. Tavuk - kümes(%) değerleri incelendiğinde ölüm oranının yüksek olması nedeniyle YE-B4 genotipi en düşük değere sahip olmuştur. Haftalık yumurta verimi tavuk-gün(%) Yumurta verimi(%) H 24.H 28.H 32.H 36.H 40.H 44.H 48.H 52.H 56.H 60.H 64.H 68.H 72.H Haftalar B4 B2 B6 Şekil 4.3. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin yumurta verimlerinin haftalık ortalamalar halindeki değişimler (%tavuk-gün) Gruplar arasında toplam yumurta verimi (tavuk-gün/adet) bakımından yapılan karşılaştırma sonucunda en yüksek yumurta veriminin adet ile YA-B6 gurubunda gerçekleştiği gözlenmiştir (P<0.05). Bunun yanında YE-B4 ile YA-B2 genotipleri 21

31 arasında farkın önemli olmadığı tespit edilmiştir. Yumurta verimlerinin karşılaştırılmasında daha objektif değerlendirme olanağı veren tavuk-kümes (adet) yumurta verimleri dikkate alındığında YE-B4 genotipinde ölüm oranının yüksek olması nedeni ile yumurta veriminin daha düşük olduğu ancak YA-B2 genotipinden farklılığın önemli olmadığı tespit edilmiştir. Tavuk-gün (adet) bakımından yüksek değere sahip olan YA-B6 genotipinin, tavuk- kümes değeri bakımından da diğer gruplaradan daha yüksek olduğu bulunmuştur (P<0.05). 72. haftanın sonunda elde edilen tavuk-gün ve tavuk-kümes yumurta verimi değerleri genel olarak, Flock 1987, Anonymous 1989, Anonymous 1990, Akbay 1995, Flock1998 tarafından bildirilen değerlerle benzerlik göstermektedir. Şekil 4.4. incelendiğinde bütün gruplarda haftalar arasında verimin önemli seviyede düştüğü görülmektedir. Bu problem yemden kaynaklanmıştır ve yemin değiştirilmesi ile sorun çözülmüştür. Bu sorunun özellikle pik verim döneminde yaşanması da bütün genotiplerde toplam yumurta veriminin elde edilen değerlerden daha yüksek olmasını engellemiştir. 4.5.Yumurta Ağırlığı Denemenin sürdürüldüğü haftalık verim dönemi süresince 9 periyotta her genotipden 6 kafes gözünde yürütülen tartımlar sonucunda 3 genotipe ait ortalama yumurta ağırlığı (gr) değerleri çizelge 4.5. de verilmiştir. Çizelge 4.5. Yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritlerin verim döneminde yumurta ağırlıkları (gr) Haftalar YE-B4 YA-B2 YA-B ± 0.39 b ± 0.39 b ± 0.39 a ± 0.39 b ± 0.39 b ± 0.39 a ± 0.39 b ± 0.39 b ± 0.39 a ± 0.39 b ± 0.39 b ± 0.39 a ± 0.39 b ± 0.39 b ± 0.39 a ± 0,40 a ± 0.39 a ± 0.39 a ± 0.39 a ± 0.40 a ± 0.39 a ± 0.40 a ± 0.39 a ± 0.39 a ± 0.40 a ± 0.40 a ± 0.39 a Genel ortalama b b a a,b:aynı satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) 22

32 Çizelge 4.5. incelendiğinde açıkça görüleceği gibi 5. periyoda (47.hafta) kadar YE-B4 ler ve YA-B2 lerin yumurta ağırlıkları arasında önemli bir fark görülmemektedir. Ancak bu iki grup ile YA-B6 arasındaki fark önemli bulunmuştur (P<0.05). 5.periyottan sonra ise üç grup arasındaki farkın önemli olmadığı tespit edilmiştir. Ortalama yumurta ağırlıkları ele alındığında, en ağır yumurta veren grubun gr ile YA-B6 hibritinde olduğu görülmektedir. YA-B2 (60.44 gr) ve YE-B4 (60.25gr ) arasında ise farkın önemli olmadığı tespit edilmiştir (P>0.05). gr Yumurta Ağırlıkları (gr) 24.H 31.H 36.H 42.H 47.H 53.H 58.H 65.H 72.H Haftalar YE-B4 YA-B2 YA-B6 Şekil 4.4.Hibritlerin yumurta ağırlıkları (gr) Araştırma sonunda genel olarak yumurta ağırlıkları bakımından saptanan değerler Flock 1987, Anonymous1990, Anonymous 1994a, Uysal ve Boğa 1994, İpek vd tarafından bildirilen değerlerle benzerlik göstermektedi 23

