TBD. Bilişim Kentleri. Çalışma Grubu BİLİŞİM KENTLERİ KILAVUZU (V_5)

Transkript

1 TBD Bilişim Kentleri Çalışma Grubu BİLİŞİM KENTLERİ KILAVUZU (V_5) Belge N : TBD/ Bilişim Kentleri Kılavuzu V5 Tarihi : 9 Eylül 2013 i

2 EYLÜL 2013 ÖNSÖZ Türkiye Bilişim Derneği (TBD) bünyesinde kurulan Bilişim Kentleri Çalışma Grubu tarafından hazırlanan bu kılavuz ile mevcut durumlarını dönüştürerek, çağdaş, daha yaşanabilir, eknmik, ssyal ve kültürel açıdan gelişmiş bir Bilişim Kenti kurma arzusunda lan yerel yöneticilerimizin, bu yöndeki çalışmalarında yararlanabilecekleri bir başvuru kaynağı luşturulmuştur. Bu kılavuzun hazırlanmasına, Bilişim Kentleri Çalışma Grubumuzun düzenlediği bölge tplantılarına, çalıştaylarına katılarak katkı veren herkese teşekkürlerimi sunarım. Turhan MENTEŞ TBD Genel Başkanı ii

3 SUNUŞ Değerli yöneticiler; Kılavuzun hazırlanmasında Türkiye Bilişim Derneği Bilişim Kentleri Çalışma Grubu altında beş alt çalışma grubu görev almış, değişik zaman ve yerlerde yapılan çalışmalarla katkı vermiştir. Başta Ankara lmak üzere İstanbul, İzmir, Lefkşa, Gaziantep ve Eskişehir de düzenlenen knferans ve çalıştaylara tüm ssyal tarafların katılımı sağlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma mdeli ile kılavuzun lgunluk seviyesinin en üst seviyeye çıkması hedeflenmiştir. Bu kılavuz, tüm yerel iş süreçlerinin gerçekleşmesinde bilişim teknljilerinin en üst düzeyde kullanılmasının gerekliliği knusunda yl gösterici larak hazırlanmıştır. Amaç, çağdaş teknljilerin elverdiği düzeyde süreçleri elektrnik rtamda gerçekleştirmek için neler yapılması gerektiğini sizlerle paylaşmaktır. Tüm tarafların rl aldığı katılımcı ve şeffaf bir rtamda, süreçleri gerçekleştirecek etkin yönetişim mdellerini luşturmak hedeflenmektedir. Bu ylla Bilişim Kenti lma asıl hedef larak görülse de temel amaç, tüm yerel süreçlerin elektrnik rtamda gerçekleştiği etkin, verimli, katılımcı iş süreçlerinin tüm kentlilerin yaşamını klaylaştırması ve elde edilen katma değerlerden pay almasının sağlanmasıdır. Bu kılavuz, Bilişim Kenti labilmenin yl haritasını luşturmak amaçlı hazırlanmıştır. Yöneticilerin, kaynak analizlerini hazırlayıp yerel öncelikleri dikkate alarak planlamalarını yapmaları ve stratejik hedef belirleyerek çalışmaları başlatmaları gerekmektedir. Bu nedenle kılavuz sunumunda süreçlerin bilişim teknljileri ile gerçekleştirilmesinin adımları sırayla anlatılmaya çalışılmıştır. Burada verilen yl haritası belirleme, yerel etkilerle fazla değiştirilmeden uygulanmalıdır. Stratejik hedefler belirlenip gerçekleşmesi için kaynak planlaması yapıldıktan snra tüm tarafların katılımı ile başarıya ulaşmak için çalışılmalıdır. Planlama, gerçekleştirme, izleme ve değerlendirme aşamaları titizlikle izlenmelidir. Kılavuz ile işlemlerin nasıl yapılacağı knusunda yl gösterilmeye çalışılmıştır. Kılavuz, özellikle yerel yöneticilerin anlaşılır bir şekilde yararlanabilmelerine yönelik larak hazırlanmış, teknik ayrıntılara çk fazla girilmemiş, ancak ayrıntılı bilgiye erişim için kaynaklar iii

4 ayrıca belirtilirken önemli görülenler ek larak verilmiştir. Buna ek larak Çağrı İletişim Merkezi, Entegrasyn ve Uygulamalar, Mevzuat, Yeni Teknljik Yaklaşımlar, Bilişim Kentleri Başarı Örnekleri ve İlgili Linkler Ek ler kısmında yer almıştır. Bilişim Kenti labilmek için, tüm iş süreçlerinin elektrnik rtamda gerçekleştiği e-dönüşüm sürecinin tamamlanması ve e-kültürün luşturulması gerekir. Gerçekleştirilen süreçlerin sürdürülebilir ve etkin lması, tüm tarafların rllerinin iyi belirlenmiş katılımcı bir yapıyla srumluluk üstlenmeleriyle lasıdır. Bilişim Kenti lma aşamasında üst seviyeleri yakalamak, kentin kaynaklarıyla katma değer luşturacak ve kentlilerin refah ve sağlığı için kaynak labilecek markalaşma ylunda da önemli adım atmayı sağlayacaktır. Bu kılavuzun yapmak istediğiniz çalışmalara ışık tutması dileğiyle başarılar dilerim. H.Cemal TURA Türkiye Bilişim Derneği Bilişim Kentleri Çalışma Grubu Başkanı iv

5 KATKI VERENLER Bu çalışma süresince yaklaşık 200 kişi, kısa süreli larak fikir luşturma, metin yazma, deneyim paylaşma, çalıştaylara katılma gibi knularda destek vermişlerdir. Aşağıdaki liste, tüm süreçlerde sürekli destek verenleri belirtmektedir. Sıralamada alfabetik dizilim gözeltilmiştir. Ahmet AYVALI H.Cemal TURA Aslı ÖLMEZ H.Cumhur ERCAN Aydın KOLAT Hulusi ÖZOCAK Azmi GÜN İ.Nejat ÇERÇİ Burcu GÖKTÜRK İsmail YILDIRIM Cahit İLERİ Kenan ALTINSAAT Deniz TİRYAKİOĞLU Merve Işıl KAYA Erdal NANECİ Mete YILDIZ Erkan UÇANER Murathan BOSTANCI Ersin TAŞCI Mustafa Kemal AKGÜL Ersin Tufan YALVAÇ Nihan TUNA Eyüp AYAR Nurullah ÇİFTÇİ Ferda Asuman KOÇUM Ömer KILIÇ Gürkut KOÇAK Ömür AŞIKOĞLU v

6 Özhan YILMAZ Ümit BAKAR Savaş Zafer ŞAHİN Ümit UZUN Sibel DEMİRALP Üveyiz Ünal ZAİM Şahin KOÇ Zafer KOÇAK Türksel BENSGHİR Zeki SAGAY 2

7 İÇİNDEKİLER 1. KISALTMALAR BİLİŞİM KENTİ KAVRAMI: Yerel Yönetim Uygulamaları Cğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Kent Bilgi Sistemleri (KBS) Bilişim Kenti ve Bileşenler Bilişim Kenti Olmanın Gereklilikleri BİLİŞİM KENTİ STRATEJİK PLAN VE POLİTİKALARI: Genel İlkeler Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi İle İlgili Stratejiler Merkezi Yönetim Stratejiler Kent Ölçeğinde Strateji Kurum Ölçeğinde Strateji Kent Bilgi Sisteminin Kuruluşunda Dikkat Edilecek Hususlar Kent Bilgi Sistemleri Vatandaş Byutunda Kent Bilgi Sistemleri Yerel Yönetimler Byutunda Yerel Yönetimlerde Bilişim Prjelerinin Hazırlanması Prje Belirleme Gerekli Bütçenin Temini Maliyet Fayda Analizi Edinim Süreci KBS KURULUMU İŞ AKIŞI VE SÜREÇLER: Kent Bilgi Sisteminin Kurulumunda Yönetimin Bakış Açısı Kent Bilgi Sisteminde Yer Alan Temel Veriler...15 vi

8 4.3. Veri Standartlarının Belirlenmesi Kurumlar Arası Veri Paylaşımının Tanımlanması YAPILMASI GEREKEN KURUMSAL ANALİZLER: Yönetişim ve Perfrmans Yönetim Etüdleri Perfrmans Prfili İle İlgili Etüdler Teknljik Altyapı İle İlgili Etüdler Vatandaş İle İlgili Etüdler (Kent Memnuniyeti Çerçevesinde) Kurum İle İlgili Etüdler (Klay yönetim ve Etken Denetim Açısından) Veri Tabanı (Bilgi Bankası) Verileri İle İlgili Etüdler Veri Tplama Safhası ve KBD İçin Önemi GERÇEKLEŞTİRME: Altyapı (Dnanım, Yazılım, Ağ Yapısı) İnsan Kaynakları İş Sürekliliği ve Güvenlik Verinin Saklanması, Taşınması ve Güvenliği Verilerin Yedeklenmesi Verileri İletişimi Kesintisiz Sağlama İletişim Acil Durum Yönetimi ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE ETKİ ANALİZİ: YAYGINLAŞTIRMA / TANITIM: KENTSEL LOJİSTİK: KONTROL LİSTESİ.28 EKLER EK 1: ÇAĞRI İLETİŞİM MERKEZİ: Çağrı İletişim Merkezi Nedir?: Çağrı İletişim Merkezi Ait 7/24 Sunulan Hizmetler: Çağrı İletişim Merkezi Faydaları Nedir? vii

9 EK 2: ENTEGRASYON VE UYGULAMALAR ENTEGRASYON YÖNETİMİ (Kurum içi ve Kurumlar arası) Kurum İçi Entegrasyn Kurumlar Arası Entegrasyn...29 EK 3: KENTSEL LOJİSTİK Kentsel Ljistiğin Günümüzdeki Yeri ve Önemi : Kentsel Ljistikte Mevcut Durum Analizi : Kentsel Ljistik Çözümler İçin Kentsel Bilişim Stratejilerin Belirlenmesi: Kentsel Ljistik İle İlişkili Bilişim Teknljileri Temelli Çözümler: Kentsel Ljistikte Bilişim Çözümleri ve Önerileri: Kentsel Ljistikte Altyapı Hedef ve Önerileri: Kentsel Ljistikte İşletme ve Üstyapı Hedef ve Önerileri: Kentsel Ljistik İle İlgili Değerlendirme:...36 EK 4: ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE ETKİ ANALİZİ Amaç Kapsam Temel Alınan İlkeler Ölçme: Yaklaşımlar ve Ölçütler Akıllı Kentlerde Perfrmans Ölçme Nedir? Kuramsal Çerçeve Ölçümleme Metdljisi Nasıl Bir Ölçümleme Yöntemi Ortaya Knabilir? Önerilen Metdlji İçin Gereksinimler ve Kritik Faktörler Arka Ofis Entegrasynu Kullanılan Standartlar...41 viii

