Ne Derece Uzak ve Derin?

Transkript

1 AB ve Güney Kafkasya: Ne Derece Uzak ve Derin? Amanda Paul, Avrupa Siyaset Merkezi (EPC) Uzmanı Güney Kafkasya ile yakın ilişki kurmak, özellikle ilk zamanlarda AB için tartışmalı bir konuydu. Kimi üye ülkeler, on yıllardır Rusya Federasyonu nun etkisi altında kalmış olan ve birçok problemle birlikte ciddi manada güvenlik problemi yaşayan bir bölgeye girmek hususunda oldukça ilgisizlerdi. Buna rağmen, geçtiğimiz on yıl boyunca AB yavaş adımlarla fakat kararlılıkla Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile daha yakın ekonomik ve politik bağlar kurmak suretiyle bölgeyle olan ilişkisini artırdı. Güvenlik hususundaki hassas durum ve bunun AB ye olası tesiri konusunda kaygılar sürmekteyken, Hazar enerji kaynaklarından istifade edilmesi, AB nin mevcut ilişkinin geliştirilmesi 20 yılı aşkın süredir Güney Kafkasya ülkelerinin geçiş sürecinde olduğu söylenemez. Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan işlevsel ve bağımsız devlet yapılanmalarını tamamlamışlardır. yönünde motivasyon kaynağı olmuştur. Ancak AB daha istikrarlı, güvenli ve müreffeh bir komşuluk arzusu içinde olduğunu dile getirirken, bu hedefe ulaşmak için ne derece hazırlıklı olduğu hususu belirsizliğini korumaktadır. Güney Kafkasya, mükemmel bir kültürel çeşitlilik, kıtalararası bir köprü ve Doğu- Batı, Kuzey-Güney Avrasya arasında yüzlerce yıllık enerji ve nakliye güzergâhı olan bir bölgedir. Sovyetler Birliği nin dağılması sonrasındaki süreçte bölge, çalkantılı bir dönemden geçmiştir. Diğer Sovyet Sonrası cumhuriyetleri gibi, Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan zor bir politik ve ekonomik geçiş dönemi yaşamışlardır. Bu durum 90 lı yılların başında patlak veren korkunç çatışmaların sonuçları ile artmış ve bu çatışmalar ciddi anlamda politik ve ekonomik istikrarsızlığa, bununla birlikte sayısız sığınmacı ve iç göçe zorlanmış kişilerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 20 yılı aşkın süredir Güney Kafkasya ülkelerinin geçiş sürecinde olduğu söylenemez. Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan işlevsel ve bağımsız devlet yapılanmalarını tamamlamışlardır. Ancak bugün ayrılıkçılık, siyasi istikrarsızlık ve demokrasi eksikliği, Güney Kafkasya yı AB nin komşuları içerisinde en tartışmalı bölge haline getirmiştir. 7

2 Amanda Paul Uzak ve Egzotik Bir Diyar 1990 larda Güney Kafkasya, AB için uzak bir bölgeden ibaretti: çoğu AB bürokratının, hakkında pek az bilgiye sahip olduğu ve haritada yerini bulmakta zorlandığı, egzotik, uzak bir diyar. Balkanlar daki kanlı savaşlarla ve demir perdenin dağılmasını takiben doğu sınırında gelişmekte olan yeni gerçeklikle meşgulken, bu bölgeye ilgi göstermek için çok az bir zaman ya da enerji vardı. Bu yüzden sürpriz bir şekilde, AB nin o zamanlardaki tutumu finansal yardım çerçevesindeydi. Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan a 1 milyar Euro nun üzerinde yatırım yapmak suretiyle, gerçekten de AB, 1991 ve 2000 yılları arasında bölgedeki kalkınma projelerinin en büyük finansörü olmuştur. Fakat son 10 yıldan beri AB bölgenin, özellikle enerji ve ulaşım merkezi olarak öneminin günden güne artmasına katkı sağladı. Sonuç olarak AB, adım adım kendine yol açmış ve bölgeyle olan ilişkisini geliştirmiştir. Öyle ki geleneksel bölge güçlerinin aksine (Rusya, İran ve yakın zamanda Türkiye), AB bu üç ülkeyle ortak bir tarihî geçmişe sahip olmadığından, bölgenin demokratikleşmesi ve değişiminde kilit rol oynayacak konuma getirilmiştir. Dahası, Washington ın Güney Kafkasya yı AB nin yakın çevresi ve dolayısıyla sorumluluğu altında görmesi ve yine Amerika nın açıkça bölgeye ilgi göstermeyişi, AB nin burada aktif olarak bulunması için daha büyük bir gereksinim doğurmuştur. 8