33 4.6. Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma Hibritlerin ortalama günlük yem tüketimleri Çizelge 4.6. ve Şekil 4.5. de verilmiştir. Çizelge 4.6. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin ortalama günlük yem tüketimleri (gr) Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Günlük Yem Tüketimi (gr) ± 1.3 a ± 1.3 a ± 1.3 a YE-B4, YA-B2 ve YA-B6 'nın günlük yem tüketimileri sırayla 117.2±1.3 gr, 114.6±1.3gr ve 118.3±1.3gr saptanmıştır. Ortalama günlük yem tüketimleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır. gr Günlük Yem Tüketimi(gr) YE-B4 YA-B2 YA-B6 Genotip Şekil 4.5. Günlük yem tüketimi(gr) Her grupta 1 kg yumurta üretimi için tüketilen yem miktarları yemden yararlanma oranları Çizelge 4.6. 'da ve Şekil 4.5. de sunulmuştur. 24

34 Çizelge 4.7. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin verim dönemi süresince yemden yararlanma oranları (kg yem/kg yumurta) Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Yemden yararlanma 2.41 ± ± ± 0.05 oranları (kg yem/kg yumurta) a b a a.b: Aynı satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir(p<0.05) Yemden yararlanma oranları (kg yem/kg yumurta) bakımından YE-B4 ve YA-B6 grupları arasında farklılığın önemli olmadığı ancak bu gruplar ile YA-B2 grubu arasında farkın istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiştir. Gruplar arasında 1 kg yumurta üretmek için en az yem tüketen ve yemden yararlanma oranı en iyi olan grup 2.26±0.05 gr ile YA-B2 olmuştur. YE-B4 ve YA-B6 gruplarında ise 1 kg yumurta üretmek için tüketilen yem miktarları sırasıyla 2.41±0.05 ve 2.49±0.05 gr olarak bulunmuştur gr YE-B4 YA-B2 YA-B6 Genotip Şekil kg yumurta üretiminde tüketilen yem miktarı Yerli ve dış kaynaklı hibrit gruplarının 1 adet yumurta üretmek için tüketilen yem miktarları çizelge 4.8 ve şekil 4.7 de verilmiştir Çizelge 4.8. Yerli ve dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritlerin verim döneminin yemden yararlanma oranları (gr yem/yumurta) Özellik YE-B4 YA-B2 YA-B6 Y.Y.O.(gr yem/ 1 yumurta) ± 3.0 ab ± 3.0 b ± 3.0 a a,b: Aynı satırda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) 25

35 YE-B4, YA-B2 ve YA-B6 hibritlerin bir adet yumurta üretmesi için tükettikleri yem miktarları sırasıyla gr, gr ve gr olarak belirlenmiş ve YA-B2 ile YA- B6 hibritlerinin yem tüketimleri ortalamaları arasındaki farklılığın istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (P<0.05). gr Yemden Yararlanma Oranı (gr yem/ 1 adet yumurta) YE-B4 YA-B2 YA-B6 Genotip Şekil 4.7. Yemden yararlanma oranı (gr yem/ yumurta) Yem tüketimi bakımından gruplarda belirlenen değerler genel olarak, Anonymous1984, Anonymous 1990, İpek vd 1998, Karaçay 2000 tarafından bildirilen değerlerle benzerlik göstermektedir. 26

