KENTSEL YEŞİL ALAN FONKSİYONLARI DÜZLEMİNDE ANTALYA KENTİ YEŞİL ALANLARINA BİR BAKIŞ

Transkript

1 KENTSEL YEŞİL ALAN FONKSİYONLARI DÜZLEMİNDE ANTALYA KENTİ YEŞİL ALANLARINA BİR BAKIŞ Veli ORTAÇEŞME*, Emrah YILDIRIM* ve Ebru MANAVOĞLU* *Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Antalya ÖZET Bu çalışmada, Antalya kentindeki aktif yeşil alanların mevcut durumu Büyükşehir ve alt belediyeler olan Muratpaşa, Kepez ve Konyaaltı belediyeleri düzeyinde araştırılmış ve mevcut yeşil alanların kendilerinden beklenen işlevleri ne ölçüde gerçekleştirdiği tartışılmıştır. Çalışmada kent genelinde 393 aktif yeşil alanın varolduğu ve kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarının 4.4 m 2 olduğu saptanmıştır. Saptanan yeşil alanların alt belediyelerde ve Antalya kenti genelinde düzenli bir dağılım göstermedikleri; yüzey alanı bakımından genellikle yeterli olmadıkları; çeşitli altyapı ve donatım sorunları olduğu görülmüştür. Çalışmada mevcut sorunların imar planı yapımı sürecinde bir yeşil alan sistem yaklaşımı gözetilmemesinden kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Antalya, Yeşil Alan, Planlama AN EVALUATION OF GREEN SPACES IN ANTALYA CITY IN TERMS OF URBAN GREEN SPACES FUNCTIONS ABSTRACT In this study, existing active green spaces of Antalya city were investigated at Metropolitan municipality and sub-municipalities, namely Muratpasa, Kepez and Konyaalti, levels and the expected functions of them were discussed. A total of 393 active green spaces representing 4.4 m 2 green spaces per capita at metropolitan level were determined. It was found that the distribution of existing green spaces in urban texture was not homogenous; that they did not have enough surface area to meet the public needs and that they had various infrastructure and superstructure problems. It was concluded that existing problems were due to the fact that there was no green spaces system approach followed when preparing urban structural plans for Antalya city. Key words: Antalya, Green Space, Planning

2 1. GİRİŞ Kentlerin gerçek anlamda ortaya çıkışı Sanayi Devrimi yle birlikte başlamıştır lerde şehirlerde yaşayan insan sayısı, dünya nüfusunun yalnızca % 5-10 u kadarken bu oran 2001 de %50 ye çıkmıştır ve 2025 te tüm nüfusun 2/3 üne ulaşacağı varsayılmaktadır [1]. Türkiye'de de dünyadakine benzer gelişmeler gözlenmektedir. Özellikle 1950'lerden sonra kentlere göç hız kazanmıştır yılında kentlerde yaşayanların oranı % 25 iken, 2000 yılında bu oran % 65'e yükselmiştir [2]. Hızlı kentleşmenin sonucu olarak, kentlerde bir dizi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında düzensiz yapılaşma ilk planda yer almaktadır. Dolayısıyla yaşanabilir, sürdürülebilir, kaliteli kentsel habitatlar/mekanların belirli bir düzende veya planda gerçekleştirilmesi gün geçtikçe güçleşmektedir. Ekosistemin ve çevre sağlığının korunması açısından önemli bir yer tutan yeşil alanlar, kentlerde insan yaşamı ve gereksinimleri açısından bir çok işlevi yerine getirmektedir. Kentlerin fiziksel yönden dengesini sağlama, kent gelişimini sınırlandırma, kente mikroklimatik özellikler kazandırma, rekreasyon olanakları sağlama, kent estetiğini zenginleştirme bu işlevlerden bazılarıdır [3]. Bu özellikleri nedeniyle açık ve yeşil alanlar kent planlamanın önemli unsurlarıdır. Hızlı kentleşmeyle birlikte yerleşmelerdeki değişim ve gelişim, nüfus yoğunluğunu arttırmış bu gelişim süreci ekolojik düzenin değişmesine, işlevsel