3. Ünite TÜRK TARİHİNDE YOLCULUK. Öğrenme Alanı : KÜLTÜR VE MİRAS Anadolu Ana Yurt Osmanlı Devleti Kuruluyor

Transkript

1 3. ÜNİTE 3. Ünite Öğrenme Alanı : KÜLTÜR VE MİRAS 3.1. Anadolu Ana Yurt 3.2. Osmanlı Devleti Kuruluyor 3.3. Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti 3.4. Osmanlı Şehirleri 3.5. Yenilikler ve Osmanlı Devleti 40

2 3. ÜNİTE KAZANIMLAR 1) Türkiye Selçukluları Dönemi'nde Türklerin siyasal mücadeleleri ve kültürel faaliyetlerinin Anadolu nun Türkleşme sürecine katkılarını değerlendirir. 2) Kanıtlara dayanarak Osmanlı Devleti nin siyasi güç olarak ortaya çıkışını etkileyen faktörleri açıklar. 3) Osmanlı Devleti nin fetih ve mücadelelerini, Osmanlı da ticaretin ve denizlerin önemi açısından değerlendirir. 4) Osmanlı toplumunda hoşgörü ve birlikte yaşama fikrinin önemine dayalı kanıtlar gösterir. 5) Şehir incelemesi yoluyla, Türk kültür, sanat ve estetik anlayışındaki değişim ve sürekliliğe ilişkin kanıtlar gösterir. 6) Osmanlı-Avrupa ilişkileri çerçevesinde kültür, sanat ve estetik anlayışındaki etkileşimi fark eder. 7) Seyahatnamelerden hareketle Türk kültürüne ait unsurları örneklendirir. 8) Osmanlı Devleti nde ıslahat hareketleri sonucu ortaya çıkan kurumlardan hareketle, toplumsal ve ekonomik değişim hakkında çıkarımlarda bulunur. KAVRAMLAR kültür sanat siyasi güç merkezi otorite siyasi birlik Türk birliği devlet din değer fetih gaza cihat gelenek hoşgörü iskan ıslahat vatan 41

3 3. ÜNİTE ANADOLU ANA YURT CUMHURBAŞKANLIĞI FORSU NEDIR? Geçmişten beri Anadolu, uygun iklim şartları, coğrafi konumu, verimli toprakları, yer altı ve yerüstü kaynakları olması ve göç yollarının buradan geçmesi sebebiyle uygarlıkların beşiği, birçok devletin ele geçirmek istediği bir bölge olmuştur. İlk Türk Akınları: Anadolu ya ilk Türk akınları 4. yüzyılda Hunlar, 6.yüzyılda Sabirler tarafından yapılmıştır. Fakat bu akınlar Anadolu ya yerleşme amacıyla yapılmamıştır. Cumhurbaşkanlığı forsu, Türk Bayrağı nın sol üst köşesine Cumhurbaşkanlığı armasının konulmasıyla oluşturulmuştur. Cumhurbaşkanlığı arması merkezde bir güneş ve çevresindeki 16 yıldızdan meydana gelir. Merkezdeki güneş Türk milletindeki devlet-i ebed müddet anlayışını yani sonsuzluğu ve Türkiye Cumhuriyeti ni temsil eder. 16 yıldız ise Türk milletinin tarihteki kurduğu 16 büyük devleti temsil eder. Bu devletler şunlardır: Büyük Hun İmparatorluğu Batı Hun İmparatorluğu Avrupa Hun İmparatorluğu Ak Hun İmparatorluğu Göktürk İmparatorluğu Avar İmparatorluğu Hazar İmparatorluğu Uygur Devleti Karahanlılar Gazneliler Büyük Selçuklu İmparatorluğu Harzemşahlar Altınordu Devleti Büyük Timur İmparatorluğu Babür İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu Anadolu ya yerleşme amaçlı sefer düzenleyen Türk devleti Büyük Selçuklu Devleti dir. İslamiyet Öncesi (Orta Asya) Türk Devletleri Hun (Asya Hun) Göktürk II.Göktürk (Kutluk) Uygur Avrupa Hun Hazarlar Avarlar Türgişler Bulgarlar (Hıristiyan) Macarlar (Hıristiyan) Büyük Selçuklu Devleti'nin Bayrağı Türk-İslam Devletleri Karahanlılar Gazneliler Selçuklular Anadolu Selçukluları Tolunoğulları Akşitler (Ihşidiler) Memlükler Eyyubiler Osmanlılar 42

4 3. ÜNİTE 1. I. Beylikler Dönemi Türkiye tarihi beş dönemde incelenebilir (1071 Malazgirt Savaşı ndan sonra kurulan beylikler) MALAZGİRT ZAFERİNİN ÖNEMİ 2. Anadolu Selçuklu Devleti 3. II. Beylikler Dönemi (1243 Kösedağ Savaşı ndan sonra kurulan beylikler) 4. Osmanlı Devleti ( ) 5. Türkiye Cumhuriyeti BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ ( ) : Gazneliler Devleti içerisinde bulunan Selçuklular 1040 Dandanakan Savaşı ile Gaznelileri yenip bağımsız Selçuklu Devletini resmen kurmuşlardır. Bu savaş öncesinde de Anadolu yu tanıma amaçlı sefer düzenleyen Selçuklular artık bu akınları hızlandırmıştır de Pasinler (Hasankale) Savaşı ile Bizans ı ilk kez yenen Selçuklu güçleri, 1071 Malazgirt Savaşı ile Bizans ı yenerek Anadolu nun kapılarını Türklere açmış yani Anadolu ya yerleşmeye başlamışlardır Malazgirt Savaşı nın Sonuçları: Türkler büyük bir zafer kazandı. Bizans İmparatoru Romen Diyojen, Selçukluya esir düştü. Anadolu da beylikler kurulmaya başladı. Malazgirt zaferi ile Anadolu nun kapısı Türklere açıldı. Türkler Anadolu ya yerleşmeye başladı. Alparslan, komutanlarını Anadolu nun fethi ile görevlendirdi. (Bunun sonucunda kılıç hakkı ile beylikler kurulacaktır.) 1) Bizans İmparatoru Romen Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti. 2) Savaşta, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Oğuz ve Peçeneklerin yardımları da belirleyici rol oynadı. 3) Anadolu nun kapıları Türklere açıldı. 4) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar ilerlediler. 5) Bugünkü Türkiye nin temelleri atıldı. 6) Anadolu da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi. 7) Abbasi ve İslam dünyası üzerindeki Bizans baskıları kayboldu. 8) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ilk Türk beylikleri kuruldu. Not: Alparslan, Anadolu yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu olay, Anadolu da beyliklerin kurulmasına neden oldu. 9) Bizans la Selçuklular arasında bir antlaşma yapıldı. Buna göre Bizans; Selçuklulara vergi ödeyecekti. Fakat Romen Diyojen tahttan indirilince bu antlaşma uygulanamadı. Not: Bizans ilk defa Büyük Selçuklulara vergi ödemeyi kabul etti. 43

5 3. ÜNİTE Büyük Selçuklu Devleti nin Savaşları 1040 Dandanakan Selçuklu x Gazneli Selçuklu resmen kuruldu. DANIŞMENTLILER ( ) Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarında kurulmuştur. Devletin kurucusu Melikşah ın komutanlarından Danişment Gazi Ahmed Bey dir. Rivayete göre Türkmenlere öğretmenlik yaptığı için Dânişmend Gazi diye anılan Ahmed Bey,Türkiye Selçukluları Sultanı Süleymanşah ın ölümüyle nüfuzunu daha da artırdı. Ankara, Kastamonu, Çankırı yı ele geçirdi. 1.nci Kılıçarslan ile beraber Haçlılara karşı savaştı ve Antakya Haçlı Prensi Bohemond u esir ederek Malatya yı ele geçirdi. Yerine geçen oğlu Gazi Bey zamanında devlet en güçlü devrini yaşamıştır (1104). Öyle ki Türkiye Selçukluları ve Bizans ın iç işlerine müdahale eder oldular. Gazi Bey, Haçlılardan Konya nın geri alınmasına (1116) ve taht mücadelesinde desteklediği 1.nci Mesud un burada sultan ilân edilmesine yardım etti. Danişmentliler, her zaman Haçlılara ve Bizans a karşı başarılar kazanmışlar ve fethettikleri toprakların Türkleşmesini sağlamışlardı. Bu sebeple Türkiye Selçukluları, Türkler arasında itibarı çok fazla olan Danişmentlileri en büyük rakipleri olarak görmüşlerdir. Nitekim taht mücadelelerinden faydalanan II. Kılıçarslan, Danişmentli şehirlerini ele geçirerek bu devlete son vermiştir. (1178) 1048 Pasinler (Hasankale) Selçuklu x Bizans Selçuklu nun Bizans ı ilk kez yenmesi ve Bizans ın Selçuklu yu resmen tanıması 1071 Malazgirt Selçuklu x Bizans Bizans ın ağır yenilgi alması ve Türklerin Anadolu ya yerleşmeye başlaması. İLK BEYLİKLER DÖNEMİ MALAZGİRT SAVAŞINDAN SONRA KURULAN TÜRK BEYLİKLERİ SALTUKLULAR (Anadolu da kurulmuş olan ilk Türk beyliğidir) Erzurum çevresinde kuruldu. DANIŞMENTLILER (I.Beylikler döneminin en güçlü beyliğidir) Sivas ve Kayseri çevresinde kuruldu. Bir dönem Anadolu da siyasi üstünlüğü ellerinde tutmuşlardır. (En güçlü beyliktir) Haçlılar ile mücadele etmişlerdir. MENGÜCEKLER Erzincan, Kemah çevresinde kuruldu. 44

