Transkript

1 1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI KREDİ KARTI SÖZLEŞMELERİ Yüksek Lisans Tez Projesi ÖZLEM KOCAOĞLU Ankara 2007

2 2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI KREDİ KARTI SÖZLEŞMELERİ Yüksek Lisans Tez Projesi Tez Danışmanı: Doç. Dr. KEMAL ŞENOCAK Proje Onay Tarihi:

3 3 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR KAYNAKÇA GİRİŞ I. GENEL OLARAK II. ÇALIŞMANIN KAPSAMI BİRİNCİ BÖLÜM : KREDİ KARTI UYGULAMASINDA TARAFLAR ARASINDAKİ HUKUKİ İLİŞKİLER I. KREDİ KARTI KURUMU İLE ÜYE İŞ YERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ A. Üye İşyeri Sözleşmesinin Unsurları 1. Üye İşyerinin Kredi Kartını Kabul Etmesi 2. Harcama Tutarının Kredi Kartı Kurumu Tarafından Üye İşyerine Ödenmesi 3. Tarafların Anlaşması B. Üye İşyeri Sözleşmesinin Hukuki Niteliği C. Üye İşyeri Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülükleri 1. Kredi Kartı Kurumunun Yükümlülükleri a. Harcama Belgesi Tutarlarını Ödemek b. Sistemin İşleyişi İçin Gerekli Tüm Belge ve Gereçleri Temin Etmek 2. Üye İşyerinin Yükümlülükleri a. Kredi Kartını Kabul Etmek b. Kredi Kartının Geçerliliğini Kontrol Etmek II. KREDİ KARTI KURUMU İLE KART HAMİLİ ARASINDAKİ İLİŞKİ A. Kredi Kartı Üyelik Sözleşmesi

4 4 B. Kredi Kartı Üyelik Sözleşmesinin Tarafları C. Kredi Kartı Üyelik Sözleşmesinin Unsurları 1. Nakit Ödemeksizin Alışveriş Olanağı Sağlanması 2. Bedelin Ödenmesi 3. Tarafların Anlaşması D. Kredi Kartı Üyelik Sözleşmesinin Hukuki Niteliği E. Kredi Kartı Üyelik Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülükleri 1. Kredi Kartı Kurumunun Yükümlülükleri 2. Nakit Ödemeksizin Kredi Kartı İle Alışveriş Olanağı Sağlamak 3. Kredi Kartı Kurumunun Diğer Yükümlülükleri 4. Kart Hamilinin Yükümlülükleri a. Giriş Ödentisi ve Yıllık Ödenti Verme Yükümlülüğü b. Harcama Belgesi Tutarlarını Ödeme Yükümlülüğü F. Kredi Kartı Çıkaran Kuruluş ile Üye İşyeri Arasındaki İlişkiye Kart Hamili ile Üye İşyeri Arasındaki İlişkinin Etkisi İKİNCİ BÖLÜM : KREDİ KARTININ ÜÇÜNCÜ KİŞİ TARAFINDAN HUKUKA AYKIRI KULLANIMI HALİNDE SORUMLUĞUN DAĞILIMI I.Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Kullanımını Engellemek İçin Tarafların Göstermesi Gereken Özenin Kapsamı 1. Üye İşyerine Düşen Özen Yükümü 2. Kart Malikine Düşen Özen Yükümlülüğü 3. Kart Kurumuna Düşen Özen Yükümü

5 5 II. Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Kullanımı Halinde Kart Kurumunun Kart Malikine Karşı Talepleri III. Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Kullanımı Halinde Kart Kurumunun Üye İşyerine Karşı Talepleri IV. Uzaktan Pazarlama Yoluyla Yapılan Hukuki İşlemler Açısından Sorumluluk Dağılımında Farklılık Olmalı mıdır? V. Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Kullanımı Hali İçin Türk Öğreti ve İçtihatlarında Benimsenen Sorumluluk Dağılımı VI. Kredi Kartı Uygulamasında Karşılaşılan Hukuki Sorunlar SONUÇ ÖZET

6 6 KISALTMALAR AŞ. Batider BGH. BK. BKM. bkz. BUL : Anonim Şirket : Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi : Alman Federal Mahkemesi : Borçlar Kanunu : Bankalararası Kart Merkezi : bakınız : Birleşik Uyarı Sistemi C. : cilt dpn. : Dipnot E. : Esas HD. YHGK. : Hukuk Dairesi : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu K. : Karar karş. : Karşılaştırınız m. : Madde POS : Point of sale (Kredi kartları ile yapılan alışverişlerde bankalardan provizyon almak için kullanılan terminal) s. : Sayfa S. : Sayı T. : Tarih TKHK. vd. YKD. : Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun : ve devamı : Yargıtay Kararları Dergisi

