G ünümüzde, paradan baflka alternatif bir çok ödeme arac söz konusudur.

Transkript

1 ALTERNAT F ÖDEME YÖNTEMLER VE MUHASEBE KAYITLARI Yrd.Doç.Dr. A.Vecdi CAN Sakarya Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, flletme Bölümü Muhasebe-Finansman Ana Bilim Dal Ö retim Üyesi 1. G R fi G ünümüzde, paradan baflka alternatif bir çok ödeme arac söz konusudur. flletmeler varl k edinimlerinde, gider ve borç ödemelerinde nakit yerine çek, senet vb. ödeme araçlar n n yan nda elektronik cüzdan denilen banka veya kredi kartlar yla da ödeme yapabilmektedir. Sanayi toplumunun ödeme araçlar olarak kabul edilen çek, senet, vb. de erler, bugünün bilgi toplumunda ak ll plastik kartlar ile ikame edilmeye bafllanm flt r 1 Öyle ki plastik paralar n (banka/kredi kart ) yirminci yüzy l sonundaki performans adeta bir devrim kabul edilmektedir 2. Bu hususta banka ve kredi kartlar n n taraflar na risk, vade, kredi, güvenlik, sat fl, sürüm vb. konularda sa lad kimi avantajlar n yan s ra bankalar n düzenledi i kampanyalar n veya sunduklar çeflitli f rsat veya olanaklar n da etkili rol oynad söylenebilir. Yak n gelecekte, önceden ödemeli (eurocheque), an nda ödemeli (banka kart ) ve sonradan ödemeli (kredi kart ) manyetik kartlar n yerlerini, güvenlik ve zengin ifllevleri nedeniyle tamamen ak ll /çipli kartlara (smart cards) terk edece i ve bunun yan nda e-ticaretle birlikte fiziki varl olmayan sanal kartlar n da yayg nlaflaca tahmin edilmektedir 3. Son y llarda kullan m hacmindeki h zl yükselifliyle ekonomide ön plana ç kan alternatif ödeme arac kuflkusuz ak ll kart, elektronik cüzdan, plastik para diye tabir edilen kredi kart d r. Dolay s yla bu kartla yap lan ödemelerin muhasebe kay tlar nda hangi hesaplarda izlenece i önemli hale gelmifltir. Yerli literatürde, kredi kart ile yap lan sat fl ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde bir çok yay na rastlan rken kullan m (al m) konusuna pek de inilmedi i görülmektedir. Dolay s yla bu çal flmada iflletmelerin nakit para yerine alternatif ödeme 1 Richards, Evans, 1999:3. 3 Bayraktutan, SMMMO Yay n Organ 211 Mali ÇÖZÜM - 71

2 araçlar n (özellikle de kredi kartlar n ) kullanmalar durumunda meydana gelen mali olay veya ifllemlerin muhasebe kay tlar na nas l yans t laca tart fl lm flt r. 2. ALTERNAT F ÖDEME fiek LLER VE ARAÇLARI Ekonomideki en temel ödeme arac kuflkusuz parad r. Ancak günümüzde paraya alternatif bir çok ödeme arac söz konusudur. Nakit yerine nakde dönüfltürülebilir tüm varl klar ödeme arac olabilir. Di er bir anlat mla edinilen bir varl n bedeli bir baflka varl k veya hizmet ile ödenebilir. Örne in bir muhasebeci sat nald bilgisayar n paras n sundu u muhasebe ve mali müflavirlik hizmeti ile ödeyebilir. Veya ayakkab satan biri yan dükkandan ald k yafetlere karfl l k vitrinindeki ayakkab lar ödeme konusu yapabilir. lk al flverifl biçimi kabul edilen takas n (trampa) günümüzde barter 4 vb. uygulamalar ile hala devam etti i bilinmektedir. Sanayi toplumunun ödeme araçlar olarak kabul edilen çek ve senet uygulamalar da hala devam etmektedir. Bugünün bilgi ve iletiflim ça nda temel ödeme araçlar n n, devrimsel nitelikte, ka t paradan yavafl yavafl plastik paraya, biyolojik paraya 5 ve fiziki varl olmayan sanal paraya do ru kayd görülmektedir. Özellikle son y llarda ön plana ç kan ödeme araçlar ndan plastik kartlar n performans çarp c d r. Daha çok bankalar ve di er finans kurumlar n n bast r p müflterilerine da tt bu plastik kartlar n bir ödeme arac olarak genellikle üç farkl uygulanma biçimiyle karfl lafl l r: Önceden Ödemeli Kartlar: Genellikle Eurocheque olarak bilinen 6 bu kart bir tür çek kart olarak, özellikle Avrupa ve baz Akdeniz ülkelerinde para tafl madaki güçlü ü ve tehlikeyi önlemek için kullan lmakta; hamiline, 7 çek keflide ederek sisteme dahil ülkeden sat n ald mal ve hizmet bedelini ödeme ve bankalardan nakit çekebilme imkan sa lamakta; ayr ca ilgili ülkelerin ulusal paralar üzerinden de düzenlenebilen bu çeklerin belli bir tutar kart ç karan banka 8 taraf ndan garanti edilmektedir 9. Bu kart ile müflteri sat n 4 Do an, 2001: Biyolojik para; parmak izi veya göz tarama vb. sistemler ile kiflinin banka hesab na eriflerek ödeme yapmas na imkan tan yan uygulamay ifade etmek için kullan lm flt r. 6 Bayraktutan, Kart Hamili : Banka ve kart ç kartmaya yetkili kurulufl ile yapt klar sözleflme dahilinde taraf na kart verilen kiflidir. 8 Kart Ç karan Kurulufl (Issuer) : Sahip oldu u lisansa istinaden kart düzenleyip veren bankalar ve di er kurulufllard r. 9 Baydemir, 2004:15. SMMMO Yay n Organ 212 Mali ÇÖZÜM - 71