alanlar ve doğa arasındaki dengenin bozulmasına yol açmıştır. Bu nedenle kentsel alan içindeki yeşil mekanların önemi daha da artmıştır. Ülkemizde kent planlama sürecini yönlendiren yasal mevzuat, imar planları ve imar yönetmelikleridir. Bu yasa ve yönetmeliklerde yeşil alanlara yönelik yaklaşım, kişi başına belirli büyüklükte yeşil alanın sağlanmasıdır yılında çıkarılan 6785 Sayılı İmar Kanunu'nun tarih ve 1605 sayılı yasa ile değişik 25. maddesine göre, planlamaya esas alınan nüfus başına yeşil alan miktarı en az 7 m 2 dir yılında çıkarılan ve halen yürürlükte olan 3194 Sayılı İmar Kanunu nda da bu standart korunmuştur. En son olarak 2 Eylül 1999'da çıkarılan bir yönetmelikle, kentsel ortamlarda kişi başına sağlanması gereken aktif yeşil alan miktarı 10 m 2 'ye çıkarılmıştır. Antalya, son iki nüfus sayımı sonuçlarına göre, ülkemizde nüfusu en fazla artan il konumundadır. Bu nüfus artışında gerek iç, gerekse dış göçlerin önemli payı vardır yılı sayım sonuçlarına göre Antalya kentinin nüfusu i aşmıştır yılında kent nüfusunun olduğu göz önüne alınırsa, yılları arasındaki 20 yıllık dönemde kent nüfusunun yaklaşık 3,5 kat arttığı görülebilir. Buna ek olarak, Antalya nın ülkemizin en önemli turizm yöresi olması nedeniyle önemli bir turist nüfus da söz konusu olmaktadır. Türkiye ye gelen turistlerin yaklaşık üçte biri Antalya yı tercih etmektedir yılında gelen turist sayısı civarında iken, 2004 yılında bu sayı e yükselmiştir. Bu rakamlar da 10 yılda yine yaklaşık 3.5 kat bir artışa karşılık gelmektedir. Bu yönüyle turizmden kaynaklanan bir mevsimsel nüfus artışı da söz konusudur. Kentteki bu hızlı nüfus artışı bir çok sorunu beraberinde getirmiştir. Yeşil alan sorunları da bunlardan birisidir. Ancak, Antalya, ülkemizin en önemli turizm merkezlerinden biri ve uluslararası nitelikte işlevler yüklenebilecek önemli bir büyük şehridir. Kentin barındırdığı çağdaş fonksiyonlar arasında iyi planlanmış ve düzenlenmiş yeşil alanların olması önem taşımaktadır.

3 2. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırma alanı, Antalya Büyükşehir sınırlarıdır. Çalışmanın ilk aşamasında, Antalya kenti imar planları ve bu planlara ilişkin açıklama raporları incelenerek, planlarda öngörülen yeşil alan miktarları belirlenmeye çalışılmıştır. İkinci aşamada, Büyükşehir ve alt belediyelerin (Muratpaşa, Kepez, Konyaaltı) her birinin yetki alanında yer alan aktif yeşil alanların sayıları, büyüklükleri, nitelikleri, bulundukları mahalleler ve diğer özellikleri ile ilgili bilgiler sağlanmış, kentteki mevcut yeşil alanların profili çıkarılmıştır. Çalışmanın son aşamasında, elde edilen veriler analiz edilmiş, varılan sonuçlar, imar mevzuatımızda yer alan yeşil alanlara ilişkin öngörüler, dünyadaki uygulamalar ve yapılan bilimsel çalışmalar ışığında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda, Antalya kentindeki yeşil alanların, kendilerinden beklenen işlevleri sağlamada yeterli olup-olmadıkları tartışılmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Antalya Kenti nin İdari Yapısı ve Nüfusu Antalya kenti, Akdeniz Bölgesi nde yer alan Antalya ilinin güneyinde bir yerleşmedir yılında Büyükşehir statüsüne geçen Antalya kenti, Muratpaşa, Kepez ve Konyaaltı olmak üzere 3 alt belediyeye ayrılmıştır tarihinde yasallaşan 5216 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu ile Antalya Büyükşehir nin sınırları yeniden belirlenmiştir. Büyükşehir belediyesinin mücavir alan sınırında yer alan batıda