3 Güney Kafkasya nın AB radarlarında daha görünür hale getiren birçok sebep bulunmaktadır. İlk olarak, genişlemeler sayesinde AB, coğrafi açıdan bölgeye yakınlaşmış ve yeni üyeliklerle bu bölge daha önemli hale gelmiştir. İkinci olarak, Gürcistan da yıllarında gerçekleşen Gül Devrimi, demokrasi ve reformun yayılması için kapı aralamış ve Gürcistan ı hızlıca batı doğrultusuna yönelten bir devlet başkanını iktidara getirerek ülkeyi AB için daha ihtiyaç duyulur kılmıştır. Ve son, ancak muhtemelen en önemlisi, AB enerji güvenliği meselesidir. Rus gazına büyük oranda bağımlı olan Hazar Bölgesi, çıkış kapısı hükmünde olan Azerbaycan la enerji kaynakları ve tedarikçilerini çeşitlendirmek adına çok önemli bir fırsat yakalamıştır yılındaki Doğu Avrupa daki birçok ev sahibini günlerce gazsız bırakan Rusya-Ukrayna gaz savaşı, bu meselenin aciliyetini artırmış ve Güney Koridoru projesini tetiklemiştir. Hatta AB nin bölgedeki yeni enerji çıkarları, çözülmemiş Güney Osetya ve Abhazya (Gürcistan) ve Dağlık-Karabağ (Azerbaycan ve Ermenistan) sorunlarının neticesi olan hassas güvenlik durumu ile alakadar olması için ekstra bir neden teşkil etmiştir. AB nin bölgeye olan ilgisi büyük oranda hoşnutlukla karşılanmaktadır. Masada duran finansal desteğin üstünde ve ötesinde AB ile daha derin ekonomik ve politik işbirliği; temel olarak Rusya nın rolünün azaltılmasını amaçlayan daha dengeli bir ekonomi ve dış politika için çalışmak adına bir fırsat teşkil etmektedir. AB ve Güney Kafkasya: Ne Derece Uzak ve Derin? Öyle ki geleneksel bölge güçlerinin aksine (Rusya, İran ve yakın zamanda Türkiye), AB bu üç ülkeyle ortak bir tarihî geçmişe sahip olmadığından, bölgenin demokratikleşmesi ve değişiminde kilit rol oynayacak konuma getirilmiştir. Gelişen İlişki: Adım Adım Gürcistan daki Gül Devrimi nin ortalarına denk gelen Aralık 2003 teki güvenlik stratejisi, Avrupa daki yeni bölünme çizgilerinden kaçınılması gerektiğinin altını çizmiş, Güney Kafkasya daki problemlere daha güçlü ve aktif bir yaklaşım sergilemesi hususunda AB ye çağrı yaparak, Doğu daki komşularımızla ilgili politik problemlere takılmak yerine, onlarla ekonomik ve politik paylaşımın getirilerini artırmalıyız. Aynı zamanda, yakın zamanda komşumuz olabilecek bir bölge olan Güney Kafkasya nın problemlerine daha güçlü ve aktif bir şekilde ilgi göstermeliyiz 1 demiştir. Bu konunun akabinde, Güney Kafkasya ülkelerine politik ve ekonomik reformların gerçekleşmesi hususunda yardımda bulunmak, uyuşmazlıkları önlemek ve çözüm yollarını desteklemek mülteciler ve yurtiçi göçe maruz kalmış kişilerin geri dönüşüne katkıda bulunmak, bölgede kilit 1 9

