RICHARD SENNETT 1943 te Chicago da doğdu te Chicago Üniversitesi nden mezun oldu da Harvard Üniversitesi nde doktorasını verdi.

Transkript

1 RICHARD SENNETT 1943 te Chicago da doğdu te Chicago Üniversitesi nden mezun oldu da Harvard Üniversitesi nde doktorasını verdi. New York Üniversitesi nde sosyoloji profesörü, İnsan Araştırmaları Merkezi nde yönetici ve Politika Araştırmaları Merkezi nde baş araştırma görevlisi olarak çalıştı. Çocukluğunda viyolonsel çalmayı öğrendi; halen New York ta bazı oda müziği topluluklarında çalmaktadır. The New York Times Book Review ve The New York Review of Books a sık sık katkıda bulunmaktadır. Kentli ailelerin hayatı ve toplumsal psikoloji üzerine birçok kitap yazmıştır. BAŞLICA YAPITLARI: (Editör ve katkıda bulunan olarak) Classic Essays on the Culture of Cities (1969); Nineteenth Century Cities (1969); Families Against the City: Middle Class Homes of Industrial Chicago (1970); The Uses of Disorder (1970); (Jonathan Cobb la birlikte) The Hidden Injuries of Class (1972); (editör olarak) The Psychology of Society: An Anthology (1977); (Alain Touraine, T.B. Bottomore ve diğerleriyle birlikte) Beyond the Crisis Society (1977); Authority (1980); [Otorite, Çev. K. Durand, Ayrıntı Yay., 1992]; The Conscience of The Eye. The Design and Social Life of Cities (1990) [Gözün Vicdanı. Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam, Çev. Süha Sertabiboğlu-Can Kurultay, Ayrıntı Yay., 1999]; The Fall of Public Man (1992) [Kamusal İnsanın Çöküşü, Çev. Serpil Durak-Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Yay., 2002]; Flesh and Stone. The Body and the City in Western Civilization (1994) [Ten ve Taş. Batı Uygarlığında Beden ve Şehir, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yay., 2002]; The Corrosion of Character-The Personal Consequences of Work in The New Capitalism (1998) [Karakter Aşınması-Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri, Çev. Barış Yıldırım, Ayrıntı Yay., 2002] ve Respect in a World of Inequality [Saygı-Eşit Olmayan Bir Dünyada, Çev. Ümmühan Bardak, Ayrıntı Yay., 2005]; The Craftman (2008) [Zanaatkâr, Çev. Melih Pekdemir, Ayrıntı Yay., 2009]. Ayrıca üç romanı vardır: Palais Royal (1986), An Evening of Brahms (1984) ve The Frog Who Dared to Croak (1982).

2 Ayrıntı: 641 İnceleme Dizisi: 239 Beraber Richard Sennett Kitabın Özgün Adı Together İngilizce den Çeviren İkbay Özküralpli Yayıma Hazırlayan Remzi Orkun Güner Son Okuma Songül Kırgezen 2012 by Richard Sennett Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 2012 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Richard Sennett Beraber

4 İNCELEME DİZİSİ YEŞİL POLİTİKA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTİRİSİ/B. Brown Ë KADINLIK TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLARI/J.C. Scott Ë SAĞLIĞIN GASPI/I. Illich Ë SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. Finkielkraut Ë KİMLİK VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANTİPOLİTİK ÇAĞDA POLİTİKA/G. Mulgan Ë YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. Wainwright DEMOKRASİ VE KAPİTALİZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, İRONİ VE DAYANIŞMA/R. Rorty Ë OTOMOBİLİN EKOLOJİSİ/P. Freund-G. Martin ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coşar Ë AHLÂK ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜ- KETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VA- KİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİ- TİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞGÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/ Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜ- CÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖN- TEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë ME- LANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë SİYAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EVRENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDE- BİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞA- MA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POSTMODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloşinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ERDEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞADIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AKTİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR AHLÂK KARŞI- TININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNEMİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLA- RI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Başaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İK- TİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİ- MİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOPYA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİLLETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞDA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIKLIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELECEĞİ/Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë MELEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl Ë BİR İDEA OLARAK KOMÜNİZM/Alain Badiou & Slavoj Žižek Ë NİHİLİZM/Bülent Diken Ë MADDESİZ/André Gorz Ë BİLGİNİN ARKEOLOJİSİ/M. Foucault Ë TÜKETİM TOPLUMU, NEVROTİK KÜLTÜR ve DÖVÜŞ KULÜBÜ/H. Övünç Ongur Ë ANTİKAPİTALİZM/ Jeremy Gilbert Ë ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR/Annie Thébaud-Mony