6 3. ÜNİTE ARTUKLULAR Diyarbakır, Mardin, Harput çevresinde kuruldu. Malabadi Köprüsü en ünlü eserleridir. MALABADI KÖPRÜSÜNÜN ÖNEMI NEDIR? Diyarbakır Silvan ilçesi sınırları içerisindedir.artuklular tarafından 1147 yılında yapılmıştır.7 metre genişliğinde 150 metre uzunluğundadır. Yüksekliği 19 metredir. Malabadi köprüsünün en önemli özelliği taş köprüler içinde kemeri en geniş olan köprüdür. Bu durum o dönemde bu kadar geniş bir kemer yapılmasını büyük bir ustalık olarak nitelendirilmektedir. Hatta Evliye Çelebi nin de bu durum dikkatini çekmiş ve seyahatnamesinde Malabadi Köprüsünün alt tarafından Ayasofya nın kubbesinin geçebileceğini söylemiştir. ÇAKABEYLIĞI Çaka Bey tarafından İzmir ve çevresinde kurulmuştur. Çaka Bey, ilk Türk denizcisidir. Yağıbasan Medresesi Anadolu nun ilk medreselerinden olan Niksar ve Tokat Yağıbasan Medreseleri 12. yy. ortalarında yapılmışlardır. Kapalı avlulu olan medreseler plan bakımından da birbirine çok benzemektedir. Yalnız Tokat Yağıbasan 3 eyvanlı, Niksar örneği ise 2 eyvanlıdır. Moloztaş malzemeyle yapılmışlardır. Tokat, Sulusokak mevkiindeki medresenin 1247 tarihli onarım kitabesi Müzede olup, Nizameddin Yağıbasan tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Nizameddin Yağıbasan, Danişmentlilerin Sivas kolunun 3. hükümdarıdır. Kazanılan bir zaferin peşinden doğduğu için babası tarafından Düşman Basan anlamına gelen Yağıbasan ismi verilmiştir. Bazı kaynaklarda yapılış tarihi olarak 552/1157 tarihi verilen Niksar Yağıbasan Medresesi, Niksar Kalesi üzerindedir. Bugün oldukça harap durumdadır. Anadolu da kurulan beyliklerin yararları şunlardır; Malabadi köprüsü ile ilgili hikâye: Garip bir delikanlı bu köprüde bir kız görür ve ona sevdalanır.o kızı görmek için sürekli aynı köprüye gidermiş. Bu esnada kız da onu sevmiş fakat oğlan ve kızın aşiretleri birbirlerine düşmanmış. Kızın babası şeyh bu durumu kabullenememiş ve bir gün pusu kurarak bu köprüde iki genci de öldürmüş. Meşhur Malabadi Türküsü de bu olaydan esinlenerek yazılmıştır. Fetihlerin hızlandırılması, İslamiyet in yayılması, Hazır asker kaynağı olması, Sınır güvenliğinin sağlanması, İslam dünyasını Bizans ve Haçlılara karşı koruması konularında Selçuklulara ve İslam dünyasına yarar sağlamışlardır. Kılıç hakkı olarak toprak elde eden bu komutanlar daha sonra bağımsız hareket etmeye başlamış ve feodal bir yapının ortaya çıkmasına sebep olmuşlardır. (Bu durum merkezi otoriteyi olumsuz yönde etkilemiştir.) 45

7 3. ÜNİTE Etkinlik - 9 Aşağıdaki tablodaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu yanındaki kutucuklara işaretleme yaparak belirtiniz. BİLGİ Doğru Yanlış 1) Selçuklu Devleti, Dandanakan Savaşı ile 1040 yılında resmen kurulmuştur. 2) Anadolu nun ilk Türk medresesi Saltuklular a ait Yağıbasan Medresesi dir. 3) Selçuklu ile Bizans arasında ilk savaş Pasinler (Hasankale) dir. 4) Malazgirt Savaşı sonrasında Anadolu da I.Beylikler dönemi başlamıştır. 5) İlk Türk denizci beyliği Artuklular dır. 6) I.Beylikler döneminde Anadolu nun en güçlü beyliği Danişmentliler dir. 7) Malabadi Köprüsü, Mengücek beyliği tarafından yaptırılmıştır. Etkinlik - 10 Aşağıdaki tablodaki boş bırakılan yerleri doğru bilgilerle doldurunuz. a) Anadolu ya yerleşme amaçlı sefer düzenleyen ilk Türk devleti.. b) Anadolu da kurulan ilk Türk beyliği c) Malazgirt Savaşı ile Selçukluya yenilen Bizans İmparatoru.. d). Savaşı ile Anadolu nun kapıları Türklere açılmıştır. e) Tarihte kurulan ilk Türk devleti f) İlk Türk denizcisi g) Malazgirt Savaşı nda Selçuklu hükümdarı 46

8 3. ÜNİTE Etkinlik - 11 Yukarıda sonuçları verilen savaşa aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru yanıt vermiştir?

9 3. ÜNİTE KONU TESTİ 1 1. Aşağıdaki beyliklerden hangisi I.Beylikler döneminde bulunmamıştır? Saltuklular Artuklular 3. Bizans yenilmiştir. Türkler Anadolu ya yerleşmeye başlamıştır. I.Beylikler dönemi başlamıştır. Çakabeyliği Karesi beyliği Yukarıda sonuçları verilen savaşlara aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru yanıt vermiştir? Pasinler 2. I. Dandanakan II. Malazgirt Miryakefalon III. Miryokefalon IV. Pasinler Palme Yayıncılık Malazgirt Kösedağ Yukarıdaki Ayşe Öğretmen'in verdiği bilgiye göre Selçuklu Devleti nin resmen kurulmasını sağlayan savaş aşağıdakilerden hangisidir? 4. Selçuklu ile Bizans arasında yapılmıştır. I II Selçuklu bu savaşı kazanmıştır yılında yapılmıştır. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki savaşlardan hangisine aittir? III IV Malazgirt Miryokefalon Pasinler Dandanakan 48

10 3. ÜNİTE 5. Malazgirt Savaşı sonrası kurulan ilk beyliklerin Anadolu tarihine katkıları için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 8. Anadolu nun tarih boyunca birçok medeniyetin tercih ettiği bir yer olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi yoktur? İkliminin ılıman olması İslamiyet i Anadolu da yaydılar. Yer altı ve yerüstü kaynaklarının olması Sanayisinin gelişmiş olması Anadolu nun imar edilmesine katkıda bulundular. Tarıma uygun olması Haçlılarla mücadele ettiler. 9. Bizans ı tamamen etkisiz hale getirdiler. Malabadi Köprüsü nü yapan beylik hangisidir? 6. Selin Öğretmen Selin Öğretmen'in sorusunun doğru yanıtı aşağıdakiler- 1 Danişmentliler 3 Saltuklular 2 Karamanoğulları Mengücekliler 4 Palme Yayıncılık den hangisidir? Saltuklular Artuklular Mengücekliler Çakabeyliği 10. Aşağıdakilerden hangisi, Selçukluların ve I.Beyliklerin Anadolu ya yaptıkları imar faaliyetlerinden biri değildir? Anadolu da kurulmuş olan I.Beylikler döneminin en güç- Camiler yapılması lü beyliği yukarıdakilerden hangisidir? Barış Han ve kervansaray yapılması 7. Aşağıdakilerden hangisi Malazgirt Savaşı ile ilgili doğru bir bilgi değildir? Mina İslamiyeti yaymaları 1071 yılında Selçuklu ile Bizans arasında yapıldı. Türk güçlerini Selçuklu hükümdarı Alparslan yönetti. Bizans ın başında Romen Diyojen vardı. Savaş sonunda Türkler Anadolu ya kesin olarak sahip olmuştur. Doruk Sude Yol ve köprüler yapılması 49