7 7 KAYNAKÇA ARKAN, Sabih, Tüketici Kredileri, Batıder, C. XVIII, S.1-2, 1995 ADAY, Nejat : Özel Hukukta Yüklenti Kavramı ve Sonuçları, İstanbul 2000 AKİPEK, Şebnem: Türk Hukuku ve Mukayeseli Hukuk Açısından Tüketici Kredisi, Ankara 1999 AKYOL, Şener: Tam Üçüncü Şahıs Yararına Sözleşme, İstanbul 1976 ALICI, Yaşar: Banka Kredi Kartı Sözleşmelerinin Mali ve Hukuki Yönü, İstanbul 2002 ARAL, Fahrettin: Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkisi, 5. Baskı, Ankara 2003 ATAMER, Yeşim M. : Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Kullanılması Halinde Doğan Zararı Kim Karşılayacaktır?, Ünal Tekinalp e Armağan, C.I, İstanbul 2003 ATEŞ, Derya: Banka Kredi Kartı Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği ve Ek Kart, Ankara 2000 BAHAR, Cevdet Okan: Banka ve Kredi Kartlarının Hukuki Vasfı, Kartlı Harcama Sisteminin Kayıt Dışılığı Önlemeye Etkileri, Yaklaşım Dergisi, Yıl:15, sayı:170, Ankara 2007 BARLAS, Nami: Kredi Kartı İlişkisinde Bankaya Karşı Verilen Kişisel Teminatın Niteliğinin Belirlenmesi, Prof. Dr. Ömer Teoman a 55. Yaş Günü Armağan ı, C.II, İstanbul 2002 BARLAS, Nami: Para Borçlarının İfasında Borçlunun Temerrüdü ve Bu Temerrüt Açısından Düzenlenen Genel Sonuçlar, İstanbul 1992 BAYDEMİR, Mehmet: Her Yönüyle Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul 2004 BUHUR, Oğuzhan: Tüketici Kredisi Açısından Kredi Kartı Uygulaması, Ankara 2004 ÇEKER, Mustafa: Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı, Ankara 1997

8 8 ENGİN, İlkay: Alacağı Temlik Eden in Sorumluluğu, Ankara 2002 GÜDER, Macit: Kredi Kartı Sözleşmelerinin Borçlar Hukuku Yönünden Nitelendirilmesi, Bitlis, 1991 İŞGÜZAR, Hasan: Banka Kredi kartları Sözleşmeleri, Ankara 2003 KOSTAKOĞLU, Cengiz: Bankalar Kanunu Şerhi, 4. Baskı, Ankara 2003 KOSTAKOĞLU, Cengiz: Banka Kredi Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklar ve Akreditif, 4. Bası, İstanbul 2006 KUNTALP, Erden: Hukuki Açıdan Banka ve Kredi Kartları Sempozyumu, BKM AŞ. Abant 1996 KUNTALP, ERDEN: Yargıtay Kararları Işığında Kredi Kartları, Ticaret Hukuk ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler Tartışmalar, Banka Ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 1996, KUNTALP, ERDEN: Kartlı Ödeme Sistemi Hakkında Genel Bilgiler ve Kavramlar ve Taraflar Arasındaki Hukuki İlişkiler, Hukuki Açıdan Banka ve Kredi Kartları Sempozyumu II, Bolu 1999 KUZU, Kemal: Kredi Kartı ve Uygulamaları, İstanbul 1992 NOKAY, Murat: Yeni Düzenlemeler Işığında Kredi Kartları, makale_259.htm OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2005 TEKİNALP, Ünal, Banka Hukukunun Esasları, İstanbul 1998 TEOMAN, Ömer: Hukuki Yönden Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul TUNCEL, Füsun, Türkiye de Kredi Kartı Uygulaması, Prof. Dr. Turgut Kalpsüz e Armağan, Ankara 2003

9 9 GİRİŞ I. Genel Olarak Ekonomi ve ticarette, klasik ödeme aracı olarak kullanılan evrensel değer ölçüsü paradır. Bütün hukuk sistemleri paranın yerine kullanılmak üzere çeşitli ödeme araçları geliştirmişlerdir. Teknolojinin ilerlemesi ve bankacılık sektörünün gelişmesi sonucunda kredi kartı kullanılmaya başlanmış, 20. yüzyılın sonları ile 21. yüzyılın başlarında bu kullanım oldukça artmıştır. 1 Nitekim ülkemizde kredi kartı gelişme yüzdesi Avrupa daki en yüksek yüzde olmuş; bunun sonucu olarak 1995 yılının sonunda toplam kredi kartı miktarı sayısına varmıştır yılı Mayıs ayı itibariyle de bu sayının e ulaştığı görülmüştür. 3 Kısa bir dönemde ticari yaşamda böylesine benimsenmiş olması, kredi kartının sağlamış olduğu kolaylıklardan ileri gelmektedir. Gerçekten kredi kartı bir yandan taşıyıcısına nakit ödemeksizin alış olanağı vermek suretiyle, onu nakit taşımak külfet ve tehlikesinden kurtarmakta, öte yandan mal ve hizmet satıcılarına nakit talep etmeden işlem yapabilmek fırsatını tanıdığından, onların iş hacminin artmasına yol açmaktadır. II. Çalışmanın Kapsamı 1 NOKAY, Murat, Yeni Düzenlemeler Işığında Kredi Kartları, 2 KUNTALP, Erden, Yargıtay Kararları Işığında Kredi Kartı, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, XIII, Ankara 1996, s ele