3 alaca mal, hizmet veya fayda için önceden ödeme yapmakta, mal veya hizmetin teslimi ise daha sonra gerçekleflmektedir. Bu tip kartlar ödeme aç s ndan bak ld nda önceden ödemeli kartlar olarak ifade edilir. An nda Ödemeli Kartlar: Para Kart, Nakit Kart, ATM Kart, Banka Kart (Debit Card) olarak bilinen bu kartlar, genelde mevduat kabul eden kurulufllarda tasarruf mevduat bulunan mudilere verilen, banka veznelerinden ayr olarak flube d fl na yerlefltirilen ATM lerden 10 para çekme d fl nda çek, garanti kart ya da ödeme kart olarak kullan labilen kartt r 11. Ayr ca, kart hamilinin do rudan mevduat hesab na ba l olan bu kart ile imprinter 12 veya POS 13 cihaz ndan mal ve hizmet almak da (hesaba flifre 14arac l ile ulafl larak) mümkündür. 15 Ödemenin bu kart ile gerçeklefltirilmesi halinde banka hesab nda bulunan nakit mevcudu an nda harcama tutar kadar azal r. Di er bir anlat mla, mal veya hizmetin teslimi ile nakit hareketi ayn anda gerçekleflmifl olur. Bu tip kartlar ödeme aç s ndan bak ld nda an nda ödemeli kartlar olarak ifade edilir. Sonradan Ödemeli Kartlar: Elektronik Cüzdan, Bedava Al flverifl Kart, Silikon Para, Plastik Para gibi isimler verilen 16 bu kart (Credit Card) 17 banka ve kartl sistem kurma ya da kart ç karma amac yla kurulmufl flirketlerin kendi kurduklar sistem 10 Otomatik Vezne Makineleri (ATM): Kart hamillerinin banka ve kredi kartlar arac l yla mevduat ve kredi kart hesaplar na flifre arac l ile ulaflmalar n ve sunulan bankac l k hizmetlerini kullanmalar n sa layan elektronik cihazlard r. 11 Baydemir, 2004: Imprinter: flyerinin kredi kart kabul ederken kulland ve kredi kart n n ön yüzündeki kabartma bilgileri sat fl belgesi üzerine geçiren mekanik cihazd r. 13 POS Cihaz : flyerlerinin kredi / banka kart kabul ederken kulland elektronik cihazd r. Bu cihaz kart n arka yüzündeki manyetik flerit bilgilerini elektronik olarak okur ve elektronik olarak yetki al p ifllemi tamamlar. 14 fiifre (PIN): Banka ve kredi kartlar nda kart hamilinin hesab na ulaflmas n sa layan numerik de erlerdir. Kifliye özeldir. Kart n gerçek kart hamili taraf ndan kullan l p kullan lmad n belirler Solomon, 1997:49; Evans, 1999; Richards, 1998; çten, Kredi kart sistemlerinin genel olarak iki yanl, üç yanl, dört yanl (veya geniflletilmifl üç yanl ) ve karma (veya geniflletilmifl iki yanl ) sistemler olmak üzere ayr mland görülmektedir. ki yanl sistemde kart ç karan kurulufl (genellikle ticari iflletme) al c lar na kredi kart vererek, onlara kendilerine ait iflyerinde para ödemeksizin al flverifl olana sunmaktad r. Üç yanl sistemde ise: kart ç karan kurulufl (genellikle banka), bir yandan mal ya da hizmet sunan ticari iflletmelerde üyelik sözleflmesi imzalayarak, onlar n kredi kart yla yap lacak harcamalarda peflin para ödeme isteminden vazgeçmesini sa lamakta, öte yandan, kredi kart sözleflmesi imzalad kiflilere kart vermek yoluyla peflin para ödemeksizin al flverifl olana sunmaktad r. Kartl sistem kuruluflunun da dahil olmas yla kurulan sistem ise geniflletilmifl üç yanl sistem olarak ifade edilmektedir Karma sistem ise ad ndan da anlafl laca üzere iki ve üç yanl sistemin özelliklerini bir arada tafl r. Geniflletilmifl iki yanl sistem olarak da an lan bu sistemde, kredi kart, kart veren iflletmenin d fl ndaki iflletmelerde de kullanabilmektedir (Baydemir, 2004:24-28). Bu çal flmada kredi kartlar konusu yaln zca (geniflletilmifl) üç yanl sistem çerçevesinde ele al nm flt r. SMMMO Yay n Organ 213 Mali ÇÖZÜM - 71