5 İçindekiler Önsöz...7 Giriş İŞBİRLİKÇİ DÜŞÜNCE YAPISI...13 VASIFSIZLAŞTIRMA...18 ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE İŞBİRLİĞİ...20 DİYALOJİK...25 PROVALAR...26 DİYALEKTİK VE DİYALOJİK İLETİŞİMLER...30 SEMPATİ VE EMPATİ...32 DOLAYLAMA...34 ON-LINE İŞBİRLİĞİ...37 BU KİTAP...42 NOTLAR...45 BİRİNCİ BÖLÜM Şekillendirilmiş İşbirliği 1 Toplumsal Soru...51 PARIS TE DEVRIMCILER BIR GIZEMI ARAŞTIRIYOR...51 BÖLÜNMÜŞ YOL...57 KOALİSYONLAR...63 TOPLULUK...68 ATÖLYE Hassas Denge...86 DOĞADA VE KÜLTÜRDE REKABET VE İŞBIRLIĞI...86 CENNET...87 DOĞAL DEĞIŞKEN İŞBIRLIĞI...89 DEĞIŞIMIN YELPAZESI...94 DIĞERKÂMLIK...95 ÇIFT TARAFLI KAZANÇ DEĞIŞ TOKUŞU...98 FARKLILAŞAN DEĞIŞ TOKUŞ SIFIR-TOPLAM KAZANAN-HEPSINI-ALIR RITÜELIN GÜCÜ YAPILMIŞ YA DA BULUNMUŞ? RITÜELIN ÜÇ TEMEL YAPI TAŞI RITÜEL DENGESI Büyük Yerinden Etme REFORM İŞBIRLIĞINI NASIL DÖNÜŞTÜRDÜ? DINI RITÜELLER EKMEK VE ŞARAP VAFTIZ DÜNYEVİ YANKILAR ATÖLYE MEDENILIK PROFESYONEL MEDENILIK MEDENILIK VE KENDILIK İKİNCİ BÖLÜM Zayıflatılmış İşbirliği 4 Eşitsizlik ÇOCUKLUKTA MARUZ KALINANLAR VE İÇSELLEŞTIRILENLER MARUZ KALINAN EŞITSIZLIK İÇSELLEŞTIRILMIŞ EŞITSIZLIK

6 ARKADAŞ OLMA Sosyal Üçgen İŞ YAŞAMINDAKI SOSYAL İLIŞKILER NASIL HIRÇINLAŞTIRILMIŞTIR? ESKI EKONOMIDE SOSYAL ÜÇGEN KAZANILMIŞ OTORITE İNANÇ SIÇRAMASIYLA GELEN GÜVEN İŞBIRLIĞI VE PARÇALANMA ZAMANIN AŞINMASI ÜÇGEN PARÇALANIR ZAYIF İŞBIRLIĞI HAKSIZ KARŞILAŞTIRMAYLA SARSILAN GÜVEN İKTIDAR OTORITE HAKKINDAN VAZGEÇER İşbirliği Yapmayan Kendilik GERI ÇEKILME PSIKOLOJISI KAYGI GERI ÇEKILME NARSISIZM KENDINI BEĞENMIŞLIK HAFIF SIKLET, ZAYIF İŞBIRLIĞI SAPLANTI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Güçlendirilmiş İşbirliği 7 Atölye YAPIM VE TAMIR DÜZEN VE RITÜEL SAMIMI JESTLER DIRENÇLE BERABER ÇALIŞMAK TAMIR Gündelik Diplomasi PRATIK KULLANIMA GIREN ISLAHAT KONUŞMALARI DOLAYLI İŞBIRLIĞI ÇATIŞMA YÖNETİMİ PROSEDÜRLER RESMI VE GAYRI-RESMI KARŞILAŞMALAR EŞIK BÖLGE SOSYAL MASKE Topluluk BAĞLILIĞIN UYGULANMASI TOPLULUK ARAYIŞI MANEVIYAT BAĞLILIĞIN SINANMASI GÖREV BIR GÖREV OLARAK TOPLULUK İNANÇ TEMELLI TOPLULUKLAR BASIT TOPLULUK TOPLULUĞUN ZEVKLERI Final MONTAİGNE IN KEDISI DİZİN