10 10 Bu çalışmanın amacı kredi kartı sözleşmelerini Özel Hukuk açısından değerlendirmek ve karşılaşılan sorunlara mevcut kanun hükümleri çerçevesinde çözümler bulabilmektir. Çalışma esas itibariyle, bir giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Kredi Kartı Uygulamasında Taraflar Arasındaki Hukuki İlişkiler başlığını taşıyan birinci bölümde, kredi kartı uygulamasının tarafları, kredi kartı sözleşmelerinin tanımı, unsurları, hukuki niteliğinin yanı sıra, bu sözleşmelerden doğan hak ve borçların tespit edilmesi ve çözümler üretilmesine çalışılmıştır. İkinci bölüm Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı na ayrılmıştır. Bu kapsamda, kredi kartının hukuka aykırı kullanımını engellemek için tarafların göstermesi gereken özen yükümüne, kredi kartının üçüncü kişi tarafından hukuka aykırı kullanımı halinde tarafların birbirlerine karşı taleplerine ve bu hususta Türk Öğreti ve İçtihatlarında benimsenen sorumluluğa yer verilmiştir. BİRİNCİ BÖLÜM: KREDİ KARTI UYGULAMASINDA TARAFLAR ARASINDAKİ HUKUKİ İLİŞKİLER I. KREDİ KARTI KURUMU İLE ÜYE İŞ YERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ Üç taraflı bir kredi kartı sisteminde kredi kartı çıkaran kurum, üye iş yeri ve kart hamili olmak üzere üç taraf ve bunlar arasında değişik sözleşme ilişkileri bulunur. Kredi kartı kurumu ile üye iş yeri arasında yapılan ve kredi kartı uygulamasına temel teşkil eden sözleşmeye Kredi Kartı Üye İşyeri Sözleşmesi denir.

11 11 Kredi kartı üye işyeri sözleşmesinin akdedilmesi sayesinde, üye işyeri statüsüne giren ticari işletmeler kredi kartı kurumunun çıkardığı kredi kartını taşıyan kart hamillerinin mal veya hizmet talepleri karşısında nakit yerine kredi kartını ödeme aracı olarak kabul ederken; kredi kartı kurumu ise kart hamilleri ile girilen bu ilişki neticesinde düzenlenen harcama belgelerinin karşılığını, üye işyerlerine ödemektedir. 4 Öğretide üye işyeri sözleşmesinin, üye işyerinin ve kredi kartı kurumunun edimlerinin karşılıklı ve birbirine bağımlı olması nedeniyle tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olduğu kabul edilmektedir. 5 A. Üye İşyeri Sözleşmesinin Unsurları Üye işyeri sözleşmesinin asli unsurları; 1. Üye işyerinin kredi kartını kabul etmesi 2. Kredi kartıyla yapılan alışveriş tutarlarının kredi kartı kurumu tarafından üye işyerine ödenmesi 3. Tarafların anlaşması 6 olarak belirlenebilir. 1. Üye İşyerinin Kredi Kartını Kabul Etmesi Üye işyeri sözleşmesine göre, üye işyeri, kredi kartı ibraz eden müşterilerinin yaptıkları alışverişler esnasında nakit ödeme talebinden vazgeçmektedir. Üye işyerinin bu taahhüdü, kredi kart kurumu tarafından çıkarılan bir kredi kartının ibrazı halinde söz 4 ATEŞ, Derya, Banka Kredi Kartı Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği ve Ek Kart, Ankara 2000, s. 57; TEOMAN, Ömer, Hukuki Yönden Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul 1996, s OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2005, s BUHUR, Oğuzhan, Tüketici Kredisi Açısından Kredi Kartı Uygulaması, Ankara 2004, s. 55