4 Amanda Paul role sahip ulusal aktörlerle yapıcı bağlar kurmak, bölge içi işbirliğini desteklemek ve AB nin Güney Kafkasya daki faaliyetlerinin koordineli, tutarlı ve etkili olmasını sağmakla 2 görevli olan, AB nin bölgeye ilişkin ilk Özel Temsilcisi Heikki Talvitie nin daveti gerçekleşmiştir. Maalesef, yeni AB Özel Temsilcisi nin bölgeye ilişkin çok az tesirinin oluşu, ya da hiç olmayışı ve elinde görece boş bir alet çantası ile çok önceden beri sahnede olan bölgesel güçlerle diğer aktörler arasında boğulmasıyla, bu iddialı gündem büyük oranda kağıt üzerinde kalmış, hayata geçirilememiştir. AB, 2007 yılında Romanya ve Bulgaristan ın birliğe katılımıyla birlikte bölgeyi komşu yapmak ve akabinde Güney Kafkasya yı Avrupa Komşuluk Politikası na (ENP), hemen olmasa da, dahil ederek vites yükseltmiştir. Ülkenin nihai katılımı oldukça dinamik ve başarılı bir lobi kampanyası yürütmüş olan Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili nin önemli çabaları sayesinde olacaktır. ENP, istekli bir şekilde, AB değerlerine uygun olarak istikrarlı, güvenli ve müreffeh bir alan oluşturmayı amaçlamıştır. Ertesinde Avrupa Komisyonu Başkanı Romano Prodi, temel özgürlük ve hukuk kurallarına saygı duyulan bir değerler topluluğu ve iyi yönetilen ülkeler halkasına dikkat çekmiştir yılında AB, Güney Kafkasya ülkelerini de kapsayan 2 en.htm ENP, istekli bir şekilde, AB değerlerine uygun olarak istikrarlı, güvenli ve müreffeh bir alan oluşturmayı amaçlamıştır. Karadeniz Sinerjisi nin (BSS) doğmasına da vesile olmuştur. BSS henüz planlama aşamasındayken, ENP istenilen hedeflere ulaşamadığı için hayal kırıklığına sebep olmuştu. Bu hayal kırıklığına temel olarak iki sebep gösterilebilir. İlki, taraflarca ENP nin hedeflerinin yanlış anlaşılmasıdır. AB, beklenti ve hedeflerini hesaba katmaksızın güney ve doğudaki tüm komşularını aynı kapsamda değerlendirmiştir. İkincisi ise, ENP ülkelerince ciddi manada masraflı ve zor bir süreç olan reformların uygulanması neticesinde tam olarak ne elde edileceğinin bilinmemesidir. Kısacası ENP nin sağladığı teşvikler, yeterli ölçüde cezbedici olamayacak kadar zayıf kalmıştır. Bu durum 2009 yılında Doğu Ortaklığı (EaP) inisiyatifinin başlamasına neden olmuştur. Her ne kadar nihai ürün, İsveç ve Polonya tarafından masaya konulan orijinal teklifin hafifletilmiş hali olsa da; reform ve demokratikleşme sürecini hızlandırmak adına daha ve daha fazla (more and more) ya da az için az (less for less) ve yumuşak güç (soft power) ilkelerini kullanarak, daha yakın politik ve ekonomik işbirliğine kapı aralamıştır. EaP Güney Kafkasya ve komşularını derinden sarsan 2008 yılındaki Rusya- Gürcistan Savaşı nın ardından beklenmedik bir destek görmüştür. Paradoksal olarak bir şekilde bu durum Avrupa yı Güney 10

5 EaP Güney Kafkasya ve komşularını derinden sarsan 2008 yılındaki Rusya-Gürcistan Savaşı nın ardından beklenmedik bir destek görmüştür. Paradoksal olarak bir şekilde bu durum Avrupa yı Güney Kafkasya ya karşı hatırı sayılır bir taahhüt altına girmeye itmiştir. Kafkasya ya karşı hatırı sayılır bir taahhüt altına girmeye itmiştir. 