10 4.12. Nitelik ve Nicelik İtibarıyla Elektrnik Hizmetler Etki Analizi Ölçütler Ölçümleme Rehberi Ölçme Byutları Mevzuat Byutu Tanıtım Byutu Paylaşım Byutu Altyapı Byutu Standart Byutu Stratejik Plan Byutu Hizmet Süreçleri Byutu Envanter Byutu Ljistik Hizmetler Byutu...49 ÖRNEK ÖLÇÜMLEME ÇALIŞMASI: EK 5: YAYGINLAŞTIRMA/TANITIM Ssyal Medya Geleneksel Medya Tanıtım Etkinlikleri EK 6: MEVZUAT EK 7: STANDARTLAR EK 8: YENİ TEKNOLOJİK YAKLAŞIMLAR Bulut Bilişim ( Clud Cmputing) nedir? Mbil İletişim ( Mbile Cmmunicatin) nedir? EK 9: BİLİŞİM KENTLERİ BAŞARI ÖRNEKLERİ EK 10: İLGİLİ LİNKLERve DOKÜMANLAR EK 11: KAYNAKLAR EK 12: KONTROL LİSTESİ ix

11 1.KISALTMALAR ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AYKOME Altyapı Krdinasyn Merkezi BGYS Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi BİT Bilgi İletişim Teknljileri CBS Cğrafi Bilgi Sistemleri CDMA Kd BölmeliÇklu Erişim DPT Devlet Planlama Teşkilatı EDS Elektrnik Denetleme Sistemleri EKAP Elektrnik Kamu Alımları Platfrmu ESHS Elektrnik Sertifika Hizmet Sağlayıcı ETSI Avrupa Telekmünikasyn Standartları Enstitüsü (Eurpean Telecmmunicatins Standarts Institute) GSM Mbil İletişim için Küresel Sistem ISO Uluslararası Standart Organizasynu İŞKUR Türkiye İş Kurumu 1

12 KBS Kent Bilgi Sistemi KBİSS Kent Bilgi Sistemi Standarları Prjesi KDS Karar Destek Sistemleri KEP Kayıtlı Elektrnik Psta Sistemi KEPHS Kayıtlı Elektrnik Psta Hizmet Sağlayıcısı KPS Kimlik Paylaşım Sistemi MERNİS Merkezi Nüfus İşleri Sistemi MOBESE Mbil Elektrnik SistemEntegrasynu NVİ Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü PC (Persnel Cmputer) Kişisel Bilgisayar SGK Ssyal Güvenlik Kurumu STK Sivil Tplum Kuruluşu TAKBİS Tapu Kadastr Genel Müdürlüğü Bilgi Sistemi TBS Trafik Bilgi Sistemi TR Türkiye TRKBİS Türkiye Kent Bilgi Sistemleri Standartlarının Belirlenmesi Prjesi 2

13 TS Türk Standartları TUCBS Türkiye Ulusal Cğrafi Bilgi Sistemi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu UBS Ulaşım Bilgi Sistemi VEDOP Vergi Daireleri Otmasyn Prjesi VPN (Virtual Private Netwrk) Sanal Özel Ağ. YBS Yönetim Bilgi Sistemi YİOOP Yerel İstihdam Ofisleri Otmasynu Prjesi 2. BİLİŞİM KENTİ KAVRAMI 2.1 Yerel Yönetim Uygulamaları: Yerel yönetimler, kendilerini etkin ve verimli biçimde yönetebilmeleri için gerekli veriyi üretmek zrundadırlar. Bu amaçla kullanılan sistemler, genellikle 3 bileşeni yönetmek için geliştirilmiştir: Teknlji, İnsan (kişi, grup veya rganizasynlar) ve Veri (karar vericilerin kullanımı için gerekli lan bilgi). Bu sistem sayesinde karar vericilerin stratejik ve perasynel kararları daha çabuk ve daha güvenilir larak almaları sağlanır. Geçmiş dönemlerde, daha çk knuma bağlı lmayan ve grafik lmayan (sözel) verilerden luşan veri tabanları kullanılmaktaydı. Ancak yerel yönetimlerin sözel verilere ilaveten knuma bağlı cğrafi (knumsal) verilere de gereksinimleri vardır. Knumsal veriler, cğrafi bilgi sistemi (CBS) tarafından sağlanır. 2.2 Cğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) : Bilgi sistemlerini, cğrafi tabanlı ve cğrafi tabanlı lmayan bilgi sistemleri larak ele almak mümkündür. Cğrafi tabanlı lmayan bilgi sistemleri daha çk klasik veri tabanı uygulamaları lup sadece 3

14 sözel verileri içermektedir. CBS, knumsal (cğrafi) verileri ve bununla ilgili sözel verileri içeren ve daha çk knumsal verinin ağırlıklı larak kullanıldığı bilgi sistemleridir. 2.3 Kent Bilgi Sistemleri (KBS) : Kent genelinde halkın hizmet taleplerini karşılamak üzere üretilen sözel ve knumsal verilerin kullanılarak, tüm yerel iş süreçlerin elektrnik rtamda gerçekleştirildiği sistemlere KBS denir. Yöneticilerin karar verme mekanizmasını hızlandırmak adına gerçekleştirilen tüm iş ve işlemlerin bir bütün halinde çalışabileceği bilişim sistemlerinin kurgulanmasıdır. Yerel hizmetlerin sunumunda ivme kazandıran KBS, yukarıda söz edilen CBS ve sözel yerel yönetim uygulamalarını birlikte kullanarak kentin güncel gereksinimlerine çözüm üretmektedir. 2.4 Bilişim Kenti ve Bileşenleri: Kentin her türlü eknmik, ssyal, kültürel, idari ve diğer hizmetlerini KBS ile gerçekleştiren kentlere Bilişim Kenti denir. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı CBS Genel Müdürlüğü tarafından Kent Bilgi Sistemleri Standartlarının Belirlenmesi çalışması kapsamında CBS ve KBS standartları luşturulmuştur (Bknz: Kaynaklar 2-12). KBS ne dâhil lan belediye birimleri ve uygulamalar; belediyeden belediyeye (büyükşehir, il ve ilçe belediyesi lma durumuna ve nüfusuna göre) değişiklik gösterebilir. Bilişim Kenti uygulamaları; vatandaş daklı e-hizmetler sunarak, kent yaşamını klaylaştıran ve yaşam kalitesini arttıran yapıda lmalıdır. Bilişim Kentleri üç temel unsuru içinde barındırmaktadır: Bilişim kent hizmetlerini sunan ve tüketen, İNSAN Bilgi ve iltişim teknljilerinin gücüyle değer yaratan, TEKNOLOJİ Tplumun tüm katmanlarına ulaştıran, e-hizmetler 4

15 Bilgi tplumu lma hedefi dğrultusunda, tüm yerel birimlerin Bilişim Kenti ne dönüşmesi gerekmektedir. Bilişim Kentlerine dönüşümde temel amaç; vatandaşa sunulan hizmet kalitesi, memnuniyeti ve verimliliğinin arttırılarak statik hizmet yerine; erişim, paylaşım, katılım ve yönetişim lanaklarının sağlandığı hizmetlerin verilmesidir. Böylece; vatandaşlar yerel yönetimler tarafından sunulan tüm hizmetleri güncel, çabuk ve dğru larak mekân ve zaman bağımlılığı lmadan kullanabileceklerdir. Bu sayede, kentler eknmik ve ssyal alanda gelişme gösterecek, kentlerin bir cazibe merkezi lması sağlanacaktır. Bilişim Kenti lgusunu özümsemiş yerel yöneticiler, en iyi uygulama örneklerini izlemek ve kentlerine uygulamak için işbirliği rtamı ve en iyi uygulama örneklerini kendi yerel birimlerinde luşturma çabası içerisindedirler. Dünyada ve ülkemizde bilgi alışverişi yapılabilecek çk çeşitli platfrmlar (Eurcities, Tarihi Kentler Birliği, Yerenet vb.) bulunmaktadır. 2.5 Bilişim Kenti Olmanın Gereklilikleri: İnsanı esas alan, teknljiyi en iyi şekilde kullanan ve e hizmetleri gereği gibi gerçekleştirme azminde lan bir yerel yönetimin, bilişim kenti lma ylunda dikkat etmesi gereken başlıca knular şunlardır: Ssyal ve kültürel dönüşüm süreci hem halkımıza, hem de yerel yönetimlere yönelik larak dikkate alınmalıdır. e-devlet entegrasynu lmalıdır. Uygulamalar vatandaş daklı lmalıdır. 5

16 Kişisel verilerin krunması sağlanmalıdır. Uygulamaların hayata geçirilebilmesi için plitik destek en üst seviyede sağlanmalıdır. Yöre nüfusunun demğrafik dağılımı değerlendirilerek planlama yapılmalıdır. Uygulamaların şeffaf lması sağlanmalıdır. Bu sistemlerin sürdürülebilirliği, ilgili tüm tarafların desteği ile mümkün lacağı için halkın yönetime katılması sağlanmalıdır (Yönetişim). Uygulamalar klay, kullanılabilir ve erişilebilir lmalıdır. Bürkrasi azaltılıp işlerin yerel yönetimlerin fislerine gelmeden, elektrnik imza da dâhil her şeyi ile elektrnik rtamda yapılabilmesi sağlanmalıdır. Kurumlar; kent bilgi sistemini luşturmadan önce, kendi içinde isterlerini çk iyi rtaya kymalı, bu isterlere göre talebi, altyapıyı, insan kaynaklarını, sistemin sürdürülebilirliği için alınması gereken önlemleri iyi tasarlamalı, edinim ve gerçekleştirme sürecini buna göre belirlemelidir. Yerel yönetim çalışanları için, belirli yöntem ve sürelerde perfrmanslarının ölçülebilirliliği sağlanmalıdır. Türkiye Ulusal Cğrafi Bilgi Sistemleri nin kullanılmasına lanak sağlanmalıdır. Yerel yönetim kanun, kararname ve mevzuatlarına uygun lmalı, değişiklik önerileri ayrıca yapılmalıdır. Yerel yönetimlerin paylaşımına açık lacak şekilde, birlikte saptanacak standartlargeliştirilmelidir. Felaket kurtarma çözümlerini de içerecek iş sürekliliği sağlanmalıdır. Çözümler çevreci, karbn salınımını azaltıcı, yaşanabilir bir kent için sürdürülebilir lmalıdır. Engelli, yaşlı, çcuk grupları için özel çözümler üretilmeli ve tüm çözümlerde dezavantajlılar dikkate alınmalıdır. Uygulamaların veri ve iletişim güvenlikleri sağlanmış lmalıdır. Uygulamaların kentte faaliyette bulunan iş yaşamınca geniş ölçüde kullanılabilir lması sağlanmalıdır. Ulaşım, enerji, sağlık, eğitim, kültür, iletişim, güvenlik gibi vatandaşlık hizmetleri bileşenlerinin bir sistem dâhilinde yönetilebilmesi gerekmektedir. Bu alt sistemlerinin düzgün bir şekilde entegrasynu sağlanmalıdır. 6