12 12 konusu olur. Bu açıdan, ibraz edilen kartın geçerli bir kredi kartı olması, sözleşme tarafı kredi kartı kurumunun çıkardığı kredi kartının olması yanı sıra, kartı ibraz eden müşterinin bizzat kart üzerinde adı yazılı kişi olması da gerekir. Ancak, müşteri tarafından yapılan alışveriş bedelinin kart hamili bir başka kişice, kredi kartı kullanmak suretiyle ödenmesi de mümkündür. Müşterinin, borcunu bizzat ödemesi zorunluluğu olmadığından, üçüncü bir kişi tarafından kredi kartıyla ödeme yapma talebinin reddinde üye iş yerinin korunmaya değer bir menfaati yoktur. Çünkü BK. m. 67 uyarınca borcun bizzat borçlu tarafından ifa edilmesinde alacaklının menfaati bulunmadıkça borçlu borcunu şahsen ifaya mecbur edilemez. Bu yüzden, müşterinin kendi borcu için üçüncü bir kişinin kredi kartını ibraz ederek ödeme yapmak istemesi üye işyeri tarafından reddedilemez. Üye iş yeri, yetkili kart hamilinin ibraz edeceği kartı sadece bir ödeme aracı olarak kabul etmekle mükelleftir. Bu mükellefiyetinin dışında kart hamilinin üye işyerinden, alışveriş olmaksızın nakit çekme talebini üye işyerinin kabul etmesi söz konusu olamaz. Üye işyerinin aksine davranışı, üye işyeri sözleşmesinin ihlali sayılmaktadır Harcama Tutarının Kredi Kart Kurumu Tarafından Üye İşyerine Ödenmesi Kredi kartı kurumu, üye işyeri sözleşmesine göre yetkili kart hamillerinin yaptığı harcama tutarlarını ödemekle mükelleftir. Bu yükümlülüğün doğabilmesi için öncelikle kart hamili tarafından üye işyerlerinde bir alışverişin yapılmış olması ve bu alışveriş esnasında da ödeme aracı olarak kredi kartının kullanılması gerekmektedir. İki nüsha 7 ÇEKER, Mustafa, Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı, Ankara 1997, s. 50

13 13 halinde düzenlenen harcama belgeleri kart hamili tarafından imzalandıktan sonra 8, harcama belgelerinin bir sureti kart hamiline verilir. Diğeri ise, kredi kartı kurumuna kart hamili tarafından yapılan harcama tutarının ödenmesi için süresinde ibraz edilir. Kredi kartı kurumu, harcama belgesinin üye işyeri sözleşmesine uygun düzenlenip düzenlenmediğini inceledikten sonra üye işyerine, harcama tutarının sözleşmede belirlenen oranını kendisi için kesip kalan kısmını ödemektedir. Kredi kartı kurumunun, usulüne uygun düzenlenmiş harcama belgesini süresinde üye işyerine ibrazına rağmen, kredi kartı kurumuna üye işyeri sözleşmesi tarafından belirlenen süre içerisinde borcun ödenmemesi halinde, borç harcama belgesinin ibrazı ile birlikte muaccel olduğundan kurumun ödemeyi yapmaması temerrüde düşmesine yol açmaktadır. Üye işyeri, bu durumda BK. m. 101 vd. uyarınca borçlunun temerrüdüne ilişkin haklarından faydalanabilir Tarafların Anlaşması Kredi kartı kurumu ile üye işyeri arasında geçerli bir üye işyeri sözleşmesinin kurulabilmesi için, üye işyeri ile kredi kartı kurumunun, kartın ödeme aracı olarak kabulü ve harcama tutarlarının ödenmesi hususunda anlaşmaları gerekir. Bu anlaşma, kredi kartı kurumu ile üye işyeri arasında karşılıklı icap ve kabul ile oluşur. Uygulamada üye işyeri formları matbu şekilde hazırlanmış formlardan oluşmaktadır. Üye işyerinin matbu olan üye işyeri sözleşmesini doldurup, kredi kartı kurumuna ulaştırması icap; kredi kartı kurumunun üye işyeri tarafından doldurulan üye işyeri sözleşmesini inceleyip olumlu yanıt vermesi ise kabul niteliği taşır. 8 Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu nun İmza Gerektirmeyen İşlemler başlıklı 20. maddesinde öngörülen şekilde, kredi kartları, imza yerine geçen kod numarası, şifre ya da kimliği belirleyici benzeri başka bir yöntemle işlem yapılmak suretiyle de kullanılabilir. 9 ATEŞ, s. 64; ÇEKER, s. 51

14 14 Kredi kartı kurumunun, üye işyerinin icabını zımnen de kabulü mümkündür. Üye işyerinin talebinin kabul edildiğinin bildirilmesi anlaşma için yeterli olduğu gibi, üye işyerinin imzaladığı üye işyeri sözleşmesi sonrasında, üye işyerine kurum tarafından, harcama belgesi nüshaları, POS terminali, imprinter cihazı ve kart amblemlerinin gönderilmesi ile de taraflar arasında sözleşme ilişkisi kurulmuş olur. 10 B. Üye İşyeri Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Kredi kartı kurumu ile üye işyeri arasında akdedilen üye işyeri sözleşmesi, üye işyerinin kart hamillerinin ibraz edeceği kredi kartlarını herhangi bir sayı ve süre sınırlamasına tabi tutmaksızın kabul etme yükümlülüğü altına girmesi sebebiyle sürekli sözleşmedir. Bu sebeple taraflardan biri sözleşmeyi feshettiğini bildirmediği sürece, sözleşme aynı şartlarla yenilenmiş olur. 11 Üye işyeri sözleşmesinde alacağın temliki hükümlerinin uygulanması gerektiği ve bu sözleşmenin alacağın temliki görüşü ile açıklanabileceği fikrine, Alman Federal Mahkemesinin vermiş olduğu bir karar dayanak oluşturur. 12 Bu görüşe göre, üye işyeri kart hamilinden olan alacağını kredi kartı kurumuna üye işyeri sözleşmesiyle temlik etmektedir. Ancak BK. m. 169/1 uyarınca alacağın temlikinde temlik edenin alacağın varlığından sorumlu olması gereklidir. Bu nedenle temellük eden, alacağın var olmadığını sonradan anlarsa, borcunu ifa etmekten kaçınabileceği gibi önceden yaptığı ödemeleri dahi geri isteme yoluna başvurabilir. Oysaki bu hukuki durum kredi kartının niteliğiyle bağdaşmaz. 13 Üye işyeri kredi kartını ödeme aracı olarak kabul ettikten sonra, düzenlediği 10 ÇEKER, s ATEŞ, s. 68; ÇEKER, s BGH, WM 1990, s. 1059= JA 1990, s. 388, Alman Federal Mahkemesi nin ( BGH) tarihli kararı için bkz. ÇEKER, s. 54 dpn. 71, ATEŞ, s TEOMAN, Ömer, Hukuki Yönden Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul 1989, s. 89