7 Önsöz Birkaç yıl önce, insanların gündelik yaşamlarını sürdürmeleri için ihtiyaç duydukları beceriler hakkında bir üçleme yazmaya karar verdim. Bütün hayatımı teorilere harcadım ama artık teorilerden, bu pratikten bağımsız çalışan uğraşlardan usandım. Dünya boğazına kadar fiziksel şeylere batmış durumda; fakat bence içine battığımız bu maddiyatta, nesneleri ve makineleri nasıl doğru düzgün kullanacağımızı bilmiyoruz. Bu sebeple, sıradan şeylere kafa yormak istedim. Elbette bu yeni bir uğraş değil, birçok filozof gündelik deneyim ile ilgili beceriler üzerine birçok şey yazdı; fakat benim açımdan, bu geç yaşımda, yeni bir konu olduğunu söyleyebiliriz. İşe, eşyaları güzelce yapabilme becerisi olan zanaatkârlık ile başladım. The Craftsman *, aklın ve ellerin birbiriyle nasıl iletişime geçtiğini ve * Richard, Sennett, Zanaatkâr, Çev. Melih Pekdemir, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, (ç.n.)

8 Beraber dahası insanların gelişimine olanak sağlayan, ister el becerisi gerektiren işlerde, ister zihinsel etkinlikte kullanılan teknikleri anlatır. Bu kitapta, kendi iyiliği için bir işi güzelce yapma arzusunun, çoğu insana özgü bir potansiyel olduğunu, ama bir beceri haline gelmiş bu potansiyellerin modern toplumda hak ettiği değeri bulamadığını ileri sürdüm; içimizdeki zanaatkârın özgür bırakılmaya ihtiyacı var. Bu çalışmayı kaleme alırken, pratik aşamada defalarca hep aynı toplumsal değer çıktı karşıma: İşbirliği. İşbirliği, işlerin yürümesinde kullanılan düzeneğin sorunsuz çalışmasını sağlar. Bu şekilde, bireysel olarak yapamadıklarımızı başkalarıyla işbirliği yaparak tamamlayabiliriz. İşbirliği, genlerimizde vardır; fakat bu beraberliği rutin davranışlarımızla iç içe göremeyebiliriz, geliştirilmesi ve derinleştirilmesi gerekir. Bu durum, özellikle, bize benzemeyen insanlarla yapılan bir işbirliği söz konusuysa geçerlidir; işbirliği onlarla birlikte zahmetli bir çaba haline gelir. Beraber de odak noktam, karşılıklı konuşmalardaki dinleme yeteneği olduğu kadar, diğerlerine yanıt verme yeteneği ve işyerinde ya da topluluk içinde bu yeteneğin pratik olarak uygulanmasıdır. İyi dinlemenin ve diğerleriyle uyumlu bir şekilde çalışabilmenin kesinlikle etik bir tarafı vardır; fakat işbirliğini etik bir artı olarak düşünmek, anlayışımızı kısıtlar. Nasıl ki zanaatkâr-bilim insanı, enerjisini mümkün olan en iyi atom bombasının yapımına adayabilirse, aynı şekilde insanlar hırsızlık söz konusu olduğunda da etkin bir işbirliği yapabilir. Ayrıca genellikle, kendi kendimize yetemediğimiz için işbirliği yapıyor olsak da çoğu toplumsal ilişkide diğerlerinden ne istediğimizi ya da onların bizden ne istemesi gerektiğini tam olarak bilemeyiz. Bu bağlamda, işbirliğini bir zanaat olarak araştırdım. Bu zanaat, birlikte hareket edebilmek için anlama ve yanıt verme becerisini gerektirir. Fakat bu, güçlükler ve anlaşmazlıklarla dolu ve sıklıkla da yıkıcı sonuçlar doğuran çetrefilli bir süreçtir. Projemin son etabı ise şu an önümde uzanmakta; şehir planlaması üzerine bir kitap. Bugünlerde şehir planlamaları oldukça sorunlu; şehir tasarımı tehlike içinde olan bir zanaat. Fiziksel olarak çok fazla şehir tek tip ve kalıplaşmış bir biçimde tasarlanmakta; toplumsal yönden modern inşaat formları çoğunlukla kişisel ve ortak deneyimin sadece 8