Beldibi, Doyran; kuzeyde Düzlerçamı, Yeşilbayır, Yeniköy (Döşemealtı), Çığlık; doğuda Varsak, Pınarlı, Aksu, Çalkaya, Yurtpınar belediyeleri ile 17 köy anakente dahil olmuştur (Şekil 1). KIZILLI ÇIĞLIK BAŞKÖY ÇIPLAKLI DÖŞEMEALTI KİRİŞÇİLER OCAKBAŞI TOPALLI KURŞUNLU TOPALLI YURTPINAR DÜZLERÇAMI YEŞİLBAYIR DUACI VARLIK GAZİLER FETTAHLI PINARLI AKSU AŞAĞIKARAMAN KEPEZ DOYRAN ÇALKARA BOZTEPE GEYİKBAYIRI ÇAĞLARCA KARATEPEBAHTILI KONYAALTI MURATPAŞA KARAÇALI KUNDU KEMERAĞZI KUMKÖY HACISEKİLER AKDENİZ HİSARÇANDIR BELDİBİ K LEJANT BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE MÜCAVİR ALAN SINIRI ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ESKİ SINIRI ORMAN KÖYÜ SINIRI metre Şekil 1. Antalya Büyükşehir ne bağlı alt belediyeler [4]

4 1990 ve 2000 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre, Antalya ülkemizin nüfusu en hızlı artan kenti konumundadır. Çizelge 1 den görüleceği üzere, kentin nüfusu sürekli artış göstermektedir. Özellikle 1980 yılından itibaren bir nüfus sıçraması söz konusudur. Antalya nın dönemi nüfus artış hızı binde 44,13 tür. Bu hızın yılları arasında aynı şekilde devam ettiği varsayılırsa, kent nüfusunun 2005 yılında e ulaştığı sonucuna varılabilir. Çizelge 1. Antalya kenti nüfusunun gelişimi [5] Sayım Yılı Nüfus Artış Oranı (binde) , , , , , , , , , , ,13 ) Yıllık binde 44,13 arttığı varsayımına dayanan projeksiyondur. Araştırmaya konu olan üç alt belediyenin 2000 yılı nüfusları ve 2005 yılı nüfus projeksiyonları Çizelge 2 de, yüzölçümleri Çizelge 3 te verilmiştir. Buna göre Muratpaşa ve Kepez belediyeleri gerek nüfus ve gerekse yüzölçümü bakımından, Konyaaltı belediyesine oranla daha büyük belediyeler konumundadır. Çizelge 2. Muratpaşa, Kepez ve Konyaaltı Belediyelerinin Nüfusları [5] Alt belediye Nüfus (2000) Nüfus (2005)* Muratpaşa * Kepez * Konyaaltı * ) Yıllık binde 44,13 arttığı varsayımına dayanan projeksiyondur. Çizelge 3. Muratpaşa, Kepez ve Konyaaltı Belediyelerinin Yüzölçümleri [6]. Belediye Adı Belediye Alanı (ha) Mücavir Alan (ha) Toplam Alan (ha) Muratpaşa Kepez Konyaaltı Oran (%) Toplam

5 3.2. Antalya Kenti nin Planlama Sürecinde Yeşil Alanlar Bugüne kadar kentle ilgili 3 imar planı yapılmıştır. Bunlar 1956 yılında hazırlanan ilk imar planı; 1973 yılında hazırlanan ikinci imar planı ve son olarak da 1995 yılında hazırlanan ve halen uygulama aşamasında olan imar planıdır. İlk iki imar planının öngördüğü yeşil alan miktarlarına ilişkin bilgilere ulaşılamamıştır. Ancak, UTTA Ltd. tarafından hazırlanan 1995 Planına ilişkin veriler mevcuttur. UTTA (1996) Nazım İmar Planı Ek Açıklama Raporu'nda Antalya kentinin 1517 hektar bir yeşil alan varlığına sahip olduğunu ifade etmektedir. UTTA hazırladığı planla 2015 yılına kadar bu miktarı 3125 hektara yükseltmeyi hedeflemiştir [7]. Antalya Büyükşehir nin 2015 yılı nüfusu yine UTTA tarafından olarak tahmin edildiğinden, 2015 yılı itibariyle hedeflenen yeşil alan miktarının kişi başına 18,8 m 2 olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu miktarın ne kadarının aktif, ne kadarının pasif yeşil alan olduğu konusunda bir açıklık bulunmamaktadır Antalya Kenti nin Aktif Yeşil Alan Varlığı 3194 sayılı İmar Kanunu nun tarihinde çıkarılan yönetmeliğinde aktif yeşil alan park, çocuk bahçesi ve oyun alanları olarak tanımlanmaktadır. Antalya Büyükşehir nin tarihli İmar Yönetmeliğindeki ise toplumun yararlanması için ayrılan kent ve bölge parkları (dinlenme alanları), çay bahçeleri, çocuk bahçeleri, oyun