İNSAN ANATOMİSİ FİZYOLOJİSİ

Transkript

1 Editörler Prof.Dr.M.Nisa Ünaldı Coral & Doç. Dr. İsmail Zararsız İNSAN ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ Yazarlar Doç.Dr.Aysel Temelli Doç.Dr.Cansu Filik İşçen Doç.Dr.Hakan Sert Doç.Dr.Nihal Doğan Yrd.Doç.Dr.Ayşe Birhanlı Yrd.Doç.Dr.Erdoğan Usta Yrd.Doç.Dr.F. Yasemin Günay Yrd.Doç.Dr.Fikriye Polat Yrd.Doç.Dr.Hatayi Zengin Yrd.Doç.Dr.Nesrin Türkmen Dr.M. Bahadır Aktan

2 Editörler Prof.Dr.M.Nisa Ünaldı Coral & Doç. Dr. İsmail Zararsız İnsan Anatomisi ve Fizyolojisi ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2013 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Elma Basım Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Vişne Sokak No:31/B Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ İnsan sağlığının korunması, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi toplumun geleceği açısından çok önemlidir. İnsanoğlu daima kendi vücudunu oluşturan sistemleri ve sistemleri oluşturan organları merak etmiştir. Temel tıp bilimlerinden olan anatomi ve fizyoloji organların yapısını, birbirleri ile olan ilişkilerini ve fonksiyonlarını inceleyen en önemli bilim dallarıdır. İnsan vücudunu ve işleyişinin temel sistematiğini öğretmek amacıyla hazırlanan bu kitapta, sadeleştirilmiş bir dil kullanılarak aşırı detay ve terminolojiden kaçınılmıştır. Her bir sistem ayrı ayrı ele alınmış, sistemlerin yapı ve fonksiyon ilişkisi göz önünde bulundurulmuştur. Bölüm içindeki başlıklar konudaki ana fikri verebilecek nitelikte düzenlenmiştir. Kitabın konu anlatımında görsel içeriğe önem verilmiş, organ ve organı oluşturan yapılar resim ve şekillerle desteklenmiştir. Sistemleri ilgilendiren yaygın hastalıklar, klinik özellikleri ve korunma yollarından bahsedilerek siz değerli öğrencilerin faydasına sunulmuştur. Ayrıca bireyin psikomotor gelişiminde önemli yeri olan 0-6 yaş grubu, her bir sistem açısından ele alınmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında bilimsel katkılarını ve emeklerini esirgemeyen değerli öğretim üyesi arkadaşlarımıza, bizleri teşvik eden ve çalışmayı bir grup anlayışı içerisinde organize ederek sonuçlandıran Lisans Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederiz. İstanbul, 2013 Prof.Dr.M.Nisa Ünaldı Coral & Doç. Dr. İsmail Zararsız Editörler III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 TEMEL KAVRAMLAR 1.1.Anatomi ve Fizyoloji Terimleri 1.2. Organizasyon Seviyeleri 1.3.Homeostasi 1.4. Anatomik Terminoloji 1.5.İnsan Vücudunu Görüntüleme Teknolojileri Bölüm 2 HAREKET SİSTEMİ 2.1. İskelet Sistemi Kemiğin Yapısı Kemik Dokusu Tipleri Kemikleşme Kemik Tipleri İskeletin Bölümleri Aksiyal İskelet Appendikular İskelet Eklemler 2.2. Kas Sistemi İskelet Kası (Çizgili Kas) İskelet Kası Tipleri Kasılma Tipleri İskelet Kasının Adlandırılması Vücut Kasları Düz Kas Kalp Kası 2.3. Hareket Sisteminin Geliştirilmesinin 0-6 Yaş Dönemindeki Önemi V