11 3. ÜNİTE ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ ( ) Büyük Selçuklu hanedanı soyundan gelen Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik başkentli olmak üzere kurulmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti, kara ticaretini geliştirmek amacıyla ticaret yolları ve kervansaraylar yapmış, deniz ticareti için Antalya, Alanya ve Sinop gibi şehirleri alarak limanlar ve tersaneler yapmıştır. Şövalye Haçlı Seferleri nin asıl amacı; Avrupalıların Doğu nun zenginliklerinden yararlanmak istemeleridir. Yani ekonomiktir. HAÇLI SEFERLERİ ( ) Avrupalıların, Müslümanların elinde bulunan Kudüs ve diğer kutsal yerleri geri alabilmek için 11.yüzyıldan başlayarak Türk İslam devletlerine yaptıkları seferlere Haçlı Seferleri denir. Haçlı Seferlerinin Nedenleri 1. Siyasi Nedenler Bizanslıların Türklere karşı Avrupa dan yardım istemesi Avrupalıların Türklerin batıya doğru ilerleyişini durdurmak istemesi Derebeyliklerin güçlerini artırmak istemeleri 2. Ekonomik Nedenler Fakir olan Avrupalıların İslam dünyasının zenginliklerine sahip olmak istemeleri Müslümanların kontrolündeki İpek ve Baharat Yolu nu ele geçirmek istemeleri 3. Dini Nedenler Müslümanların elinde bulunan kutsal yerlerin (Kudüs ve çevresi) Hıristiyanlarca geri alınmak istenmesi Hıristiyanlığı yaymak isteyen Kuluni tarikatının çalışmaları Papa ve din adamlarının etkinliğini ve nüfuzunu (etki alanını) artırmak istemesi 50

12 3. ÜNİTE 4. Sosyal Nedenler Yoksul ve topraksız olan köylülerin, yeni topraklar ve zenginlikler elde etmek istemeleri Şövalyelerin, şan, şöhret ve macera isteği ö Kudüs ü Müslümanlardan geri almak, ö Doğunun zenginliklerini ele geçirmek, ö Bizans ın Avrupalılardan yardım istemesi, Haçlı Seferleri'nin Sonuçları ö Şövalye ve derebeylerinin doğuda macera araması, toprak elde etme isteği ö Haçlıların tek başarısı I.Haçlı seferidir. ö IV.Haçlı Seferi amacından sapmış ve Haçlılar Bizans ın başkenti Konstantinopolis e saldırmıştır. (Bizans ın imparator ailesi buradan kaçarak İznik ve Trabzon da Rum devleti kurmuşlardır.) ö Kiliseye olan güven azalmıştır. ö Akdeniz limanları önem kazanmıştır. (Doğu-batı ticareti gelişecektir) ö Buluşlar Avrupa ya geçmiş ve ilerlemeler olmuş. (Barut, pusula, matbaa gibi) ö Anadolu Selçuklu Devleti nin başkenti İznik ten Konya ya taşınmıştır. MIRYOKEFALON SAVAŞI (1176): Anadolu Selçuklu Devleti ile Bizans arasında yapılan bu savaş sonunda Bizans ağır bir yenilgi almış ve bir daha Selçukluya saldıramayacak duruma gelmiştir. Kudüs 51

13 3. ÜNİTE Sonuçları: Bizans savunmaya, Türkler saldırıya geçmiştir. Batılı tarihçiler bu savaş sonucunda Anadolu ya "Türkiye" demeye başlamıştır. KÖSEDAĞ SAVAŞI (1243): Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlılar a (Moğollar) yenilmiş ve yıkılma sürecine girmiştir. Anadolu da tekrar beylikler kurulmuş ve Anadolu Türk birliği bozulmuştur. Selahaddin Eyyubi II. BEYLİKLER DÖNEMİ Kösedağ Savaşı (1243) ile Anadolu Selçuklu Devleti nin İlhanlılara (Moğollar) yenilmesi ile kurulan beylikler II.Beyliklerdir. Şam'daki Selahaddin Eyyubi heykeli 1174 te Eyyubi Devleti ni kurmuştur. I.Haçlı Seferi ile Hıristiyanların eline geçen Kudüs ü 1187 Hıttin Savaşı ile geri almıştır. Bundan dolayı haçlılar tekrar birleşerek III. Haçlı Seferi ni düzenlemişlerdir. KARAMANOĞULLARI: Konya, Karaman. En büyük ve güçlü beyliktir. Türkçe resmi dildir. (Milliyetçi olduğunu gösterir) Osmanlıyı en çok uğraştıran beyliktir. GERMIYANOĞULLARI: Kütahya, Simav, Tavşanlı. Tavşanlı, Simav çevresini Osmanlı ya çeyiz olarak vermişlerdir (I.Murat dönemi) II.Murat zamanında miras yolu ile Osmanlıya katılmıştır. 52

14 3. ÜNİTE AYDINOĞULLARI: Selçuk, Tire, Aydın. Denizcilikte en gelişmiş beyliktir. II.Murat döneminde Osmanlı nın eline geçti. KARESIOĞULLARI: Balıkesir, Çanakkale. Denizci bir beyliktir. Osmanlıya katılan ilk beyliktir.(orhan-1345) SARUHANOĞULLARI: Manisa. Denizci bir beyliktir. Ankara Savaşından sonra Osmanlıya katılan ilk beyliktir. MENTEŞEOĞULLARI: Muğla, Milas. Denizci bir beyliktir. Bir ara Rodos u ele geçirmişlerdir. II.Murat son vermiştir. HAMITOĞULLARI: Antalya, Göller yöresi. Denizcidirler. Osmanlıya para karşılığı toprak satmıştır. CANDAROĞULLARI (İSFENDIYAROĞULLARI): Karesioğulları nın Osmanlıya katılması ile; Osmanlı, denizcilik faaliyetlerine başladı, Donanma ve komutanlar Osmanlı emrine girdi, Rumeli ye geçiş kolaylaştı (en önemli sonuç). Kastamonu, Sinop. Denizcidirler. ERETNA BEYLIĞI (KADI BURHANEDDIN DEVLETI): Kayseri, Sivas. Ankara Savaşından önce I.Bayezid son vermiştir. DULKADIROĞULLARI: Maraş, Elbistan. Osmanlı-Memlük ve Osmanlı-İran ilişkilerinin bozulmasında etkili olmuştur Turnadağ Savaşı ile Yavuz S.Selim son vermiştir. RAMAZANOĞULLARI: Adana Çukurova da kurulmuştur. Bu beyliğin tarım gelirleri Mekke ve Medine için vakfedilmiştir. OSMANOĞULLARI : Söğüt, Domaniç te kuruldu. En küçük beyliklerdendir. 53

15 3. ÜNİTE MİMARİ (BAYINDIRLIK) YAPILAR Külliye: Merkezinde Cami bulunan, Medrese, Şifahane, Hamam, Aşevi (İmaret) gibi yapılar bütünüdür. OSMANLI DA VAKIF SİSTEMİ Vakıf, kişinin mal varlığının bir bölümün hayır işleri için bağışlamasına denir. Vakıf arazi gelirleri cami, han, hamam, medrese gibi sosyal hizmetlere ve hayır kurumlarının masraflarına ayrılan topraklardır. Vakıf sistemi, Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu devletlerinde de görülmüştür. Türk-İslam devletlerinde sosyal devlet anlayışı hakimdi. Osmanlı Devleti döneminde eğitim, sağlık, kültür ve bayındırlık alanlarında vakıflar önemli bir yer tutar. Vakıflar devlet tarafından desteklenir, aynı zamanda devletin gözetiminde bulunurdu. Vakıflar Osmanlı topraklarında kent ve kasabaların gelişmesinde önemli bir yer tutar. Halkın her türlü gereksinimini karşılayan vakıflar, eğitim-öğretim kurumları, hastane, kütüphane, imaret gibi yapıların giderlerini karşılamıştır. 16.yy dan sonra vakıflar, yönetim ve adalet alanlarındaki bozulmaların etkisiyle önemini kaybetmeye başlamıştır. Kanunlara aykırı bir şekilde vakıfların kişilere dağıtılması vakıfların amaçlarından sapmasına neden olmuştur yılında II. Mahmut vakıf sistemini kaldırarak Evkaf Nezaretini (bakanlığı) kurmuştur. Vakıf: Sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumu. Fakir vatandaşlara ücretsiz hizmet ve gıda verilir. Su kemeri Köprü Kervansaray Tersane Uzak mesafelerden şehirlere su getirebilmek için kurulmuş su yollarıdır. Üstünden su hattı geçmektedir. Kervanlar, at arabaları ve insanların ulaşımını kolaylaştırmak için nehirlere ya da yüksek yar ve uçurumlara kurulan ulaşım eseri. Ticaret yolları üzerinde kervanların ve tüccarların konaklaması için kurulmuş mimari eserlerdir. Üç güne kadar barınmak ücretsizdir. Taşınan değerli ürünlerin korunabilmesi için kalın duvarlarla yapılmıştır. Taş duvarlarla çevrili, korunaklı yerlerdir. İpek, altın, gümüş gibi ürünler de taşındığı için güvenlik önemlidir. Bu ücretsiz yapılan hizmet hem ticareti desteklemek için yapılır, hem de sosyal devlet olmanın bir göstergesidir. Gemi ve tekne üretimi yapılan yerlerdir. Buralarda yapılan gemilerle donanma gücüne sahip olan devletler deniz üstünlüğünü ele geçirebilir ve askeri-ticari yönden ilerleme kaydeder. Darüşşifa Şifa verilen yerlerdir. Hastane. 54