alanları (semt spor sahaları), mesire alanları (piknik ve eğlence alanları), özel işlevlere ayrılmış yeşil alanlar (fuar, lunapark, festival alanları, hayvanat ve botanik bahçeleri, kültür park) gibi alanlar aktif yeşil alan olarak nitelendirilmiştir. Bu tanımlamalar çerçevesinde, Antalya kentinin aktif yeşil alan varlığının belirlenmesine yönelik ilk çalışma Ortaçeşme ve ark. (2000) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. Antalya Kenti Aktif Yeşil Alanlarına İlişkin Veriler [8]. Muratpaşa Kepez Konyaaltı Büyükşehir geneli Aktif yeşil alan sayısı Aktif yeşil alan yüzeyi (m²) yılı nüfusu * * * * Kişi başına düşen aktif yeşil alan (m²) Mahalle sayısı Yeşil alana sahip mahalle sayısı Yeşil alana sahip mahalle oranı (%) *) Projeksiyondur. Çalışmadan elde edilen sonuçlar, Antalya Büyükşehir genelinde 200 adet aktif yeşil alanın bulunduğunu göstermiştir. Bu yeşil alanların temsil ettiği toplam yüzey, m 2 yi aşmaktadır. Kentteki yeşil alanların sahip olduğu bu toplam yüzeyin, kentin 1999 yılı itibariyle tahmini nüfusu olan 'a bölünmesiyle, Büyükşehir genelinde kişi başına 3.1 m 2 aktif yeşil alanın düştüğü hesaplanmıştır.

6 Antalya kentindeki yeşil alanların mahallelere göre dağılımına bakıldığında, toplam 131 mahalleden 77'sinde, bir başka deyişle % 59'unda, bir aktif yeşil alanın bulunduğu saptanmıştır. Bu mahallelerde yer alan yeşil alanlar tiplerine göre değerlendirildiğinde, 200 aktif yeşil alanın 11 tanesinin (% 5,5) kent ya da bölge parkı niteliğinde olduğu ve dolayısıyla Antalya kenti ya da Batı Akdeniz Bölgesi ölçeğinde önem taşıdığı; geri kalanının ise mahalle ölçeğinde önem taşıyan yeşil alanlar olduğu görülmektedir. Büyüklükleri 3000 m 2 ile m 2 arasında değişen kent ve bölge parklarının toplam alanı m 2 olarak hesaplanmıştır. Bu miktar Antalya'daki toplam aktif yeşil alan yüzeyinin % 73,6'sına karşılık gelmiştir. Büyüklükleri 100 m 2 ile m 2 arasında değişen mahalle parklarının temsil ettikleri yüzey m 2 (%26,4), ortalama büyüklükleri m 2 olarak hesaplanmıştır verilerine göre, yeşil alan sayısı bakımından 91 adet ile Kepez belediyesinin ilk sırayı almış, onu 84 adet ile Muratpaşa ve 25 adet ile Konyaaltı Belediyelerinin izlemiştir. Toplam aktif yeşil alan yüzeyi bakımından, Muratpaşa nin ilk sırada yer aldığı ( m 2 ), onu Kepez belediyesinin izlediği ( m 2 ) saptanmıştır. Kişi başına düşen aktif yeşil miktarının alt belediyelerde birbirine yakın olduğu saptanmıştır. Bu rakam Muratpaşa 'nde 3.2 m 2, Konyaaltı 'nde 3 m 2 ve Kepez 'nde ise 2.9 m 2 olarak saptanmıştır. Yeşil alanların belediye sınırları içindeki mahallelere dağılımı yönünden Kepez ilk sırayı almaktadır. Bu belediyedeki mahallelerin % 72'sinde en az bir adet aktif yeşil alan saptanmıştır. Kepez ni % 51 ile Muratpaşa ve % 45 ile Konyaaltı izlemiştir yılı itibariyle Antalya kentindeki aktif yeşil alanlara ilişkin sayısal veriler Çizelge 5 te verilmiştir. Çizelge 5. Antalya Kentinde Mevcut Aktif Yeşil Alanlara İlişkin Veriler [9]. Muratpaşa Kepez Konyaaltı Büyükşehir geneli Aktif yeşil alan sayısı Aktif yeşil alan yüzeyi (m²) yılı nüfusu * * * Kişi başına düşen aktif yeşil alan (m²) Mahalle sayısı Yeşil alana sahip mahalle sayısı Yeşil alana sahip mahalle oranı (%) *) Projeksiyondur. Mevcut durumda, Antalya Büyükşehir genelinde 391 adet aktif yeşil alan bulunmaktadır. Bu yeşil alanların temsil ettiği toplam yüzey m 2 ye yakındır. Kentteki yeşil alanların sahip olduğu bu toplam yüzey, kentin 2005 yılı tahmini nüfusuna bölündüğünde, Büyükşehir genelinde kişi başına 4.4 m 2 aktif yeşil alanın düştüğü görülmektedir. Mevcut yeşil alanların mahallelere dağılımına bakıldığında, 131 mahalleden 91'sinde, bir başka deyişle % 69'unda, en az bir aktif yeşil alanın olduğu görülmektedir. Mevcut durumda yeşil alan sayısı bakımından 171 adet ile Muratpaşa ilk sırada yer almaktadır. Kepez belediyesinin 164, Konyaaltı nin 56 adet yeşil alanı

