Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi

Transkript

1 120 Sürekli E itim Continuing Medical Education DOI: /turkderm.44.s120 Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi Photochemotherapy Less Common Indications for Use Kocaeli Üniversitesi T p Fakültesi, Deri ve Zührevi Hastal klar Anabilim Dal, Kocaeli, Türkiye Özet Foto(kemo)terapi baflta psoriasis, atopik dermatit, mikozis fungoides, polimorfik fl k erüpsüyonu ve vitiligo olmak üzere çeflitli inflamatuar deri hastal klar n n ve pigmentasyon bozukluklar n n tedavisinde baflar yla kullan lmaktad r. Bunlar n yan s ra pratikte s k karfl lafl lan bir çok deri hastal n n tedavisinde de ilk basamaklarda kullan lmakla beraber bu hastal klardaki etkinlikleri çok iyi bilinmemektedir. Burada foto(kemo)terapinin alopesi areata, pitriazis likenoides, liken planus, kronik ürtiker, semptomatik dermografizm, üremik kafl nt, edinsel perforan dermatoz ve di er baz hastal klardaki etkinli i litertür verileri fl nda tart fl lmaktad r. (Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: 120-5) Anahtar Kelimeler: Fototerapi, fotokemoterapi, dar bant ultraviyole B Summary Photo(chemo)therapy has been used successfully for the treatment of various inflammatory and pigmentary skin disorders mainly including psoriasis, atopic dermatitis, mycosis fungoides, polymorphic light eruption and vitiligo. Beside these, they are used as first-line therapy in skin conditions that are common in clinical practice although their efficacies in such diseases are not very well-known. Here the effects of photo(chemo)therapy in alopecia areata, pityriasis lichenoides, lichen planus, chronic urticaria, symptomatic dermographism, uremic pruritus, acquired perforating dermatosis and some others are discussed in light of the literature data. (Turkderm 2010; 44 Suppl 2: 120-5) Key Words: Phototherapy, photochemotherapy, narrowband ultraviolet B Girifl Fototerapi ve fotokemoterapi dermatolojik tedavi yaklafl mlar nda önemli rolü olan tedavi yöntemleridir. Ultraviyole (UV) radyasyonu uzun y llar psoriasis ve atopik dermatit gibi s k görülen deri hastal klar n n tedavisinde kullan lm fl; 1970 li y llarda PUVA (Psoralen ve UVA) n n kullan ma girmesinin ve tedavideki etkinli inin gösterilmesinin ard ndan dar bant UVB ve UVA1 gibi yeni keflifler foto(kemo)terapinin etkinli ini ve güvenilirli ini artt r rken bu yöntemlerinin yeni endikasyonlarda da kullan m na olanak sa layarak dermatolojik tedavilerdeki rollerini geniflletmifltir 1,2. Etkinliklerini hücre siklusu kineti i, sitokin sunumundaki de ifliklikler ve immunmodülatuar etkilerin kombinasyonu yoluyla gösteren foto(kemo)terapi 1-3 baflta psoriasis, atopik dermatit gibi birçok inflamatuar deri hastal n n, vitiligo gibi pigmentasyon bozukluklar - n n, polimorfik fl k erüpsüyonu gibi fotodermatozlar n ve mikozis fungoidesin tedavisinde ilk s ralarda yer alan tedavi yöntemleri aras ndad r 1-2. Bu hastal klarda kabul görmüfl tedavi protokollerinin 1,2 yan s ra kar-zarar oran göz önünde bulundurularak birçok deri hastal n n tedavisinde kullan lmaktad r 1-4. Bumakalede foto(kemo)terapinin yukar da bahsi geçen hastal klar d - fl ndaki kullan mlar gözden geçirilecektir. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr., Kocaeli Üniversitesi T p Fakültesi, Deri ve Zührevi Hastal klar Anabilim Dal, 4. Kat, Umuttepe Kocaeli, Türkiye E-posta: dbayramgurler@yahoo.com Türkderm-Deri Hastal klar ve Frengi Arflivi Dergisi, Galenos Yay nevi taraf ndan bas lm flt r. Turkderm-Archives of the Turkish Dermatology and Venerology, published by Galenos Publishing.