17 Stratejik plan ve perfrmans prgramları yapılmış lmalıdır. Elektrnik işlemlerin kullanımını teşvik edici uygulamalar yapılmalı ve elektrnik rtamda yapılması zrunlu tutulabilecek işlemler üzerinde çalışmalar yürütülmelidir. Bu uygulamalara geçilmesi için süreç analizleri detaylı ve dğru larak yapılmalıdır. Kentsel ljistik knusunda çalışmalar yapılmalı, birbirlerine kmşu lan kentlerde rtak ljistik merkezler luşturulmalı, ljistikte raylı sistemler ve deniz taşımacılığına ağırlık verilmelidir. Organize sanayi bölgelerinin ve finans merkezlerinin, bilişim kentleri planlamasındaki knumlarını güçlendirici ve entegrasynunu sağlayıcı uygulamalar geliştirilmelidir. Her yerel yönetim kendi içinde kent bilgi sistemleri açısından süreç analizini yapmış lmalıdır. Yerel yönetimlerde kurumsal hafızaya önem verilmelidir. Özellikle dünyadaki örnekler detaylı larak incelenmeli ve mdel larak ülkemize en yakın benzerliklere sahip ülkeler araştırılarak ülkemiz için uygun mdeller belirlenmelidir (Japnya, İngiltere, ABD vs.) Kaynakları etkin ve verimli kullanmak için teknljik lanaklardan azami larak yararlanılmalı, mükerrer yatırımların önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır. 3. Bilişim Kenti Stratejik Plan ve Plitikaları: 3.1 Genel İlkeler: Yerel yönetimler öncelikle; dnanım-yazılım, altyapı ve insan kaynaklarını içeren bilişim envanteri hazırlamalıdır. Hazırlanacak envanterde; kent bilgi sisteminde kullanılacak tüm veriler eksiksiz bulunmalıdır. Ayrıca bu verileri güncel tutacak mekanizmalar luşturarak, verilerin sürekli güncelliği sağlanmalıdır. Yerel yönetimler bulunduğu yörenin özelliklerine göre bilişim ihtiyaçlarını, halkın beklentilerini ve bütçe imkânlarını dikkate alarak stratejik planlama yapmalıdırlar. Stratejik planlamada yapılması gerekli anketlerle birlikte, envanter rapru, liste ve tabllar bulunmalı, hizmet süreçleri ayrıntılı bir şekilde hazırlanmalıdır. Yapılacak çalışmaların süreleri ve öncelikleri gerçekçi bir şekilde tespit edilmelidir. 7

18 Dnanım, yazılım, altyapı ve çevrim-içi bağlantılarda lmazsa lmazlar özenle belirlenmeli, kent bilgi sistemlerinin kuruluşu nksansız ve ayrıntılı bir şekilde planlanmalıdır. Harita tabanlı tüm uygulamaları barındıran cğrafi bilgi sistemi kurulmalıdır. Bilgi güvenliği altyapısının luşturulmasına önem verilmeli, teknljik gelişmelere uygun arşiv/dküman sistemi luşturulmalıdır. Uygulamaları kullanacak lan tüm belediye persnelinin bilişim eğitim eksiklikleri giderilmelidir. Gerçekleştirilen tüm hizmetlerin kullanımı sırasında vatandaş memnuniyetini tespit edecek geri bildirim yöntemleri geliştirilmelidir. 3.2 Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi İle İlgili Stratejiler: Yerel yönetimlerde kent bilgi sistemlerinin luşturulması için ; Kurum ölçeğinde, Kent ölçeğinde, Merkezi yönetim ölçeğinde, belirlenmesi gereken stratejiler vardır. Genellikle birbirleriyle ilişkili düşünülmesi ve birlikte ele alınması gereken bu stratejiler aşağıda özetlenmiştir: Merkezi Yönetim Stratejileri: Yerel yönetimlerde üretilen veriler ve bilgiler, ihtiyaç duyulduğu kadar merkezileştirilmeli, Özellikle büyükşehirlerde merkezi yönetimler tarafından yönetilen, kurulan sistemler yerine, yerel yönetimler tarafından kurulabilecek, yönetilebilecek sistemler planlanmalı, Merkezi yönetimler, veri paylaşımı, veri standartları, merkezi yönetimlere aktarılacak mali ve istatistiksel bilgilerin standartları, iletişim ylları ile bu bilgileri alacak sistemler üzerinde çalışmalı, 8

19 Ulusal ölçekte ihtiyaç duyulan sistemler, bu sistemlerin ihtiyaç duyduğu yerel yönetimlerde üretilecek veriler belirlenmeli, yerel yönetimlerin güncelleme, verilere ulusal ölçekte erişme stratejileri belirlenmelidir Kent Ölçeğinde Strateji: Kent bazında veri tplama, güncelleme ve üretme stratejileri luşturulmalı, Kent ölçeğinde rtak verilerin merkezi larak tutulması planlanmalı, Halk meclisi ve kent knseylerinde luşan görüşler dikkate alınmalı, Adres altyapısı (cğrafi larak da), altyapı bilgi sistemi, taşınmaz bilgileri bulunmalı, Uydu görüntüleri ve hava ftğraflarından yararlanılmalı, Kentteki tüm kurum ve kuruluşlar veri-bilgi paylaşımını benimsemeli, Altyapı çalışmalarının elektrnik rtamda CBS destekli larak krdine edilme zrunluluğuna dikkat edilmeli, Sağlık, itfaiye, dğal afet için acil durum ve yardım sistemleri luşturulmalı, Kent ölçeğinde ihtiyaç duyulan iletişim sistemleri ve ağların tekil larak kurulması (MOBESE, Telsiz sistemleri, Kablsuz iletişim altyapısı, Fiber ptik altyapı vb) sağlanmalı, UBS kurulmalı, kent içi ulaşımda çevreye duyarlılığa dikkat edilerek tplu taşıma önem verilmelidir Kurum Ölçeğinde Strateji Kurum bünyesinde e-devlet ve kent bilgi sistemi stratejilerinin yl haritası öncellikle belirlenmeli, MERNİS, TAKBİS, EKAP, SGK, VEDOP prjeleri ile çevrim içi bağlantıları kurulmalı, Bilişim ekibinin eğitim durumu gözden geçirilmeli, Bilişim hizmetlerinde çalışacak insan kaynağının nitelikleri iyi tespit edilmelidir. Olanak varsa çalışacak persnel yedekli düşünülmeli, Prjeler planlanıp, adım-adım gerçekleştirilmeli (ağ altyapısı, dnanım altyapısı, vs.), 9

20 Gerçekleştirilecek çalışmaların süreleri gerçekçi bir şekilde tespit edilmeli, Dnanım, altyapı ile çevrim-içi bağlantılarda lmazsa lmazlar özenle belirlenmeli, Bilişim prjelerinin ihtiyaçları dğru belirlenmeli, yarar-maliyet değerlendirmesi yapılmalı, Planlanan prjelerle ilgili mevcut örneklerin araştırılması, yerinde incelenmesi, kuruma uygunluğunun tespiti ile mdel alınması sağlanmalı, Prjeler vatandaş daklı larak değerlendirilmeli, Prjelerin sürekliliğinin sağlanmasına yönelik önlemler alınmalı, sürekliliği garanti edilemeyen prjelere başlanılmamalı, Çalışmalar öncelikle belediye persneline tanıtılmalı ve benimsetilmeli, Planlanan çalışmalara ilişkin kent ölçeğinde mükerrer çalışmaların yapılması önlenmeli, Paylaşıma açık sistemler tasarlanmalı, Yazılımların kurum bünyesinde geliştirilmesi lanakları lmadığında, dış kaynak kullanımı değerlendirilmeli, Yasalara uyum ve mevzuat güncellemeleri açısından yazılımların, parametrik özellik taşımasına özen gösterilmeli, Kurum persnelleri BİT kullanımı knusunda eğitilmeli, Vatandaşların yönetim ve karar alma süreçlerine, yerel demkrasiye katılımı teşvik edilmeli, Belediye Web sitesi tanıtıcı, eğitici ve hizmetlere erişimi klaylaştırıcı lmalı, Gerçekleştirilen prjelerin izlenmesi ve değerlendirilmesi sağlanmalı, Gerçekleştirilen hizmetlerden vatandaş memnuniyetini geri bildirimle belirleyecek yöntemler geliştirilmelidir. 3.3 KBS Kuruluşunda Dikkat Edilecek Knular: KBS kullanıcıları vatandaşlar, yerel ve merkezi yönetimlerde çalışanlardır. Bu nedenle KBS nin geliştirilmesi ve kurulmasında dikkat edilecek en önemli knuların başında; kullanıcıların sisteme rahat erişimleri, klay kullanmaları ve tüm gereksinimlerine yanıt verebilmesi gelir. 10

21 3.3.1 KBS Vatandaş Byutunda: Vatandaş daklı lmalı. Vatandaşlar belediye ile ilgili tüm işlemlerini belediyeye gelmeden çözeebilmeli, Şikayet ve dileklerini aracısız belediyeye iletebilmeli, Belediye yönetiminin prje ve kararlarına anketlerle katılabilmeli, Tüm vatandaşlarca ulaşılabilir lmalı, Tüm vatandaşlarca kullanılabilir lmalı, Kullanımın etkin, verimli, ve memnuniyet verici lmalı, Vatandaşlar bilgisayarlara değil, bilgisayarlar nlara ayak uydurmalıdır. Bunu sağlamak için; Vatandaşlara etkin ve verimli sistemler sunulabilmesi için KBS prjelerinde kullanılabilirlik knusu başlı başına bir çalışma paketi larak görülmeli, Prje grupları içinde kullanılabilirlik mühendislerine/uzmanlarına yer verilmeli, Tasarımcılar/geliştiriciler etkin insan-bilgisayar etkileşimi knusunda eğitilmeli, Bilgiye başarılı, verimli ve memnuniyet verici şekilde ulaşmak için plitikalar/standartlar belirlenmeli, Yl gösterici dkümanlar hazırlanmalıdır Yerel Yönetimler Byutunda: İhtiyacı lan günlük verileri ilgili kurumlardan çevrimiçi (n-line) alıp kullanabilir lmalı ve bürkrasiyi azaltmalı, Süreçler izlenebilmeli, iş verimliliği ölçülebilmeli, kurallara aykırı iş yapılmasına izin verilmemeli, 11

22 Belediyenin tüm karar ve denetim mekanizması tutarlı ve güncel bilgi üzerinden işletilmeli, yönetimsel kararların çk sağlıklı ve zamanında alınması sağlanmalıdır. 3.4 Yerel Yönetimlerde Bilişim Prjelerinin Hazırlanması: Yerel yönetimlerde bilişim prjelerinin hazırlanması aşamaları, bazı istisnalar dışında genel prje aşamalarından çk farklılık göstermez. Burada en önemli adımlar; - Gereksinimleri karşılayacak uygulamaların belirlenmesi, - Gerekli bütçenin temini, - Çalışanların eğitimlerinin gerçekleştirilmesi, - Vatandaşların bilgilendirilmesi, - Uygulamanın devreye alınabilmesi için gerekli dönüşümün planlanması ve süreçlerin dönüşüm planına göre değiştirilmesi, - Edinim sürecinin saptanmasıdır. Uygulama devreye alındıktan snra da; - Sürdürülebilirlik ve işletimin sürekliliğinin sağlanması, - Bakım, - Felaket kurtarma çözümleri, - Vatandaş geri bildirimlerinin tplanarak uygulamanın güncel gereksinimlere göre değiştirilmesinin planlanması süreçleri göz önüne alınmalıdır. Uygulamaların öncelikleri, bölgenin nüfus dağılımına, ssyal ve kültürel yapısına, cğrafi knumuna göre farklılıklar gösterebilir. Yerel yönetimlerde bilişim prjeleri geliştirirken, CBS Genel Müdürlüğü nün KBS Standartları raprunda belirtilen standartlara uyulması önemlidir. (Bknz: Kaynaklar - 2) Bu çerçevede: 12