6 Bölüm 3 DOLAŞIM SİSTEMİ 3.1. Kan Kanın Görevleri Kanın Yapısı Plazma Kan Hücreleri Kanın Pıhtılaşması 3.2. Kalp Kalbin Yapısı Kalbin Çalışması Kalbin Çalışmasını Etkileyen Faktörler 3.3. Kan Damarları Atar Damarlar (Arterler) Toplar Damar (Venler) Kılcal Damarlar (Kapiller) Kan Basıncı Kanla Vücut Hücreleri Arasındaki Madde Alış Verişi Kanın Damarda Hareketini Sağlayan Etkenler 3.4. Kan Dolaşımı Küçük Dolaşım (Pulmoner Dolaşım) Büyük Dolaşım (Sistemik Dolaşım) 3.5. Dolaşım Sistemi ve 0-6 Yaş Grubu Çocuklar Bölüm 4 LENF VE BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ 4.1. Lenf Sistemi Lenf Kapilleri (Kılcalları) Lenfatik Damarlar Lenf Kanalları Lenfoid Organlar Birincil Lenfoid Organlar İkincil Lenfoid Organlar 4.2.Bağışıklık Sistemi Nonspesifik Bağışıklık Spesifik Bağışıklık Antikorlar (İmmünoglobulinler) Bağışıklık Tipleri 4.3.Bağışıklık Sisteminin 0-6 Yaş Dönemindeki Önemi VI

7 Bölüm 5 SOLUNUM SİSTEMİ 5.1. Üst Solunun Sisteminin Temel Organları Burun Nazal Kavite Farinks (Yutak) 5.2. Alt Solunun Sisteminin Temel Organları Larinks (Gırtlak) Trakea (Soluk Borusu) Akciğerler (Pulmones) Diyafram 5.3. Solunum Sisteminin Mekaniği Hava Basıncı Negatif Basınç Solunumu Akciğer Kapasitesi 5.4. Solunumun Düzenlenmesi ve Kontrolü İnspirasyon Merkezi Kemoreseptörlerin Yeri Hiperventilasyon Hipoventilasyon Solunuma Etki Eden Diğer Faktörler 5.5. Gaz Alışverişi Dalton un Kısmi Basınçlar Kanunu Henry Kanunu Dış Solunum İç Solunum 5.6. Gazların Taşınması Oksijenin Taşınması Karbondioksitin Taşınması 5.7. Akciğer Solunumu (Pulmoner Ventilasyon) Boyle Kanunu Sessiz Nefes Alma (İnspirasyon) Sessiz Nefes Verme (Ekspirasyon) Derin Nefes Alma ve Verme Süreci İntrapulmoner Basınç İntraplevral Basınç Hava Kanalları ve Hava Direnci Akciğerlerde Problem 5.8. Yaygın Solunum Sistemi Hastalıkları Akciğer Kanserleri Astım VII

8 Kronik Bronşit Emfizem (Anfizem) Solunum Distres Sendromu (SDS) Kistik Fibroz Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) Pnömoni (Zatüre) Tüberküloz 5.9. Erken Çocukluk (0-6 Yaş) Döneminde Solunum Sisteminin Önemi Bölüm 6 SİNDİRİM SİSTEMİ 6.1. Beslenme ve Metabolizma 6.2. Ağız Dişler Tükürük Bezleri Dil Damak 6.3. Yutak (Farinks) 6.4. Yemek Borusu (Özefagus) Yutma İşlemi 6.5. Mide (Gaster) 6.6. İnce Bağırsak (Intestınum Teneu) İnce Bağırsak Mukozasının Yapısı İnce Bağırsak Sekresyonunun Kontrolü: 6.7. Kalın Bağırsak (Intestınum Crassum) 6.8. Sindirim Sistemine Yardımcı Organlar Karaciğer (Hepar) Safra Kesesi (Vesıca Bılıarıs, V: Fellae) Pankreas 6.9. Besinlerin Sindirimi ve Emilimi Karbonhidratların Sindirimi ve Emilimi Proteinlerin Sindirimi ve Emilimi Yağların Sindirimi ve Emilimi Suyun Emilmesi İyonların Emilmesi Vitaminlerin Emilmesi 6.10 Sindirim Sistemi Hastalıkları Yaş Döneminde Beslenme ve Önemi VIII