2 Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi 121 Alopesi Areata Kronik inflamatuar bir hastal k olan alopesi areatan n tedavisinde foto(kemo)terapi potansiyel tedavi seçenekleri aras nda yer almaktad r 5. Bin dokuz yüz doksanlarda yay nlanan, alopesi areatada fotokemoterapinin etkinli inin araflt r ld 2 retrospektif çal flmadan birinde PUVA n n baflar oran n n düflük oldu u (alopesi areatada %6,3, alopesi totaliste %12,5, alopesi universaliste %13,3) 6 di erindeyse yüksek baflar oran na ra men bunun hastal n spontan düzelme oranlar ndan farkl olmad 7 ve nüks oranlar n n yüksek oldu u bildirilmifltir 6,7. Buna dayanarak her 2 çal flman n sonucunda da PUVA n n alopesi areata tedavisinde etkili bir yöntem olmad yorumu yap lm flt r 6,7. Yine eski tarihli bir baflka çal flmada PUVA tedavisiyle 30 hastan n 9 unda %60 n üzerinde bir düzelme elde edildi i ancak 8 hastada 7,7 ayl k takibin ard ndan nüks görüldü ü bildirilmifltir 8. Whitmont ve Cooper ise 13 y l boyunca PUVA tedavisi alan 26 alopesi totalisli / universalisli hastay retrospektif olarak de erlendirdikleri daha yak n tarihli çal flmalar nda daha yüz güldürücü sonuçlar elde ettiklerini bildirmifllerdir. Buna göre alopesi totalisi olan 15 hastan n 9 unda (%60) ortalama 88 seans, alopesi universalisi olan 11 hastan n ise 7 sinde (%64) ortalama 125 seans sonunda %50 nin üzerinde düzelme sa land görülmüfltür. Bu çal flmada daha önceki çal flmalar n 6-8 tersine nüks oranlar n n da yüksek olmad ; 5 y ll k takiplerde hastalar n sadece %21 inde hastal n tekrarlad bildirilmifltir 9. fiahin ve arkadafllar n n tedaviye dirençli 24 alopesi areatal hastada kulland klar PUVA n n etkinli ini retrospektif olarak de erlendirdikleri çal flmalar nda, hastalar n %37,5 inde %75 in üzerinde düzelme sa land görülmüfl ve PUVA n n fliddetli olgularda alternatif bir tedavi yöntemi olabilece i düflünülmüfltür 10. Yak n tarihli bir baflka çal flmadaysa tedaviye dirençli 9 fliddetli alopesi areta olgusunda PUVA ya ek olarak 1 ay boyunca oral yoldan 20mg/gün dozunda kullan lan prednizolonun 2. ay n sonunda hastalar n tümünde tam düzelmeye yol açt bildirilmifltir. Bu hastalar n ikisinde 3 ay sonra nüks görülmüfltür11. PUVA n n T hücre fonksiyonlar n ve antijen sunumunu etkileyerek k l follikülüne karfl yönlenmifl olan immun sald r y bask lad, sonuçta fotoimmunolojik etkileri yoluyla alopesi areata tedavisinde etkin olabilece i düflünülmektedir 12. PUVA ya eklenen sistemik kortikosteroidlerin ise Treg hücrelerini artt - rarak sistemik immun yan tlar üzerindeki etkinin güçlenmesine yol açt gösterilmifltir 11 ancak bu kombinasyonun karsinogenez riskini artt rabilece i unutulmamal d r. Çocuklardaki deneyimle ilgili olarak; Ersoy-Evans ve arkadafllar yafllar aras ndaki 10 alopesi areatal hastan n, ortalama 56 seans PUVA tedavisi sonunda, sadece ikisinde (%30) tam düzelme elde ettiklerini bildirmifllerdir 13. Literatürde alopesi areatada topikal fotokemoterapi de kullan lm flt r 14,15. Konuyla ilgili ilk çal flma Weissman ve arkadafllar taraf ndan yay nlanm flt r. Yazarlar 3 hastaya topikal 8-metoksipsoralen uygulamas ndan 1 saat sonra UVA fl nlamas yapt klar n ; 1 hastan n tedavi sürecinde tedavi protokolünden ç kar ld n di er 2 hastan n aktif olarak tedavi edilen bölgelerindeyse 27. ve 32. seanslar sonunda belirgin düzelme elde edildi ini bildirmifllerdir 14. Di er çal flmadaysa yazarlar hastalar na 3 ay aral klarla topikal 8-metoksipsoralen uygulamas ndan 20 dakika sonra 6-20 J/cm 2 (ortalama 12 J/cm 2 ) gibi oldukça yüksek dozda UVA fl nlamas yapm fllard r. Alopesi totalisli 25, alopesi areatal 124 hastay dahil ettikleri genifl hasta say s n içeren bu çal flmalar nda yazarlar; ortalama 4-7 seans n ard ndan alopesi totalisli 12 hastada, alopesi areatal 94 hastada en az %50 lik yan t ald klar n bildirmifllerdir. Yan etki olarak 7 hastada a r l yan k geliflmifl, hastalar n büyük ço unlu undaysa uygulaman n ard ndan birkaç gün süren hafif eritem d fl nda bir yan etki izlenmemifltir. Yazarlar follikülde UV nin biyolojik etkisiyle klinik düzelme aras nda bir zaman dilimi oldu u gerekçesiyle 3 ayl k fototoksik doz uygulamas n savunmufllard r. Ayr ca çal flmada eriflilen ortalama kümülatif dozun di er çal flmalarla karfl laflt r ld nda daha düflük olmas n ve hastalar n hastanede geçirdikleri sürenin k sa olmas n avantaj olarak belirtmifllerdir 15. PUVA ya göre daha yeni bir tedavi flekli olan ve irritan ajanlara benzer mekanizmalarla etkili olabilen dar bant UVB ye ba l eritemin alopesi areatadaki etkinli ine ait verilerse günümüz itibariyle çok k s tl d r 5,16. Sonuçta bu veriler fl nda ve uzun dönemdeki karsinogenez etkisi göz önüne al nd nda günümüzde