4 çerçevesinde yurt içinde ya da d fl nda kartl sistem kurma ya da kart ç karma amaçlar yla kurulmufl flirketler 18 ile yapt klar anlaflmalara dayanarak, sahipli i kendilerine iliflkin olmak üzere ç kard klar, tafl yana mal, hizmet ya da para sa lama ile her türlü ödemeleri yapma olana sa layan kartt r 19. Di er bir anlat mla, bankalar ve ç kartmaya yetkili kurulufllar n müflterilerine belirli limitler dahilinde açt klar kredilerle, nakit kullanmaks z n mal ve hizmet alabilmeleri, nakit kredi çekebilmeleri için verdikleri bir ödeme arac d r. Kredi kart ayn zamanda kullan c s n n bankaya olan mevcut borcunu (ve daha ne kadar borçlanabilece ini-limit) 20 gösterir. Zira mal veya hizmetin teslimi gerçekleflti i halde bu kartla yap lan ödemeler dolay s yla önce bankaya borçlan lmakta daha sonra borcun tamam veya asgari ödenmesi gereken tutar kadar k sm bankaya yat r lmaktad r. Bu tip kartlar ödeme aç s ndan bak ld nda sonradan ödemeli kartlar olarak ifade edilir. Geçmifli çok eski olmamas na ra men banka ve kredi kart uygulamalar son y llarda tüm dünyada önemli oranda art fl göstermifltir. Türkiye deki art fl dünya ortalamas n n da üzerindedir 21. BKM den elde edilen verilere göre, ekonomik büyümenin öncü göstergesi say labilecek olan kredi kartlar yla yap lan ifllemlerdeki ifllem bafl na ortalama harcama tutar 2005 y l n n ilk yar s nda reel anlamda %6,5 oran nda art fl kaydetmifltir Y l Aylar tibariyle Kartl Sistem statistikleri 23 AYLAR (2005) OCAK fiubat MART N SAN MAYIS ATM POS Kredi Kart Say s fllem Adedi fllem Tutar (milyon YTL) Ortalama fllem 58,40 60,51 61,67 63,38 63,08 (YTL) 18 Kartl Sistem Kuruluflu: Kredi kart veya banka kart sistemini kuran ve bu sisteme göre kart ç karma veya kart kabulü konusunda üye iflyeri anlaflmas yapma yetkisi veren kurulufllard r. 19 Baydemir, 2004: Provizyon (Otorizasyon): Kart n limitinin müsait olup olmad, kart n kay p - çal nt kayd n n bulunup bulunmad n n tespiti amac yla telefon ve / veya elektronik olarak yap lan ifllemdir. Imprinter ile yap lan ifllemlerde iflyeri, bankan n kredi kartlar provizyon servisini telefonla aray p kart numaras n vererek ifllem için onay talep eder. POS ve ATM cihazlar nda ise kart n cihazdan geçirilmesi ile provizyon on-line olarak al n r. 21 Baydemir, 2004: önsöz. 22 Referans, 2005: SMMMO Yay n Organ 214 Mali ÇÖZÜM - 71

5 Türkiye de halen kullan lan banka kartlar n n say s 50 milyon, kredi kartlar n n say s ise 30 milyon civar ndad r. Tablo 2 den de anlafl - laca üzere sadece May s 2005 te kredi kartlar ile gerçekleflen ifllem hacmi 7,5 milyar YTL yi geçmifltir. 3. ALTERNAT F ÖDEME fiek LLER N N MUHASEBELEfiT R LMES Alternatif ödeme flekillerinin muhasebelefltirilmesinde alternatif ödeme araçlar n n ödeme zaman na göre yap lacak ayr m önemli hale gelir. Mal veya hizmetin teslimi ile ödeme biçim ve zaman aç s ndan konuyu afla daki bafll klar alt nda incelemek mümkündür: 3.1. Önceden Ödemeli fllemlerin Muhasebelefltirilmesi Önceden yap lan ödemede iflletme sat n alaca mal, hizmet veya fayda için önceden ödeme yapmakta, mal veya hizmetin teslimi ise daha sonra gerçekleflmektedir. Telefon kartlar n n, ak ll kart/biletlerin, e lence yerleri, kumarhane, çay oca veya kantin gibi yerlerde s kl kla kullan lan fifl, marka, jeton, kontör uygulamalar n n muhasebelefltirilmesini de bu bafll k alt nda ele almak mümkündür. Zira bu gibi yerlerde genellikle önce marka sat n al nmakta, mal veya hizmetin bedeli daha sonra bu markalar ile ödenmektedir. Anlafl laca üzere mal ve hizmet ile nakit hareketi ayn anda gerçekleflmemektedir. Dolay s yla bu gibi olaylar n muhasebe kay tlar na peflin mal/hizmet al fl gibi kaydedilmesi uygun de ildir. Zira önce sat nal nan mal/hizmet de il; kart, marka, kontör veya jeton gibi varl klard r. Bunlar çok sonra kullan labilece i gibi bir k sm kullan labilir veya hiç kullan lmadan iadesi de söz konusu olabilir. Dolay