9 * Lat. Homo faber: Araç yapan insan. (y.h.n.) 9 Richard Sennett belli belirsiz bir etkisini taşıyor. Ve maalesef bunlar aşina olduğumuz şikâyetler. Önceki ciltlerdeki çalışmalarımı, bu şikâyetleri incelemek için kullanmaya çalışacağım. Umuyorum, maddi zanaatkârlık ve toplumsal işbirliğini anlamlandırmak, şehir planlamasının nasıl geliştirebileceğiyle ilgili yeni fikirler üretebilir. Somut pratikler aracılığıyla yaşamını ve kendi kendini kuran kadim insan düşüncesinden yola çıkarak, bu üç kitaba homo faber * projesi adını verdim. Çalışma, insanların kişisel çabalarını, toplumsal ilişkilerini ve fiziksel çevreyi nasıl şekillendirdikleri ile ilgili. Beceri ve yeterlilik üzerinde özellikle duruyorum; çünkü bana göre, modern toplum, insanları gündelik yaşamları doğrultusunda becerilerinden uzaklaştırıyor. Atalarımızdan çok daha fazla makineye sahip olsak da onları nasıl daha iyi kullanabileceğimize dair pek bir fikrimiz yok. Modern iletişim teknikleri sayesinde insanlar arası iletişim olanaklarımız daha geniş olsa da, yine aynı şekilde, nasıl daha iyi iletişim kurabileceğimize dair de pek bir fikrimiz yok. Pratik beceri, kurtuluştan ziyade bir araçtır; fakat yokluğu söz konusu olduğunda Anlamı ve Değeri çok soyut kalır. Homo faber projesinin etik merkezi, ne ölçüde kendi kendimizin efendisi haline gelebiliriz sorusuna odaklanır. Toplumsal ve kişisel yaşamımızda arzularımızın ve irademizin sınırları ya da ihtiyaçlarımız, her zaman diğer insanların ihtiyaçlarıyla bağdaşmaz. Bu deneyim, bize kanaat etmeyi öğretmeli ve böylelikle elimizdekini, tanıdığımız ve onurlandırdığımız etik bir yaşamı desteklemelidir. Yine de kimse iradesiz, pasif bir varlık olarak yaşamını sürdüremez; en azından yaşadığımız şekliyle yaşamımızı kurmaya çabalamalıyız. Bir düşünür olarak bu çalışmalar boyunca, beceri ve yeterliliğin dirençle ve inatçı farklılıklarla karşılaştığı, deneyimin endişe verici ve muğlâk alanıyla ilgilendim. Üç cilt de bir bütün oluşturma amacı taşısa da aslında her biri kendi başına ayakta durması için kaleme alındı. Haklı olarak, Neden önemli?, Neden ilgi çekici? sorusunu sorabilecek zekâ düzeyindeki genel okura hitaben yazıldı. Bu okur için hiçbir değeri olmayan, kanlı bir spor haline gelmiş akademik tartışmaları kitabın sayfalarından ayıklayıp, bu bilimsel kavgaları dipnotlara attım.