5 gün süren savaş önemli ölçüde bir gerilemeye sebep olsa da, başka şekilde gerçekleşmesi çok daha fazla zaman alacak Dernekler Anlaşması ile Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması (Association Agreements and Deep and Comprehensive Free Trade Agreements-DCFTA) gibi kimi girişimlerin oluşmasına fırsat vermiş ve bölgenin kırılgan yapısına dikkat çekmiştir. Her üç ülke halen Dernekler Anlaşması nı, Gürcistan ile Ermenistan da ayrıca DCFTA yı müzakere etmektedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) üyesi olmayan Azerbaycan, henüz DCFTA yı müzakere edecek pozisyonda değildir. Aynı zamanda bu üç ülke, vize işlemlerinin kolaylaştırılmasını müzakere ederken, Azerbaycan la ise vize serbestiyeti üzerinde çalışılmaktadır. AB daha ve daha fazla (more and more) ilkesi doğrultusunda yargı reformu, basın özgürlüğü ve sivil özgürlükler, yolsuzlukla mücadele ve ticari ortamın geliştirilmesinin de dahil olduğu kilit AB ve Güney Kafkasya: Ne Derece Uzak ve Derin? alanlarda görülebilir ve sürdürülebilir bir ilerleme talep etmektedir. Bununla birlikte AB, yapılan seçimlerin yılında her üç ülkede de Başkanlık seçimleri yapılmıştır- uluslararası normlara uygun olmasını istemiştir. Gürcistan ve Ermenistan da süreç, somut neticeler vermeye başlamıştır. Her iki ülke de bu yılın sonunda müzakereleri bitirmeyi hedeflemektedir ve Kasım ayında gerçekleşecek Vilnius Doğu Ortaklığı Zirvesi nde muhtemelen anlaşmayı imzalayacaklardır. Azerbaycan ise müzakereler çerçevesinde daha az avantajlı konumdadır ve bu yıl müzakereleri tamamlaması mümkün gözükmemektedir. Gürcistan Avrupa-Atlantik Konseyi üyeliğini öncelikli tercih olarak devam ettirirken, bölgede en çok reform yapan ülke rekorunu da elinde bulundurmaktadır. Aynı zamanda Güney Kafkasya da gücün barışçıl yollarla transferini gerçekleştiren yegane ülke konumundadır. Görevdeki Devlet Başkanı Serj Sarkisyan yönetimindeki Ermenistan, Moskova ile sıkı ilişkilerini sürdürürken son birkaç yıldan beri AB ile olan bağlarını da kuvvetlendirmeye çalışmaktadır. Rusya ve beraberinde İran ile çok sıkı ekonomik, politik ve güvenlik bağları olan Erivan, kilit role sahip bu iki muhatapla yoğun ilişkilerini sürdürse de, daha dengeli bir dış politika hedefi gütmektedir. Azerbaycan, dengeli bir dış politika yürütmekle birlikte Bakü, AB ile çeşitli alanlarda daha derin bir işbirliğine olan yakın ilgisini açıklarken, halihazırda bu ilişki enerji boyutunda yoğunlaşmış durumdadır ve Avrupa nın gaz ihtiyacını giderecek Azerbaycan ın Şah Deniz II gaz sahası aynı zamanda Trans-Hazar boru hattının gelişmesinde kilit role sahiptir. 11

6 süredir devam eden uyuşmazlıklara çözüm bulmayı hedefleyen Cenevre süreci barış görüşmeleri eş başkanlığı ve Avrupa Birliği Barış Gözlem Gücü nün (EUMM) bölgeye yerleştirilmesi suretiyle, bölgedeki en önemli güvenlik aktörü haline gelmiştir. Fakat altı aşamalı barış planı Moskova tarafından yalnızca kısmen uygulanmış ve AB nin Güney Osetya ya da Abhazya ya erişimi bulunmamaktadır. Bunun yanında, Rus askeri güçleri EUMM ile tüm iletişimi kesmiş ve misyonun başındaki kişiyi istenmeyen adam ilan etmiştir. Bu hususlarda Moskova ile uzlaşmak adına çok az çaba sarf edilmiştir. Bu durum muhtemelen Rusya nın uluslararası arenada daha büyük öneme sahip İran ya da Afganistan gibi konulardaki aykırı tutumunu devam ettireceği düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Dahası 4 yılın sonunda Cenevre Barış Süreci palyatiften biraz fazla ve iki uyuşmazlığın çözümü adına etkili bir mekanizma olmadığı izlenimini doğurmuştur. Bununla birlikte çoğu zaman olduğu gibi statüko muhtemel alternatif seçenekler üzerinde çok az düşünmek suretiyle en rahat