36 5. SONUÇ Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde(atae) yapılan çalışmalarda li yıllarda ancak gerek başlangıç materyalinin saf hat olmaması ve gerekse bu hatlara zaman zaman farklı kan katarak yeni kombinasyonlar elde edilmesi nedenleri ile sürekli bir ilerleme sağlanamamış ve ancak belirli bir noktaya kadar gelinebilmiştir. Bu çerçevede 1995 yılında Kanada da bulunan bir tavuk ıslah çiftliğinde mevcut olan ve uzun yıllardır kapalı yetiştirilmekte olan saf hatlardan kuluçkalık yumurtalar getirilmiş ve elde edilen hayvanlar Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde üretime alınmıştır. İthal edilen bu saf hatlarla, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde çeşitli kombinasyonlarda melez dölleri elde edilmiştir. Bu çalışmada ATAE tarafından elde edilen bir beyaz (YE-B4) yumurtacı hibrit piyasadan temin edilen iki ticari beyaz yumurtacı hibritle(ya-b2 veya-b6) birlikte, bazı verim özellikleri bakımından 72. haftanın sonuna kader karşılaştırılmıştır ve elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır. - Bütün verim süresi boyunca yaşama gücü değerlerinin YE-B4' de, diğer 2 yabancı hibrite göre önemli seviyede düşük olduğu belirlenmiştir. Yerli hibritte yumurtlama döneminde geri çıkmaları ve buna bağlı gagalama eğilimi, ölüm oranının artışına neden olmuştur (P<0.05); - Dönem başı ve sonu canlı ağırlık'da, 20.hafta daya-b6 lar diğer gruplara nazaran daha düşk değerler sahipler ve 72. hafta'da ise canlı ağırlık üç hibrit arasında önemli olup YA-B6 da daha hafif oldukları görülmektedir(p<0.05) -Cinsi olgunluk ve %60 verim yaş bakımından, hibritler arasında önemli bir fark tespit edilmemiştir. -Yumurta verimi, tavuk-gün bakımından YA-B6 hibriti yüzde ve adet olarak diğer gruplardan daha yüksek verim seviyesine sahip olup ve üretimde diğerlerine göre önemli fark elde etmiştir (P<0.05); tavuk-kümes yumurta veriminde de, hibritler arasında farkın önemli olduğu ve YA-B6 ın daha yüksek verime sahip olduğu ve yumurta verimi adet olarak YA-B2, diğer iki hibrite daha yakın verilere sahip olduğu belirlenmiştir (P<0.05) ; -Yumurta ağırlığında, YA-B6 hibritden daha ağırlıklı yumurta değerleri saptanmıştır (P<0.05). 27

37 -Günlük yem tüketiminde hibritler arasında önemli fark olmamaktadır; yemden yararlanma da (kg yem / kg yumurta) YA-B2 hibritin yem değerlendirme bakımından diğer gruplara nazaren, daha iyi değeri göstermiştir(p<0.05). Sonuç olarak ATAE tarafından elde edilen YE-B4 genotipinin diğer 2 dış kaynaklı hibritlere göre genel verim özellikleri göz önüne alındığında çok geri olmadığı görülmektedir. Özellikle ölüm oranında kaybın azaltılması durumunda yumurta veriminde bir artış olacağı ve ıslah çalışmalarının devam etmesi durumunda Türkiye de belirli bir oranda Pazar payına ulaşılacağı düşünülmektedir. Ancak ATAE tarafından üretilen yerli genotiplerin, dış kaynaklı hibritler ile bazı verim özelliklerinin ATAE dışında ilk defa karşılaştırıldığı bu araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında gerekli olan diğer hususlar da dikkate alınarak yeni araştırma projeleri oluşturularak daha kapsamlı ve güvenilir sonuçlara ihtiyaç bulunmaktadır. 28

38 KAYNAKLAR Akbay, R Bilimsel Tavukçuluk. Güven Matbaası, 371 s., Ankara. Akbay, R Amerika Birleşik Devletleri'nde tavukçuluk. Yutav 95 Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, Bildiriler, , İstanbul Aktan, S Yerli ve Yabancı Hibrit Ebeveyn Soylarının Melezlenmesi Yoluyla Üretilen Kahverengi Yumurtacıların Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. Doktora tezi,86 s. Ankara. Anonymous Combined summary of European random sample egg Production tests1980. World s Poultry Science Journal, 37: Anonymous Combined summary of European Random sample egg production tests World s Poultry Science Journal 42: Anonymous Combined summary of European random sample egg production tests World s Poultry Science Journal, 45: Anonymous Laying test: Brown ahead on conversion at Kitzingen World Poultry, February:28. Anonymous Combined summary of European random sample egg production test completed in 1991 and 1992.World s Poultry Science Journal, 50: Anonymous The poultry industry in the third millennium. Poultry international, 37(14); 20-28, Watt Publishing co., USA. Anounymous. 1999a. Watt poultry Ststistical Yearbook Poultry international, 38(9); 4-18, Watt Publishing co., USA. Bell, D Comparing white and brown egg layer performance. California Poultry Letter, May 98, cooperative Extension, University of California, USA. Büyükbebeci, İ. ve Kadıoğlu, B Yumurta verim yönlü yerli ve dış kaynaklı hibritlerin çeşitli performanslarının karşılaştırılması. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tavukçuluk Araştırma Ensititüsü, Faaliyet Raporu, Ankara. Cunningham, D. L.and Ostrander, C. E The Effect of Strain and Cage Shape and Density on Performance and Fearfulness of White Leghorn Layers. Poultry Sci., 61: Düzgüneş, O., Yüceer, F., Yetişir, R. ve Soysal, M Rasgele Örnekleme Testler (RÖT), ve bizde yapılanlar. Teknik Tavukçuluk, 50: