KREDİ KARTI KULLANIMININ TÜKETİCİ ALIŞKANLIKLARINA VE ALIŞVERİŞLERİN YER, ZAMAN VE MARKA TERCİHLERİNE ETKİSİ

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI KREDİ KARTI KULLANIMININ TÜKETİCİ ALIŞKANLIKLARINA VE ALIŞVERİŞLERİN YER, ZAMAN VE MARKA TERCİHLERİNE ETKİSİ Prof. Dr. İbrahim Kırçova YAYIN NO: İstanbul, 2007

3 Copyright İTO Tüm haklar sakhdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazann ve İTO'nun önceden yazıh izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştuma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarm adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden almabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet: Odamız yayınlarma tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT EUROMAT ENTEGRE MATBAACILIK ANONİM ŞİRKETİ Sanayi Caddesi No: Çobançeşme-Yenibosna / İSTANBUL Tel: (212) (pbx) Faks: (212)

4 ÖNSÖZ Günümüzde ödeme araçlarmm gelişmesi ve yeni teknolojilerin ortaya çıkmasıyla önemi artan, nakit kullanımı gerekmeksizin mal ve hizmet alımı veya nakit çekme olanağı sağlayan basılı kart niteliği taşıyan kredi kartları toplumların tüketim alışkanlıkları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Kredi kartı, gerek nakit taşıma riskini ve maliyetini azaltması gerekse kullanımda hız ve güvenlik sağlaması nedeniyle kullanımı hızla yaygınlaşan bir ödeme aracıdır. Sadece mal ve hizmet alımı için değil, aynı zamanda ihtiyaç anında nakit avans hizmeti sunması nedeniyle de tercih edilen bir araç niteliği taşıyan kredi kartları, yapılan işlemlerin kayıt altına alınmasını, dolayısıyla vergi kaybmm azaltılmasmı sağlamakta ve finansal hizmetlerin etkin ve daha düşük maliyetle sunulmasına imkan vermektedir. 21. Yüzyılda değişen ve gelişen teknolojik altyapının neticesinde otomatik para ödeme makinelerinin (ATM) yaygınlaşması, büyük ahşveriş mağazalarmm kendi kredi kartlarmı çıkarmaları, kredi kartı şirketlerinin kredi kartı pazarlama işi yapmaları gibi gelişmelerle kredi kartı çok yönlü bir ödeme aracı olarak günlük hayatta yerini almıştır. Büyük şehirlerde yaşam kültürünün getirdiği güvenlik sorunu da nakit taşımayı tehlikeli hale getirmekte ve bunun sonucunda kent insanı nakit taşımak yerine kredi kartı kullanmayı tercih etmekte ve bütün alışverişlerinde nakit para yerine kredi kartı kullanmaya yönelmektedir. Kredi kartı kullanımı ve bu kullanımın tüketici alışkanlıklarına olan etkilerinin tüm yönleriyle ele almdığı "Kredi Kartı KuUanımınm Tüketici Ahşkanlıklarma ve Alışverişlerin Yer, Zaman ve Marka Tercihlerine Etkisi" konulu çalışmayı hazırlayan Prof. Dr. İbrahim Kırçova'ya teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER TABLO LİSTESİ 7 GRAFİKLER LİSTESİ 8 ŞEKİLLER LİSTESİ 8 GİRİŞ 9 Birinci Bölüm Kredi Kartları ve Kredi Kartları Sistemi KREDİ KARTI SİSTEMİNİN TANIMI KREDİ KARTLARININ TARİHÇESİ TÜRKİYE'DE KREDİ KARTININ TARİHÇESİ KREDİ KARTLARININ TÜRLERİ Kredi Kartları Banka Kartları Mağaza Kredi Kartları Seyahat Kartları Şirket Kartları KREDİ KARTLI ÖDEME SİSTEMLERİ Visa Mastercard Diners Club Amex Jcb KREDİ KARTLARININ İŞLEVLERİ Bankalar Açısından İşlevleri İşletmeler Açısından İşlevleri Kullanıcılar Açısından İşlevleri Ekonomi Açısından İşlevleri KREDİ KARTI KULLANIMINI SINIRLAYAN ETKENLER GELECEKTE KREDİ KARTLARI 25 İkinci Bölüm Bir Pazarlama Aracı Olarak Kredi Kartları KREDİ KARTLARININ PAZARLAMA FAALİYETLERİNE ETKİSt Kredi Kartlannın Satışlara Etkisi Bir Tutundurma Aracı Olarak Kredi Kartlan KREDİ KARTI KULLANICILARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Kredi Kartı Sahiplerinin Sosyo Ekonomik Özellikleri 30