15 15 harcama belgesi tutarlarının kredi kartı kurumu tarafından ödeneceğine inanmakta ve kredi kartı kurumu da harcama belgesi tutarlarını ödeyeceğini taahhüt ve garanti etmektedir. Alacağın temliki görüşü bu niteliği itibariyle üye işyerinin zararına yola açabilecek neticelere sebebiyet verebilir. Üye işyeri sözleşmesini garanti sözleşmesi çerçevesinde açıklamaya çalışanlar da bulunmaktadır. 14 Ancak kredi kartı kurumunun ödeme taahhüdünü garanti sözleşmesi çerçevesinde açıklamak, üye işyerinin sisteme katılmaktaki gayesine uygun düşmez. 15 Çünkü garanti sözleşmesinde, garanti verenin ödeme yükümlülüğü riskin gerçekleşmesine, diğer bir deyişle asıl borçlunun borcunu yerine getirmemesine bağlıdır. 16 Oysaki garanti sözleşmelerinde ödeme yükümlülüğünün doğabilmesi için riskin gerçekleşmesi zorunludur. Üye işyeri sözleşmelerinde ise, garanti sözleşmelerinde olduğu üzere, üye işyerinin kart hamiline başvurarak harcama belgesi tutarını istemesi, ödenmemesi halinde de garanti veren olan kredi kartı kurumuna başvurması taraflarca istenilen netice olmadığından bahisle garanti sözleşmesi görüşü öğretide bazı yazarlarca eleştirilmiştir. 17 Öğretide genel kabul gören görüş ise, üye işyeri sözleşmesinin hukuki niteliğinin üçüncü kişi lehine sözleşme olduğu görüşüdür. 18 Üye işyeri sözleşmesini akdeden üye işyeri, kart hamilinin ibraz edeceği kredi kartını kabul edeceği yönündeki taahhüdünü sözleşmenin karşı tarafı olan kredi kartı kurumuna değil, kart hamiline karşı yerine getirmektedir. Kart hamili, kredi kartını ibraz ederek, üye işyerinden taahhüdünü yerine 14 ÇEKER, s. 55, dpn. 75; İŞGÜZAR, Hasan, Banka Kredi Kartı Sözleşmeleri, Ankara 2003, s dpn. 53, TEOMAN, s TANDOĞAN, Haluk; Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, 3. Bası, Ankara 1987, s TEOMAN s ; ALICI, Yaşar, Banka Kredi Sözleşmelerinin Mali ve Hukuki Yönü, İstanbul 2000, s ATEŞ s.77; ÇEKER s. 53

16 16 getirmesini talep edebileceği için; üye işyeri sözleşmesinin, tam üçüncü kişi yararına sözleşme olduğu ileri sürülmüştür. Kanımızca da kart hamilinin kartı ibraz ederek, nakit ödemeksizin alışveriş talep etme hakkını üye işyerine karşı ileri sürebilmesi nedeni ile, üye işyeri sözleşmesinin tam üçüncü kişi yararına sözleşme niteliğinde olduğunun kabulü gerekmektedir. Zira sözleşme tarafı olmayan bir kişinin sözleşmeden bir hak elde etmesi iki şekilde olabilir: Bu sözleşmeye katılan taraflardan biri, ya üçüncü kişinin temsilcisi olarak imza atmaktadır veya bu sözleşme üçüncü şahıs yararına bir sözleşme niteliği taşımaktadır. Üye işyeri sözleşmesine bakıldığında, taraflardan ne kredi kartı kurumunun ne de üye işyerinin, kart hamilinin temsilcisi sıfatıyla hareket ettiğini söylemek mümkün değildir. Kredi kartı kurumu ve üye işyerinin üye işyeri sözleşmesini imzalamaları tamamen kendilerine bir menfaat temin etmek gayesinden kaynaklanır. Bu yüzden, üye işyeri sözleşmesinde kart hamilinin bir hak kazanması temsil ilişkisiyle açıklanamaz. Üçüncü şahıs yararına sözleşmede ise, borçlu taahhüt ettiği edimi alacaklıya değil de, bir üçüncü kişiye karşı yerine getirmekle yükümlüdür. Sözleşmede üçüncü kişiye ifayı talep yetkisi tanınmışsa tam üçüncü kişi yararına sözleşmeden bahsedilir. Üye işyeri sözleşmesinde de, üye işyeri kredi kartıyla ödeme yapmak isteyen müşterilerine alışverişlerde nakit yerine kredi kartını ödeme aracı olarak kabul etmeyi taahhüt etmektedir. Üye işyeri bu taahhüdünü üye işyeri sözleşmesini imzaladığı kredi kartı kurumuna değil de, kart hamiline karşı yerine getirmektedir. Görüldüğü üzere, kredi kartı kurumundan kart alan kişiler, kredi kartını ibraz ederek nakit ödemeksizin alışveriş talep hakkını üye işyerine karşı ileri sürebilmektedir. Bunun sonucu olarak da, kredi kartı kurumu ile ticari işletme

17 17 arasında imzalanan üye işyeri sözleşmesini, kart hamili lehine düzenlenmiş tam üçüncü şahıs yararına bir sözleşme olarak nitelendirmek mümkündür. 19 C. Üye İşyeri Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülükleri Kredi kartı kurumunun üye işyeri sözleşmesinden doğan yükümlülükleri, harcama belgesi tutarlarını ödemek ve sistemin işleyişiyle ilgili gerekli araç ve gereçleri sağlamak; üye işyerinin yükümlülükleri ise kredi kartının kabul etmek ve kredi kartı ile ödeme esnasında kontrolleri yapmak olarak kabul edilmektedir Kredi Kartı Kurumunun Yükümlülükleri a. Harcama Belgesi Tutarlarını Ödemek Kredi kartı kurumunun, üye işyeri sözleşmesi sebebiyle ortaya çıkan temel yükümlülüğü, üye işyeri tarafından düzenlenen harcama belgesi tutarlarının ödenmesidir. Kredi kartı kurumunun, üye işyeri sözleşmesini akdetmesiyle üstlendiği kart hamilinin ödeme yeteneğindeki eksiklikler sebebiyle oluşacak riziko nedeniyle, harcama belgesinin düzenlenmesi esnasında bazı usul ve esasları belirlemesi, söz konusu rizikoyu en aza indirmek için kaçınılmazdır. Bu nedenle, her ne kadar kredi kartı kurumu üye işyerine nakit ödemeden kart ile yapılan alışverişler neticesinde düzenlenecek harcama belgesi tutarlarını ödeme yükümlülüğü altına girse de, uygulamada akdedilen sözleşmelerde bu yükümlülük sıkı esas ve şartlara bağlanmıştır. Nitekim kredi kartı kurumu üstlendiği bu 19 ÇEKER, s. 53; TEOMAN s ATEŞ s.81 vd. ÇEKER s.57 vd.; KUZU, Kemal, Kredi Kartı ve Uygulamaları, İstanbul, 1992, s.102 vd.; TEOMAN s.123 vd.

18 18 rizikonun neticesi olarak, kart hamilinden kredi kartı ile yaptığı alışverişlerin bedelini tahsil edememesi durumunda, hamilden ödemeyi sağlayamadığı gerekçesiyle üye işyerinden geri ödemede bulunmasını talep edemez. Ancak öğretide bazı yazarlar üye işyerinin, kart hamilinin ödeme kabiliyeti bulunmamasına rağmen kartla alışveriş yapması halinde, bu durumun sözleşmenin pozitif ihlali sayılacağı gerekçesiyle kredi kartı kurumunun üye işyerinden istirdat talebinde bulunabileceğini veya kurumdaki üye işyerinin hesabından zararı kesip geri alabileceğini savunmaktadırlar. 21 Eğer, üye işyeri sözleşmede belirlenen süreler dahilinde harcama belgesini herhangi bir mücbir neden olmaksızın ibraz etmez ise kredi kartı kurumunun, üye işyerinin sözleşmeye aykırı davrandığını gerekçe göstererek harcama belgesi tutarını ödemekten kaçınabileceği kabul edilmektedir. 22 Üye işyerinin harcama belgesi sebebiyle doğan alacağı, harcama belgesinin kredi kartı kurumuna ibrazı ile muaccel olur. (BK. m. 74) Ancak taraflar serbest iradeleri doğrultusunda ödemenin belirli bir süre içinde yapılmasını da kararlaştırabilirler. Ne var ki, uygulamada herhangi bir süre belirtmeksizin kurumun ödemeyi harcama belgesinin ibrazı üzerine yapacağı öngörülmektedir. Bu noktadan hareketle, kartı çıkaran kurumun harcama belgesi tutarlarını, belgenin ibrazından sonra derhal ödemek zorunda olduğunu kabul etmek gerekir. Ancak kurum, bu halde dahi borcun ifası için iyi niyet kurallarının gerektirdiği makul bir süreden yararlanabilecektir. 23 Kredi kartı kurumları kart hamillerine verdiği kredi kartlarına belirli sınırlar getirmekte ve kart hamilinin bu sınırların üzerinde yapacakları alışveriş tutarlarını kredi kartı kurumunun iznine tabi tutmaktadır. Bu sebeple üye işyeri, yapılan harcama tutarının kredi kartı kurumu tarafından belirlenen ve kart hamiline tanınan limitin üzerine çıkması 21 ÇEKER, s ATEŞ, s. 82; BUHUR, s. 60; ÇEKER, s. 58; TEOMAN, s ATEŞ, s. 82; ÇEKER, s. 58