9 Bölüm 7 BOŞALTIM SİSTEMİ 7.1. Böbrekler 7.2. Böbreği Dıştan Saran Kılıflar Fibröz Kapsül Adipoz Kapsül Renal Fasya 7.3. Böbrek Kesitinin Makroskobik Özellikleri Korteks Medulla 7.4. Böbreğin Mikroskobik Yapısı Nefron Bowman Kapsülü Glomerulus Proksimal Tübül Henle Kulpu Distal Tübül Toplayıcı Kanallar 7.5. Nefron Tipleri 7.6. Jukstaglomerüler Aygıt 7.7. Böbrek Kan Damarları 7.8. Böbrek İşlevleri Filtrasyon Glomerulus Fonksiyonu Geri Emilme (Reabsorbsiyon) Proksimal Tübülde Geri Emilme Henle Kulplarında Geri Emilme Distal Kıvrımlı Tübülde Geri Emilme Salgılama (Sekresyon) 7.9. Üreterler Mesane (İdrar kesesi, İdrar torbası) Üretra Boşaltım Sisteminin Geliştirilmesinin 0-6 Yaş Dönemindeki Önemi Bölüm 8 ENDOKRİN SİSTEM(İÇ SALGI SİSTEMİ) 8.1.Hipofiz Bezi Ön Lob Arka Lob 8.2. Epifiz Bezi IX

10 8.3.Tiroid Bezi (Glandula Thyroidea) Tiroid Hormonlarının Görevleri Tiroid Bezi Hastalıkları Kalsitonin Hormonu 8.4.Paratiroid Bezi 8.5.Böbreküstü Bezleri Kabuk Tabakası Öz (Medulla) Tabakası 8.6.Pankreas Bezi 8.7. Gonadlar Testis ve Hormonları Ovaryum (Yumurtalık) ve Hormonları 8.8.Timus Bezi 8.9.Hormon Üreten Diğer Organlar Hormonların 0-6 Yaş Dönemindeki Önemi Bölüm 9 ÜREME SİSTEMİ 9.1. Erkek Üreme Sisteminin Anatomisi Erkek Üreme Sisteminin Genel Anatomisi Erkek Üreme Sisteminin Kısmi Anatomisi Skrotum (Testis Torbası) Testisler Penis Erkek Kanal Sistemi Yardımcı Bezler Semen 9.2. Erkek Üreme Sisteminin Fizyolojisi Ereksiyon Boşalma Spermatogenez Mayoz Bölünme Spermatogenez Destekleyici Hücrelerin Rolü Erkek Üreme Fonksiyonunun Hormonal Düzenlenmesi 9.3. Dişinin Üreme Sisteminin Anatomisi Dişi Üreme Sisteminin Genel Anatomisi Dişi Üreme Sisteminin Kısmi Anatomisi Yumurtalıklar (Ovaryum) Dişi Kanal/Tüp Sistemleri Dış Genital Bölgeler X