son yay nlanan alopesi areata tedavi klavuzlar nda foto(kemo)terapinin kullan - m hala s n rl tutulmaktad r 16. Pitriazis Likenoides Pitriazis likenoides günümüzde hala tart flmal bir grup hastal kapsamaktad r 17. Akut, ateflli, fliddetli formu Mucha-Habermann hastal ; akut-subakut klinik seyir izleyen formu pitriazis likenoides et varioliformis akuta (PLEVA); kronik tekrarlay c özellik gösteren formu pitriazis likenoides kronika (PLK) olarak bilinmektedir. Topikal kortikosteroidler, sistemik antibiyotikler ve foto(kemo)terapi tedavinin temelini oluflturmaktad r 17,18. Pitriazis likenoideste foto(kemo)terapinin kullan m yla ilgili ilk çal flmada, 1977 y l nda pitriazis likenoides tan l 15 hastada yaz aylar nda günefl fl tedavisiyle de iflken derecelerde düzelme izlendi i belirtilmifltir 19. Bundan 1 y l sonraysa Hofmann ve arkadafllar PLK tan s yla PUVA uygulad klar 2 hastada 15 ile 21 seans sonras nda tam düzelme elde etmifller ancak 2 hastada da 1 ay içinde nüks görmüfllerdir. Sonuçta PUVA n n PLK tedavisinde yeni bir tedavi alternatifi olabilece i bildirilmifltir 20. Daha sonra 1980 li y llarda yay nlanan küçük hasta gruplar n içeren birkaç çal flmada pitriazis likenoides tedavisinde PUVA n n etkinli i kan tlanm flt r Son 10 y l içindeyse PUVA tedavisiyle ilgili olarak yay nlanm fl birkaç makale bulunmaktad r Bu çal flmalardan birinde PLEVA tan s alan 16 yafl ndaki bir kad n olguda 10J/cm 2 lik kümülatif UVA fl nlamas yla hastan n klinik bulgular nda belirgin düzelme oldu u görülmüfltür 24. Di erindeyse; yafllar 6,15,18 olan ve tedaviye dirençli 3 pitriazis likenoidesli olguda asitretinle birlikte kullan lan PUVA tedavisine birkaç haftada dramatik yan t al nd bildirilmifltir 25. Bir baflka çal flmadaysa PLEVA ve PLK da orta doz UVA1 nin etkinli i de- erlendirilmifltir. Bu çal flmada toplam 8 hastan n seçilmifl lezyonlar na günlük 60 J/cm 2 UVA1 fl nlamas yap lm fl; 6 hastada tam düzelme, 2 hastadaysa k smi düzelme elde edilirken fl nlama yap lmayan lezyonlarda iyileflme olmad görülmüfltür. Buna göre yazarlar UVA1 tedavisinin pitriazis likenoideste iyi tolere edilen etkili bir yöntem oldu unu ve fl nlama yap lmayan lezyonlarda düzelme olmad ndan terapatik etkinin inflamatuar infiltrasyon üzerindeki direk etkiye ba l gerçekleflti- ini düflündüklerini belirtmifllerdir 26.

3 122 Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: Pitriazis likenoides tedavisinde foto(kemo)terapinin kullan - m yla ilgili son çal flmalar dar bant UVB üzerinde yo unlaflmaktad r Konuyla ilgili son 5 y l içinde yay nlanm fl 3 çal flma bulunmaktad r ve bunlardan 2 si ülkemizde yap lm flt r. Aydo- an ve arkadafllar 7 y l içinde takip ettikleri 23 PLEVA l 8 PLK l toplam 31 pitriazis likenoidesli hastaya dar bant UVB uygulam fllar ve bu hastalar retrospektif olarak de erlendirmifllerdir. PLEVA hastalar nda ortalama 43 seans ile 15 hastada (%62,5) tam düzelme, 8 hastada ortalama 32 seans ile k smi yan t elde edilirken PLK hastalar nda ortalama 46 seans ile 7 hastada (%87,5) tam düzelme, 1 hastada ortalama 19 seans ile k smi yan t elde edilmifltir. Alt ayl k takipte 4 hastada lezyonlar tekrarlam flt r. Sonuçta dar bant UVB tedavisi özellikle PLK olmak üzere pitriazis likenoides tedavisinde etkili, iyi tolere edilen bir yöntem olarak gösterilmifltir 27. Ersoy-Evans ve ark pitriazis likenoides tan s yla dar bant UVB tedavisi alm fl 25 hastay retrospektif olarak inceledikleri çal flmalar ndaysa; ortalama 25 seansta hastalar n %48 inde tam, %44 ünde k smi düzelme görülmüfl, %8 inde ise hiç yan t al namam flt r. Bu seride hastalar n %58 inde 10 ay n sonunda nüks izlendi i için idame tedavisine ihtiyaç olabilece i bildirilmifltir 28. Ayn çal flmac lar n bir baflka çal flmalar ndaysa, yafllar 3-16 aras nda de iflen toplam 18 PLK tan l hastan n 12 sinde UVB, 5 inde dar bant UVB, 1 inde ise PUVA kullan lm flt r. UVB hastalar n n 10 unda, dar bant UVB alanlar nsa tamam nda tedaviye yan t al n rken PUVA alan hastada düzelme olmad görülmüfltür 13. Pavlotsky ve arkadafllar ysa UVB tedavisiyle 29 hastan n %93 ünde ortalama 11 haftada tam düzelme elde ettiklerini bildirmifllerdir 29. Sonuçta pitriazis likenoides tedavisinde foto(kemo)terapi etkin tedavi yöntemleridir. Dar bant UVB yayg n lezyonu olan hastalarda etkin ve güvenilir bir yöntem olarak birinci basamak tedavide önerilebilir. Yan t için gereken seans say s de iflken olmakla beraber ortalama 2-3 ayl k haftada 3 gün dar bant UVB tedavisiyle tam yan t elde edilmesi beklenebilir 3. Nükslerin engellenmesinde idame tedavisiyle ilgiliyse net bilgi yoktur. Liken Planus Foto(kemo)terapi liken planusun yayg n formlar nda pratikte s k kullan lan bir yöntem olmas na ra men