19 19 halinde, kredi kartı kurumundan üye işyeri sözleşmesi uyarınca izin almalıdır. Üye işyerinin kredi kartı kurumundan limit aşımı halinde aldığı bu izne otorizasyon (provizyon) adı verilmektedir. 24 Üye işyerinin limit aşımı halinde otorizasyon almaması neticesinde sözleşmeye aykırılık oluşacağından, kredi kartı kurumu tarafından harcama belgesi tutarının ödenmemesi söz konusu olabilir. Zira, üye işyeri sözleşmesinde, kredi kartı kurumu, limit aşımı halinde otorizasyon alınmadan yapılan harcamaların neticesinde düzenlenen harcama belgesi tutarlarını ödemeyeceğini beyan etmektedir. 25 b. Sistemin İşleyişi İçin Gerekli Tüm Belge ve Gereçleri Temin Etmek Kredi kartı kurumu, imprinter cihazı veya POS terminali, harcama belgesi formları ve üye işyerinin mağazasında kullanacağı çeşitli reklam afişleri gibi araçları üye işyerine mülkiyeti kendisinde kalmak kaydıyla zilyetliğini devreder. Kredi kartı kurumu, sistemin işleyişi için gereken tüm bilgileri üye işyerine zamanında ve eksiksiz olarak iletmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük kapsamına, yasaklanmış kart listelerini düzenli olarak üye işyerlerine göndermek, kart hamilini kredi değerleriyle denetlemek, üye işyerine kayıp-çalıntı kart listesi göndermek gibi yükümlülükler girer. Kredi kartı kurumu, Bankalararası Kart Merkezi (BKM) A.Ş. tarafından yayınlanan Birleşik Uyarı Listelerinin (BUL), eksiksiz ve zamanında üye işyerlerine kayıp-çalıntı ve yasaklanmış kartların neler olduğunu bildirme ve üye işyerlerini bilgilendirme amacıyla göndermekle yükümlüdür. Kredi kartı kurumunun, BUL u zamanında ve tam göndermemesi nedeniyle ve üye işyerinin, yetkisiz kart 24 Yargıtay 11. HD T. E. 1991/2946 K. 1992/9916 üye işyeri sözleşmesi uyarınca limit aşımı halinde otorizasyon alınması gerektiğini ve satış belgesinde otorizasyon numarası bulunmadığı halde işlem yapıldığında; bunun kredi kartı kurumundan provizyon alınmadan işlem yapıldığı anlamına geldiğini ve otorizasyon işleminin tanıkla ispat edilemeyeceğini hükme bağlamıştır. 25 TEOMAN, s. 127 vd.

20 20 hamiline kredi kartı ile alışveriş imkanı sunması sebebiyle sorumlu tutulması söz konusu değildir. Çünkü kredi kartı kurumu, bir şahsa kredi kartı vermek ile o şahsı, üye işyerlerinden kredi kartı kullanmak suretiyle alışveriş yapmaya yetkili kılmaktadır. BUL üye işyerine geldikten sonra, üye işyerinin yetkisiz kart hamiline kredi kartı kullanması suretiyle yaptırdığı alışverişlerde üye işyeri sorumludur. Çünkü üye işyeri, üye işyeri sözleşmesini imzalamakla BUL u kontrol yükümlülüğü altına girer. 26 Yargıtay 19. HD T., 1993/4373 E. ve 1994/3904 K. ile T., 1993/5800 E. ve 1994/5618 K. sayılı kararlarında kredi kartı kurumunun yasaklanmış kart listesini zamanında göndermemiş olması sebebiyle üye işyerinin sorumlu tutulamayacağı ve kredi kartı kurumunun sorumluluktan kurtulamayacağı kabul edilmiştir. Bununla birlikte, Yargıtay son zamanlarda verdiği kararlarda üye işyerinin, kart hamilinin kimliğini kontrol yükümlülüğü bulunması sebebiyle üye işyerinin de sorumlu olacağını kabul etmektedir. 27 Kredi kartı kurumunun bir diğer yükümlülüğü ise, kart hamillerinin kredi değerlerini denetlemektedir. Kredi kartı kurumu, kart hamiline ödeme gücüne göre harcama limiti getirmekte ve bu limitleri arttırma yetkisini kendi elinde tutmaktadır. Kredi kartı kurumunun limit aşımına izin vermesi halinde, kart hamilinin harcama tutarlarını ödememesine kredi kartı kurumu; limit aşımına izin vermemesi halinde üye işyeri katlanmak zorundadır Üye İşyerinin Yükümlülükleri a. Kredi Kartını Kabul Etmek 26 BUHUR, s Yargıtay 19. HD T. E. 2001/986, K. 2001/4798, YKD. Ekim 2002, C.28 S.10 s ATEŞ, s. 87; TEOMAN, s. 133