s yla bu olay n mal/hizmet teslimi gerçekleflene kadar avanslar veya di er haz r de erler hesab nda izlenmesi daha uygun düflebilir. Örne in iflletme bedelini önceden ödemek suretiyle ticari mal siparifli vermifltir. Mal teslimi gerçekleflene kadar bu olay n 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI hesab nda (borçlu) izlenmesi, ödemenin (alacakl ) ise; nakit parayla yap lm fl olmas durumunda 100 KASA hesab na, müflteri çekiyle yap lm fl olmas durumunda 101 ALINAN ÇEKLER hesab na, EFT, havale, internet üzerinden veya bankaya ait kart ile yap lm fl olmas durumunda 102 BANKALAR hesab na, banka çekiyle, (garantili) çek kart yla, posta çekiyle, eurocheque ile vb. yap lm fl olmas durumunda 103 VER LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM RLER hesab na, senet ciro edilmesi durumunda 121 ALACAK SENETLER hesab na, senet düzenlenmesi durumunda SMMMO Yay n Organ 215 Mali ÇÖZÜM - 71

6 321 BORÇ SENETLER hesab na 24, eldeki stoklarla (mamül, ticari mal) veya hizmet ile yerine getirilmesi durumunda 600 YURT Ç SATIfiLAR veya 601 YURT DIfiI SATIfiLAR hesab na, eldeki (aktifte) demirbafl, makine, cihaz vb. duran varl klarla ödenmesi durumunda ilgili duran varl k hesab na, yukar daki hesaplardan hiç birine uymamas durumunda niteli ine uygun bir hesap grubunun içindeki... D ER... ifadeli hesaplara kaydedilmesi uygundur. Ancak ödemenin ticari mal, daha genifl anlamda stoklarla ile ilgili olmamas durumunda borçland r lacak hesap mali olaya göre de iflebilecektir. Sözgelimi önceden ödeme herhangi bir giderle ilgiliyse; 180 GELECEK AYLARA A T G DERLER veya 280 GELECEK YILLARA A T G DERLER hesab ; vergi ve fonlarla ilgili ise 193 PEfi N ÖDENEN VERG VE FONLAR hesab, avanslarla ilgili ise duruma göre 195 fi AVANSLARI veya 196 PERSONEL AVANSLARI hesab kullan l r. Ancak personelin elinde iflletmeye ait banka veya kredi kart 25 varsa bu hesaplar kullanmaya gerek kalmayabilir. Telefon kart, kontör, jeton, pul, kupon, fifl, bilet, marka vb. bedeli önceden ödenen ancak mal veya hizmet teslimi sonradan gerçekleflen de erlere iliflkin olarak yap lan ödemeler yukar da aç kland gibi kayda al n rken; bu de erlerin henüz kullan lmad halde gider olarak muhasebelefltirilmesi uygun de ildir. Zira edinilen bu de erlerin iflletmeye sa layaca yarar kullan lmad sürece tükenmemifltir. Gider olarak muhasebelefltirilebilmesi için sa layaca faydan n tükenmifl olmas gerekir. Dolay s yla bunlar n edinildi inde 108 D ER HAZIR DE ERLER hesab na al nmal ve kullan l ncaya dek bu hesapta izlenmelidir. Kullan ld takdirde kullan lan k sm n faydas tükenece i için giderlefltirilmeli veya bir baflka varl a dönüflmesi söz konusu oldu unda bu hesaptan ç kar l p ilgili varl k hesab nda aktiflefltirilmelidir. 24 Ödemenin mal/hizmet fleklinde yap lmas durumunda flayet kar söz konusu de ilse, yani mal/hizmet maliyetine veriliyorsa sat fllar hesab kullan lmadan do rudan ilgili varl k hesab (örne in 153 T CAR MALLAR veya 152 MAMÜLLER ) alacakland r labilir. Ancak bu yol fazla benimsenmemekte özellikle barter ifllemlerinde sat fl kayd yap lmaktad r (Do an, 2001:47-53). Bu durumda sat fllar n maliyeti kayd n n da yap lmas gerekir. 25 flletmelerin kredi kartlar (örne in Business Card ), ayn zamanda personelin ad n n da yer ald kifliye ba l firma kredi kart ile yaln zca iflletme ünvan n n yaz l oldu u beyaz firma kredi kart biçiminde ikiye ayr labilir (Baydemir, 2004:10). SMMMO Yay n Organ 216 Mali ÇÖZÜM - 71