tutum halini almıştır. Bölgesel güvenlik açısından büyük bir tehdit unsuru olan Dağlık-Karabağ sorunu göz önünde bulundurulduğunda, barış sürecinde AB nin neredeyse hiçbir rolü bulunmamaktadır. Bunun yerine Moskova etki alanı olarak gördüğü bölgedeki diğer oyuncular için her zaman şüpheci bir yaklaşım sergilemiştir. AB ve Güney Kafkasya: Ne Derece Uzak ve Derin? Medvedev in başkanlığı döneminde Ruslar tarafından yönetilen ek arabuluculuk çalışmalarına ve Fransa nın eş başkanlığı olduğu AGİT Minsk Grubu nun çalışmalarına destek vermeye devam etmekle yetinmiştir yılında alevlenen Sınır Tayini (Line of Contact) doğrultusunda yükselen tansiyon, birkaç yıldır süregelen ve Temel Prensipler çerçevesinde yürütülen müzakereleri bitme noktasına getirmiştir. Maalesef mevcut Minsk Grubu yapısı fazlaca rahat ve atıl durumda, öyle ki ciddi anlamda düzenlenmeye ihtiyaç duymaktadır. Zira statükoyu değiştirmek adına önemli adımlar atılması için başta AB de dahil olmak üzere, uluslararası toplum yeteri ölçüde ilgiye sahip değildir. Ateşkese ilişkin hassas durum ve mevcut tahribat göz önünde bulundurulduğunda, yeni bir savaşın, zaten zor durumda olan bölgeyi daha da kötü bir hale sokacağından gösterilen bu yaklaşım önemli ölçüde dar bir bakış açısı örneği teşkil etmektedir. AB nin şu ana kadar olan katkısı Dağlık Karabağ ihtilafının barışçıl yollardan çözümü için Avrupa Ortaklığı (EPNK) ve güven arttırıcı önlemleri (CBM) desteklemek aracılığı ile olmuştur. EPNK, Dağlık Karabağ sorununun çözüm sürecine katkı sağlamak gibi geniş kapsamlı barış sağlayıcı faaliyetler ve Güney Kafkasya daki yerel ortaklarla çalışan bir Avrupa sivil toplum inisiyatifidir. 13

7 Amanda Paul Gürcistan ve Moldova daki (Transdinyester) anlaşmazlıkların aksine Azerbaycan ın toprak bütünlüğü konusunda AB belirsiz bir tutum sergilemektedir. Ermenistan ve Azerbaycan arasında dengeli bir pozisyon edinmeye çalışılmaktadır. ENP AB Ermenistan hareket planı kendi kaderini tayin etme (self determination) prensibini öngörürken, ENP AB Azerbaycan hareket planı ise toprak bütünlüğü ilkesinde ısrar etmektedir. Her ne kadar AB bu farklılığı çift taraflı müzakere sürecinin bir neticesi olarak açıklasa da, yine de bu durum AB nin, sorunun çözümü hususunda problem yaşadığının altını çizmek suretiyle, Bakü deki dürüstlük ve kredibilite algısına zarar vermektedir. Bu nedenle AB Karabağ sorununda yeni bir adım atmaktan çekinmektedir. Rusya Etkisi: Geri Çekilme? Her ne kadar bölgede Türkiye ve İran ın da aralarında bulunduğu Güney Kafkasya da etkili olmaya çalışan birçok bölgesel aktör bulunsa da, bunlar arasında en belirgin pozisyona sahip ülke Rusya dır. Moskova etki alanı olarak gördüğü bölgedeki diğer oyuncular için her zaman şüpheci bir yaklaşım sergilemiştir. Bu nedenle Moskova ENP ve EaP yi Moskova etkisini azaltmayı amaçlayan araçlar olarak görmüştür. Dahası bölgenin petrol ve gaz kaynaklarının ve yine ulaşım merkezi olma potansiyelinin kontrolü adına Rusya ve Batı arasında artarak devam eden bir rekabet söz konusudur. Azerbaycan ın yakın zamanda netleştirdiği jeostratejik nedenlerden ziyade ticari kaygılardan ötürü gazının AB pazarına ulaşması isteği, Kremlin tarafından güçlükle kabul gördü. Yalnızca Azerbaycan, 2012 yılının sonunda Gebele Radar istasyonunun kapatılmasıyla birlikte