23 3.4.1 Prje Belirleme Envanter luşturulması, Yörenin ihtiyaçlarının saptanması, İş süreçlerinin analiz edilmesi ( Uygulama için Bknz: Kaynaklar - 6), Vatandaş beklentilerinin belirlenmesi, Tanıtım ve yönetişim faaliyetlerinde ssyal medya ve diğer iletişim kaynaklarının kullanılması Gerekli Bütçenin Temini Kurumun stratejik planında ve yıllık bütçelerinde yer alması, Evrensel Fn dan pay alınması, Hibe ve kredilerin temini (Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası vb.) Fayda/Maliyet Analizi Bilişim prjelerinde karşılaşılan tipik fayda maliyet analizi aşağıdaki grafikte görülmektedir. (Bknz: Kaynaklar - 13) 13

24 Bilişimsizlik maliyetinin tespiti (Kayıp ve kaçaklar), Maliyet parametrelerinin belirlenmesi, Prjenin maliyet bileşenlerinin hesaplanması, Fayda analizi yapılması ve lası getirilerinin belirlenmesi, Maliyet fayda karşılaştırılmasının yapılması, Önceliklerin belirlenmesi, Edinim Süreci 14

25 İhtiyaç Belirleme Süreç tanımları Hedefler Şartname Edinim Süreci Yazılım/Dnanım Temini Veri Derleme/Sistem kurulum Eğitim İşletime Geçiş İşletim / Bakım / Sürdürülebilirlik / Günlük süreç işletimi / Ölçülebilir Hizmetler 4. KBS Kurulumu İş Akışı ve Süreçler: Bir KBS nin kurulumunda ilk aşama larak kurumdaki mevcut durumu değerlendirebilmek ve yrumlayabilmek için öncelikle gerekli bir kurumsal analiz çalışması yapılmalıdır. Bu süreçte kurumun dnanım, yazılım ve yapısal kabllama, sunucu, PC, yazıcı vs. gibi altyapı durumu belirlenir. Bunlardan daha da önemli lan; belediyenin ne tür hizmetler ürettiği ve ne tür hizmetleri üretmesi gerektiği ile vatandaşın belediyeden değişik ne tür hizmetler beklediğinin tespitidir. Altyapı planlaması ve ihtiyaçlar rtaya knulurken bu knu mutlaka dikkate alınmalıdır. Hizmetlere lan talebin yğunluğu, elektrnik rtamda verilebilecek hizmetlerin tespiti, mevcut yasal düzenlemeler, vatandaşların ssyal ve kültürel yapısı ve yetkinlik düzeyleri de dikkate alınmalıdır. Ayrıca kurumun persneli ve idarecileri ile bu hizmetleri vermeye ve KBS gibi bir sistemi kurmaya (kurumsal alışkanlıklarını kökten ve radikal larak değiştirmeye) ne kadar hazır lduğunun da belirlenmesi gereklidir. 15

26 Bunların belirlenmesi için de bir dizi analizler yapılmalıdır. Bu analizler yapılmadan prjelendirilecek KBS lerde mutlaka aksaklıklar ile karşılaşılacaktır. Bu aksamalar KBS nin iptaline ve geri dönüşe bile sebep labilir. Bu nedenle, kurumda idareciler ve persnelin vizynerlik durumları incelenmeli, bilgi seviyeleri belirlenmelidir. Bu işe ne kadar istekli ldukları raprlanmalıdır. Çünkü KBS kurmaya karar verdiklerinde sancılı bir dönüşüm sürecine girdiklerinin farkında lmayabilirler. Yazılım ve dnanım alıp kurarak bu işin tamamlanacağı fikrinde labilirler. Bu yanlış bir kanaatdir. Neticede sistemlerin kurulması, yönetilmesi ve işletilmesi ancak persnel ile birlikte lur. Her türlü sistemin sağlıklı işletilmesinde en önemli faktör insan kaynağıdır. 4.1KBS nin Kurulumunda Yönetimin Bakış Açısı: Bir KBS uygulamasının başarılı labilmesinin öncelikli şartı; kurumsal desteğin kazanılmasıdır. Kurum desteğinin kazanılabilmesi için, öncelikle kent idarecilerinin; Sistemin gerekliliğine ve yararlılığına, Sistemin dğru yönetimi ile elde edilecek yararın artacağına ve kendini fazlasıyla amrti edebileceğine, Tam bir kentli memnuniyeti sağlayacağına lan inançlarının tam lması ve KBS srumluları ile tam bir uyum içerisinde çalışması gereklidir. 4.2 KBS de Yer Alan Temel Veriler: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca yürütülen TRKBİS kapsamında; Türkiye deki TUCBS eylem planları, INSPIRE temaları ve diğer ülkelerdeki girişimlerde belirlenen ulusal veri temaları, TRKBİS analiz çalışmalarıyla bütünleşik larak değerlendirilerek TRKBİS temel veri temaları belirlenmiştir. Böylelikle temel altlık larak kullanabilecek, standart kaynak sağlayacak ve CBS uygulamaları arasındaki ilişkiyi sağlayacak öncelikteki TRKBİS temel veri temaları; adres, arazi kullanım, arazi örtüsü, bina, bitki örtüsü, jedezik altyapı (JEODEZİ: Dünyanın şekli ve ölçüleri ile ilgilenen bilim dalıdır.), kamusal hizmet servisleri, kent mbilyaları, su kütlesi ve ulaşım larak belirlenmiştir. Prjede ilerleyen süreçte, TRKBİS veri temaları yanına sektörel bazda daha detaylı tematik veri temaları eklenebilecektir. 16

27 Tpgrafik haritalar, Kadastrl haritalar, Sayısal haritalar (numarataj verileri işli), Taşınmaz/ bağımsız bölüm envanteri (ulusal adres veri tabanı), Vatandaş ve firma tekleştirilmiş sicil verileri, Sayısal kadastr paftaları (TAKBİS verileri), İmar planları, Altyapı paftaları (su, kanalizasyn, yağmur suyu, elektrik, dğalgaz, telefn, kabllu tv, atık su vs.), Mülkiyet, vergi kayıtları, ruhsatlar, abne bilgileri, Yerleşime uygunluk (deprem, heyelan ve sel gibi dğal afet) haritaları, Üstyapı haritaları (ylların tür ve kaplama cinsleri, kaldırım-tretuvar durumları, park ve dinlence yerleri ile yürüyüş ve bisiklet parkurları vs), Numarataj planları, İşlenmiş görüntüler, Ftğraf, Uydu görüntüleri, Tematik haritalar, Sözel veriler ayrıca ihtiyaca göre belirlenmelidir. 17

28 4.3 Veri Standartlarının Belirlenmesi: Başarılı bir KBS de kurgulanması gereken temel verilerin bir listesi hazırlanmalı ve bu veriler tüm KBS yazılımlarında aynı biçimde kullanılabilmelidir. Bu çerçevede: Veri yapıları ile birimler arasındaki ilişkinin tanımlanması, Birimlerin birbirleri ile lan ilişkileri, Birimlerin kendi iç işleyişi, Tüm birimlerin görevlerinin iş süreçleri biçiminde tanımlanması, Tüm süreçlerin cğrafyaya dayalı standart veri yapılarını kullanır biçimde tanımlanması, İş süreçlerinin izlenmesi, ölçümlenmesi ve bunlara dayalı perfrmans kriterleri ile talebin belirlenmesi sağlanır. Dnanım, ağ yapısı ve güvenlik açısından: Belediye büyüklüğü ve iş yükü veri büyüklükleri birlikte değerlendirildiğinde KBS için gereken dnanım kapasitesine karar verilir. En verimli iletişim yöntemi belirlenir. Kurulacak bilgisayar ağının biçimine karar verilir. Bu kararlara dayalı larak ISO gibi bilgi güvenliği yönetim standartları belirlenir. KBS ne dönüşüm için süreçleri basitten karmaşığa sıralarsak: Belediyenin BİT altyapısını tamamlaması, Tüm işleyişinin süreç denetimi esaslı bir yapıda kurgulanması, Vatandaşa ve kurumlara elektrnik rtamda bilgi sunma, karşılıklı iletişim lanağı sağlayan İnternet ve mbil hizmetlerin sunulabilir hale gelmesi, Vatandaş ve kurumların belediye ile lan işlerini elektrnik rtamdan başlatıp snuçlandırabilmeleri, Belediyenin kurumlarla lan ilişkilerini elektrnik rtamda yürütebilmesi larak özetleyebiliriz. 18

29 4.4 Kurumlar Arasındaki Veri Paylaşımı Tanımlanması: Kurumlar arası veri paylaşımı, yerel yönetim bilgi sistemlerinin bir diğer temel başlığını luşturmaktadır. Yerel yönetimler; hem Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, Tapu ve Kadastr Genel Müdürlüğü gibi kurumlar ile mevzuat gereği bilgi paylaşmakta, hem de çalışma etkinliğini artırmak açısından büyükşehir belediyeleri gibi kurumlar ile sürekli etkileşim halinde lmaktadır. Burada sağlanacak etkin bilgi paylaşımı, kurumları aynı verinin tekrar luşturulması için mükerrer çalışmadan alıkyacak aynı zamanda bilginin daha güncel haline daha kısa sürede erişim lanağı sağlayacaktır. Yerel yönetimlerin veri alışverişi yapacağı kurum ve uygulamalar larak, başlıca şunlar sıralanabilir: i. MERNİS; Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), ii. TAKBİS; tapu sicil bilgilerinin paylaşımı, kadastr verisinin paylaşımı, iii. e-devlet kapısı entegrasynu, iv. Altyapı kuruluşlarının (dğalgaz, su, elektrik, iletişim vb) altyapı bilgilerini paylaşımı, AYKOME, diğer yerel yönetimler, v. Üniversiteler, STK lar ve özel sektör kuruluşları, vi. İhtiyaç duyulan diğer kamu kurumlarıyla entegrasynlar. Kent ölçeğinde üretilen verilerin tekrar tekrar üretilmeyip asıl srumluları tarafından üretilmesi, güncellenmesi veya ihtiyaç duyan diğer kurumlarla güncel larak paylaşılması ülkemizde sıkça karşılaşılan mükerrer veri üretimi ve saha çalışmalarının önüne geçecektir. Kurumların rtak kullanacağı verilerin aynı frmatta lması bilgi paylaşımının kayıpsız ve zamanında yapılabilmesi açısından önem arz etmektedir. Hem üretilen cğrafi bilgiler (sayısal harita bilgileri) hem de sözel bilgiler belirli standartlara bağlı larak paylaşılmalıdır. Bu knuda aşağıda belirtilen temel dkümanlara müracaat edilebilir: TRKBİS bünyesinde belirlenmiş cğrafi veri temalarının veri katalgları. (Bknz: Kaynaklar - 15) e-dönüşüm Türkiye Prjesi kapsamında başta kamu kurum ve kuruluşları lmak üzere kamuya elektrnik rtamda hizmet sunan tüm kurumlar arasında birlikte çalışılabilirliği sağlamak ve bu çerçevede yetki, srumluluk, esas, prensip, yöntem ve kriterler ile teknik standartları belirlemek amacıyla hazırlanan Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi. (Bknz: Kaynaklar - 16) 19