16 3. ÜNİTE DEVLET YÖNETIMI: İslam Öncesi Türklerden beri devam eden ülke hanedanın (sülale) ortak malıdır anlayışı Anadolu Selçuklu Devleti nde de aynen görülmüştür. Yani hanedanın her erkek üyesi hükümdar olma hakkına sahipti ve kimin hükümdar olacağı (veraset sistemi) belirsiz olduğu için taht kavgaları görülebilmekteydi. Hükümdar çocuklarına melik denirdi ve melikleri eğitmek için atabey adı verilen hocalar görevlendirilmişti.melikler, tecrübe kazanabilmeleri için atabey ile önemli eyaletlere gönderilirlerdi. Bu durum devletin merkezi otoritesini zayıflatmıştı. ORDU: Mevlana Ordu üç gruba ayrılmıştı. Hassa ordusu, ikta ordusu ve yardımcı kuvvetler. Hassa ordusu, padişahı ve başkenti koruyan merkez ordusudur. İkta ordusu, savaş olmadığı dönemlerde tarımla uğraşan bir ordudur. Yardımcı kuvvetler ise gönüllü askerlerden oluşan birliklerdir. İkta sistemi ve ordusunun yararları ö İkta beyi düzenli vergi toplayabilmek için tarımsal üretimi Yunus Emre denetler ve üretimde sürekliliği sağlar. ö İkta beyi, bulunduğu yerin güvenliğini sağlar ve halk için hizmet eder. ö Halktan alınan tarım ürünü vergisi (aşar) ile ikta ordusunun para kaynağı sağlandığı için bu ordu merkezden (başkentten) para alınmadan oluşturulmuştur. Kümbet : Hacı Bektaş-ı Veli Önemli insanların vefat etmesi durumunda mezarları anıt mezar niteliğinde olan kümbet lere defnedilmiştir. Bu mimari eserin şekli silindirik olduğu için Orta Asya Türk otağ kültüründen etkilendiği anlaşılmaktadır. Bu dönemde Anadolu da yaşamış ünlü Türk düşünürleri; Mevlana, Yunus Emre, Ahi Avran ve Hacı Bektaş-ı Veli dir. 55

17 3. ÜNİTE Etkinlik - 12 Aşağıdaki tablodaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu yanındaki kutucuklara işaretleme yaparak belirtiniz. BİLGİ Doğru Yanlış 1) Anadolu Selçuklu Devleti ni Kutalmışoğlu Süleyman Şah kurmuştur. 2) Anadolu Selçuklu Devleti nin ilk başkenti İznik tir. 3) Haçlı Seferleri, İstanbul u ele geçirebilmek için başlatılmıştır. 4) 1243 Kösedağ Savaşı ile Büyük Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girmiştir. 5) Selçuklu Devleti nde hükümdar çocuklarına şehzade denir. 6) Hükümdar çocuklarını eğiten kişilere atabey denir. 7) İkta ordusu, masrafları devlet tarafından karşılanan merkez ordusudur. Etkinlik - 13 Aşağıdaki tablodaki boş bırakılan yerleri doğru bilgilerle doldurunuz. a) Gemi imalatı yapılan yerlere.. denir. b).. adı verilen yerlerde insanlar tedavi edilmiştir. c) Ticaret yolları üzerinde tüccarların ve hayvanlarının konakladığı yerlere. denir. d) Merkezinde cami olan ve birçok yapının bir arada olduğu kompleks yapılara.. denir. e) Türk devletlerinde. sistemi belirsiz olduğu için taht kavgaları çok sık görülmüştür. 56

18 3. ÜNİTE Etkinlik - 14 Aşağıdaki Türk düşünürlerini araştırıp uygun yere özet bilgiler yazınız. Kim? Nerede ve ne zaman doğdu? Hangi alanda çalışmalar yaptı? Eserleri nelerdir? Mevlana Yunus Emre Hacı Bektaş i Veli Ahi Evran 57

19 3. ÜNİTE KONU TESTİ 2 1. Anadolu Selçuklu Devletinde, Kervansarayların yapılması ve zarar gören tüccarların zararlarının devlet tarafından karşılanmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Ticaretin gelişmesini sağlamak Ülke sınırlarını genişletmek Hoşgörülü bir siyaset izlemek Gayrimüslimlerin isyan etmesini önlemek 4. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu da kurulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerinden biri değildir? Anadolu nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamışlardır. Bizans ve Haçlı saldırılarına karşı koymuşlardır. Anadolu da yaşayan gayrimüslimlerin Anadolu yu terk etmelerini sağlamışlardır. Anadolu imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. 2. I Selahattin Eyyubi II III Alparslan Kutalmışoğlu Süleyman Şah 5. Aşağıdaki yapılardan hangisi savunma amacıyla yapılmıştır? Kervansaray İmarethane IV Selçuk Bey Anadolu Selçuklu Devleti nin kurucusu yukarıdakilerden hangisidir? I II III IV Palme Yayıncılık Kale Bedesten 3. Türkiye Selçuklu Devleti nin Savaşı ile kazandığı başarı sonucunda Bizans savunmaya çekilmiş ve Anadolu ya Türkiye adı verilmeye başlanmıştır. 6. Anadolu Selçuklu Devleti aşağıdakilerden hangisini ticareti geliştirmek amacıyla yapmamıştır? Kervensaray inşa etmek Yukarıdaki boşluğa aşağıdaki savaşlardan hangisi yazılmalıdır? Malazgirt Dandanakan Miryokefalon Pasinler Yollar yapmak Sigorta uygulamasını başlatmak İmarethane inşa etmek 58

20 3. ÜNİTE 7. Anadolu Selçuklu Devleti, medreseler, kervansaraylar, imarethaneler ve kaleler yaptırmıştır. 9) Haçlıların İstanbul da Latin Krallığı nı kurması ve buradan kaçan Rumlar ın İznik ve Trabzon Rum Devletleri ni kurmaları hangi Haçlı Seferi sonucunda olmuştur? I. Haçlı Seferi III. Haçlı Seferi II. Haçlı Seferi IV. Haçlı Seferi Yukarıdaki Büşra Öğretmen'in verdiği bilgiye göre Anadolu Selçuklu Devleti için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Sosyal devlet özelliği göstermektedir. Ticareti geliştirmek istemiştir. Eğitime önem vermiştir. Sınır sorunu ve dış tehdit yaşamamaktadır. 8. Aşağıdakilerden hangisi III.Haçlı Seferine karşı koymuş ve Haçlıları yenmiş olan kişidir? Alparslan Palme Yayıncılık 10. Türkiye Selçukluları ticari yaşama büyük önem vermişlerdir. Bu amaçla Anadolu nun dört bir yanında han ve kervansaraylar inşa etmişler, ticaret yollarının güvenliğini sağlamışlardır. Ticaret yolları üzerinde, her 30 kilometrede bir kervansaray ve han yapılması bunun en güzel ispatıdır. Kervansaraya gelen tüccar ve yolcular üç gün süreyle, hiçbir ücret ödemeden burada ihtiyaçlarını gidermişlerdir. Selahaddin Eyyubi Kale Bedesten Yukarıdaki bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? Türkiye Selçukluları ticaretin canlanması için çaba göstermişlerdir. Kervansaray inşa edilmesinin sebebi ticarettir. Türkiye Selçukluları ticaret yollarının güvenliğini sağlamışlardır. Kervansaraylarda kalabilmek için ilk şart Müslüman olmaktır. 59