literatürde konuyla iliflkili çal flma azd r 30. Ortonne ve arkadafllar n n 1978 y l na ait çal flmas nda oral fotokemoterapiyle 7 hastan n 6 s nda tam düzelme elde edildi i görülmüfltür 31. Takip eden y llarda liken planusta oral ve topikal PUVA n n baflar l oldu unu ve idame tedavisine genellikle ihtiyaç duyulmad n gösteren çal flmalar yay nlanm flt r 32,33. Yayg n veya hipertrofik lezyonlar olan 12 hastada; 0,5 mg/l 8-metoksipsorolenle haz rlanan banyo PU- VA yla ortalama 19 seansta, ciddi bir yan etki olmaks z n 11 hastada belirgin düzelme izlenmifl ve bu tedavi yönteminin oral PUVA ya daha üstün oldu u bildirilmifltir 34. Liken planus tedavisinde UVA1 de kullan lm flt r 36,36. Yayg n, tedaviye dirençli olgularda 35 ve ayakta yerleflen büllöz-ülseratif lezyonlarla seyreden bir hastada 36 baflar l oldu u görülmüfltür. PUVA n n oral liken planusta kullan m na dair çal flmalar olsa da premalign bir durum olabilen oral likende yass epitel hücreli karsinom geliflme riskini artt ran PUVA tedavisinin yeri, güvenlik durumu aç kl a kavuflturulana kadar deneysel düzeyde kalmal d r fleklinde düflünülmektedir 37. Dar bant UVB nin liken planusta kullan m yla ilgili ilk veriler Taneja ve Taylor taraf ndan 2002 de yay nlanm flt r 38. Yazarlar 5 hastada ortalama 40 seans dar bant UVB uygulamas yla hastalar n tamam nda lezyonlarda tam düzleflme elde ettiklerini bildirmifltir. Bu çal flmada kafl nt n n klinik düzelmeden önce kayboldu u, gövde lezyonlar n n ekstremite lezyonlar ndan daha önce iyileflti i gözlemlenmifl ve 5 ayl k takipte hastalar n remisyonda kald belirtilmifltir 38. Sar cao lu ve arkadafllar n n 10 olguluk serisinde haftada 3-4 seans dar bant UVB uygulamas yla 30 seans n sonunda 5 hastada tam, 4 hastada k smi düzelme görüldü ü; 1 hastadaysa tedaviye yan t al namad kaydedilmifltir. K smi yan t al nan hastalar n üçünde ilerleyen seanslarda (31, 36. ve 51. seanslarda) düzelme görülmüfl ve yan t al nan hastalarda 6 ay boyunca nüks izlenmemifltir 39. Pavlotsky ve arkadafllar genifl bant UVB yle tedavi ettikleri 7, dar bant UVB yle tedavi ettikleri 43 dirençli, yayg n liken planuslu hastan n s ras yla %70 ve %85 inde ortalama 11 haftada tam yan t ald klar n bildirmifllerdir. Her 2 yöntem yan t oranlar aç - s ndan karfl laflt r ld nda aralar nda fark olmad görülmüfltür. Tedaviye tam yan t al nan hastalar n %77 si 3 y l boyunca takip edilmifl ve bunlar n %85 inde nüks olmad görülmüfltür 40. Liken planusta PUVA yla dar bant UVB nin karfl laflt r ld tek çal flmada; PUVA alan 15, dar bant UVB alan 13 hastan n verileri retrospektif olarak de erlendirilmifltir. Tedaviye yan t oranlar PUVA grubunda %100 (tam yan t: %67, k smi yan t: %33), dar bant UVB grubunda %77 (tam yan t: %31, k smi yan t: %46) olarak bulunmufl ve dar bant UVB'ye hiç yan t vermeyen 2 hastan n PUVA tedavisiyle düzeldi i izlenmifltir. Ortalama tedavi süresi PUVA grubunda 10,5 dar bant UVB grubunda 8,2 hafta; ortalama seans say s PUVA'da 25,9 dar bant UVB'de 22,5 olmufltur. Yirmi ay sonunda PUVA hastalar nda nüks oran n n %47, dar bant UVB hastalar ndaysa %30 oldu u görülmüfltür. Buna dayanarak liken planusta PUVA'n n dar bant UVB'den daha etkili oldu u, uzun dönem etkinlik aç s ndansa 2 yöntem aras nda farkl l k bulunmad ifade edilmifltir 41. Sonuçta foto(kemo)terapi liken planusun yayg n formlar nda s k kullan lan yöntemler olmas na ra men 30 bu yöntemlerin etkinli ine dair yüksek kan t düzeyine sahip çal flmalar yoktur 3, 31-36, Dar bant UVB, liken planusta s k tercih edilen, baflar l, güvenli bir tedavi yöntemi gibi durmaktad r. Baz hastalarda, yeterli yan t için seans say s n artt rarak tedaviyi 3-4 ay sürdürmek gerekmektedir. PUVA'n n dar bant UVB'den daha etkili oldu unu söyleyebilmek için yeterli kan t olmamakla birlikte, psoriasisdeki uygulamaya benzer flekilde, dar bant UVB ye yan ts z hastalarda PUVA'ya geçilmesi düflünülebilir 3. Kronik Ürtiker ve Semptomatik Dermografizm Kronik ürtikerin birinci basamak tedavisinde antihistaminikler dirençli olgulardaysa en s k kortikosteroidler ve immunsupresifler kullan lmaktad r. Foto(kemo)terapi literatürde kronik ürtiker tedavisinde denenmifl yöntemler olmas na ra men, bu çal flmalar n kan t düzeyi yüksek olmad ndan günümüzde geçerli olan kronik ürtiker tedavi rehberlerinde yer almamaktad rlar 42,43. Konuyla ilgili ilk bildiri vitiligosu, otoimmun tiroiditi ve kronik ürtikeri olan bir hastada PUVA tedavisiyle vitiligonun yan s ra ürtiker lezyonlar nda da düzelme oldu unu belirten 1983 y l - na ait bir olgu sunumu olmufltur44. Takip eden y llarda az say da hasta içeren kontrolsüz çal flmalarda genifl bant UVB45, UVA ve PUVA46 ile tedavide baflar l olunabilece i bildirilmifltir.