7 bulunmaktadır. Toplam aktif yeşil alan yüzeyi bakımından ise Kepez belediyesi ilk sırada yer almaktadır ( m 2 ). Kişi başına düşen aktif yeşil miktarları alt belediyelerde oldukça farklılık göstermektedir. Bu rakam Muratpaşa 'nde 3.0 m 2 iken, Konyaaltı 'nde 6.3 m 2, Kepez 'nde ise 5.7 m 2 dir. Yeşil alanların belediye sınırları içindeki mahallelere dengeli dağılımı yönünden Kepez ilk sırayı almaktadır. Bu belediyedeki mahallelerin % 82'sinde en az bir adet aktif yeşil alan saptanmıştır. Kepez ni % 63 ile Muratpaşa, % 58 ile Konyaaltı izlemektedir ve 2005 yılı verileri karşılaştırıldığında, son beş yılda Antalya kentindeki aktif yeşil alan sayısının ve yüzeyinin hemen hemen iki katına yükseldiği görülmektedir. Kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarında da önemli bir artış sağlanmıştır. Özellikle Konyaaltı ve Kepez belediyeleri kendi yetki alanlarında kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarını iki kat arttırmışlardır. Yeşil alana sahip mahalle sayılarında da bir artış görülmektedir. Ancak, gerek Antalya genelinde, gerekse alt belediyeler düzeyinde henüz mevcut yasanın öngördüğü kişi başına 10 m 2 standardına ulaşılamamıştır Kentsel Yeşil Alanların Fonksiyonları ve Antalya Kenti Yeşil Alanları Çağımızın kentleşme olgusu, sınırlı yerleşme alanları içerisinde aşırı nüfus ve yapı yoğunluğu yaratırken, ileri teknoloji de topoğrafik özelliklerin değişmesine; su, toprak ve bitkiler arasındaki doğal dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Büyük yerleşme alanlarında atmosferdeki duman, gaz ve tozlar önemli sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Gürültü gibi diğer etmenler de önemli psikolojik sorunlara yol açabilmektedir. Kısaca, modern yaşamın ve kentsel çevrenin yarattığı ortam, insanlar üzerinde fiziksel ve ruhsal yönden olumsuzluklara neden olmaktadır. Yeşil alanların insan sağlığı ve yaşama mekanı arasında kurulacak organik bağda önemli işlevleri bulunmaktadır. Bu işlevler ekolojik ve fiziksel işlevler olarak iki gruba ayrılabilir: Ekolojik İşlevler a. Mikroklima oluşturma Yeşil alanlar yapay kitlelerin absorbe ettiği sıcaklığı azaltır. Avusturya'da yapılan araştırmalarda, yol ağaçlarının havayı 3-4 o C serinlettiği saptanmıştır. Diğer bazı araştırmalara göre ise, yeşil alanlar kentin kapalı alanlarına göre kışın 1,8 o C daha sıcak, yazın ise 3,6 o C daha serindir. b. Havanın nemini düzenleme Bitkiler transpirasyon yolu ile havaya su buharı vermektedirler. Örneğin; bir Kayın (Fagus sp.) ağacı, günde buhar halinde 500 lt., Huş (Betula sp.) ağacı ise 300 lt. su vererek havanın nemini artırmaktadırlar. Bir ağaç 500 lt. suyu buharlaştırabilmek için çevreden yaklaşık Kcal. ısı almakta, dolayısıyla aynı zamanda havayı serinletmektedir. c. Havayı zararlı gaz ve tozlardan temizleme Yeşil alanlar kentlerin "akciğeri" işlevini görür ve havayı kirleten çeşitli zararlı toz ve gazları emerek veya tutarak temizlerler. Bitkiler fotosentez yaparlarken havadaki zararlı