21 3. ÜNİTE OSMANLI DEVLETİ KURULUYOR Ertuğrul Gazi Anadolu ya geldiğinde bir aşiret olan topluluk, Ertuğrul Gazi nin oğlu olan Osman Bey döneminde beyliğe dönüşmüştür. Anadolu da kurulmuş en küçük beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği kısa sürede büyümüş, güçlenmiş, genişlemiş ve dünyanın en güçlü imparatorluklarından biri olmuştur. Bu durum size de çok ilginç gelmiyor mu? Nasıl oldu da bu kadar hızlı büyüyebilmiş Osmanlı Beyliği? İşte Osmanlı Beyliği nin büyüme nedenleri: I.Murat, Türk geleneklerinden gelen ülke, hanedan üyelerinin ortak malıdır anlayışının yerine ülke, padişah ve oğullarının malıdır anlayışına getirmiştir. Burada amaç, taht kavgaları azaltmaktır. (Merkezi otorite güçlendirmek amaçlanmıştır.) Bizans ın kendi iç sorunları olması, tekfurların (Bizans valisi) başkentten gelen emirleri dinlememesi ve Bizans otoritesinin zayıflamış olması, Anadolu da güçlü bir devletin olmaması ve birçok beylik olması (yani siyasi birlik yok) Balkanlarda güçlü bir devletin olmaması, Bizans sınırında bulunan uç beyliği olan Osmanlı Beyliği nin genişleme açısından uygun bir coğrafi konumda olması, Öncelikle diğer beyliklerle iyi ilişkiler kuran Osmanlı Beyliği, Bizans a saldırarak gazacihat anlayışı ile İslamiyet i yaymayı amaçlamış olması ve bu sebeple diğer beyliklerden destek bile almış olması, (İleride güçlenen Osmanlı Devleti bütün beylikleri ele geçirmiştir.) Hoşgörülü anlayışı ile Müslüman olmayan milletleri de kendine bağlaması ve bu topraklarda kalıcı olması, İskan Politikası ile Balkanlar a yerleşmesi ve buralarda nüfus dengesini sağlayarak kalıcı olması, Padişahların yetenekli ve teşkilatçı olmasıdır. 60

22 3. ÜNİTE Önemli Olaylar Kronolojisi Kösedağ Savaşı (A.Selçuklu İlhanlı) II.Beylikler Kuruluyor Osmanlı Beyliği Kuruldu Osmanlı, Bursa yı Fethetti Ankara Savaşı (Timur kazandı) Fetret Devri Soru Osmanlı Devleti'nde Bazı İlkler İlk Para Osman Bey Dönemi'nde basıldı. İlk Osmanlı X Bizans (Tekfurlar ile) savaşı Koyunhisarı savaşıdır. (1302) İlk defa Osmanlıya katılan beylik Karesioğulları dır. Osmanlı ya karşı ilk Haçlı ittifakı Sırpsındığı savaşıdır (1364) Osmanlı ilk kez top I.Kosova savaşında kullanıldı. İlk ve tek savaş alanında öldürülen padişah I.Murat (I.Kosova savaşı). Yıldırım Bayezid in İstanbul kuşatması sırasında Karadeniz den gelebilecek yardımları önleyebilmek için yaptırdığı mimari yapının adı nedir? Cevap Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) Osmanlı Devleti nin Genel Özellikleri 1. Kurulduğunda Anadolu nun ikinci beylikler döneminin en küçük olanlarından biridir. 2. Osmanlı, Osman Bey in babası olan Ertuğrul Gazi döneminde bir aşirettir. 3. Selçuklu devletine bağlı bir uç beyliği olarak kurulmuştur. 4. Ele geçirdiği topraklarda hoşgörü politikası uygulayarak halkın memnuniyetini kazanmıştır. 5. İskan politikası ile Balkanlarda Müslüman-Hıristiyan nüfus dengesini sağlamış ve o topraklarda kalıcı olmuştur. 6. Monarşi (tek kişi yönetimi) ile yönetilmiş, yönetim babadan oğula geçmiştir (saltanat ). 7. Üç kıtaya yayılmış bir imparatorluk haline gelmiştir. 8. Türk tarihinde en uzun süre yaşayan, en geniş sınırlara ulaşan, kültür ve uygarlıkta en fazla gelişme gösteren devlettir. 9. Toplumsal örgütlenme, hukuk anlayışı ve eğitim sistemi gibi konularda dinsel-teokratik bir yapıya sahiptir. Soru Yıldırım Bayezid in Timur ile yaptığı Ankara Savaşı nın sonuçları nelerdir? Cevap Beylikler kuruldu (Anadolu Türk birliği bozuldu). Bizans ın ömrü uzadı. Balkanlarda Türk ilerleyişi durdu. Bayezid in çocukları arasında taht kavgaları başladı. Fetret Devri başladı. Osmanlı sağlam devlet örgütü sayesinde kısa zamanda toparlandı. 10. Bir hanedanın yönettiği en uzun süre yaşayan devlettir. 36 padişah ile 623 yıl yaşamıştır. 61

23 3. ÜNİTE İskan (yerleştirme) Politikası: Anadolu dan alınan göçebe Türkmenler Balkanlara yerleştirilir. Soru Orhan Bey döneminde Karesioğulları ele geçirilince ne gibi sonuçlar oldu? Cevap Osmanlı Devleti nin Rumeli ye geçişi kolaylaşmıştır. Karesi Beyliği'nin önemli komutanları Osmanlı hizmetine girmiştir. Karesi Donanması Osmanlı nın olmuştur. Anadolu Siyasi (Türk) birliğinin kurulmasında ilk adım atılmıştır. Amaç: Balkanları Türkleştirmek, Nüfus dengesini sağlamak, Anadolu ve Balkanların güvenliğini sağlamaktır. Kimler iskân edilirdi? Göçebe Türkmenlerin işsiz olanları, Kan davalı olan aşiretlerden biri, Düzeni bozabilecek boylar, İşsiz ve toprağı olmayan aileler. Göç edenlere ne imkanlar sağlanmıştır? Toprak ve barınacak yer verilmiştir. Bir süre vergi alınmamıştır. Hoşgörü Politikası nedir? Ele geçirilen topraklarda bulunan gayrimüslim halkın din ve ibadetine karışılmamasıdır. Hıristiyan halkın bu durumdan memnun kalması sonucu devlet bu topraklarda daha kalıcı olacaktır. NOT Soru Orhan Bey zamanındaki teşkilatlanma çalışmaları nelerdir? İskan ve Hoşgörü politikaları sonucu Osmanlı Devleti Balkanlarda kalıcı olmuş ve uzun bir süre buralarda isyan olmamıştır. DÖNEM PADİŞAHLAR SAVAŞLAR 1302 Koyunhisar (Bafeon) Savaşı Cevap OSMAN GAZİ ( ) 1329 Maltepe (Palekanon)Savaşı Divan teşkilatı kuruldu, ORHAN GAZİ ( ) 1363 Sazlıdere Savaşı Vezirlik makamı oluşturuldu, Kadılık ve subaşılık teşkilatı kuruldu, Yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu kurulmuştur, İznik te ilk medrese kuruldu (Kayserili Davut) (Orhaniye Medresesi) OSMANLI KURULUŞ DEVRİ ( ) I. MURAT ( ) YILDIRIM BAYEZİD ( ) FETRET DEVRİ ( ) ÇELEBİ MEHMET ( ) II. MURAT ( ) 1364 Sırpsındığı Savaşı 1371 Çirmen Savaşı 1388 Ploşnik Bozgunu 1389 I. Kosova Savaşı 1396 Niğbolu Savaşı 1402 Ankara Savaşı II. MEHMET ( ) 1444 Varna Savaşı 1448 II. Kosova Savaşı 62

24 3. ÜNİTE Etkinlik - 15 Aşağıdaki tablodaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu yanındaki kutucuğa yazınız. 1. Osmanlı Beyliği, kurulmadan önce Ertuğrul gazi tarafından bir aşiret olarak Anadolu ya gelmiştir. 2. Devletin kurucusu Orhan Gazi dir. 3. Osmanlı Beyliği kurulduğunda Anadolu da birçok beylik olması, siyasi birlik olmadığının kanıtıdır. 4. Osmanlı Beyliği 1299 yılında kurulmuştur. 5. İskan politikası ile Osmanlı Devleti, doğu bölgelerine Türkmen yerleştirmiştir. 6. Divan-ı Hümayun, Orhan Gazi döneminde kurulmuştur. 7. Karamanoğulları ele geçirilince Rumeli ye ve Balkanlar a geçiş kolaylaşmıştır yılındaki Ankara Savaşı sonrası Fetret Devri başlamıştır. 9. Osmanlı Devleti en büyük sınırlarına ulaştığında iki kıtaya egemen bir durumda olmuştur. 10. Niğbolu Savaşı, Osmanlı Devleti nin kuruluş devri savaşlarındandır. 63