Azerbaycan topraklarındaki Rus ordusuna ait son izleri de kaldırarak Rus askeri varlığından tamamen kurtulabilmiştir. Rus etkisi azalmış olsa da, Moskova etkili bir bölgesel aktör olma konumunu sürdürmektedir yılındaki Rusya- Gürcistan çatışması akabinde bölgedeki askeri varlığını güçlendirerek Rusya, Güney Kafkasya daki baskın aktör konumunu pekiştirdi. Devlet Başkanı Saakaşvili nin önceki hükümeti döneminde ilişkiler donma noktasına gelmişken, Gürcistan ın yeni Başbakanı Bidzina İvanişvili Moskova ile ilişkileri geliştirmeyi vaat etmektedir. Şu noktada, bu yakınlaşmanın ne kadar 14

8 Amanda Paul Bölgede birlikte çalışmak adına açık bir şekilde sayısız fırsat olduğu halde Moskova, Güney Kafkasya yı kendi çıkarlarına hizmet eden bir tiyatro sahnesi gibi görmeye devam etmekte ve şu durumda AB ve Rusya arasında hiçbir ortak çalışma bulunmamakta çok önemli bir yıl olacaktır. Başkanlık seçimleri Moskova ya yumuşak gücünü uygulaması için büyük bir fırsat tanıyacaktır. Gürcistan Başbakanı Bidzina İvanişvili nin Rusya ile olan ilişkileri düzeltmesi çok önemli bir etki gösterebilir ve yine, Azerbaycan gazını AB pazarına (Nabucco Batı ya da TAP) sokacak projeye ilişkin son karar, bölgedeki durumu etkileyebilir. Gelecekteki AB Angajmanına Yönelik Beklentiler AB, Güney Kafkasya ülkelerinin demokratikleşme ve modernleşme süreçlerinin desteklenmesinde önemli bir rol üstlenirken, bölge için kapsamlı bir stratejisinin olmaması, uzun dönem politikası açısından ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Hatta AB, bölgeyi kendi çevresi içerisinde gördüğünü belirten resmi açıklamalar yaparak, durumu hafife almaktadır. Avrupa Parlamentosu nun 2010 yılındaki AB nin Güney Kafkasya Stratejisi tavsiye kararlarının büyük oranda görmezden gelinmesi, enerji konusundaki kilit rolün ötesinde AB nin çekimser bir yaklaşım sergilediği izlenimini doğurmaktadır. yapmalıdır. AB nin bir gün EaP ülkelerinin AB ye tam üye olup olmayacağı hakkında karar vermesi gerekecektir. Gürcistan gibi bir ülke için, AB nin Gürcistan ı Avrupa seçeneği hakkında bilgilendirmenin ötesine geçmesi gerektiği şeklinde bir beklenti oluşacak ve üyelik seçeneğinin masaya yatırılması gerekecektir. Gelişmekte olan Güney Koridoru na birçok finansal kaynak ve politik sermaye yatırımı yapan AB, aynı politik sermayeyi yan tarafta sessiz bir şekilde oturmaktan ziyade, etkin bir rol üstlenerek uyuşmazlık çözümü için de kullanmalıdır. Tüm olanlardan sonra bölgede savaşın yeniden başlaması, bu yatırımlar ve genel anlamda AB nin Hazar enerji rezervlerine erişimi adına ciddi bir tehlike arz edecektir. Bölge sorunlarına ilişkin daha büyük mesafeler kat edilmesi ve bölgede karşılaşılan önemli sorunlarla ilgili daha çok diyalog kurmak için AB nin Rusya ile anlaşması gerekmektedir. Bu durum, uyuşmazlık çözümü için daha yakın ve yapıcı bir işbirliğini içerecektir. AB, Moskova ile herhangi bir çatışmaya girme ihtimalinden kaçınma politikasından vazgeçmeli ve daha ziyade bölge ve her iki taraf için somut faydaları olan işbirliği fırsatlarını kollamalıdır. Bölgeye ilişkin beklenilmeyen bir ihtimalle karşılaşan AB, gözünü Güney Kafkasya dan ayırmamalıdır. Şayet AB güvenli, istikrarlı ve müreffeh bir çevreyi destekleme hususunda ciddi ise, bölgede daha büyük bir siyasi etki için yatırım 16