7 Kredi Kartı Sahiplerinin Aylık Geliri Kredi Kartı Sahiplerinin Eğitim Durumu Aile Yaşı ve Yaşam Eğrisi Kredi Kartı KuUamcılarmın Satınalma Davranışlan Sosyal Sınıflar Kredi Kartı Sahiplerinin Yaşı Sosyo-ekonomik Koşullar Kredi Kartı Sahiplerinin Kredi Konusundaki Düşünceleri KREDİ KARTI KULLANICILARININ PROFİLLERİ Modem Ahşverişçiler Değişkenler Çekingenler Tutucular İNTERNETTE KREDİ KARTI KULLANIMI TÜRKİYE'DE KREDİ KARTLARI KULLANIMININ GELİŞİMİ KREDİ KARTININ EKONOMİYE SAĞLADIĞI FAYDALAR BANKALARARASI KART MERKEZİNİN İŞLEVLERİ SİSTEMİN İŞLEYİŞİ TÜRKİYE'DE KREDİ KARTI KULLANIMI 45 Üçüncü Bölüm Kredi Kartı Kullanımmm Tüketicilerin Satın Alma Alışkanlıklan Üzerine Bir Araştırma ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ Örnekleme Süreci Bilgi Toplama Yöntem ve Aracı Veri ve Bilgilerin Analizi Araştırmanın Hipotezleri ARAŞTIRMANIN BULGULARI Örnek Karakteristikleri Kredi Kartı Kullanım Özellikleri Güvenilirlik Analizi Faktör Analizi Çapraz Tablolar Ortalama Testleri BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 91 SONUÇ 97 KAYNAKÇA 98

8 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1. Türkiye'de Yıllara Göre Kredi Kartı Sayıları ( ) 41 Tablo 2.2. Kredi Kartlarının Yurtiçi Kullanım Cirosu (Milyon YTL) 41 Tablo 2.3. Kredi Kartındaki Puanları Harcama Şekli 49 Tablo 3.1. Ankete Katılanların Yaş Dağılımı 55 Tablo 3.2. Ankete Katılanların Cinsiyet Dağılımı 55 Tablo 3.3. Ankete Katılanların Eğitim Durumu 55 Tablo 3.4. Ankete Katılanların Gelir Dağılımı 56 Tablo 3.5. Ankete Katılanların Çalışma Durumu 57 Tablo 3.6. Ankete Katılanların Çalışanların Çalışma Koşulları Tablo 3.7. Ankete Katılanların Medeni Durumu 57 Tablo 3.8. Ankete Katılanların Kredi Kartı Ekstrelerini Ödeme Davranışı 58 Tablo 3.9. Ankete Katılanların Sahip Olduğu Kredi Kartı Sayısı 58 Tablo Ankete Katılanların Ek Kart Sahipliği 58 Tablo Ankete Katılanların Kredi Kartıyla Yaptıkları Alışveriş Türü 59 Tablo Medeni Duruma Göre Kişilerin Kredi Kartlarını Kullandıkları Alışveriş Türleri 64 Tablo Cinsiyete Göre Kişilerin Kredi Kartlarmı Kullandıkları Ahşveriş Türleri. 65 Tablo Kredi Kartı Ekstresini Ödeme Şekli İtibariyle Tutumlar i\rasmdaki Farklılıklar Tablo Kredi Kartı Ödemeleri ile İlgili Ortalama 68 Tablo Tüketicilerin Sahip Oldukları Kredi Kartı Sayısı İtibariyle Tutumlar Arasındaki Farklılıklar 69 Tablo Kredi Kartı Adedi ile ilgiu Ortalama Karşılaştırma Tablosu...70 Tablo Tüketicilerin Kredi Kartı Kullanmayı Tercih Ettikleri Alışveriş Türleri İtibariyle Tutumlar Arasındaki Farklılıklar 71 Tablo Ahşveriş Türü ile İlgiüOlarak Ortalama Karşılaştırma Tablosu 71 Tablo Tüketicilerin Eğitim Düzeyleri İtibariyle Tutumları Arası Farklılıklar 72 Tablo Eğtim İle İlgiU Olarak Ortalama Karşılaştırma Tablosu 73 Tablo Tüketicilerin Gelir Düzeyleri İtibariyle Tutumları Arasındaki Farklılıklar 74 Tablo Gelir İle İlgiU Ortalamalar Karşılaştırma Tablosu 75 Tablo Tüketicilerin Cinsiyetleri İtibariyle Tutumları Arasındaki Farklılıklar-Grup İstatistikleri 76 Tablo Tüketicilerin Medeni Durumları İtibariyle Tutumları Arasındaki Farklılıklar- Grup İstatistikleri