4 Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi 123 Berroeta ve arkadafllar 2004 y l nda yay nlad klar çal flmalar nda; antihistaminiklere dirençli 94 kronik ürtiker hastas nda dar bant UVB kullanm fllar ve dar bant UVB nin kronik ürtiker tedavisinde basit, kolay ulafl labilir, sistemik immunsupresiflerden daha güvenilir bir yöntem oldu unu belirtmifllerdir. Bu çal flmada hastal k süreleri 3 ay-20 y l aras nda de iflen 94 kronik ürtiker hastas nda ortanca seans say s 22 ile %72 oran nda yan t al nm flt r. Tedaviden sonraki 4-12 haftal k izlemde, tedavi sonunda elde edilen yan t n korunma oran %79 olarak bildirilmifltir. Fototerapi, psoriasisdekine benzer flekilde, haftada 3 gün, bafllang ç dozu MED'in %70'i olacak flekilde uygulanm flt r 47. Di er bir çal flma ülkemizden yay nlanan randomize, kontrollü bir çal flma olarak düzenlenen kronik ürtikerde tek bafl - na antihistaminik kullan m yla antihistaminik ve dar bant UVB kombinasyonunun karfl laflt r ld bir çal flmad r. Çal flmada 81 kronik ürtiker hastas tek bafl na 10mg/gün levosetrizin veya buna ek olarak haftada 3 gün dar bant UVB alan 2 ana gruba ayr lm flt r. Dar bant UVB tedavisine 200 mj/cm 2 ile bafllanm fl ve her seansta %10-20 lik art fllarla, toplamda 20 seans olacak flekilde maksimum 1300 mj/cm 2 dozuna kadar ulafl lm flt r. Sonuçta kombinasyon tedavisi alan grupta tek bafl na levosetirizin alan gruba göre ürtiker ortalama aktivite skorunda anlaml azalma saptanm flt r. Her 2 grup takip döneminde 5 mg/gün levosetirizin kullanmas na ra men; kombinasyon grubunda bafllang ca göre ürtiker aktivite skorunda azalma devam ederken, di erinde art fl bildirilmifltir 48. Buna göre antihistaminiklere dirençli kronik ürtiker hastalar nda immunsupresif tedavi öncesinde dar bant UVB, etkinli i ve düflük yan etki profiliyle denenebilecek bir seçenek olabilir 3. Dar bant UVB nin etkinli i semptomatik dermografizmde de araflt r lm flt r. Bir çal flmada antihistaminiklere yan ts z semptomatik dermografizmli 8 hastaya 6 hafta dar bant UVB uygulanm fl ve hastalar tedavi sonras nda 3 ay izlenmifllerdir. Fototerapi süresince hastalar n gerekti inde feksofenadin kullanmalar na izin verilmifltir. Çal flma sonucunda hastalar n tümünde kafl nt n n azald (ortalama %52.3 oran nda), dermografometreyle yap lan ölçümlerde dermografizmin ortalama geniflli inin anlaml ölçüde küçüldü ü (tedavi bafl nda 9 mm, tedavinin sonunda 5,7 mm, 3 ayl k takip sonunda 8,5 mm) görülmüfltür. Bu sonuçlarla semptomatik dermografizmde dar bant UVB'nin ikinci basamak tedavi seçene i olarak kullan labilece i ancak idame tedavisinin gerekli olabilece i düflünülmüfltür 49. Üremik Pruritus Kronik böbrek yetmezli inin en s k rastlanan dermatolojik bulgusu olan üremik pruritusta 50 foto(kemo)terapi tedavide önde gelen seçeneklerden biri olarak kabul edilmektedir 50,51. Bin dokuz yüz seksenli y llar n bafllar nda UVB nin üremik pruritustaki kafl nt üzerinde dramatik düzelme sa lad n bildiren çal flmalar yay nlanm flt r Bu çal flmalarda hastalar n yaklafl k %80 inde baflar elde edildi i 52,53 ve baz hastalarda 2 y la kadar devam eden remisyon sa land 52 görülmüfltür. Blachley ve arkadafllar 1985 y l nda, üremik prurituslu 70 hastaya haftada 3 kez UVA veya UVB fl nlamas yapm fllar; bu hastalarda UVA n