21 21 Öğretide üye işyerinin kredi kartını ödeme aracı olarak kabul etmesi ifa uğruna edim olarak nitelendirilmektedir. 29 Yine bu görüşü savunanlar, kredi kartı kurumunun kart hamilinin yaptığı harcama tutarlarını ödememesi halinde, üye işyerinin harcama tutarlarını kart hamilinden de tahsil edebileceğini ileri sürmektedirler. Söz konusu harcama belgeleri tutarları kredi kartı kurumu tarafından ödenmez ise, bu durumda üye işyerinin, kart hamiline başvurarak borcun ifa edilmesini talep hakkı vardır. Kanaatimizce, kredi kartı sisteminin bu özelliği sebebiyle, üye işyerinin kredi kartını kabul etmesi, ifa uğruna edim olarak nitelendirilmelidir. Uygulamada kredi kartı veren kurumlar kendi kredi kartlarını çıkartmak ve kendi kredi kartı sistemlerini oluşturmak yerine, Visa ya da Mastercard gibi mevcut kart sistemlerinin, kartlarını müşterilerine vermektedirler. Bu nedenle, bu sistemlerin kartlarını kullanan kredi kartı kurumları ile sözleşme ilişkisi içine giren üye işyerleri, bu sisteme dahil olan ve başka kredi kartı kurumlarınca çıkarılmış tüm kredi kartlarını da kabul etme yükümlülüğü altına girerler. Üye işyeri, kredi kartını kabul etme yükümlülüğünden, belirli zaman aralıklarında veya dönemlerde kaçınamayacağı gibi, kart hamilinin komisyon vermemesi halinde de kredi kartını kabulden kaçınamaz. Uygulamada, üye işyerlerinin, özellikle indirimli satış dönemlerinde kredi kartını kabul yükümlülüğünden kaçındıkları görülmektedir. Çünkü indirimli satış dönemlerinde satış fiyatları üzerine cüzi kar koyan üye işyerleri, harcamanın kredi kartı ile yapılması halinde kredi kartı kurumunun uyguladığı komisyon sebebiyle bu karlarından da mahrum kalabildikleri gibi bazen de zarara dahi girmektedirler. Bu nedenle, üye işyerleri bu gibi az karla çalıştıkları dönemlerde kredi kartı kabul etmekten kaçınmaktadırlar. Ancak, bu durum üye işyeri açısından sözleşmenin ihlali sonucunu doğuracağından, BK m. 96 hükmü uyarınca bu fiil sebebiyle 29 ÇEKER, s. 60; TEOMAN, s. 119

22 22 doğacak zararların tazmini yükümlülüğü üye işyerine düşmektedir. Örneğin, kredi kartının kabul edilmemesi üzerine müşterinin faizle borç almak suretiyle alışveriş yapması durumunda, üye işyerinin tazminat olarak, verilen faiz miktarını kredi kartı hamiline ödemesi gerekir. 30 Üye işyeri, kredi kartını kart hamilinden alacağı belirli bir miktar komisyon karşılığı kabul etmesi halinde ise, hem üye işyeri sözleşmesine aykırı davranmış olacak, hem de Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu 31 m. 17/I e muhalefet etmiş olacaktır. Zira 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanununun 17. maddesinin ilk fıkrasında: Üye işyerleri, kart hamillerinin yapmış oldukları mal ve hizmet alımlarının bedelini banka kartı ya da kredi kartı ile ödeme taleplerini kabul etmek zorundadır. Bu zorunluluk indirim dönemlerinde de geçerlidir. Üye işyerleri, kart hamilinden kartın kullanılması dolayısıyla komisyon veya benzeri bir isim altında ilave bir ödemede bulunmasını isteyemez. Bu hükme aykırı davranılması halinde, üye işyeri anlaşması yapan kuruluşlar tarafından üye işyeri sözleşmesi feshedilir ve bir yıl süreyle yeni bir sözleşme yapamaz. b. Kredi Kartının Geçerliliğini Kontrol Etmek Üye işyeri kredi kartını kabul ederken, üye işyeri sözleşmesi uyarınca bazı kontrolleri yapmakla mükelleftir. Bu kontroller kartın geçerliliği ve kartı kullananın yetkili hamil olup olmadığı yönünde yapılmaktadır. Öncelikle üye işyeri kabul ettiği kredi kartının, üye işyeri sözleşmesi imzalayarak dahil olduğu kredi kartı sistemine ait bir kart olup olmadığını kontrol etmek zorundadır. 30 ATEŞ s. 89; ÇEKER, s Kanun No: 5464, Kanun Kabul T , RG , RG. Sayısı: 26095