30 Kamu kurum ve kuruluşları arasındaki resmi yazışmaların elektrnik rtamda yürütülmesini sağlayacak rtak kurallar setinin tanımlandığı e-yazışma paketi. (Bknz: Kaynaklar - 17) Öte yandan; kurumlar arasında veri alışverişinin sağlanması için, kurumlar arasında güvenli sanal ağlar veya özel ağların luşturulması sağlanmalıdır. Burada da İnternet üzerinden verilerin paylaşılmasında sakıncalar bulunmaktadır. Bu amaçla yerel yönetimlerin kendi içindeki verilerin paylaşılması için kuracakları VPN e ilgili diğer kurumlarında birer uç larak katılmaları sağlanılmalı ve bu ağlar üzerinde kentin tüm kurumları kentin tüm verileri paylaşılabilmelidir. 5. Yapılması Gereken Kurumsal Analizler: 5.1 Yönetişim ve Perfrmans Yönetim Etüdleri: Genel anlamda bir tanımla yönetişim; katılımcı ve paylaşımcı bir anlayışa sahip lan ve geleceğe yönelik bir bakışa sahip birlikte yönetim şeklidir. Yönetişimin temel prensipleri larak ; a. Sayılamayanın ölçülemesi, ölçülemeyenin kntrl edilemesi, b. Planlama yapılması, c. Ölçme ve gözden geçirme sürecinin belirlenmesi, d. Sürekli gelişim ve geliştirme, e. İletişim yöntemlerinin belirlenmesi, f. Paydaşların belirlenmesi gibi prensipleri saymak mümkündür. 20

31 5.2 Persnel Prfili ile İlgili Etüdler: a. Kurum çalışanlarının bilgisayar ve bilişim sistemleri ve teknljilerine bakış açılarının belirlenmesi, b. Persnelin bu knudaki isteklilikleri ve knuya ilgi yüzdelerinin belirlenmesi, c. BİT hakkındaki bilgi ve eğitim seviyelerinin belirlenmesi, d. Persnelin yeterliliklerini sistemi yürütebilecek seviyeye çıkarabilmek için gerekli eğitim prgramları ile ihtiyaç duyulacak yatırımların planlanması, e. Mevcut persnel içinde sistemi kurabilecek ve yürütebilecek yeterlilikte lanların prfillerinin çıkarılması, f. Yeni nitelikli persnel ihtiyacının belirlenmesti, g. İhtiyaca göre persnel giderlerinin finansmanı ile ilgili önlemlerin belirlenmesidir. 5.3 Teknljik Altyapı ile İlgili Etüdler: a. Mevcut PC, yazıcı, tarayıcı ve yan dnanımların belirlenmesi, b. Kurulacak sistem için hangi teknljik knfügürasynlara ihtiyaç duyulacağının belirlenmesi, c. Mevcut ve ihtiyaç duyulan knfügürasynlar arasındaki farkların belirlenmesi (Mevcutlar içinde yeterli lanların değerlendirmeye alınması), d. Bunlara göre ihtiyaç duyulacak yazılımların tespiti ve lisanslama ile ilgili gerekli raprların hazırlanması. 21

32 5.4 Vatandaş ile İlgili Etüdler (Kentli Memnuniyeti Açısından): a. Kurumun, vatandaşın kurumdan ne beklediğini öncelikle belirlenmesi gerekir. Bu iş için çeşitli anketler yapılabilir. ( Ek 4: Ölçme Değerlendirme ve Etki Analizi başlığında 4.17 Örnek Çözümleme Çalışması bölümünde knu ile ilgili örnek bir anket yer almaktadır) b. Yasal çerçevede bu beklentilerin ne kadarının karşılanabileceğinin belirlenmesi, c. Nerelere ve ne gibi yatırımların yapılması gerektiğinin belirlenmesi. 5.5Kurum ile İlgili Etüdler (Klay Yönetim ve Etkin Denetim Açısından): a. Kurumdaki mevcut idari yapılanmanın belirlenmesi, b. Kurumdaki mevcut idareci prfillerinin belirlenmes, c. Kurumda varsa mevcut yönetim zafiyetlerinin belirlenmesi, d. Klay yönetim ve etkin denetim için mevcut durumda ne gibi değişikliklerin öngörüldüğünün belirlenmesi, e. Yapılması düşünülen değişikliklerin -yasal ve siyasi kriterler dikkate alındığında- ne kadarının mümkün lduğunun belirlenmesi, f. Değişimin uzun zaman alacağı düşünülürse; sistemin sekteye uğramaması için acilen hangi önlemlerin alınması gerektiğinin belirlenmesi. 5.6 Veri Tabanı (Bilgi bankası) Verileri İle İlgili Etüdler: a. Öncelikle hangi veri tabanının kullanılacağı belirlenmelidir, b. Mevcut verilerin durumu (hangi frmatta ve hangi rtamda lduğu, güncellik durumu vb.), c. Tplanması gereken verilerin belirlenmesi, 22

33 d. Sistemde bulunması gereken tüm verilerin bir tpljik tasarım altında tplanması ve hiyerarşilerinin belirlenmesi ile bu verilerin nerelerden ve hangi kurumlardan tplanacağının belirlenmesi, e. Tplanacak verilerin durumu (hangi frmatta ve rtamda lduğu, güncellik durumu vb.) g. Bu verilerin elde edilebilirliği, h. Kullanıma devam edilecek mevcut sistemlerin veri tabanları için birbirleri ile iletişimi sağlayacak bir veri tabanı luşturulması, i. Mevcut ve tplanacak lan verilerin bir standarda getirilme durumu, j. Verilerin tplanmasında hangi metdların kullanılacağı, k. Tplanan verilerin zaman içinde güncelliğini kruyabilmek için alınması gereken önlemler, l. Verilerin yedeklenmesi, m. Veri tplama ve düzenleme maliyeti. 5.7 Veri (bilgi) Tplama Safhası ve KBS için Önemi: Veri tplama (saha envanteri) çalışması bilişim kenti sisteminin lmazsa lmazıdır. Kentte, bilgiler tplanıp sisteme entegre edilmeden KBS çalışamaz. Uygulama alanı lan kentten, sözel öznitelik bilgileri tplanıp daha önce luşturulmuş cğrafi veriler ile ilişkilendirilmeleri gerekir. Ancak bu şekilde geliştirilen yazılımların çalışması mantıklı, bu yazılımlara ve dnanımlara yapılan yatırımlar yerini bulmuş ve amacına ulaşmış lur. Saha envanteri çalışmasından önce kentin bilgi tplanacak cğrafi ve sözel verileri listelenmelidir. Kurumun, halka sunmayı planladığı hizmetlerin bir envanteri çıkarılmalıdır. Bunlar halkın kurumdan beklentileri ile karşılaştırılmalı ve örtüşen hizmet başlıkları teke indirgenmelidir. Eldeki mevcut veriler de dikkate alınarak kent yaşayanlarının eknmik ve ssy kültürel seviyede prtreleri çıkarılmalıdır. Bütün bunlara istinaden genel larak belirlenen hizmetleri sunacak lan kurum persnelinin de prtreleri çıkarılmalıdır. Mevcut durum ile lması gereken durum karşılaştırılmalıdır. 23

34 Bütün bu istatistikler belirlendikten snra sahadan tplanacak verilerin neler lduklarının belirlenmesine geçilebilir. Bu aşamada kurum içi birimlerin temsilcilerinden ve hatta mümkünse kurum dışından da temsilci alınarak bir kmisyn kurulmalıdır. Bu kmisynun ve saha envanteri çalışmasının yönetimi bu knuda uzman ve deneyimli kişilerden luşan bilgi işlem birimlerinde lmalıdır. Kmisyn sahadan tplanacak lan veri türlerini önce gruplandırmalı ve türlerine göre ayırmalıdır. Her veri grubu altında alt gruplar belirlenebilir. Genelden özele (kabadan ayrıntıya) inilerek bir veri ağaç yapısı luşturulmalıdır. Bu veri yapısına istinaden saha envanter anketleri hazırlanmalı ve tplanmak istenen veriler, bu anket frmlarında srularla ifade edilmelidir. Daha snra da kent ölçeğinde ihtiyaç duyulan şekilde gruplar halinde kapı kapı gezilerek bu veriler tplanır ve veri tabanı havuzunda bir araya getirilir. Burada daha önce belirlenen veri ağacı yapısına göre sınıflandırılarak ayrıştırılırlar. En snunda da cğrafi veriler ile ilişkilendirilmek suretiyle sn şekilleri verilmiş lur. Bundan snrası KBS yazılımları ile yapılacak yetkilendirme ve yönetim işlemleridir. 6. Gerçekleştirme: Yerel yöneticiler bir önceki bölümlerde belirtildiği şekilde stratejilerini belirleyip gerekli analizleri yaptıktan snra planlama aşamasını bitirmiş ve kent bilgi sisteminin hayata geçirilmesi aşamasına gelmiş lurlar. Burada akılda tutulması gereken en önemli şey bu adımın bir süreç lduğu, ancak tüm aşamaları başarı ile gerçekleştikten snra uygulamanın başarılı lacağıdır. Uygulamaları geliştirenler, kuruluşunu yapanlar ve işletimini yapanlar kadar bunları kullananların da yani vatandaşlar ve diğer paydaşların da bu uygulamayı yetkin biçimde kulanmalarının uygulamanın başarısını dğrudan etkileyeği unutulmamalıdır. Bu nedenle vatandaşların bu knuda farkındalıklarının artırılması için çeşitli etkinliklerin yapılması, nların görüşlerini alarak uygulamanın geliştirilmesi bu adımın dğal bir sürecidir. 6.1 Altyapı (Dnanım, Yazılım ve Ağ Yapısı) : Altyapıda kurulacak sistemlerin dnanım ihtiyacı; çalışacak yazılımların, hizmet verilecek kitlelerin sayısına ve büyüklüğüne göre belirlenmelidir. Yerel yönetimin mevcut veya yapılacak stratejik planlarına paralel şekilde e-hizmetler dikkate alınarak prjelerin planlaması yapılmalıdır. Planlarken kritik hizmetlerin 24