n çok etkili olmad n, UVB alan tüm hastalar n kafl nt lar ndaysa düzelme oldu unu bildirmifllerdir 52. Di er çal flmada 2-5 hafta içinde 6-8 seans UVB tedavisi alanlarda belirgin iyileflme edildi i görülmüfltür 53. Ülkemizden yap lan bir çal flmada antihistaminik ve nemlendiricilere yan ts z 20 üremik pruritusu olan hastaya 6 hafta, haftada 3 gün dar bant UVB tedavisi uygulanm flt r. Çal flmay tamamlayan 10 hastan n kafl nt skorunda %70,8 lik azalma elde edilmifl; 6 ayl k takiplerinde nüks %57 olarak saptanm flt r 55. Di- er çal flmadaysa üremik pruritusu ve idyopatik pruritusu olan 46 hastaya dar bant UVB tedavisi uygulanm flt r. Üremik pruritusu olan grupta ortalama 22 seans sonra kafl nt skorunda %54,2 lik azalma saptan rken di er grupta bu azalma %67,9 olmufltur. Nüks oranlar ysa üremik pruritus grubunda %66 idyopatik pruritusta %39 olarak izlenmifltir 56. Sonuçta özellikle dar bant UVB üremik pruritus tedavisinde etkili bir tedavi yöntemi olmas na ra men tedavi sonras nüks oranlar yüksek durmaktad r. Edinsel Perforan Dermatoz Literatürde edinsel perforan dermatoz tedavisinde hem konvansiyonel hem de dar bant UVBtedavisine yan t al nm fl izole olgu sunumlar veya az say da olgu içeren hasta serileri bulunmaktad r Befl hastal k bir seride haftada 2-3 kez uygulanan dar bant UVB yle seans n sonunda tüm lezyonlar n kayboldu u bildirilmifltir 61. Sonuçta dar bant UVBnin edinsel perforan dermatoz tedavisinde etkili bir adjuvan yöntem oldu- u, ancak konvansiyonel UVB ye üstünlü üne dair yeterli kan t olmad düflünülmektedir 62. Foto(kemo)terapinin Etkili Oldu u Di er Hastal klar Subakut prurigo 63, polisitemia veraya ve ürtikerya pigmentozaya ba l kafl nt, akuojenik kafl nt ve ürtiker, eozinofilik follikülit, gebeli in kafl nt l folliküliti 64, infiltratif meme kanserine ba l geliflen kafl nt 65, seboreik dermatit 66, kronik el ekzemalar 67,68 numuler dermatit, liken simpleks kronikus, pitriazis rubra pilaris, alopesi musinoza 69, granüloma annülare ve subkorneal püstüler dermatoz 74,75 foto(kemo)terapinin kullan ld di- er hastal klard r. Kaynaklar 1. Krutmann J, Morita A: Therapeutic photomedicine: phototherapy. Dermatology in general medicine. Ed. Wolff K, Goldsmith LA, Katz SI, Gilchhrest BA, Paller AS, David JL. Seventh edition. New York, Mc Graw Hill, 2008; Hönigsmann H, Szeimies RM, Knobler R: Photochemotherapy and photodynamic therapy. Dermatology in general medicine. Ed. Wolff K, Goldsmith LA, Katz SI, Gilchhrest BA, Paller AS, David JL. Seventh edition. New York, Mc Graw Hill, 2008; Seçkin D, Y lmaz E: Vitiligo, psoriasis ve mikozis fungoides d fl deri hastal klar nda dar-bant ultraviyole B tedavisi. TURKDERM 2009;43: Ledo E, Ledo A: Phototherapy, photochemotherapy, and photodynamic therapy: unapproved uses or indications. Clin Dermatol 2000;18: Messenger AG: Alopecia areata. UpToDate, Taylor CR, Hawk JL: PUVA treatment of alopecia areata partialis, totalis and universalis: audit of 10 years' experience at St John's Institute of Dermatology. Br J Dermatol 1995;133: Healy E, Rogers S: PUVA treatment for alopecia areata--does it work? A retrospective review of 102 cases. Br J Dermatol 1993;129: van der Schaar WW, Sillevis Smith JH: An evaluation of PUVA-therapy for alopecia areata. Dermatologica 1984;168:250-2.