8 karbondioksiti (CO 2 ) emer ve onun yerine atmosfere oksijen (O 2 ) bırakırlar. Yaşlı bir Kayın (Fagus sp.) ağacının bir saatte 2350 gr. CO 2 absorbe ettiği saptanmıştır ki, bu miktar 10 evden havaya verilen CO 2 hacmine eşdeğerdir. Aynı sürede bu ağaç 1710 gr. O 2 vermektedir. Yeşil alanların atmosferdeki tozları tutma yönünden de önemli işlevleri bulunmaktadır. Örneğin; araç trafiğini yaya trafiğinden ayıran 1 mt. yüksekliğinde bir yeşil çitin, tozları ve eksozla yayılan Kurşun (Pb) miktarını yarıya indirdiği saptanmıştır. d. Gürültüyü azaltma Bitkiler oluşturdukları yeşil kitleler yoluyla çeşitli kaynaklardan gelen gürültüyü emerek, insan ve çevre üzerindeki olumsuz etkisini azaltırlar veya giderirler. Fiziksel İşlevler a. Değişik kentsel kullanımlar arasında tampon görevi Kentin fiziksel yapısını oluşturan açık alanlarla birlikte, değişik alan kullanım biçimlerini birbirinden ayırır ve onlar arasında organik bir bağ kurarlar. Aynı zamanda yeşil kuşaklar halinde kent gelişimini denetleyebilirler. b. Kente estetik değer kazandırma Yeşil alanlar, kentin mimari kuruluğunu giderirler. Kentin yapay ve cansız öğeleri ile kontrast oluşturarak; hareketli, renkli ve ışıklı görünümleri, mevsimlere bağlı renk özellikleri ile kent peyzajını estetik yönden zenginleştirirler. c. Rekreasyon olanakları sağlama Yeşil alanlar halkın aktif ve pasif rekreasyon gereksinmelerini karşılayarak, onların fiziksel ve ruhsal sağlığını olumlu yönde etkilerler. d. Toplumsal dayanışmayı artırma Kent halkının bir araya gelmesine olanak veren yeşil alanlar, toplumsal yaşantı ve dayanışmayı artırırlar. e. Doğa bilincinin gelişmesine katkıda bulunma Kent ekosisteminde doğayı temsil eden yeşil alanlar, her yaştaki insanın flora ve fauna ile karşılaşmasına ve bu şekilde doğa sevgisinin ve bilincinin artmasına katkıda bulunurlar.yeşil alanların bu ve benzeri işlevleri tam olarak yerine getirebilmeleri için gerek kentlerin imar planlarının hazırlanması aşamasında, gerekse imar planında yer verilen yeşil alanların tasarımı ve uygulanması aşamasında belirli ilkelerin gözetilmesi gerekmektedir. İmar planlama aşaması, bir kentin sağlıklı yapılanması bakımından ilk ve en önemli aşamadır. Bu aşamada, dünyada bir çok örneği görülen yeşil alan sistem uygulamalarından yararlanılması ve kentin kendine özgü nitelikleri de göz önünde bulundurularak bir yeşil alan sistemi geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Planlama aşamasında en önemli konular bireysel yeşil alanların yeterli büyüklükte tasarlanması, öngörülen yeşil alanların

9 kent dokusunda düzenli dağılımının sağlanması, planlanan yeşil alanların yeşil koridorlarla birbirine bağlanarak, kente organik bir doku kazandırılmasıdır. Tasarım ve uygulama aşamalarında ise estetik ve fonksiyonel tasarım ilkelerinin gözetilmesi; gerekli tüm alt ve üstyapıların sağlanması; donatı malzemelerinde kalite ve çeşitliliğin sağlanması önemli konular olarak göz önüne alınmalıdır. Antalya kenti yeşil alanları, kentsel yeşil alan fonksiyonları bakımından değerlendirildiğinde gerek planlamadan, gerekse tasarım ve uygulamadan kaynaklanan bazı eksikliklerinin olduğu göze çarpmaktadır. Planlamadan kaynaklanan en önemli sorun, kentin hazırlanan imar planlarının hiç birinde bir yeşil alan sistem öngörüsünde bulunulmamış olmasıdır. Bu durum diğer tüm konularda da sorunlara yol açan temel bir eksikliktir. Halbuki kentsel yeşil alan sistemleri 19 yy. da geliştirilmiş ve 20. yy da bir çok Avrupa kentinde uygulanmış sistemlerdir. Antalya