25 3. ÜNİTE Etkinlik - 16 Aşağıdaki boşlukları doğru tanım ve ifadelerle tamamlayınız. 1. Osmanlı Beyliği, Bizans sınırında kurulduğu için bir beyliğidir. 2. Bizans valilerine.. denir. 3. Osmanlı nın ilk medresesi İznik te kurulan Medresesidir. 4. Savaşı sonucunda Anadolu da beylikler tekrar kurulmuş, Türk birliği bozulmuştur. Timur, Yıldırım Bayezid i esir almıştır. 5. Yıldırım Bayezid.. Hisarını,. kuşatması için yaptırmıştır. 6. Uç beyliği olduğu için.. Devletine saldırarak gaza-cihat anlayışı ile savaşlar yapmıştır. 7. Osmanlı Kuruluş Devrinde on bir yıl padişahsız geçen döneme.. denir. 8. Anadolu dan alınan göçebe Türkmenlerin Balkanlar a yerleştirilmesine.. denir. 9. II. Mehmet, Osmanlı Devleti nin. Dönemi nin son padişahıdır. 10. Osmanlı Devleti nde devlet meseleleri.. görüşülürdü. 64

26 3. ÜNİTE Etkinlik - 17 Yukarıdaki haritayı inceleyerek aşağıdaki boşlukları doldurunuz. 1) ve Bizans sınırında bulunan uç beylikleridir. 2).. ve... Anadolu da bulunan iki Hıristiyan devlettir. 3) Aydınoğulları denizi kıyılarında denizcilik faaliyetleri yapmıştır. 4) Marmara kıyılarında olan. beyliğini ele geçiren Osmanlılar ın Rumeli ye geçişi kolaylaşmıştır. 5) Anadolu nun en güçlü beyliği 6) Adana ve civarında beyliği vardır. 7) beyliği Söğüt te kurulmuştur. 8) İstanbul,.. başkentidir. 65

27 3. ÜNİTE KONU TESTİ 3 1. Osman Gazi döneminde Divan teşkilatı olmamasına rağmen Orhan Gazi Divan teşkilatını kurmuştur. Bunun en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Orhan Gazi nin daha yetenekli olması Osman Gazi nin siyasi bilgisinin olmaması Orhan Gazi döneminde sınırların daha da genişlemiş olması Osman Gazi nin ilk hükümdar olması 4. Yıldırım Bayezid, 1401 yılında Bizans ı kuşatmış olmasına rağmen İstanbul Antlaşması yaparak kuşatmayı kaldırmıştır. 2. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği cevap Osmanlı Devleti nin Balkanlarda uzun süre kalmasında etkili olmamıştır? İskan politikası Yıldırım Bayezid'in bu kuşatmayı kaldırmasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? Doğudan Timur tehlikesinin doğması Osmanlı ordularının yorulması Bizans a Avrupa dan yardım gelmesi Osmanlı padişahının Bizans tan çekinmesi Hoşgörü politikası Monarşi ile yönetilmesi Palme Yayıncılık 5. I. Düzenli orduya geçilmiş olması II. III. IV. Cihat anlayışının sürdürülmesi Divan örgütünün kurulmuş olması Saltanat sisteminin uygulanmış olması Güçlü orduları Osmanlı Devleti nin yukarıdaki büyüme nedenlerinden hangisi, Anadolu daki diğer beyliklerin de desteğini almasını sağlamıştır? I II 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı nın kısa sürede genişleme sebeplerinden biri değildir? Coğrafi konumu Gaza-Cihat anlayışı Merkeziyetçiliği III IV En büyük beylik olarak kurulmuş olması 66

28 3. ÜNİTE 6. II. Mehmet döneminde; - Devlete bürokrat yetiştirmek - Zeki devşirmeleri eğitmek 9. Fetret Devri ni bitiren padişah aşağıdakilerden hangisidir? I. Mehmet amaçları ile Topkapı Sarayı nda açılan okul aşağıdakilerden hangisidir? Sahnı Seman Medresesi Sultani Sibyan Mektebi Enderun Mektebi I. Osman I. Murat I. Bayezid 7. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı nın teokratik özellikte olduğunu göstermez? Adalet Şer i hükümlerle işler Halk dinine göre ayrılır Şeyhülislam adında divan üyesi vardır Hoşgörü politikası uygulanır Palme Yayıncılık Osmanlı Devleti nde yönetim hakkı kan yoluyla (babadan-oğula) geçerdi. Bu durum, Osmanlı da hangi sistemin görüldüğünü gösterir? Ekber-erşet Saltanat Yukarıdaki haritaya bakarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? Osmanlılar, Bizans sınırında bir uç beyliğidir. Oligarşi Teokrasi Candaroğulları deniz kıyısındadır. Karesioğulları, Osmanlı nın ele geçirdiği ilk beyliktir. Osmanlı ile Karamanoğulları komşudur. 67

29 3. ÜNİTE 3.3. OSMANLI DEVLETI KÜLTÜR VE MEDENIYETI DİVAN ı HÜMAYUN Sadrazam (Veziriazam) Günümüzdeki benzeri: Başbakan Vezirler Günümüzdeki benzeri: Bakanlar Nişancı Günümüzdeki benzeri: Yazı işleri ve tapu kayıtları Şeyhülislam (Müftü) Günümüzdeki benzeri: Diyanet işleri başkanı Defterdar Günümüzdeki benzeri: Maliye bakanı Kaptan-ı Derya Günümüzdeki benzeri: Deniz kuvvetleri komutanı Kazasker (Kadı asker) Günümüzdeki benzeri: Adalet bakanı Divan-ı Hümayun Reis-ül Küttap Günümüzdeki benzeri: Dış işleri ve yazı işleri Divan Üyesi Görevi Kubbealtı (Adalet Kasrı) Sadrazam (Veziriazam) Kazasker (Kadı asker) Vezirler Nişancı Şeyhülislam (Müftü) Defterdar Kaptan-ı Derya Reis-ül Küttap Padişahtan sonra en yetkili kişidir. II.Mehmet döneminde alınan kararla Divan a padişah değil Sadrazam başkanlık yapmaya başlamıştır. Padişahın mührünü taşır. Savaşlarda orduyu yönetir. Adaletin başıdır. Kur an-ı Kerim ve İslam hukuku konusunda uzmandır. Kadı ve Müderrislerin göreve atanmalarını yapar. Sadrazamın yardımcılarıdır. Tecrübeli devlet adamları ve beylerbeyliği yapmış olan kişilerden seçilebilirlerdi. Padişahın tuğrasını çeker, yazışmalarını hazırlardı. Ayrıca yeni ele geçirilen toprakların kayıtlarını tutar, tapu kayıtlarını tuttuğu toprakları tımar toprağı olarak dağıtırdı. Kuran-ı Kerim ve din emirleri konusunda uzmandır. Devletin din ile ilgili konularında padişahın bile bu görevliden izin alması gerekmekteydi. Bu konuda yazdığı izin belgesine fetva adı verilirdi. Devletin vergi gelirlerinden, giderlerinden ve maliyesinden sorumluydu. Donanmanın başıdır. Divan katiplerinin başıdır. Dış işleri bakanıdır. İlk zamanlarda Nişancıya bağlı olarak çalışmış fakat devlet genişleyip dış ilişkiler artınca ayrı bir görevli durumuna gelmiştir. 68