10 Beraber Birazdan okuyacağınız teşekkür bölümü, bir telefon rehberini andırabilir. Öncelikli listemde ilk ve en önemli teşekkür, hayat arkadaşım Saskia Sassen a. Çok edebi olmamam konusunda beni zorladı; bazı çalışmaları ne zaman sıkıldığını görmek adına onun üzerinde test ettim. Her ikisi de beni daha edebi olmam konusunda zorlayan, İngiltere deki editörüm Stuart Proffitt e ve Almanya daki editörüm Elizabeth Ruge a teşekkür etmek istiyorum. Onlar, kayıp bir zanaata biçim veren editörler. İkisi de işlerin yürümesini sağlayan arkadaşlarım; asistanlarım Hillary Angelo ve Dom Bagnato ya somut olarak teşekkür borçluyum. Ve aynı şekilde bu kitabı yayıma hazırlayan Elizabeth Stratford a. İki eski dostum, düşünsel hatalarımın tutkulu eleştirmeni Craig Calhoun ve onu sakin sakin telkin eden Bruno Latour a fikri bir teşekkür borçluyum. Son olarak, yazıları teoloji, felsefe ve sanat alanlarını içeren yeni bir arkadaşa teşekkür etmek istiyorum, Başpiskopos Rowan Williams. Onun dini benim dinim olmasa da kitapların ne için olduğuyla ilgili anlayışı bana ilham vermiştir. 10

11

12 Frances Johnston, Making a Staircase, Hampton Institute, n.d., glass-plate. 12

13 Giriş İŞBIRLIKÇI DÜŞÜNCE YAPISI Londra da bir okulun oyun bahçesinde, torunumun yakın bir arkadaşı bir keresinde okulun hoparlör düzeninden Lilly Allen dan bir şarkı patlatmış. Fuck you, fuck you, very much, cos we hate what you do and we hate your whole crew! * sözleri eşliğinde müzikle birlikte kalçalarını sallayan 6 yaşında bir kız çocuğu. Okul yöneticileri, bu izinsiz kullanımdan dolayı dehşete kapılmış. Kabul etmeliyim ki içimdeki asi çocuk, çocukların hoparlör düzenini gaspına hayran kaldı. Bununla beraber ben de dehşete kapıldım. Gençlerin, şarkı sözlerinde neyle dalga geçildiğine dair en ufak bir fikirleri bile yoktu; siktir git, siktir git onlara dosdoğru bir bize-karşı-siz beyanı gibi gelmişti. 1 Ve * İng. Siktir git, siktir git, çünkü nefret ediyoruz yaptıklarından ve nefret ediyoruz tüm ekibinden. (ç.n.) 13