kentinin 20. yy ın ikinci yarısında hazırlanan imar planlarının hiç birinde bir yeşil alan sistem öngörüsünde bulunulmaması, önemli bir planlama eksikliği olarak değerlendirilebilir. Antalya kentinin imar planlama sürecinde, ülkemizin diğer kentlerinde de görülen hatalı bir yeşil alan belirleme politikası izlendiği anlaşılmaktadır. Bu yaklaşım, yapı adası olarak kullanıma uygun olmayan, informal, küçük yüzeyli arazi parçalarının ve hazineye ya da vakıflara ait arazilerin yeşil alan olarak belirlenmesidir. Bu tip birbirinden izole, kent dokusunda dengeli dağılmamış yeşil alanların kendilerinden beklenilen işlevleri yerine getirmeleri olası değildir. Uygulamadan kaynaklanan sorunlar ise yeşil alan tasarımlarına gerekli önemin verilmemesi; tasarımda estetik ve fonksiyonel ilkelerin yeterince göz önüne alınmaması; yeşil alanların yeterli altyapı ve üstyapıya sahip olmaması; donatı elemanlarındaki kalite ve çeşitlilik sorunlarıdır. Uygulanacak yeşil alanların seçiminde de ilgili belediyeler tarafından bir denge gözetilmediği anlaşılmaktadır. Nitekim halihazırda Antalya nın bazı mahallelerinde bir çok yeşil alan bulunurken, 40 mahallede hiç yeşil alan bulunmamaktadır. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Kent nüfusunun hızlı artışı ülkemizde bir çok kentsel sorunlara yol açmaktadır. Kentlere olan iç göçlerin devam ediyor olması ve nüfus artış hızının yüksek seyretmesi nedeniyle, sorunlar özellikle büyük şehirlerde artarak devam etmektedir. Kentlerimizde yeterli miktar ve kalitede yeşil alanların olması, çevre ve yaşam kalitesi açısından önem taşımaktadır. Bu anlamda ülkemizdeki kentlerin iyi bir durumda olduğunu söylemek güçtür. Yeşil alanlar, yeşil yollar, doğal vadiler, akarsular, ağaçlandırılmış cadde ve bulvarlar ve diğer doğrusal hatların bir sistem halinde birbirine bağlandığı bir yeşil alan sisteminin oluşturulması, kentsel yeşil alan planlamasında önemli bir amaçtır. Bir çok bilim adamı ve araştırmacı yeşil alanların kentsel çevrelere katkıları konusunda değerli araştırmalar yapmışlardır [10,11,12,13] ve bir çok ülkede iyi uygulamalar bulunmaktadır. Ülkemizde ise, yeşil alan sistem uygulamaları birkaç kentimiz için (örn; Ankara) geliştirilen, kentin gelişimini sınırlandırmayı amaçlayan yeşil kuşak çalışmaları ile sınırlı kalmıştır. Antalya kenti yeşil alanlarını konu alan bu çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, kentin ülkemizdeki diğer kentlere benzer yeşil alan sorunlarına sahip olduğunu göstermiştir. Kişi

10 başına düşen yeşil alan miktarı (4.4 m 2 ) yeterli değildir. Mevcut yasaya göre bu miktarın en az 10 m 2 olması gerekmektedir. Ancak, ülkemizin diğer kentleri ile karşılaştırıldığında, Antalya nın yine de daha iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Çünkü, Ankara, İstanbul ve İzmir gibi ülkemizin en önemli kentlerinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 2-3 m 2 arasındadır. Antalya kentindeki mevcut yeşil alanların kent içindeki dağılımlarının dengeli olmadığı araştırmadan çıkan bir diğer sonuçtur. Mevcut 131 mahalleden 40 ında hiç yeşil alanın bulunmadığı saptanmıştır. Bu durum planlamadan kaynaklanabileceği gibi, uygulamadan da kaynaklanabilen bir sorundur. Ancak sonuçta, kent halkına yeşil alanlardan yararlanma bakımından fırsat eşitliği sağlanamadığını göstermektedir. Çalışmadan elde edilen önemli sonuçlardan biri de Antalya kentinde bir yeşil alan sistemi kurgusunun bulunmayışıdır. Yapılan imar planlarında