30 3. ÜNİTE OSMANLI DEVLETI NDE YÖNETIM ÖZELLIKLERI Yönetim Biçimi Özelliği Monarşi Padişah yönettiği için. (Tek kişi yönetimi) Teokrasi Padişah aynı zamanda halife olduğu için. Meşrutiyet 1876 da meclis açıldığı ve anayasa ilan edildiği için. Saltanat Yönetim babadan oğula geçtiği için görülmüştür. İlk Osmanlı Halifesi Yavuz Sultan Selim OSMANLI TOPLUMU Yönetenler (Askeri grup) İlmiye Din, eğitim ve adalet konularında uzman olan alimler grubudur. Örnek: Kazasker, Şeyhülislam, Kadı, Müderris. Kalemiye Bürokrat ve memur grubudur. Örnek: Defterdar, Nişancı. Osmanlı Kahvesi Seyfiye Kılıç erbabı asker ve yönetici grubudur. Devleti yöneten ve koruyanlardır. Örnek: Beylerbeyi, Sadrazam, Vezirler, Sancakbeyi, Kaptan-ı Derya, Yeniçeri Ağası. Yönetilenler (Reaya grubu) Yönetilen halkın olduğu gruptur. İnsanlar bu gruptan diğer gruba eğitim görerek geçebilir. Yani medrese okuyan biri yöneten grubuna geçip müderris ya da kadı olabilir. Bu olaya dikey hareketlilik denir. Örnek: Esnaf, çiftçi, zanaatkar ve tüccarlar bu gruptadır. Sadrazam 69

31 3. ÜNİTE OSMANLI ORDUSU KARA ORDUSU DENİZ ORDUSU Kapıkulu Ordusu Eyalet Ordusu (Tımarlı Sipahiler) Yardımcı Kuvvetler Kaptan-ı Derya yönetimindedir. Devşirme askerlerdir. Türklerden oluşur. Bağlı devletlerden gelen birlikler. Gemi kaptanına Reis denir. Yeniçeri Merkez (İstanbul) Ordusudur. Savaşta ve barışta padişahın çevresinde bulunup onu korurlar. Ulufe adında maaş alırlar. Padişah değişikliğinde cülus bahşişi alırlar. Acemioğlanlar Yeniçeriler Anadolu da bulunan ve tarımla uğraşan Osmanlı nın en kalabalık ordusudur. Tımar topraklardan alınan vergilerle oluşturulan bir ordudur. Devlet hazinesinde para harcanmadan oluşturulması en önemli özelliğidir. Tımarlı Sipahiler Müsellemler Levent deniz askeridir. Fatih Sultan Mehmet döneminde Karadeniz kıyısındaki şehirler olan İstanbul, Amasra, Sinop, Trabzon ve Kırım alınınca Karadeniz Türk Gölü olmuştur. En büyük denizcilik başarısı Barbaros Hayrettin in yönetiminde 1538 Preveze Deniz Zaferi dir. Akdeniz Türk Gölü olmuştur. Cebeciler Deliler Tımarlı Sipahi Topçular Lağımcılar Yayalar Azaplar Sipahiler Yörükler Silahtarlar Akıncılar Ulufeciler Garipler Askeri Yenilikler: Nizam-ı Cedit: Yeniçeri Ocağı nın eski gücü ve disiplinini kaybetmesi sonucu III.Selim in oluşturduğu batı tarzı askeri birliktir. Yeniçerilerin tepkisi sonucu Kabakçı Mustafa İsyanı ile Nizam-ı Cedit ordusu kaldırılmıştır. (1807) Barbaros Hayrettin Paşa Asakir-i Mansure-i Muhammediye: II.Mahmut, Vakay-ı Hayriye (Hayırlı olay) ile Yeniçeri Ocağı nı kapatmış ve yerine bu ordu kurulmuştur. (1826) 70

32 3. ÜNİTE Etkinlik - 18 Aşağıdaki tablodaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu yanındaki kutucuğa yazınız. 1. Osmanlı Devleti nde Monarşi, Meşrutiyet ve Teokratik devlet özellikleri görülmüştür. 2. Defterdar, padişahın en önemli yardımcısıdır. Gerektiğinde Divan a başkanlık yapar. 3. Nişancı, hem padişahın yazışmalarından sorumludur hem de ele geçirilen toprakların kayıt edilmesinden. 4. Müftü, İslam dini konusunda uzmandır ve devlet işlerinin dine uygunluğunu denetler. 5. Kazasker, adalet bakanıdır. En üst mahkemenin başıdır. İslam dinini çok iyi bilir. 6. İlk Osmanlı halifesi Fatih Sultan Mehmet tir. 7. Osmanlı Devleti nde yönetilen gruba reaya adı verilmiştir. 8. III.Selim döneminde Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır. 9. Vezirler, yabancı devlet adamları ile görüşme yetkisine sahip dış işleri bakanı gibidirler. 10. Nizam-ı Cedit dönemi III.Selim in padişah olduğu dönemdir. 71

33 3. ÜNİTE Etkinlik - 19 Aşağıdaki boşlukları doğru tanım ve ifadelerde tanamlayınız. 1. Osmanlı Devleti ndeki yöneten gruba adı verilmiştir. 2. Osmanlı da yöneten grubun içinde., ve. vardır. 3. Seyfiye sınıfında.,.... ve. gibi görevliler vardı. 4. Defterdar, Osmanlı daki.. grubunda bulunmaktadır. 5. Din, adalet ve eğitim konularında yetkili olan görevlilerin bulunduğu gruba.. denir. 6. Müftü nün din ile ilgili kararını belirten belgeye denir. 7. Padişahın emirlerinin ve örfi hukukunun yazılı olduğu ve Nişancının yazdığı emirnameye... denir. 8. Osmanlı nın devşirme ordusuna... ordusu adı verilir. 9. Osmanlı da Devşirme Sistemi ilk kez döneminde başlamıştır. 10. Vergi toplayarak oluşturulan Osmanlı nın en büyük ordusuna. denir. 72

34 3. ÜNİTE Etkinlik - 20 Osmanlı Devlet yönetimi ve ordusu ile ilgili aşağıdaki görevlileri araştırarak kısaca açıklayınız. Alan Görevli Açıklama Sadrazam Divan ı Hümayun Nişancı Defterdar Şeyhülislam Yeniçeri Osmanlı Tımarlı Sipahi Ordusu Müsellem Levent 73

35 3. ÜNİTE KONU TESTİ Divan toplantılarının asil üyesidir Padişah fermanlarına tuğra çekmekle görevlidir. - Tahrir defterlerindeki düzeltme ve değiştirmeleri de yapmakla görevlidir. I. Monarşi II. Teokrasi III. Oligarşi Yukarıda özellikleri verilen Divan üyesi aşağıdakilerden hangisidir? IV. Meşrutiyet Nişancı Defterdar Öğretmenin verdiği yönetim biçimlerinden hangisi padişahın yanında meclisin bulunduğu sistemin adıdır? Kazasker Sadrazam I II III IV 2. Osmanlı Devleti nde Yeniçeri Ocağı na asker alma işlemi aşağıdaki hangi öğrencinin cevap verdiği uygulamalara göre yapılmaktaydı? Tımar sistemine Palme Yayıncılık 4. I. Sadrazam II. Defterdar III. Sancak beyi IV. Beylerbeyi Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Divan-ı Hümayun un üyeleri arasında yer almaktadır? Devşirme sistemine I ve II I ve IV İkta sistemine Toprak sistemine I, II ve III I, II ve IV 74

36 3. ÜNİTE 5. Aşağıdaki görevli-alan eşleştirmelerinden hangisi yanlış verilmiştir? 8. II.Mahmut Dönemi'nde Vakay-ı Hayriye sonrasında kurulan batı tarzı ordu aşağıdakilerden hangisidir? Kazasker-Dini Defterdar-Mali Eyalet Ordusu Asakir-i Mansure-i Muhammediye Subaşı-Asayiş Sadrazam-Siyasi Yeniçeriler Kapıkulu Ordusu III. Selim 6. Aşağıdaki görevlilerden hangisi askeri grupta olan seyfiye grubundaki görevlilerden biri değildir? Sadrazam Defterdar Beylerbeyi Sancakbeyi Palme Yayıncılık 9. Osmanlı Devleti nde hangi padişah döneminde Divan- ı Hümayun kaldırılarak yerine bugünkü anlamda bakanlıklar kurulmuştur? III.Selim II.Abdülhamit II.Mahmut Abdülaziz 7. Osmanlı Devleti nde padişah değişikliği olduğunda yeni padişah İstanbul da görev yapan memur ve askerlere... verirdi II.Mahmut 2 III. Selim 3 III. Ahmet 4 II. Selim Yukarıda Öğretmenin yazdığı bilgide boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Cülus Bahşişi Ulufe Aşar vergisi Zeamet Bahşişi Batı tarzı bir ordu olan Nizam-ı Cedit Ordusu yukarıdaki numaralı padişahlardan hangisi döneminde kurulmuştur?