35 kesintisiz sürdürülebilmesi için alt yapının yedekli, sürekli çalışan ve izlenen sistemler larak tasarlanmasına dikkat edilmelidir. Beklenmedik her türlü felaket (dğal afet, sabtaj..vb) ihtimaline karşı alınması gereken ilave önlemler bulunmaktadır. Felaket kurtarma sistemleri larak adlandırılan ve ilgili kurumun ihtiyaçlarına göre şekillendirilen sistemlerin amacı; kurumun elinde bulunan verilerini, kullandığı sistemleri ve elektrnik rtamda verdiği hizmetleri bulunduğu il dışında kurarak, meydana gelen bir hasar snrasında kurumu en kısa sürede ve en az veri kaybı ile tekrar çalışır hale getirmektir. 6.2 İnsan Kaynakları: Yerel yönetimler, büyüklüklerine ve kuracakları bilişim sistemlerinin kapsamına göre kendi kadrlarını kurmalı ya da dışarıdan hizmet satın almak suretiyle bilişim sistemlerinin kurulumu, işletilmesi, bakımı, veri, ağ ve sistem güvenliklerinin sağlanması gibi hizmetlerin yapılmasını sağlamalıdır. Bilgi teknljileri persneli; sistem-ağ yöneticileri, veritabanı uzmanı, yazılım geliştirme uzmanı, CBS uzmanı, ağ güvenlik uzmanı, sistem yöneticisi, veri tabanı yöneticisi, İnternet sitesi tasarım uzmanı, veri giriş peratörleri gibi her biri farklı uzmanlık gerektiren knularda uzmanlaşmış elemanlardan luşur. Bilgi işlem kadrlarının istihdamında ya da hizmet alımının tercih edilmesinde; gerek kurulum ve gerekse hizmetin aksamadan sürdürülmesi aşamasında tercihlerin belirlenmesi için üç yöntem vardır: 1. Kurulacak sistem ölçeğine ve hizmetlerin niteliğine göre uzman persnel kadrları ihdas edip temini sağlanmak suretiyle kurum bünyesinde istihdam edilebilir. 2. Fayda - maliyet analizi yapılarak hizmetin dışarıdan temin edilmesine karar verilebilir. 3. Yine fayda maliyet analizi yapılarak dnanım ve yazılımlar ile hizmetler dışarıdan kiralamalar yluyla temin edilebilir. 6.3 İş Sürekliliği ve Güvenlik: Verinin saklaması, taşınması ve güvenliği: a. Veri saklama: verinin herhangi bir durumda bzulması veya silinmesi durumunda, anlık larak veri kayıtlarının elektrnik rtamda saklanması için verilerin yedekli disklerde tutulması, belli zamanlarda yedek alınmasıdır. 25

36 b. Verinin Güvenliği: Sistemlerde tutulan verilerin fiziksel ve mekân larak krunması ile sistem kullanıcıların yazılımlar aracılığı içeriden ve dışarıdan gelecek saldırılara karşı gerekli önlemlerin alınması, verinin güvenliği ve felaketlerden krunması yani yedeklenmesi çk önemlidir. Bu yedeklemenin genelde başka bir şehirde yapılması tercih nedeni labilmektedir. Her kurumun kendine ait bir felaket kurtarma merkezinin lması yasal bir zrunluluk durumuna da gelmiştir Verilerin Yedeklenmesi: Sistemlerde yer alan verilerin her hangi bir felaket veya arızalanma durumundaki sn durumunun sistemlerden farklı bir yerde muhafaza edilmesi gerekmektedir. Yedekleme tipleri yedeklenecek verilerin kapasitesine göre disk ünitelerine, CD/DVD yedeklenmelidir Veri İletişiminin Kesintisiz Sağlanması: Kurum faaliyetlerinin elektrnik rtamda kesintisiz larak devam etmesi ve elektrnik rtamda tutulan verilerin kayıpsız ve dğru larak erişime hazır bir şekilde bulunmasını sağlamak amacıyla; veri tabanı, uygulama yazılımları, yedekleme sistemleri, elektrnik psta sistemi, bilgi güvenlik sistemleri ile ağ yönetim sistemlerinin devamlılığı sağlanmalıdır. 6.4 İletişim: Sağlıklı, verimli ve güvenli çalışan bir sistemden söz edebilmek için öncelikle fiziksel altyapının iyi tasarlanmış lması gereklidir. Bu nedenle öncelikle kurumun kendi intranet altyapısını luşturması önem arz etmektedir. Ses ve veri iletişiminin sağlanması gereklidir. Ağ yapısının düzenlenmesi için ihtiyacın net bir şekilde belirlenmesi gerekir. Bu belirleme yapılırken sadece bugünün ihtiyaçları değil önümüzdeki 5 ila 10 yıl içindeki lası büyümeyi göz önünde bulundurarak tasarımlama yapılması gerekir 26

37 6.5. Acil Durum Yönetimi Dğal afetlerin kentler üzerinde yarattığı lumsuz etkilere karşı önlemler almak yönetimlerin temel srumluluklarından birisidir. Türkiye de il düzeyinde afet yönetim sisteminin planlanması ve geliştirilmesine ve afetler snrasında uygulanması valilinin srumluluğu altında yürütülmektedir. Belediye ise afet yönetim sürecinde işlemsel lmaktan çk hizmet gruplarına ilişkin destek görevlerini yürütmektedir sayılı Belediye Kanunu çerçevesinde, belediyelerde afet ve acil durum yönetimi ve planlamasına dikkat çekmektir. Türkiye de afet yönetiminin gelişme biçimi iki temel özellik göstermektedir. Birincisi, yönetim sisteminin içerdiği önlemlerin hemen hepsi acil duruma ve snrasına daklanmıştır. İkincisi, getirilen önlemler ve kurumsal yapı zaman içinde kısmi düzeltmeler biçiminde lduğundan sistemli bir bütünlük luşturulamamış, çalışmalar yer yer örtüşen, hatta çk başlılıklara yl açan bir yapılanma biçiminde yürütülmüştür. (Bknz: Kaynaklar - 18 ) Özellikle il özel idareleri ile belediyeler arasında eşgüdümün sağlanması, yasal bir zrunluluktur. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı nın, Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı ile illerde kurulacak il afet ve acil durum müdürlüklerinin eşgüdüm görevini yürüteceği belirtilmiştir. (Bknz: Kaynaklar - 19) Bilişim kentleri ve bileşenleri, yönetimin bu knuda süreçlere kısa sürede hâkim lması ve uygulamaya geçilmesi klaylığını getirecektir. 7. Ölçme Değerlendirme ve Etki Analizi: Kent bilgi sistemi bir kez uygulamaya alındıktan snra uygulamanın geniş kitleler tarafından kullanımı, uygulamayı kullanması öngörülen kişi veya kurumların bu uygulamadan haberdar lmaları, uygulamaya rahat erişimleri ve klay kullanabilmeleri ile dğru rantılı larak artacaktır. Yerel yöneticilerin uygulama devreye alındıktan snra mutlaka bu uygulamanın kullanıcıları üzerindeki etkilerini ve kullanıcı memnuniyetini araştırması, buradan elde ettiği geri bildirimlerle uygulamayı iyileştirmesi gerekmektedir. Ancak bu sayede uygulamanın kullanım ranı artırılıp verimli lması sağlanabilir. 27

38 Bu kılavuz, yerel yönetim birimlerinin bilişim kentleri lmaya dönük mevcut strateji plan ve prgramlarında öngörülen hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını görmelerine lanak sağlayacak ölçüm yaklaşımı ve araçları geliştirmelerine zemin luşturacaktır. Bu knuda ki detaylı açıklama ve bilgiler Ek 4 te yer almaktadır. 8. Yaygınlaştırma / Tanıtım: Bilişim kenti uygulamaları, öncelikle pilt larak devreye alınıp gerekli düzeltme ve iyileştirme çalışmaları yapıldıktan snra yaygınlaştırma çalışmaları planlanmalıdır. Uygulamaların paydaşları tarafından etkin larak kullanılabilmesi ve süreçlerin içselleştirilebilmesi için ayrıca eğitim ve tanıtım çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalarla ilgili detaylı bilgi Ek 5 de anlatılmaktadır. 9. Kentsel Ljistik: Ljistik, taşımacılık ve deplama ana faaliyetleri ile paketleme, katma değerli hizmetler, gümrük, sipariş yönetimi, stk yönetimi, sigrta, muayene ve gözetim tamamlayıcı faaliyetlerinden luşan entegre bir işletmecilik fnksiynudur. Kentsel ljistik, farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülen ljistik ve taşımacılık eylemlerinin; kentsel alanlarda, trafik kşulları ve çevresel etkiler ile birlikte enerji tüketimi de göz önüne alınarak, bilişim teknljileri ile gerçekleştirilmesi gereken bir süreçtir. Bu süreç ile ilgili detaylı açıklamalar Ek 3 de verilmiştir. 10. Kntrl Listesi Yerel yönetimlerin mevcut durumlarının belirlenmesi, geliştirilecek yeni uygulamaların planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi süreçlerini belirleyip denetleyebilecekleri örnek kntrl listesi Ek 12 de verilmiştir. 28

39 EKLER EK 1: ÇAĞRI İLETİŞİM MERKEZİ Çağrı İletişim Merkezi Nedir?: Çağrı iletişim merkezi yerel yönetimlerde vatandaşın her türlü iletişim araçları ile tek bir merkezden erişilebildiği ve bireysel hizmet alabildiği bir yapıdır. Çağrı merkezi; müşterinin bir çağrısının (telefn, , web frmu, faks, vs ile) bir merkez (nkta, alan, yer, kişi vs) tarafından ele alınmasıdır Çağrı İletişim Merkezinde 7/24 Sunulan Bazı Hizmetler: - Brç tahakkuk ödeme, tahsilât, - Evrak takip, bilgi srgulama, - Teknik servis, - Başvuru randevu veya takibi, - Hizmet rehberi, vergi bilgilerini srgulama, - Sağlık işlemleri danışmanlık, - İstek ve önerilerin tplanması, - Şikâyet yönetimi, - Vatandaşın bilgilenmesi, bilinçlenmesi Çağrı İletişim Merkezi nin Yararları Nedir? - Kurumun tüm birimlerine tek bir iletişim merkezi ile zaman ve mekândan bağımsız larak vatandaş ve işletmelerin ulaşabilme lanağı sağlamaktadır. - Sistematik, şeffaf, hesap verebilir, tekrarlanabilir, gelişen ihtiyaçlar dğrultsunda genişletilebilir bir çözümdür. 29

40 - Yerel yönetim bünyesindeki iş süreçlerinin daha verimli ve klay yönetilebilir hale getirilmesini sağlar. - Vatandaş memnuniyetini en yüksek seviyede tutmayı amaçlamaktadır. - Şehir yaşamını klaylaştıran uygulamalardır. - Standart ve herkese eşit hizmet sunulmasına lanak tanır. Yaşlı ve engelli bireylere özel çözümler sunulabilir. - Bilgiye dayalı hizmet sunumu gerçekleştirilir. - Kent yönetimine katılım sağlanır. EK 2: ENTEGRASYON VE UYGULAMALAR 2.1. ENTEGRASYON (Kurum içi ve Kurumlar arası) Kurum İçi Entegrasyn: Kurum içinde farklı lkasynlardaki yapıların, bütünleşik işleyişinin günlük sağlıklı yürütülmesinin sağlanması Kurumlar Arası Entegrasyn: Bilişim kenti uygulamalarında kurumlar arası entegrasyn önemlidir. Örneğin bir KBS uygulaması MERNİS uygulaması aracılığı ile nüfus bilgilerine, TAKBİS aracılığı ile tapu verilerine, ve diğer e-devlet uygulamaları ile gerekli bilgilere erişerek snuca ulaşmalıdır. Bunlara örnek lan tüm uygulamalar e- devlet uygulamalarında yer almaktadır MERNİS: NVİ, yerel yönetimler ile prtkl yapmak şartıyla WEB servislerini kullandırarak nüfus bilgileri ve hareketleri ile adres bilgilerinin temini sağlanmaktadır. TAKBİS: Tapu kadastr uygulamasının web servisleri aracılığıyla kullanıma geçmesi ile birlikte taşınmazlarla ilgili tüm değişim hareketleri web servisler aracılığıyla güncellenebilecektir. 30