7 3.2. An nda Ödemeli fllemlerin Muhasebelefltirilmesi Ödemenin an nda yap l yor olmas mal veya hizmetin teslimi ile nakit hareketinin ayn anda gerçeklefliyor olmas n ifade eder. Bunun en bilinen örne i peflin al flverifller oluflturur. flletmeden nakit ç k fl na neden olan tüm ifllemler, bilindi i gibi, 100 KASA hesab n n alacakland r lmas n gerektirir. Bunun yerine alternatif ödeme araçlar ndan Para Kart, Nakit Kart, ATM Kart, Bankamatik, Banka Kart (Debit Card) olarak bilinen kartlar kullan labilir. Ödemenin bu kartlar ile gerçeklefltirilmesi halinde banka hesab nda bulunan nakit mevcudu an nda harcama tutar kadar azal r. Banka kartlar n n ödeme arac olarak kullan m nda mal/hizmet al m ile nakdi ödeme ayn anda gerçekleflmektedir. Ancak para iflletmenin kasas ndan de il banka hesab ndan ç kmaktad r. Dolay s yla yap lacak muhasebe kay tlar nda 100 KASA hesab yerine 102 BANKALAR hesab n n kullan lmas gerekir. Vadesi gelmifl senetler ve çeklerde 26 an nda ödeme arac olarak kabul edilebilir. Burada önemli olan yeni bir borcun do mamas veya do du u anda ölmesidir. An nda yap lan ödemeler anlafl laca üzere muhasebe kay tlar aç s ndan fazla özellik arz etmezler Sonradan Ödemeli fllemlerin Muhasebelefltirilmesi Sonradan ödemeli ifllemler ifadesinden mal veya hizmet teslimi gerçekleflti i halde ödemesi ileriye ertelenmifl harcamalar anlafl lmal d r. Senetli veya senetsiz tüm kredili al flverifller bunun en tipik örne ini oluflturur. Alternatif ödeme araçlar ndan özellikle kredi kartlar ile yap lan ödemeler bu bafll k alt nda de erlendirilebilir. Kredi kart ile yap lan sat fllar konusunda bir çok yay na rastlamak mümkündür. 27 Ancak ödeme arac olarak kullan lmas konusunda fazla yay n yoktur. Bu nedenle afla da, muhasebe kay tlar özellik arz eden söz konusu ödeme biçimi üzerinde ayr nt l olarak durulmufltur. flletmelerin kulland klar kredi kartlar bir tür banka kredisi niteli indedir. Kredi kart ile yap lan harcamalar veya ödemeler dolay s yla iflletme bankaya borçlanmaktad r. Mali borçlarda art fla neden olan bu olay iflletmenin mali tablolar n etkiler. Varl k edinimlerinde ödemelerin kredi kart ile yap lmas durumunda aktif art fl pasif art fl yla dengelenirken, borç ödemesi biçimindeki kullan mlarda kaynak art fl 26 Uygulamada vadeli çekler çok yayg nd r. Özün Önceli i kavram gere i bunlar n senet olarak de erlendirilmesi gerekir. Vadesi gelmemifl senet veya çeklerin sonradan ödeme kavram içinde ele al nmas daha uygundur. 27 Bu konudaki yay nlar için bkz. Baydemir, 1997 ve 2004; Biribir, 2003; Ertafl, 2001; çten, 2003; Kalk no lu, 2000; Küçük, 2000; Teke, 2004; Karacan, SMMMO Yay n Organ 217 Mali ÇÖZÜM - 71

8 ve azal fllar bilançonun temel denklik ilkesini bozmayacak flekilde pasif büyüklü ünü kendi içinde korur. Gider niteli indeki kalemlerin kredi kart ile karfl lanmas veya kredi kart kullan - m ndan kaynaklanan finansman giderlerinin ortaya ç kmas durumunda ise dönem sonuç hesaplar gelir tablosu ile bilanço aras ndaki köprüyü kurar ve en nihayet aktif pasif denkli i tekrar sa lanm fl olur. Kredi kart ile yap lan al flverifllerde yevmiye defterinin borç yan na yap lacak kay t herhangi bir özellik arz etmez. Peflin al mlarda oldu u gibi edinilen varl k niteli ine uygun bir varl k hesab nda (borçland r l r) muhasebelefltirilir. Veya ödenen gider ifllevine veya türüne uygun bir gider hesab nda muhasebelefltirilir. Ancak alacak yan na yap lacak kay t özellik arz etmekte olup afla daki noktalara dikkat edilmelidir: Her ne kadar uygulamada kredi kartlar (sonradan ödemeli kart) ile yap lan ödemeler peflin ödemeymifl gibi (plastik para) kabul görse de al flverifl an nda herhangi bir nakit ç k fl söz konusu olmad ndan 100 KASA hesab n n alacakland r lmas do ru de ildir. Otomatik ödeme talimat verilmifl ve sonuçta kredi kart ile yap lan ödemeden kaynaklanan kredi kart borcu bankadaki mevduat hesab ndan karfl lanacak olsa bile al flverifl an nda bu hesapta bir (ç k fl) eksilme söz konusu olmad için 102 BANKA- LAR hesab n n alacakland r lmas do ru de ildir. Varl klardaki bu art fl n yukar da ifade edilen hesaplar d fl ndaki di er varl k hesaplar nda meydana getirilecek bir azal flla karfl lanmas uygun de ildir. Kredili olarak yap lan bu al flveriflin veresiye al mlarda oldu u gibi 320 SATICILAR hesab nda muhasebelefltirilmesi de do ru de ildir. Zira burada alacakl pozisyonunda olan sat c de il, bizzat bankad r. Daha do rusu hangi bankan n kredi kart kullan l - yorsa alacakl olan o bankad r. Bu aç klamalardan sonra söz konusu