14 Beraber bu his, okulun bulunduğu yerde, Londra nın iç kısımlarında hayli tehlikelidir; zira şehrin bu kısmında değişik din, ırk ve sınıfların bir arada bulunması zaten bize-karşı-onlar durumu açısından çatışmanın yolunu açar. Nitekim Londra nın bu kısmı sürekli şiddeti alevlendirir. Amerika da ne zaman mazoşist bir ruh halinde olsam, Nazi-feministlere, liberallere, laik hümanistlere, evli eşcinsellere ve tabii ki sosyalistlere siktir git, siktir git diyen sağ-kanat radyosunu * dinlerim. Bugün Amerika aşırı derecede kabile toplumu haline gelmiş durumda; insanlar farklı olanlarla iyi geçinme konusunda muhaliftir. Fakat Avrupalıların Amerika dan kalır yanı yoktur: Milliyetçilik formundaki kabilecilik, yirminci yüzyılın ilk yarısı boyunca Avrupa yı yok etmiştir. Yarım yüzyıl sonra bugün, bir zamanlar oldukça meseleye dahil olan Hollanda, Amerikan radyolarının kendilerine has bir çeşidine sahiptir. Bu radyolarda Müslüman kelimesinin önemsiz bir bahsi bile Wagnerci bir saldırının şikâyetlerini tetiklemektedir. Kabilecilik, benzer olanlarla yapılan dayanışmayı, farklı olanlara karşı saldırganlıkla birbirine kenetler. Bütün sosyal hayvanlar kabile biçiminde yaşadıklarından bu doğal bir dürtüdür; gruplar halinde avlanılır, topraklar savunmaya elverişli hale getirilir. Bunlar, kabilecilik her ne kadar insan toplumlarında nihayetinde yıkıcı olabilse de kabile yaşamının devam ettirilebilmesi için zorunludur. Bizim gibi karışık toplumlar, sınırlar boyunca akan işçilere dayanır. Bunlar değişik etnisiteler, ırklar ve dinler içerir; değişik cinsel ve aile yaşamları meydana getirirler. Tüm bu karışıklığı tek bir kültürel kalıp içine sokmaya zorlamak politik olarak baskıcı olurken, aynı zamanda kendi hakkımızda da yalan söylemek olurdu. Kendilik, nadiren düzgün bir şekilde bir arada duran duyguların, ilişkilerin ve davranışların bir birleşimidir; kabile birliği için herhangi bir çağrı, bu kişisel karmaşıklığı azaltacaktır. Aristoteles belki de baskıcı birlik üzerine endişelenen ilk Batılı filozoftu. Şehri bir synoikismos **, farklı aile kabilelerinden bir araya * Yazar, burada radyo için, güncel konularla ilgili tartışmalar yayınlayan bir radyo formatı olan, talk radio dan bahseder. Dilimizde bunun için ayrı bir kullanım olmadığından radyo olarak çevrilmiştir. (ç.n.) ** Antik Yunanca da syn beraber, oikos: ikamet edilen yer ev: birlikte ikamet edilen yer. (ç.n.) 14

15 15 Richard Sennett gelen insanlar olarak düşündü (her oikos un kendine ait bir geçmişi, bir bağlılığı, bir mülkiyeti ve aile tanrıları vardır). Ticaret ve savaş süresince karşılıklı destek amacıyla, Şehir farklı cinslerde insanlardan oluşturulur, birbirine benzeyen insanlar bir şehri var edemez. 2 Böylece şehir, insanları, farklı bağlılıkları olan insanlar hakkında düşünmeye ve onlarla ilgilenmeye mecbur bırakmış olur. Açıktır ki karşılıklı saldırganlık bir şehri bir arada tutamaz; ama Aristoteles bu öğretiyi daha da incelikli hale getirir. Kavimcilik, der, bilmediği halde, diğer insanların neye benzediğini bildiğini düşünmekle ilgilidir; diğerlerinin dolaysız tecrübelerinden yoksun olmak, insanı son çare olarak korku dolu fantezilere başvurdurtur. Günümüze uyarlanırsa, bu düşünce stereotip düşüncesidir. İlk elden tecrübeler bu stereotip düşüncesini zayıflatır mı? Bu, İkinci Dünya Savaşı boyunca siyahlara karşı savaşan beyazların, savaşmayanlara göre ırkçı önyargılara daha az sahip olduklarını gözlemleyen sosyolog Samuel Stouffer ın iddia ettiği şeydi. 3 Siyaset bilimcisi Robert Putnam, Stouffer ve Aristoteles in bu düşüncelerini tamamen farklı bir şekilde ele aldı. Putnam aslında, çeşitliliğin ilk elden tecrübesinin insanları komşularından geri çekilmeye yönelttiğini iddia ederken; diğer taraftan türdeş yerli topluluklarda yaşayan insanların daha geniş bir dünyada, diğerlerine daha dostça yöneldiklerini ve onlar hakkında daha meraklı göründüklerini söylüyordu. 4 Bu önermeleri temel alan dev çalışmasında, mevcut davranışlardansa tavırların profilini çizmiştir. Gündelik yaşamda, insanlar bu gibi tavırlarını tamamen bir kenara koymak zorunda kalabilmektedir. Korktuğumuz, hoşlanmadığımız ya da tamamen anlamadığımız insanlarla sıklıkla karşılaşmak zorunda kalırız. Putnam ın düşüncesi, bu zorluklarla karşılaşan insanların başlarda geri çekilmeye ya da ifade ettiği biçimde kış uykusuna yatmaya yöneldikleridir. Ofisimin güvenli duvarları arasında dünyanın gidişatı ve torunumun siktir git lerinden duyduğum endişeyle, kabilecilik ile ilgili ne yapılabilir diye merak ettim. Çok geniş çapta farklı varlıklarla birlikte yaşama problemine, tek ya da bütüncül bir çözüm olmayabilir. Geçmiş yaşın garip etkilerinden biri ne yazık gözleminden artık mutsuz olmak olsa da bu çabayı terk etmek bırakılacak bir miras gibi görünmüyor.