37 3. ÜNİTE 3.4. OSMANLI ŞEHIRLERI VE YAŞAYIŞI EVLİYA ÇELEBİ Evliya Çelebi İstanbul doğumludur. Daha küçük yaşlarından itibaren içinde müthiş gezi arzusu vardı. Yeni yerler görmek, yeni insanlar tanımak istiyordu. Bu yüzden sarayda fazla kalamadı. Kendisinin anlattığına göre bir rüya üzerine meşhur gezilerine başladı. İlk gezisini, İstanbul ve çevresine yaptı. Daha sonra İstanbul dışına çıktı. Artık, gezileri birbirini izliyordu. Tam elli yıl boyunca durmadan gezdi. Gezdiği yerler arasında o zamanki Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan ülkelerin çoğu vardı. Evliya Çelebi, bu gezileri sırasında çok ilginç yerler gördü. Yeni insanlarla tanıştı. Birçok olayla karşılaştı. Savaşlara katıldı. Gezmek için gittiği son yer Mısır oldu yılından sonra vefat etti. Evliya Çelebi'nin bugün bile önemini taşıyan Seyahatnamesi işte bu gezilerin ürünüdür. Not : UNESCO, 400. doğum yılına rastlayan 2011 yılını "Evliya Çelebi'yi anma yılı" ilan etti. Evliya Çelebi Seyahatnamesi Seyahatnâme, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan çok ünlü bir gezi kitabıdır. 10 ciltten oluşur. Gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde, halkın anlayacağı şekilde yazılmış, yine halkın anlayacağı deyimler çokça kullanılmıştır. Eser bu yönden Türk Kültür tarihi ve gezi edebiyatı açısından önemli bir yere sahiptir. Malazgirt Savaşı ndan (1071) başlayarak Anadolu ya yerleşmeye başlayan Türkler bu topraklarda diğer dinlerden ve milletlerden olan insanlarla bir arada yaşamışlardır. Bu ortak yaşamın getirdiği birliktelik ile kültürel etkileşim yaşanmış ve farklı millet ve dinden olan insanlar birbirini etkilemiştir. Osmanlı sınırlarının Anadolu, Afrika, Arap toprakları, Balkanlar, Kafkaslar ve Avrupa ya kadar olan yerleri içerdiğini düşünürsek çok ciddi bir kültür çeşitliliği olabileceği anlaşılacaktır. Osmanlı şehirlerinde farklı dinlerin ibadet yerleri bir arada olabilmiştir. Örnek olarak Cami, Kilise ve Havranın çok yakın bir şekilde kurulduğu şehirlerimiz vardır. Bu durum hem devlet politikası olarak hoşgörünün olduğunu hem de halk arasında bir uyum ve tahammülün olduğunu gösterir. Osmanlı Müslümanları Türkler, Arnavutlar, Araplar, Afrikalılar Osmanlı Gayrimüslimleri Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Bulgarlar, Sırplar, Macarlar Osmanlı Devleti nde Gayrimüslimlerin (Müslüman olmayanların) Hakları: Mal mülk edinebilirler. (Özel mülkiyet) İnanç serbestliği vardır. (O zamanlarda Avrupa da mezhep değiştirenleri bile öldürmüşlerdir) Kendi hukuk kuralları vardı. Can ve mal güvenlikleri vardı. Askerlik yapma zorunlulukları yoktu. Devlette önemli görevlere gelebilmişlerdi. Gelirlerine göre vergi vermişlerdir. Şehir şehir gezen ünlü seyyahlar vardır. Evliya Çelebi ve Marco Polo bunlardandır. Bu gibi seyyahların yazdıklarına göre Türklerin özellikleri şöyledir: Türkler yardımseverdir. Türkler iyi savaşçıdır. Türkler misafirperverdir. Türkler ahlaklı ve aileye önem veren bir millettir. Türkler hayvan severdir. Türkler geleneklerine bağlıdır. Evliya Çelebi Marco Polo 76

38 3. ÜNİTE Osmanlı Devleti nde Mimari Yapılar: Darülşafaka Darüşşifa Medrese İmarethane (Aşevi), Darüşşifa (Şifahane), Külliye gibi yapılar aynı zamanda sosyal yardımlaşma kurumlarıdır. Külliye: Cami merkezli, han, hamam, medrese, imaret ve şifahane gibi yapıların bir arada bulunduğu kompleks bir mimari bütünlüktür. Sosyal yardımlaşma kurumları ücretsiz hizmet verirler ve masrafları vakıflar ve devlet tarafından karşılanır. (Sosyal devlet anlayışının göstergesidir) MARCO POLO Marco Polo tüccar bir ailenin çocuğuydu. Babası ve amcası Asya ya ticaret amacıyla yaptıkları yolculuklarda Çin e kadar gitmiş ve Pekin de Hint-Türk imparatoru Kubilay Han ın konuğu olmuşlardı. İtalya ya dönüşlerinde papaya Kubilay Han dan bir mektup getirerek, Han ın Hıristiyanlık konusunda bilgi edinmek isteğini ilettiler. İki yıl sonra 1271 de doğuya gitmek için yeniden yola çıkarken 17 yaşındaki Marco Polo yu da yanlarına aldılar. Denizyoluyla İskenderun körfezindeki Ayas a gelen Pololar, Doğu Anadolu ve İran dan geçerek Basra Körfezi nde Hürmüz Boğazına vardılar. Deniz yolculuğunu tehlikeli bularak daha güvenli olan İpek Yolu nu izlemeye karar verdiler. İran ve Afganistan ı geçip Pamir dağlarını aştılar. Kaşgar, Yarkent, Hotan, Gabi Çölü ve Kuzey Tibet ten geçerek Çin e ulaştılar. Onlardan sonra 600 yıl boyunca hiçbir Avrupalı bu yoldan geçemedi. Marco Polo 3,5 yıl süren bu Asya yolculuğu sırasında gördüklerini sonradan öylesine ayrıntıyla anlatmıştır ki, geçtikleri yerleri neredeyse adım adım izlemek olanaklıdır. Polo nun yazdıkları kuşaklar boyunca gerçek dışı, çekici öyküler olarak algılandı. Çok sonra Sir Henry Yule ve Sven Hedin gibi gezginler yazılanların doğru olduğunu ortaya koydu. 77

39 3. ÜNİTE Etkinlik-21 Aşağıdaki boşlukları doğru tanım ve ifadelerde tamamlayınız. 1. adı verilen mimari eser, Müslümanların ibadeti için yapılmıştır. 2. Osmanlı gayrimüslimleri. mülkiyet hakkına sahipti. 3. Ücretsiz yemek dağıtılan aşevine. adı verilir. 4. Cami, kilise ve havraların bir arada olması, halkın inancına engel olunmaması Osmanlı nın. olduğunu gösterir. 5. Halkının ihtiyaçlarını ücretsiz karşılayan devlet.. devlet özelliğine sahiptir. 6. Osmanlı merkezi olan İstanbul dan en uzak olan toprakları...kıtasındadır. 7. Osmanlı nın genişleme siyaseti cihad anlayışından dolayı kıtasına doğrudur. 8. Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler Osmanlı Devleti nin.. tebasındandır. 9. Yahudilerin ibadet yaptıkları yere.. denir. 10. Seyahatname adlı eseri.. yazmıştır. 78

40 3. ÜNİTE Etkinlik-22 Aşağıda verilen soruları araştırarak cevaplarını altındaki kutucuklara yazınız. 1. Osmanlı Devleti nde görülmüş olan Külliye adı verilen mimari eserin özellikleri nelerdir? Halkın hangi alandaki ihtiyaçlarını karşılamıştır? 2. Osmanlı Devleti nde neden Yeniçeri isyanları çıkmıştır? 3. Yavuz Sultan Selim in Mısır Seferi nin sonuçları nelerdir? 79

41 3. ÜNİTE KONU TESTİ 5 1. Aşağıdaki mimari eser-özellik eşleştirmelerinin verildiği seçeneklerden hangisi yanlış verilmiştir? 4. I Marco Polo Cami: İbadet yeri Han: Konaklama yeri II Evliya Çelebi Medrese: Okul İmaret: Hastane III İbn-i Sina Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Osmanlı topraklarını gezmiş olan seyyahlardandır? 2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti nde bulunan gayrimüslimlerin haklarından biri değildir? Yalnız I Özel mülkiyet sahibi olmak I ve II Askerlik yapmak Memur olmak I ve III I, II ve III Kendi hukuk sistemlerinin olması Palme Yayıncılık 3. I. Afrika II. Amerika III. Avrupa IV. Asya 5. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin özelliklerinden biri değildir? Misafirperverdir. Hayvan severdir. Ayrımcıdır. Yukarıdaki Öğretmenin söylediği kıtalardan hangisinde Osmanlı Devleti'nin toprağı yoktur? I II III IV Geleneklere bağlıdır. 80