41 Numarataj ve İmar ruhsat: Numarataj ve imar ruhsat verilerinin güncellenebilmesi için hâlihazırda WEB servisleri kullanıma açılmamıştır. Bunun yerine yerel yönetimler kullanıcı hesapları ile sisteme giriş yaparak gerekli güncellemeleri yapmaktadırlar. VEDOP: Vergi Daireleri Otmasyn Prjesi ile iş yükünün azaltılması, vergi dairesi çalışmalarında etkinlik ve verimliliğin arttırılması ve bilgisayar rtamında tplanan bilgilerden sağlıklı bir karar, destek ve yönetim bilgi sisteminin luşturulması amaçlanmıştır. YİOOP: Çalışma ve Ssyal Güvenlik Bakanlığı, İŞKUR Yerel İstihdam Ofisleri Otmasynu Prjesi. E-İMZA (e imza) : 5070 sayılı Elektrnik İmza Kanunu nda; güvenli elektrnik imza, elle atılan imzaya eşdeğer kabul edilmiş ve elektrnik imza ile luşturulmuş verilerin senet hükmünde lacağı belirtilmiştir. Islak imza ile hukuken aynı geçerliliğe sahip elektrnik imza sayesinde veri bütünlüğü sağlanır. Verinin izinsiz ya da yanlışlıkla değiştirilmesi, silinmesi ve veriye ekleme yapılması önlenir. Kimlik dğrulama ve naylama yapılır. Mesajın ve mesaj sahibinin kimliğinin geçerliliği kanıtlanır. Atılan elektrnik imza ile luşan elektrnik belge hakkında inkâr edilemezlik luşur. Bireylerin elektrnik rtamda gerçekleştirdikleri işlemleri inkâr etmeleri önlenir. Bu hizmeti şu an ülkemizde kamu ve özel şirketler ESHS lisansları ile sunmaktadır. e-devlet Kapısı üzerinden Adres Beyanı, İthalat- İhracat işlemleri ve daha birçk kamu hizmeti elektrnik imza ile Internet üzerinden gerçekleştirilebilmektedir. KEP (Kayıtlı Elektrnik Psta): Türk Ticaret Kanunu içerisinde Kayıtlı Elektrnik Psta ile ihbarlar, ihtarlar, itirazlar ve benzeri beyanlar; fatura, teyit mektubu, iştirak taahhütnamesi, tplantı çağrıları ve benzeri ticari evraklar iletilebileceği belirtilmiştir. Sisteme ilişkin yasal düzenleme Bilgi Teknljileri ve İletişim Kurumu tarafından KEP Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile yapılmıştır. ETSI TS standardına göre KEP, KEPHS vasıtasıyla elektrnik iletilerin; gönderimine, teslimatına, kullanımına ilişkin larak delil sağlayan elektrnik pstanın gelişmiş şeklidir. EK 3: KENTSEL LOJİSTİK 31

42 3.1. Kentsel Ljistiğin Günümüzdeki Yeri ve Önemi : Ljistik, taşımacılık ve deplama ana faaliyetleri ile paketleme, katma değerli hizmetler, gümrük, sipariş yönetimi, stk yönetimi, sigrta, muayene ve gözetim tamamlayıcı faaliyetlerinden luşan entegre bir işletmecilik fnksiynudur. Sürdürülebilir kalkınma için kentler daha yaşanabilir alanlar lmalıdır. İşte bu beklentileri karşılamak ve mevcut srunları en aza indirmek amacıyla, ljistik planlamasında Kentsel Ljistik adı verilen yeni bir alan rtaya çıkmıştır. Kentsel Ljistik, (urban lgistics, citylgistics, urban freight transprt, kent ljistiği) farklı şirketler tarafından yürütülen ljistik ve taşımacılık eylemlerinin; kentsel alanlarda, trafik kşulları ve çevresel etkiler ile birlikte enerji tüketimi de göz önüne alınarak, ssyal pazar eknmisi bütünlüğü içinde eniyilenmesi çalışmalarıdır. Kentsel ljistikte kritik başarı kriterleri aşağıdaki şekilde ifade edilebilir: Çağdaş bir kentsel yaşam tarzı sürdürebilme, Sürdürülebilir eknmik büyüme, Hizmet, endüstriyel ve ticari faaliyetleri elde tutma, Ljistiğin ürünlerin maliyetleri üzerindeki lumsuz etkisini azaltma, Kentsel rekabetçiliğin arttırılabilmesi, Çevresel etkilerin (enerji tüketimi, görsel kirlilik, gürültü kirliliği, vb.) kntrl altına alınabilmesi, Kentsel trafik srunlarının azaltılması, trafik akış hızını kentiçi hız limitlerine yükseltme, Zaman kayıplarını azaltma. Her alanda lduğu gibi kentsel ljistik alanında da BİT kullanımı prblemlerin çözümünde önemli araçlardır. Akıllı ulaştırma sistemleri, akıllı kartlar, akıllı duraklar, akıllı sayaçlar, sinyalizasyn, e-iş ve diğer yaklaşımlar kentsel ljistikte kullanılmaktadır Kentsel Ljistikte Mevcut Durum Analizi : 32

43 Türkiye kentlerinde günlük kent içi ylculuğunun yaklaşık yüzde 90 ı karaylu ile yapılmaktadır. Diğer taraftan tplu taşımacılıkta kullanılan tbüslerde yeterli hizmet verilememektedir. Duraklarda fazla bekleme, durak yerlerinin uygunsuzluğu, tbüslerin kalabalık lması gibi nedenlerle özel araba kullanılması artmaktadır. Kentiçi ulaşımında özellikle düşük gelirli grupların ve engellilerin tercihi tplu taşım araçlarıdır. Ancak mevcut tplu taşım araçlarının fiziki yapısı, özürlülerin kullanımına uygun lmadığı için özürlüler, özel ulaşım araçlarını (taksi, özel tmbil vb.) kullanmak zrunda kalmaktadırlar. Aynı şekilde fiziki çevre ve ulaşımın altyapısı da (yaya, eş düzey, alt-üst geçitleri, kaldırımlar, işaretleme, sinyalizyn, terminaller, duraklar, tparklar, vb.) pek çk kentli yanında özellikle özürlüler için erişebilirlik özelliklerini taşımamaktadır Kentsel Ljistik Çözümler İçin Kentsel Bilişim Stratejilerin Belirlenmesi: Kentsel Ljistik Bilişim Stratejilerinin mevcut durum analizi çerçevesinde bilişim teknljileri, vaka analizleri ve en iyi uygulamalar çerçevesinde belirlenmesi gerekmektedir. Kentsel Ljistik Bilişim Stratejileri Belirleme Süreci İlkeler Mevcut durum - SWOT analizi Bilişim teknljileri temelli çözümler Vaka analizleri KENTSEL LOJİSTİK BİLİŞİM STRATEJİLERİ En iyi uygulamalar Kentsel Ljistik Kentsel Ljistik Çözümler Akıllı kentler Yeşil 33 kentler Yaratıcı kentler

44 3.4. Kentsel Ljistik İle İlişkili Bilişim Teknljileri Temelli Çözümler: Kent içi ulaşıma yönelik planlama, yatırım ve işletme kararlarında güncel veri tabanından yararlanılması ve verilerin tplanmasında, yayınlanmasında standardizasynun sağlanması, bu çerçevede CBS, KBS, YBS ve KDS lerden yararlanılması, etkin bir UBS ve TBS luşturulması. Beklenen ulaşım taleplerine cevap vermeyi amaçlayan geleneksel planlama yaklaşımı yerine, ulaşım talebini en azda tutacak, çevreyi kruyan, sürdürülebilir gelişmeyi hedefleyen planlamalar yapılması (ylculuk talep yönetimi). Kent içi ulaşım ağında dinamik ylcu, sürücü ve yaya bilgilendirme sistemlerinin kurulması için çalışmalar yapılması, tplu taşımacılığı cazip hale getirerek tmbil sahiplerini bu türe çekmek için hizmet kalitesinin yükseltilmesi yanında, iletişim sistemleri ile güzergâh, araç geçiş zamanı ve sıklığı, ücret, aktarma yerleri gibi hususlarda bilgilendirmelerin etkinliğinin arttırılması, Büyükşehirlerde kent içi ulaşım ağında dinamik sürücü bilgilendirme sistemlerinin kurulması, Akıllı ulaşım sistemleri standartlarının luşturularak kurulması ve yaygınlaştırılmasının zrunlu hale getirilmesi, Sinyalizasyn, MOBESE ve EDS nin ülke genelinde kullanımının yaygınlaştırılması, Tüm ulaşım sisteminin dijital hale getirilmesi ve bilgi teknljilerine entegre edilmesinin sağlanması, Mümkün lduğunca ön sipariş (pre-sell) sistemine geçişin ve bu siparişlerin İnternet üzerinden alınarak sipariş alma amaçlı araç trafiğinin azaltılması. 34

45 3.5. Kentsel Ljistikte Bilişim Çözümleri ve Önerileri: Kentsel ljistik BİT çözümlerinin amacı; güvenli, erişimi ve kullanımı en klay, tplu taşıma ağırlıklı, hızlı, knfrlu, eknmik ve ssyal gelişmeye katkısı en yüksek, kentsel gelişimi lumlu yönde etkileyecek, çevreci ve kullanıcıya maliyeti en az, çağdaş kent yaşamına katkı verecek sistemler kurmaktır Kentsel Ljistikte Altyapı Hedef ve Önerileri: Kentiçi ulaşım yönetim sistemlerinin standardize edilmesi, Bu amaçla gelişmiş eknmilerde uygulanmakta lan yönetim sistem standartlarının harmnize edilmesi, Şehirlerarası ana istasynlar ile kentiçi tplu taşıma bilişim sistemlerinin entegre edilmesi, Tüm kentlerimizde demirylu garları, havalimanları, limanlar ve şehirlerarası tbüs terminallerinin etkin bir biçimde kentsel tplu taşıma sistemleri ile bilgi teknljileri yardımı ile entegre edilmesinin sağlanması, Birbirlerine kmşu şehirlerde rtak ljistik merkezler luşturulması, Kmşu şehirlerin rtak ljistik ihtiyaçlarını birlikte karşılayacak ljistik merkezlerinin kurulması ile bunların kent içi sistemlerle fiziksel entegrasynlarının yanı sıra bilgi teknljileri entegrasynlarının sağlanması, Banliyö taşıma sistemleri ile kent içi ulaştırma sistemleri rtak biletlemeler, Mevcut ve planlanan banliyö hizmetlerinin kent içi ulaşımla bütünleşebilmesi ve aktarmaların klaylaştırılması için fiziksel düzenlemeler ile elektrnik ücret tplama sistemlerinin ve fiyatlandırma yapısının entegrasynunun sağlanması Kentsel Ljistikte İşletme ve Üstyapı Hedef ve Önerileri: Ulaşıma yönelik planlama, yatırım ve işletme kararlarında güncel veri tabanından yararlanılması ve verilerin tplanmasında, yayınlanmasında standardizasyn sağlanması, Gerçek zamanlı trafik bilgi sisteminin luşturulması, 35