16 Beraber İşbirliği, kuru kuru, katılımcıların karşılaşmadan yararlandığı bir değişim * olarak tanımlanabilir. Bu davranış, birbirini temizleyen şempanzelerde, kumdan kale yapan çocuklarda ya da yaklaşan bir sele karşı kum torbalarını yerleştiren kadın ve adamda anında tanınabilir. Anında tanınır; çünkü karşılıklı destek bütün sosyal hayvanların genlerinde vardır, tek başlarına yapamadıklarını başarabilmek için işbirliği yaparlar. İşbirlikçi alışverişlerin birçok biçimi vardır. İşbirliği, rekabet ile bir araya gelebilir, tıpkı çocukların sonrasında birbiriyle yarışabilecekleri bir oyunun temel kurallarını belirlerken beraber çalışmaları gibi. Yetişkinlerin yaşamında işbirliği ve rekabetin aynı şekilde bir araya gelişi, pazar ekonomilerinde, seçim siyasetlerinde ve diplomatik görüşmelerde ortaya çıkar. İşbirliği, kutsal ve dünyevi ritüellerin her ikisinde de bağımsız bir değer haline gelmiştir: Komünyona ya da Seder ** ayinlerine bakacak olursak, ikisinin de teolojiyi canlandırdığını görürüz; nezaket kuralları, lütfen ya da teşekkür ederim gibi çok küçük olanlar dahi, karşılıklı saygının soyut kavramlarını uygulamaya koyar. İşbirliği resmi olduğu kadar gayri resmi de olabilir; sokak köşelerinde takılan ya da bir barda birlikte içen insanlar bilinçli bir şekilde işbirliği yapıyorum diye düşünmeksizin dedikodu yapar ve sohbetin akışını korur. Bu eylem, her iki tarafa da haz verir. İnsan kabileciliğinin açıklığa kavuşturduğu gibi, işbirlikçi değiş tokuşlar diğerleri için yıkıcı sonuçlar üretebilir. Bankacılar bu tarz bir işbirliğini, içeriden bilgi ticareti ve arkadaş kayırma şeklinde deneyimler. Onlarınki yasal bir hırsızlıktır; fakat öte yandan suç çeteleri de aynı toplumsal ilke üzerinden işler. Bankacıların ve banka hırsızlarının ikisi de işbirliğinin kara meleği olan gizli bir anlaşmaya dahildir. Bu gizli anlaşmalar, on sekizinci yüzyılda Bernard Mandeville in Fable of the Bees ini [Arı Masalı] mükemmel bir örnek olarak akla getirir. Hiciv ustası Doktor Mandeville, bazı kamu mallarının, şayet insanlar dini, siyasi ya da herhangi bir görüşten mağdur olmadıysa, müşterek kötülükten geldiğine inanır. 5 Bu kitapta, böyle bir sinizme başvurmaksızın, bize-karşı-siz biçimindeki yıkıcı işbirlikleri ya da ihtilafa düşen işbirlikleri hakkında ne * Yazarın exchange olarak kullandığı terimi dilimizdeki anlam bütünlüğünü gözeterek metin içerisinde; değişim, karşılıklı değişim, alışveriş ve değiş tokuş olarak kullandık. (ç.n.) ** Yahudilerin passover (hamursuz) bayramının başını belirleyen ritüel. (ç.n.) 16