yeşil alanlara ilişkin kararlar alınırken, bir yeşil alan sisteminin oluşturulması amaçlanmamıştır. Yürürlükteki imar mevzuatında bunu zorlayıcı bir madde de bulunmamaktadır. Ülkemizdeki diğer kent planlama çalışmalarında olduğu gibi, belediye, vakıf ve kamuya ait araziler ile üzerine yapı adası oturtmanın mümkün olmadığı arazi parçaları yeşil alan olarak ayrılmıştır. Bu yaklaşım sonucunda, genel olarak birbiriyle bağlantısız, alan bakımından yetersiz, donatım yönünden fakir, dolayısıyla kendilerinden beklenen fonksiyonu gerçekleştirmekten uzak yeşil alanlar ortaya çıkmıştır. Antalya üstlendiği işlevleri bakımından bir "Dünya Kenti" olmaya adaydır. Ancak, bu niteliğe sahip olmanın koşullarından biri de çağdaş fonksiyonları barındıran bir yeşil alan sistemine sahip olmaktır. Nitekim bugün birer dünya kenti olarak kabul edilen Brüksel de kişi başına 29 m 2, Viyana'da 25 m 2, Lahey'de 20 m 2, Münih'te 16 m 2 aktif yeşil alan düşmektedir. Bu kentlerde yer alan yeşil alanlar turistlerin de en fazla ziyaret ettiği alanlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle Antalya kentindeki yeşil alan yaklaşımlarının yeniden gözden geçirilmesine ve gelecekteki imar planlarının yapımında ya da mevcut planların revizyonunda yeşil alanlar bakımından yeni açılımlara gereksinim bulunmaktadır. Bu konuda kent yöneticileri, kent plancıları, mimarlar, peyzaj mimarları, inşaat mühendisleri başta olmak üzere konuyla ilgili meslek mensuplarına, sivil toplum örgütlerine ve tüm kesimlere sorumluluklar düşmektedir. KAYNAKÇA [1] C. Acar, ve D. Sarı, 2005, Kentsel Biyoçeşitlilik ve Peyzaj Planlama, [2] DİE, 2000, Türkiye İstatistik Yıllığı. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara. [3] Y. Öztan, 1968, Ankara Kenti ve Çevresi Yeşil Alan Saha Sisteminin Peyzaj Mimarisi Prensipleri Yönünden Etüd ve Tayini, A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları no: 344, Ankara. [4] E. Manavoğlu, 2005, Konyaaltı Kentsel Alanında bir Yeşil Alan Sistem Önerisi Geliştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya, 163 s. [5] DİE, 2002, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri; Antalya, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü., Ankara, 211 s.

11 [6] DAMPO, 2004, Antalya Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Planlama Raporu 1:50.000, Antalya Büyükşehir İmar İşleri Daire Başkanlığı Nazım Plan Bürosu, Antalya. [7] UTTA, 1996, Antalya Büyükşehir Nazım İmar Planı-1/5000 Açıklama Ek Raporu, UTTA Planlama, Projelendirme ve Danışmanlık Ltd. Şti.,Ankara, 11 s. [8] V. Ortaçeşme, O. Karagüzel, M. Atik, M.S. Sayan, 2000, Antalya Kentinin Aktif Yeşil Alan Varlığı Üzerinde Bir Araştırma, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(1): [9] V. Ortacesme, 2005, Planning, Legislation and Implementation Problems of Green Spaces in the Case of Antalya City, Turkey, AESOP 05 Congress (12-17 July 2005). Vienna, Austria. [10] S. Nyhuus, 1992, Green Structure Planning of Norwegian Cities, Proceedings of Eco City 2 Conference (April 1992), Australia, 14 pp. [11] J. Ahern, 1995, Greenways as a Planning Strategy, Landscape and Urban Planning 33 (1995): [12] R.M. Searns, 1995, The Evoluation of Greenways as an Adaptive Urban Landscape Form, Landscape and Urban Planning 33 (1995): [13] M.B. Jensen, B. Persson, S. Guldager, U. Reeln, K. Nilsson, 2000, Green Structure and Sustainability - Developing a Tool for Local Planning, Landscape and Urban Planning, 52 (2000):