11 Meme Bezleri 9.4. Dişinin Üreme Sisteminin Fizyolojisi Oogenez (Yumurta Oluşması) Ovari (Yumurtalık) Döngüsü Ovari Döngüsünün Hormonal Regülasyonu Yumurtalık Döngüsünün Oluşturulması Yumurtalık Döngüsü Sırasındaki Hormonal Etkileşimler Uterin ya da Menstrüasyon Döngüsü Östrojen ve Progesteronun Uterus Dışı Etkileri 9.5. Üreme Sisteminin Gelişimsel Özellikleri Embriyolojik ve Fetal (Ceninle İlgili) Olaylar Genetik, Eşey Organsal, Fenotipik ve Psikolojik Cinsiyet Genetik Cinsiyetin (Eşeyin) Belirlenmesi Üreme Sisteminin Eşeysel Farklılaşması Eşey Bezlerinin Skrotuma İnişi Cinsiyetin Belirlenmesindeki Dengesizlikler Puberte/Ergenlik/Bluğ Çağı Menapoz Andropoz 9.6. Hamilelik ve İnsan Gelişimi Yumurtadan Zigota Embriyonik Gelişim: Zigottan Blastosit İmplantasyonuna Klivaj ve Blastosit Oluşumu İmplantasyon Plasentasyon Embriyonik Gelişim: Gastruladan Fetüse Organogenez Fetal Gelişim Hamileliğin Anne Üzerindeki Etkisi Parturasyon (Doğum) Doğum Sancısının Başlaması Doğum Evreleri Bebeğin Uterus Dışı Yaşama Uyarlanması Laktasyon (Emzirme ya da Sütlenme) 9.7. Üreme Sistemin Sorunları ve Sağlığı Her İki Eşeyi de Aynı Anda Etkileyen Sorunlar Eşeyleri Tek Başına Etkileyen Sorunlar Erkek Eşeyde Ortaya Çıkan Sorunlar Dişi Eşeyde Ortaya Çıkan Sorunlar 9.8. Üreme Sisteminin Geliştirilmesinin 0-6 Yaş Dönemindeki Önemi XI

12 Bölüm 10 MERKEZİ VE PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ Nöron ve Nöronun Bölümleri Fonksiyonlarına Göre Nöron Tipleri Uzantılarına Göre Nöron tipleri Sinir Sistemi Destek (Nöroglial) Hücreleri Merkezi Sinir Sistemi Beyin-Omurilik Sıvısı (BOS, Serebrospinal Sıvı) Kan-Beyin Engeli Beyin (Cerebrum) Tüm Beyin (Encephalon) Ara Beyin (Diencephalon) Beyin Sapı Beyincik (Küçük Beyin, Cerebellum) Omurilik (Medulla Spinalis, Spinal Cord) Refleks Doğuştan (Kalıtsal veya Şartsız) Gelen Refleks Sonradan Kazanılan (Şartlı) Refleks Öğrenme ve Hafıza, Periferik Sinir Sistemi (PSS, Çevresel Sinir Sistemi) Somatik Sinir Sistemi Otonom (visseral) Sinir Sistemi Sinir Sisteminin Gelişimi ve 0-6 Yaştaki Önemi Bölüm 11 DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM) Özel Duyular Görme Organı (Organum Visuale) Göz Küresi (Bulbus oculi) Göz ve Çevresindeki Yardımcı Organlar Görmenin Fizyolojik Temelleri Görme Kusurları Koku Alma Organı (Organum olfactorium) Burunda Oluşabilecek Rahatsızlıklar Burun Rahatsızlıklarının 0-6 Yaş Dönemi Çocuklardaki Önemi Tat Organı (Organum Gustatorium) Dilde Oluşabilecek Rahatsızlıklar Tat Alma Bozuklukları Nedenleri İşitme ve Denge Organı (Organum Vestibulocochleare) Kulak Anatomisi XII

13 Kulaklarımızın Bölümleri İşitmenin Fizyolojisi İşitmenin Sınırları Kulakta Oluşabilecek Rahatsızlıklar Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Kulak Kiri (Buşon) Kulak Çınlaması Gürültünün Zararları Sağırlık Sağırlık-Dilsizlik Denge Duyusu Baş Dönmesi (Vertigo) Deniz veya Taşıt Tutması Kulak Rahatsızlıklarının 0-6 Yaş Grubu Çocuklardaki Önemi Genel Duyular Deri (Derma) Derinin Katmanları Deride Bulunan Salgı Bezleri Kıllar Tırnaklar Duyu Organı Olarak Deri Deride Oluşabilecek Rahatsızlıklar XIII

14 XIV