9 Tablo Tüketicilerin Çalışma Dummlan İtibariyle Tutumlan Arasındaki Farklılıklar-Grup İstatistikleri 79 Tablo Kredi Kartı Ekstresini Ödeme Şekli İtibariyle Tüketicilerin Kredi Kartı Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılıklar 81 Tablo Kredi Kartı Ekstresini Ödeme İle İglili Olarak Ortalamaların Karşılaştırılması 81 Tablo Tüketicilerin Sahip Oldukları Kredi Kartı Sayısı İtibariyle Kredi Kartı Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılıklar 82 Tablo Kredi Kart Sayısı ile İgili Olarak Ortalamaların Karşılaştırılması 83 Tablo Tüketicilerin Kredi Kartlarını Kullandıkları Alışveriş Türleri İtibariyle Kredi Kartı Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılıklar 84 Tablo Alışveriş Türü ile İlgili Olarak Ortalamaların Karşılaştırılması 84 Tablo Tüketicilerin Eğitim Düzeyleri İtibariyle Kredi Kart Nedenleri Arasındaki Farklılıklar. 85 Tablo Eğitim Düzeyi ile Kartı Kullanım Nedenleri Arasındaki İlişki 86 Tablo Tüketicilerin Gelir Düzeyleri İtibariyle ICredi Kartı Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılıklar 87 Tablo Gelir Düzeyinin Düşüklüğü ve Ertelenemeyen İhtiyaçlar 87 Tablo Tüketicilerin Cinsiyetleri İtibariyle Kullanım Nedenleri Arasmdaki Faridılıklar 88 Tablo Tüketicilerin Medeni Durumları İtibariyle Kullanım Nedenleri Arasındaki Farklılıklar 89 Tablo Tüketicilerin Çalışma Durumları İtibariyle Kredi Kartı Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılıklar. 90 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 3.1. Medeni Duruma Göre Kişilerin Kredi Kartlarını Kullandıkları Alışveriş Türleri 64 Grafik 3.2. Cinsiyete Göre Kişilerin Kredi Kartlarını Kullandıkları Alışveriş Türleri 66 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1. Türkiye'de Sahip Olunan Kredi Kartları 47 Şekil 2.2. Türkiye'de En Sık Kullanılan Kredi Kartları 48

10 GİRİŞ Günümüzün gelişmiş toplumlarmda hemen tüm işletmeler müşteriye yönelik olmak ve müşteri egemenliğini kabul ederek çalışmak zorundadırlar. Bu zorunluluk işletmeleri sürekli yenilik peşinde koşmaya, gehşmeye ve büyümeye zorlarken, tüketiciyi de ödediği karşısında giderek daha fazla tatmin arar konuma getirmektedir. Finansal hizmetler sektörü de bu gelişimi en hızlı yaşayan sektörlerin başında gelmekte ve hemen her gün yeni bir ürün yada hizmeti müşterilerine sunmaktadır. Öncelikle ABD ve İngiltere'de ortaya çıkan plastik kartlar da bankalar ve kredi kartı şirketlerinin müşterilerine sundukları çağdaş bir ödeme sistemidir. Kredi kartları, alışverişten seyahat ve eğlenceye, nakit kredisinden akaryakıt harcamalarına kadar hemen her tüketim alanında giderek daha fazla kuuamln hale gelirken, insanları da yeni yaşam tarzlarına doğru yöneltmede önemli bir işlev görmektedir. Kredi kartlarının kullanıcıların yaşam tarzmı değiştirmeye zorladığı ve onların yaşamlarına önemli kolaylıklar getirdiği bir gerçektir. Ancak kredi kartları ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerde kullanıcıların yaşamlarmı kolaylaştırırken, Türkiye gibi gelir dağılımı bozuk, enflasyonu yüksek, tasarruf eğilimi düşük ve tüketim alışkanlıkları farklı ülkelerde belirli bir altyapı çalışması yapılmadan, kullanılmaya başlandığında kullanıcıların yerleşik satınalma alışkanlıklarına çeşitli etkiler yapmaktadır. Bu çalışmanın amacı, çeşitli finansal kuruluşlar tarafından tüketicilere sunulan bir ödeme sistemi olan kredi kartlarım, tanımı, tarihçesi ve işlevleriyle tanıtarak özellikle Türkiye gibi bu sistemi henüz benimsemeye başlayan ülkelerde fiyat, kalite, alışveriş gibi özellikler bakımından alışveriş alışkanlıklarına etkisini incelemektir. Anlık ödeme potansiyeli yaratan, satışları arttıran, iş hacmini genişleten, kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına almaya yardımcı olan kredi kartları bani:alara, kart sahiplerine ve de perakendecilere sayısız yararlar sağlarken, diğer yandan da tüketiciler açısından nakit taşımanın yarattığı güvenlik sorunlarını çözmesi, geleceğe ait gelirlerin harcanması, ahşverişlerin taksitlendirilmesi gibi yararlar sağlamaktadır. Ayrıca son zamanlarda üzerinde çok konuşulan, yasal