ifllemin muhasebelefltirilmesinde yevmiye maddesinin alacak yan na gelebilecek hesaplar üzerinde daha isabetli düflünceler üretmek kolaylaflm flt r. Ödemenin bir bankaya ait kredi kart ile yap lmas durumunda söz konusu olabilecek hesaplar afla da k saca tart fl lm flt r: 103 VER LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM RLER (-): Bilindi i üzere, iflletmenin üçüncü kiflilere bankalardan çekle veya ödeme emri ile yapaca ödemeler bu hesapta izlenir. Kredi kart n n POS cihaz ndan geçirilmesiyle ve imzalanan kredi kart slipi 28 ile bir anlamda bankaya ödeme 28 Sat fl Belgesi (Slip): Kartla yap lan ifllemlerle ilgili olarak üye iflyeri taraf ndan düzenlenen, kart hamilinin ifllemden do an borcunu ve di er bilgileri gösteren ve kart hamili taraf ndan imzalanan belgedir. Üye iflyeri ise yapt sözleflme çerçevesinde banka kart veya kredi kart hamiline mal ve hizmet satmay kabul eden gerçek veya tüzel kiflidir. SMMMO Yay n Organ 218 Mali ÇÖZÜM - 71

9 emri verildi i düflünülebilir. Özellikle kredi kart na iliflkin otomatik ödeme talimat n n olmas durumunda kredi kart ile yap lan ödemelerin bu hesapta izlenmesi gündeme gelebilir. Zira kredi kart borcunun son ödeme tarihi geldi inde ise söz konusu tutar mevduat hesab ndan otomatik olarak çekilecektir. Ancak bu hesab kullanman n ne kadar sa l kl olaca tart flmalara neden olabilir. Zira bu hesap aktifi düzenleyici bir hesapt r. Yani bir borç hesab olarak pasifte de il, negatif biçimde aktifte yer al r ve aktifteki art fl önler. Di er yandan piyasada çeklerde görülen vade uygulamas n n özün önceli i kavram na tak lmas dolay s yla senet gibi ele al nmas gereklili i sorunu kredi kart ile yap lan ödemenin bu hesapta izlenmesinde de ortaya ç kabilecektir. Çünkü al flverifl tarihi ile ödeme tarihi aras nda bir ay aflabilen süreler söz konusu olabilece i gibi taksitlendirilmifl al flverifllerde bu süreler çok daha uzun olabilir. 300 BANKA KRED LER : Bilindi i üzere, bu hesap, banka ve di er finans kurulufllar ndan sa lanan k sa vadeli kredilere iliflkin tutarlar içeren hesap kalemidir. Kredi kart ile yap lan ödemeler kredi kullan m ndan baflka bir fley de ildir. Dahas her kredi kart için ait oldu u bankada bir kredi hesab aç ld bir gerçektir. Dolay - s yla kredi kart kullan mlar n n bu hesapta muhasebelefltirilmesi uygun düfler. Di er yandan aktif art fl na neden olan varl k edinimleri bu hesaba yap lacak kay t neticesinde pasif art fl yla dengelenmifl olacakt r. Di er bir anlat mla aktifte görünen söz konusu varl n n pasifte kayna veya sa lanan kayna n hangi varl k için kullan ld anlafl lm fl olacakt r. Görülece i üzere önceki hesapta sözü edilen sak nca bu hesapla beraber ortadan kalkm fl olmaktad r. Ayr ca bu hesab n kullan lmas durumunda pasif hesaplar n ödenme önceli i ilkesine göre s ralanm fl yap s da korunmufl olmaktad r. 309 D ER MAL BORÇLAR : Mali borçlar hesap grubu, kredi kurumlar na olan k sa vadeli borçlar ile k sa vadeli para ve sermaye piyasas araçlar ile sa lanan krediler ve vadesine bir y ldan daha az bir süre kalan uzun vadeli mali borçlar n ana para taksit ve faizlerini kapsar. Bu hesap ise ad ndan da anlafl laca gibi mali borçlar grubundaki hesap kalemlerinin hiç birinin kapsam na al nmayan (di er) mali borçlar n izlendi i hesapt r. TDHP de esneklik sa lamak amac yla hemen tüm hesap gruplar nda deyim yerindeyse böyle bir aç k kap b rak lm flt r. Mali borçlar ile ilgili bir ifllemin kayd s ras nda çaresiz kal nmas durumunda bu hesap bir ç k fl yolu olarak kendisine baflvurulacak özellik arz eder. Kredi kart kullan m ndan kaynaklanan borçlar n mali borç niteli inde oldu undan kuflku yoktur. Netice itibar yla (alacakl ) muhatap bankad r. Dolay s yla kredi kart borçlar n n bu hesapta SMMMO Yay n Organ 219 Mali ÇÖZÜM - 71