5 124 Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: Whitmont KJ, Cooper AJ: PUVA treatment of alopecia areata totalis and universalis: a retrospective study. Australas J Dermatol 2003;44: fiahin S, Yalç n B, Karaduman A: PUVA treatment for alopecia areata. Experience in a Turkish population. Dermatology 1998;197: Ito T, Aoshima M, Ito N et al: Combination therapy with oral PUVA and corticosteroid for recalcitrant alopecia areata. Arch Dermatol Res 2009;301: Madani S, Shapiro J: Alopecia areata update. J Am Acad Dermatol 2000;42: Ersoy-Evans S, Altaykan A, fiahin S, Kölemen F: Phototherapy in childhood. Pediatr Dermatol 2008;25: Weissmann I, Hofman C, Wagner G, Plewig G, Braun-Falco O: PUVA-therapy for alopecia areata. Arch Dermatol Res 1978;262: Mohamed Z, Bhouri A, Jallouli A, Fazaa B, Kamoun MR, Mokhtar I: Alopecia areata treatment with a phototoxic dose of UVA and topical 8-methoxypsoralen. J Eur Acad Dermatol Venereol 2005;19: Alkhalifah A, Alsantali A, Wang E, McElwee KJ, Shaphiro J: Alopecia areata update. J Am Acad Dermatol 2010;62: Khachemoune A, Blyumin ML: Pityriasis lichenoides. Pathophysiology, classification, and treatment. Am J Clin Dermatol 2007;8: Pavlotsky F, Baum S, Barzilai A, Shpiro D, Trau H: UVB therapy of pityriasis lichenoides- our experience with 29 patients. J Eur Acad Dermatol Venereol 2006;20: Takada Y, Irisawa K, Kawada A: Heliotherapy of pityriasis lichenoides chronica. J Dermatol 1977;4: Hofmann C, Weissmann I, Plewig G: Pityriasis lichenoides chronica--a new indication for PUVA therapy? Dermatologica 1979;159: Boelen RE, Faber WR, Lambers JC, Cormane RH: Long-term followup of photochemotherapy in pityriasis lichenoides. Acta Derm Venereol 1982;62: LeVine MJ: Phototherapy of pityriasis lichenoides. Arch Dermatol 1983;119: Powell FC, Muller SA: Psoralens and ultraviolet A therapy of pityriasis lichenoides. J Am Acad Dermatol 1984;10: Gardlo K, Mahnke N, Megahed M, Ruzicka T, Neumann NJ: PUVA therapy of severe-course pityriasis lichenoides et varioliformis acuta. Hautarzt 2003;54: Pansé I, Bourrat E, Rybojad M, Morel P: Photochemotherapy for pityriasis lichenoides: 3 cases. Ann Dermatol Venereol 2004;131: Pinton PC, Capezzera R, Zane C, De Panfilis G: Medium-dose ultraviolet A1 therapy for pityriasis lichenoides et varioliformis acuta and pityriasis lichenoides chronica. J Am Acad Dermatol 2002;47: Aydogan K, Saricaoglu H, Turan H: Narrowband UVB (311 nm,tl01) phototherapy for pityriasis lichenoides: Photodermatol Photoimmunol Photomed 2008;24: Ersoy-Evans S, Hapa AA, Boztepe G, fiahin S, Kölemen F: Narrowband ultraviolet-b phototherapy in pityriasis lichenoides chronica. J Dermatol Treat 2008; Pavlotsky F, Baum S, Barzilai A, Shpiro D, Trau H: UVB therapy of pityriasis lichenoides- our experience with 29 patients. J Eur Acad Dermatol Venereol 2006;20: Gambichler T, Breuckmann F, Boms S, Altmeyer P, Kreuter A: Narrowband UVB phototherapy in skin conditions beyond psoriasis. J Am Acad Dermatol 2005;52: Ortonne JP, Thivolet J, Sannwald C: Oral photochemotherapy in the treatment of lichen planus (LP). Clinical results, histological and ultrastructural observations. Br J Dermatol 1978;99: Karvonen J, Hannuksela M: Long term results of topical trioxsalen PUVA in lichen planus and nodular prurigo. Acta Derm Venereol Suppl (Stockh) 1985;120: Gonzalez E, Momtaz-T K, Freedman S: Bilateral comparison of generalized lichen planus treated with psoralens and ultraviolet A. J Am Acad Dermatol 1984;10: von Kobyletzki G, Gruss C, Altmeyer P, Kerscher M: Balneophotochemotherapy of lichen ruber. Personal results and comparison with photochemotherapy modalities employed up to now. Hautarzt 1997;48: Polderman MC, Wintzen M, van Leeuwen RL, de Winter S, Pavel S: Ultraviolet A1 in the treatment of generalized lichen planus: a report of 4 cases. J Am Acad Dermatol 2004;50: Mansura A, Alkalay R, Slodownik D, Ingber A, Ruzicka T, Enk CD: Ultraviolet A-1 as a treatment for ulcerative lichen planus of the feet. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2006;22: Setterfield JF, Black MM, Challacombe SJ: The management of oral lichen planus.clin Exp Dermatol 2000;25: Taneja A, Taylor CR: Narrow-band UVB for lichen planus treatment. Int J Dermatol 2002;41: Sar cao lu H, Karado an SK, Baflkan EB, Tunal S: Narrowband UVB therapy in the treatment of lichen planus. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2003;19: Pavlotsky F, Nathansohn N, Kriger G, Shpiro D, Trau H: Ultraviolet- B treatment for cutaneous lichen planus: our experience with 50 patients. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2008;24: Wackernagel A, Legat FJ, Hofer A, Quehenberger F, Kerl H, Wolf P: Psoralen plus UVA vs. UVB-311 nm for the treatment of lichen planus. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2007;23: Powell RJ, Du Toit GL, Siddique N et al: BSACI guidelines for the management of chronic urticaria and angio-oedema. Clin Exp Allergy 2007;37: Zuberbier T, Asero R, Bindslev-Jensen C et al:eaaci/ EDF/WAO GA(2)LEN/guideline: definition, classification and diagnosis of urticaria. Allergy 2009;64: Midelfart K, Moseng D, Kavli G, Stenvold SE, Volden G: A case of chronic urticaria and vitiligo, associated with thyroiditis, treated with PUVA. Dermatologica 1983;167: Hannuksela M, Kokkonen EL: Ultraviolet light therapy in chronic urticaria. Acta Derm Venereol 1985;65: Olafsson JH, Larkö O, Roupe G, Granerus G, Bengtsson U: Treatment of chronic urticaria with PUVA or UVA plus placebo: a double-blind study. Arch Dermatol Res 1986;278: Berroeta L, Clark C, Ibbotson SH, Ferguson J, Dawe RS: Narrowband (TL-01) ultraviolet B phototherapy for chronic. Clin Exp Dermatol 2004;29: Engin B, Özdemir M, Balevi A, Mevlito lu : Treatment of chronic urticaria with narrowband ultraviolet B phototherapy: a randomized controlled trial. Acta Derm Venereol 2008;88: Borzova E, Rutherford A, Konstantinou GN, Leslie KS, Grattan CE: Narrowband ultraviolet B phototherapy is beneficial in antihistamine-resistant symptomatic dermographism: a pilot study. J Am Acad Dermatol 2008;59: Narita I, Iguchi S, Omori K, Gejyo F: Uremic pruritus in chronic hemodialysis patients. J Nephrol 2008;21: Nordal EJ, Os I: Uremic pruritus--pathogenesis and treatment. Tidsskr Nor Laegeforen 2007;127: Blachley JD, Blankenship DM, Menter A, Parker TF, Knochel JP: Uremic pruritus: skin divalent ion content and response to ultraviolet phototherapy. Am J Kidney Dis 1985;5: Gilchrest BA: Ultraviolet phototherapy of uremic pruritus. Int J Dermatol 1979;18: Schultz BC, Roenigk HH Jr: Uremic pruritus treated with ultraviolet light. JAMA 1980;24: Ada S, Seçkin D, Budako lu I, Özdemir FN: Treatment of uremic pruritus with narrowband ultraviolet B phototherapy: an open pilot study. J Am Acad Dermatol 2005;53: Seçkin D, Demirçay Z, Ak n O: Generalized pruritus treated with narrowband UVB. Int J Dermatol 2007;46: Faver IR, Daoud MS, Su WP: Aquired reactive perforating collagenosis. J Am Acad Dermatol 1994;30: Hurwitz RM: The evolution of perforating folliculitis in patients with chronic renal failure. Am J Dermatopathol 1985;7: Kovich O: Acquired perforating disorder. Dermatol Online J 2004;10:16.

6 Türkderm 2010; 44 Özel Say 2: Farkl Endikasyonlarda Foto(kemo)terapi Bayramgürler D, Apayd n R, Çetiner D, Zinciri C: Narrow-band ultraviolet B phototherapy for acquired perforating dermatosis. Australas J Dermatol 2003;44: Ohe S, Danno K, Sasaki H, Isei T, Okamoto H, Horio T: Treatment of acquired perforating dermatosis with narrowband ultraviolet B. J Am Acad Dermatol 2004;50: Gambichler T, Altmeyer P, Kreuter A: Treatment of acquired perforating dermatosis with narrowband ultraviolet B. J Am Acad Dermatol 2005;52: Gambichler T, Hyun J, Sommer A, Stucker M, Altmeyer P, Kreuter A: A randomised controlled trial on photo(chemo)therapy of subacute prurigo. Clin Exp Dermatol 2006;31: Rivard J, Lim HW: Ultraviolet phototherapy for pruritus. Dermatol Ther 2005;18: Holme SA, Mills CM: Crotamitan and narrow-band UVB phototherapy: novel approaches to alleviate pruritus of breast carcinoma skin infiltration. J Pain Symptom Manage 2001;22: Pirkhammer D, Seeber A, Hönigsmann H, Tanew A: Narrow-band ultraviolet B (ATL-01) phototherapy is an effective and safe treatment option for patients with severe seborrhoeic dermatitis. Br J Dermatol 2000;143: Simons JR, Bohnen IJ, van der Valk PG: A left-right comparison of UVB phototherapy and topical photochemotherapy in bilateral chronic hand dermatitis after 6 weeks' treatment. Clin Exp Dermatol 1997;22: Petering H, Breuer C, Herbst R, Kapp A, Werfel T: Comparison of localized high-dose UVA1 irradiation versus topical cream psoralen-uva for treatment of chronic vesicular dyshidrotic eczema. J Am Acad Dermatol 2004;50: Samson Yashar S, Gielczyk R, Scherschun L, Lim HW: Narrow-band ultraviolet B treatment for vitiligo, pruritus, and inflammatory dermatoses. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2003;19: Setterfield J, Huilgol SC, Black MM: Generalised granuloma annulare successfully treated with PUVA. Clin Exp Dermatol 1999;24: Inui S, Nishida Y, Itami S, Katayama I: Disseminated granuloma annulare responsive to narrowband ultraviolet B therapy. J Am Acad Dermatol 2005;53: Frigerio E, Franchi C, Garutti C, Spadino S, Altomare GF: Multiple localized granuloma annulare: ultraviolet A1 phototherapy. Clin Exp Dermatol 2007;32: Batchelor R, Clark S: Clearance of generalized papular umbilicated granuloma annulare in a child with bath PUVA therapy. Pediatr Dermatol 2006;23: Bauwens M, De Coninck A, Roseeuw D: Subcorneal pustular dermatosis treated with PUVA therapy. A case report and review of the literature. Dermatology 1999;198: Cameron H, Dawe RS: Subcorneal pustular dermatosis (Sneddon- Wilkinson disease) treated with narrowband (TL-01) UVB phototherapy. Br J Dermatol 1997;137:150-1.