46 Karayllarına yerleştirilen elektrnik cihazlar, sensörler ve iletişim araçlarıyla yllardaki yğunluk, meydana gelen kazalar ya da trafiğin akışını etkileyebilecek lağanüstü durumların tespiti ile elde edilen veriler verilerin işlenerek karaylu altyapısını yönetenler ve kullananların hizmetine sunulması, Bilgi teknljilerinden yararlanarak; beklenen ulaşım taleplerine yanıt vermeyi amaçlayan geleneksel planlama yaklaşımı yerine, ulaşım talebini en azda tutacak, çevreyi kruyan, sürdürülebilir gelişmeyi hedefleyen planlamalar yapılması (Ylculuk Talep Yönetimi, Sıkışıklık ücretlendirme), Kentlerin fiziki ve cğrafi kşullarının sunduğu lanaklarla mevcut altyapı lanakları dikkate alınarak tplu taşıma türlerinin bütünleşik biçimde geliştirilmesi: Her kente özgü fiziki ve cğrafi kşullar çerçevesinde tüm lanaklar dikkate alınarak çeşitli ve zengin bir tplu taşıma sistemi ve alttürler luşturularak bunlar arasında uyumu ptimize edecek bilgi teknljileri yatırımlarının gerçekleştirilmesi, Tplu taşımacılığı cazip hale getirerek tmbil sahiplerini bu türe çekmek için hizmet kalitesinin yükseltilmesi yanında, iletişim sistemleri ile güzergâh, araç geçiş zamanı ve sıklığı, ücret, aktarma yerleri gibi hususlarda bilgilendirmelerin etkinliğinin arttırılması, Krumasız ylcuların (çcuk, engelli, yaşlı) knfrları ve güvenlikleri önemli lduğundan, altyapı luşturmada ve taşımada gereken uyarlamaların yapılması ve krumasız ylculara yönelik bilgilendirme sistemlerinin geliştirilmesi Kentsel Ljistik İle İlgili Değerlendirme: Kentsel ölçekte, bugünkü yapısına müdahale edilmezse, tmbil daklı ulaşım tercihi, fiziksel çevreyi narılmaz biçimde bzan en önemli etkenlerden biri larak kalacaktır. Ulaşımda özellikle tplu taşımada yenilenebilir ve temiz enerji seçeneklerinin yaygınlaştırılması, taşıtların değil insanların ulaştırılması amacıyla tplu taşımaya öncelik verilmesi ve yaygınlaştırılması, talep ve trafik yönetimi yaklaşımlarıyla tmbili temel alan ulaşım sistemlerinin değiştirilerek daha dengeli ve erişilebilirliği yüksek bir ulaşım sisteminin yaratılması, kent planlamada da tmbil bağımlılığını değil tplu taşıma ile bisiklet ve yaya ulaşımını destekleyen gelişme mdellerinin hayata geçirilmesi öne çıkan yaklaşımlar larak kabul edilebilir. Kentsel ulaşım planlaması en temelde kentlilerin tplumsal yaşam içindeki lanak ve hizmetlere erişebilirliğinin sağlanmasıdır. Erişebilirlik, kentsel yaşam kalitesini artıran en önemli bileşendir ve kentlerin sağlıklı gelişmesi ve büyümesi için temel bir lgudur. Ulaşım planlanmasında kentlilerin erişebilirliği 36

47 öncelikli hedef lduğunda, kentlerin insan ölçeğinde gelişmesi ve ulaşım sisteminin de insanı temel alarak şekillendirilmesi ile sağlanabilir. Snuç larak kentiçi ulaşım planların da önemli lan kişinin kullanım saatini azaltarak daha eknmik ve etkili ulaşım sağlamaktır. Bunun için yeni teknljiler kadar mevcut ulaşım sistemlerinin birbiri ile iyi kmbine larak rganize edilmesi gerekir. Bu stratejiler dğrultusunda, kentlerimizin; emniyetli, knfrlu, çevreci, hızlı, verimli, kullanımı ve erişimi klay, kentiçi ulaşım sistemlerine sahip lması sağlanacaktır. Her kent için hazırlanacak lan kentsel ulaşım planları ve stratejik planlara göre kentsel bilişim stratejilerinin detay ve uygulama önceliklerin belirlenmesi gerekmektedir. Kent rtamında yaşam günden güne karmaşıklaşmakta ve yrucu bir hal almaktadır. Şehir nüfusu arttıkça ve bundan dlayı şehir genişledikçe özellikle ulaşım ve haberleşmede ciddi prblemlerle karşılaşılmaktadır. 37

48 EK 4: ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE ETKİ ANALİZİ Bir ölçüt kymadığınız zaman asla kazandığınızı ya da kaybettiğinizi anlayamazsınız 4.1. Amaç Yerel yönetim iş süreçlerinin, yerel yönetimde yaşayan ve hizmet bekleyenlerin istekleri dğrultusunda bilişim destekli prjelerin gerçekleştirilmesine çerçeve luşturmak üzere hazırlanacak kılavuz veya benzer bir yl gösterici dkümanda yer alacak ölçümleme yöntemi ve etki analizine ilişkin temel yaklaşımları ve ölçütleri rtaya kymayı hedeflemektedir Kapsam Rapr, akıllı kentler luşturmada örnek luşturabilecek seçilmiş pilt e-yerel hizmetler için hizmet sunanlara, knuyla ilgili plitika geliştiricilere, akıllı kent hizmetlerini hizmet alan ve hizmetten etkilenenler gözüyle değerlendirmede yararlanılabilecek ölçümleme yaklaşımları, temel ölçütler ve etki analizi yaklaşımlarını içermektedir Temel Alınan İlkeler Elde edilen verilerin dğruluğu ve güvenirliğinin sağlanması, Sağlam/isabetli ölçüm yöntemleri ve ölçütleri, Katılım, Dğaya duyarlılık, İnsana saygı, Kişisel verilerin krunması, Ölçme ve değerlendirmede isteklilik ve dnanımlılık, Bilgi güvenliğine duyarlılık, Paylaşım, Geri besleme kanalları-yöntemleri knusunda farkındalık, Yetkinlik, 38

49 Vatandaş daklılık, Sürdürülebilirlik, Hesap verilebilirlik, Tasarrufluluk Ölçme: Yaklaşımlar ve Ölçütler Bu bölümde akıllı kentler bağlamında perfrmans ölçmenin kuramsal, yöntemsel byutları ele alınacak ve temel ölçütler rtaya knulacaktır. 4.5.Akıllı Kentlerde Perfrmans Ölçme Nedir? Akıllı kent hizmetlerini arz eden idarelerin ve bu kurumlarda çalışan persnelin sunduğu akıllı kent hizmetlerinin hizmeti talep edenler tarafından tutumlar, algılar ve mali byutlarda niteliksel, niceliksel ölçütler ve yöntemlerle etkililik, verimlilik ve etkinliklerini rtaya çıkarmak ve bir geri besleme mekanizması kurmaktır Kuramsal Çerçeve Belirlenen plitika ve stratejiler, bu dğrultuda yapılan çalışmalar ve rtaya knan uygulamalar ile söz knusu alanlarda sağlanan gelişmeler hem plitika belirleyiciler, hem de uygulayıcılar açısından izlenmesi, incelenmesi ve irdelenmesi gereken bir sürecin parçalarıdır. Bu bağlamda, plitika belirlemeden kullanıma sunulan hizmete kadar tüm sürecin ölçümü; başarı ve başarısızlıkların belirlenmesi, yapılan yatırımlara karşılık kazanımların hesaplanabilmesi, hizmet sunumunda kalitenin ve vatandaş memnuniyetinin sağlanması açılarından önem arz etmektedir. Akıllı kentler kavramı, kentin işleyişi bağlamında sunulan tüm elektrnik ya da BİT ile desteklenmiş hizmetler ile birlikte bu tür hizmetlerden yarar sağlayanların dönüşümünü ve hizmetlerin kullanımından elde edilen yararı da içermekte, bu durumda akıllı kentlerin ölçülmesi çk yönlü bir sürece işaret etmektedir. 39

50 4.7.Ölçümleme Metdljisi Akıllı kentler hem sunum hem de talep açısından ölçümü gerektirmektedir. Bu bağlamda genel çerçevesi rtaya knacak lursa ilk akla gelen yerel yönetimler tarafından vatandaş daklı veya arka fis entegrasynunu hedefleyen elektrnik hizmetlerin sunum düzeyidir. Ülke genelinde yerel yönetimlerde bu tür hizmetleri geliştirme, iş süreçlerini elektrnik rtama aktarma, kent yönetiminde BİT lanaklarından yararlanarak verimlilik ve etkinlik yaratma gibi amaçlarla yerel yönetimlerin yaptıkları çalışmalara ilişkin ülke genelinde genel eğilimlerin rtaya knması önem arz etmektedir. TÜİK tarafından Mayıs Ağusts 2005 döneminde yapılan yerel yönetimlerde kent bilgi sistemi Uygulamaları anketi benzer bir yaklaşımla sadece kent bilgi sistemi faaliyetlerini rtaya kymak üzere yapılmış bir çalışmadır. Bu şekilde knunun yerel yönetimler tarafından arz byutu rtaya knabilecektir. Bu bölümde ele alınan dört ölçümleme yaklaşımı akıllı kentlerin luşum ve işleme sürecini farklı byutlarıyla incelemektedir. Diğer taraftan ölçümün yapılacağı alanlar larak aşağıdaki başlıklar sıralanabilir: Bilgi sistemleri altyapısı yatırım büyüklüğü, Arka fis entegrasynu, Bilgi sistemlerinde standartların kullanımı, Elektrnik hizmetlerin nicelik ve nitelik itibarıyla ölçülmesi, Bilgi sistemlerinin iş süreçlerine entegrasynu, Yerel demkrasi ve yönetişim, Bilgi sistemi kullanımından elde edilen eknmik ve ssyal yarar. 40

51 4.8. Nasıl Bir Ölçümleme Yöntemi Ortaya Knabilir? Aşağıda yer alan şekiller akıllı kentler başlığında yapılacak ölçümlemenin çerçevesini luşturmaktadır. Ölçümleme 1. Ölçümlemeye neden ihtiyaç duyulur? 2. Ölçümleme herkes tarafından istenir mi? 3. Ölçümlemede ileriye bakmak (gelecek) Finansman ihtiyacı 4. Ölçümlemede geriye bakmak (geçmiş) Harcama yerini buldu mu? Ne Ölçülecek? 4.9. Önerilen Metdlji İçin Gereksinimler ve Kritik Faktörler 41