10 izlenmesi en uygun çözümlerden biri olarak düflünülebilir 29. Zira yukar da önerilen hesaplarla k yasland nda en az tart fl lacak hesap bu hesap gibi görünmektedir. Kredi kart borçlar her defas nda son ödeme günü itibar yla otomatik olarak mevduat hesab ndan bir kerede tamam n n ödenmesi gibi bir zorunluluk yoktur. Ödemeler hesap özetinde belirtilen asgari ödeme tutarlar düzeyinde yap labilir. Bu tutar elden (Kasa dan) banka veznelerine (kredi kart hesab na), EFT ile baflka bir banka mevduat hesab ndan veya ATM lere de (ödeme zarflar içinde) yat r labilir. Ancak dönem içindeki borçlar n son ödeme günü itibar yla tamam n n ödenmesi durumunda herhangi bir kredi faiziyle karfl lafl lmazken, k smi veya asgari ödeme tutar düzeyinde yap lan kredi borcu ödemelerinde (al flverifl) kredi faizleri söz konusu olacakt r. Bu durumda tahakkuk eden faizler bankaya olan kredi borcunu artt r rken, faizlerin finansman giderleri hesab nda muhasebelefltirilmesi gerekecektir. Ayr ca kredi kart ile nakit (avans) para çekme durumunda yine faiz yani finansman giderleri söz konusu olacakt r. Dolay s yla bunlar n iflletmenin tabi oldu u seçeneklerden (7A veya 7/B) birine göre önce maliyet hesaplar nda muhasebelefltirmesi; daha sonra yans tma hesaplar yard m yla gelir tablosu hesaplar na aktarmas gerekecektir. 4. SONUÇ Alternatif ödeme flekilleri, piyasada kabul gören nakit ödemelere alternatif ödeme biçim veya araçlar n ifade etmek için kullan lmaktad r. Çek, senet, banka kart, kredi kart vb. ödeme araçlar bafll ca alternatiflere örnek gösterilebilir. Ancak para d fl ndaki söz konusu alternatif araçlardan biriyle yap lan bir ödeme; mali olay veya ifllemin tamamland anlam na gelmemektedir. Örne in mal veya hizmet daha sonra teslim edilmek üzere önceden ödeme yap labilir; an nda ödeme yap labilir veya ödemesi ileri bir tarihe ertelenebilir. Ödeme bir alaca a neden olabilece i gibi bir borcu ortadan kald rabilir, vadesini uzatabilir veya yeni bir borca neden olabilir (borcu borçla ödeme gibi). Önceden yap lan ödemeler mal veya hizmet teslimi gerçekleflene kadar iflletme için bir alacakken; mal veya hizmet teslimi gerçekleflti i halde nakdi ödeme ileriye ertelenmifl olabilir. Di er bir anlat mla her ödeme iflletme için nakit ç k fl anlam na gelmemektedir. Bu aç dan bak ld - nda ödemeler nakit ç k fl na neden olan ve olmayan biçiminde ikiye ayr labilir. 29 Baydemir, 2004:168. SMMMO Yay n Organ 220 Mali ÇÖZÜM - 71

11 Ödeme, e er, iflletmenin kasa veya banka hesab nda bulunan nakit mevcudunda gerçek bir azalma biçiminde ele al nacak olursa gerçekleflen mali ifllemleri önceden ödemeli, an nda ödemeli ve sonradan ödemeli ifllemler biçiminde ayr mlamak mümkün hale gelir. Bu ba lamda peflin ödenen giderler, vergi ve fonlar, verilen avanslar vb. önceden ödemeye; peflin, çek, vadesi gelmifl senet, banka kart yla vb. araçlarla yap lan al flverifl, gider veya borç ödemeleri an nda ödemeye; veresiye, vadeli çek ve senetle, taksitli, kredi kart vb. araçlarla yap lan ödemeler de sonradan ödemeye örnek gösterilebilir. Dolay - s yla an nda ödemede mali olay veya ifllem son bulurken; önceden ödemeli ifllemlerde mal veya hizmet teslimi gerçekleflmeden, sonradan ödemeli ifllemlerde de borç tamamen ödenmeden söz konusu mali olayla ilgili ifllemler muhasebe kay tlar aç s ndan sona ermifl say lamaz. fllem hacminin son y llardaki h zl yükselifli dolay s yla alternatif ödeme araçlar içinden s yr larak ön plana ç kan kredi kartlar n n ayr ca ele al nmas gerekir. Zira uygulamada kredi kartlar ile yap lan ödemelerin muhasebelefltirilmesinde hangi hesaplar n kullan laca konusunun henüz netlik kazanmad görülmektedir. Bu nedenle çal flmada kredi kart ile yap lan al flverifllerin, di er ödeme ve bankac l k ifllemlerinin mali tablolar nas l etkiledi i; bu ifllemlerin muhasebe kay tlar na nas l yans t laca üzerinde ayr nt l olarak durulmufltur. Ödemelerin kredi kart yla yap lmas bir nevi banka kredisi kullan m d r. Bu ise iflletme için kuflkusuz mali borç anlam na gelmektedir. Dolay s yla kredi kart ifllemleri için mali borçlar hesap grubu içinde uygun iki hesap vard r: 300 BANKA KRED LER ve 309 D ER MAL BORÇLAR hesab. Ancak otomatik ödeme talimat n n söz konusu olmas durumunda kredi kart borcunun 102 BANKALAR hesab ndan son ödeme tarihinde otomatik olarak çekilecek oluflu borcun izlenmesinde akla 103 VER LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM RLER hesab n getirmektedir. K saca, kredi kart borçlar n n izlenmesinde TDHP deki mevcut hesaplar içinden 300 veya 309 no lu hesaplar önerilebilir; fakat otomatik ödeme talimat n n olmas durumunda (bir ödeme emri oldu undan) 103 no lu hesap da kullan labilir. 103 no lu hesab n kullan labilmesi için ise borcun tutar n n kesinleflmesi, yani hesap kesiminin gerçekleflmifl olmas gerekir. Dolay s yla hesap kesim tarihine kadar yine 300 veya 309 no lu hesaplar kullan lmal ; hesap kesimiyle birlikte 102 no lu hesaptan otomatik olarak çekilecek tutar son ödeme gününe kadar 103 no lu hesaba al nmal d r. Bir di er çözüm ise TDHP için yeni bir hesap önerisi olabilir. E er iflletmenin kredi kart borçlar n n mali borçlar hesap grubu içindeki oran %20 yi afl yorsa muhasebe temel kavramlar ndan baflta tam aç klama SMMMO Yay n Organ 221 Mali ÇÖZÜM - 71

12 ve önemlilik kavramlar gere ince ayr defteri kebir hesaplar nda gösterilebilmesi gündeme gelebilir. Bunun için mali borçlar hesap grubunda serbest (bofl) bulunan 307 kodu kullan labilir: 307 KRED KARTINDAN BORÇLAR hesab. Önerilen bu yeni hesapla; iflletme adet ve tutar baz nda önemli büyüklü e eriflen kredi kart borçlar n mali tablolar nda aç kça görme ve gösterme imkan na kavuflmufl olabilecektir. Günden güne bir gereksinim olarak kendini göstermeye bafllayan bu konu, kredi kartlar pazar n n ekonomide yakalad yüksek ivmeyle yak n gelecekte iflletmeler için belki daha da önemli hale gelebilece inden, idarenin bu konuyla ilgili vakitlice bir düzenlemeye gitmesi yerinde olabilir. KAYNAKÇA BAYDEM R, Mehmet (1997), Kredi Kart Sistemi ve Muhasebe Uygulamas, Vergi Dünyas, Say :194, Ekim. BAYDEM R, Mehmet (2004), Her Yönüyle Kredi Kartlar, MS Destek SMMM Yay nlar, stanbul. BAYRAKTUTAN, Yusuf, Ayhan ORHAN (2002) Bilgi-Kaynakl Global Sosyo-Ekonomik Dönüflümün Parasal Yans malar : Plastik Para, Kocaeli Üniversitesi, 1.Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, s.php?nt=148. B R B R, Bar fl (2003), Kredi Kart yla Yap lan Teslim ve Hizmetlerin Muhasebelefltirilmesi ve Finansman Gider K s tlamas, Maliye ve Sigorta Yorumlar, Say : 399, Eylül. DO AN, Zeki (2001), Yeni Bir Finansman Tekni i Olarak Barter ve Muhasebelefltirilmesi, Muhasebe ve Denetime Bak fl, Y l:1, Say :3, Ocak, s ERTAfi, Fatih C. (2001), Kredi Kart ile Yap lan Sat fllar n Tekdüzen Hesap Plan na Göre Muhasebelefltirilmesi Sorunu, Yaklafl m, Say : 102, Haziran 2001, s EVANS, David, Richard SCHMALENSEE (1999), Paying with Plastic: The Digital Revolution in Buyying and Borrowing, Cambridge, MIT Press., Massachusetts. Bankalararas Kart Merkezi (BKM), 23 Haziran ÇTEN, Neslihan ve Serkan KALAYCI (2003), Kredi Kartlar (Plastik Para) le Yap lan Sat fl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi, Maliye Postas, Y l:25, Say : 558, Aral k 2003: 104. KALKINO LU, Mehmet (2000), Kredi Kartlar ile Yap lan Sat fllar n Tekdüzen Hesap Plan nda Yeri ve Örnek Muhasebe Kay tlar, Vergi Dünyas, Say : 229, Eylül 2000: 126. KARACAN, Sami (2004), Kredi Kartlar ile Yap lan Sat fllar n Tekdüzen Hesap Plan na Göre Muhasebelefltirilmesi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1, s KÜÇÜK, Levent (2000), Kredi Kart yla Yap lan Sat fllar n Belgelendirilmesinde Karfl lafl lan Sorunlar, Vergi Dünyas, Say : 227, Temmuz 2000: 125. SMMMO Yay n Organ 222 Mali ÇÖZÜM - 71

13 REFERANS GAZETES, 18 Haziran 2005 Cumartesi, 8.Sayfa (Para - Piyasa). RICHARDS, Alan (1998), Cash, Check or Charge?, SOLOMON, Elinor H., (1997) Virtual Money: Understanding the Power and Risks of Money s High-Speed Journey into Electronic Space, Oxford University Press, New York. TEKE, Mustafa (2004), POS (Sat fl Terminali) le Sat fllar ve Muhasebesi, Yaklafl m Dergisi, Y l:12, Say :139, Temmuz. SMMMO Yay n Organ 223 Mali ÇÖZÜM - 71