11 düzenlemelerle smırlamalar getirilmesine neden olan ve çok sayıda kredi kartı mağduru yaratan çeşitli sakıncalar yaratmaktadır. Çalışmanın sonraki bölümlerinde de görüleceği üzere kredi kartlarının yararlarından bahsedilirken kişisel gelir gider dengesini kurmada önemli bir işlev görüldüğü üzerinde durulacaktır. Bu işlev ne yazık ki ülkemizde kullanıcıların gelir gider dengesini bozmak şeklinde gerçekleşmekte, kart kullanıcıları bütçe yapmak bir yana sürekli borçlanmakta ve yüksek faizli kredilerle borçlarını taksitlendirerek ödemek zorunda kalmaktadırlar. Kredi kartı sayısız yararlan yarımda "nasıl olsa nakit ödemiyorum" ya da "daha sonra öderim" "küçük taksitlerle uzun bir sürede öderim" şeklindeki düşünceler nedeniyle hesapsız borçlanma yapılmasına neden olmaktadır. İkinci bölümde kredi kartı kullanıcıları üzerinde durulmakta, kullanıcıların özelliklerinden bahsedilmekte, kredi kartı kullanıcıları çeşitli özellikleri bakımdan değerlendirilmektedir. Üçüncü bölümde ise, kredi kartlarının Türkiye uygulaması ele alınmaktadır. Yine bu bölüm içinde kredi kartı kullanıcılarının kredi kartı sahibi olmak ve ahşverişlerde kredi kartı kullanmaktan kaynaklan çeşith ahşkanlık ve özelliklerini keşfetmeye yönelik olarak oluşturulmuş bir alan araştırmasma yer verilmiştir. Bu araştırmada kredi kartı kullanıcısı olan 697 kişi ile yapılan bir arücet çahşmasmdan elde edilen veriler tablo ve grafikler yardımıyla değerlendirilmekte ve ileri sürülen hipotezler test edilerek sonuçlar açıklanmaktadır. Sonuç bölümünde ise elde edilen verilerden ortaya çıkan bulgular çalışmanın temel amaçları ile karşılaştırılarak değerlendirilmekte ve çeşitli öneriler ileri sürülmektedir.

12 BIRINCI BOLUM KREDI KARTLARı VE KREDI KARTLARı SISTEMI 1.1. KREDİ KARTI SİSTEMİNİN TANIMI Günümüz tüketim toplumlarmda yaşayan bireylerin gereksinimleri hem nicelik hem de nitelik olarak giderek değişmektedir. Bununla ilgili olarak modem bankacılığın, insan yaşamını kolaylaştıran çeşitli finansal ürünleri, gelişen teknolojinin de yardımıyla kullanıma sunduğunu izlenmektedir. Kredi kartı, gerek nakit taşıma riskini ve maliyetini azaltması gerekse kullanımda hız ve güvenlik sağlaması nedeniyle hızla yaygınlaşan bir ödeme aracıdır. Sadece mal ve hizmet alımı için değil, aynı zamanda ihtiyaç anmda nakit avans hizmeti sunması nedeniyle de tercih edilen bir araçtır. Kredi kartları, yapılan işlemlerin kayıt altına alınmasını, dolayısıyla vergi kaybının azaltılmasını da sağlamaktadır. Kredi kartı; mülkiyeti kendilerine ait olmak üzere banka ya da finansal kuruluşların müşterilerine önceden belirlenen limitlerde, anlaşmalı işyerlerinden yurt içi ve yurtdışında mal ve hizmet satın alma ile nalkit ödeme birimleri veya otomatik ödeme makinelerinden nakit çekimlerde kullanılmak amacıyla verilen karttır. Kart sahibi, mal ve hizmet ödemelerinde nakit ödeme amacıyla nakit taşımaktan kurtulmakta aynca da kısa vadeh nakit kredi ihtiyacını karşılamak suretiyle iki yönlü fayda sağlamaktadır. Kredi kartı, harcamalarda nakit para ve çek kullanmayı azaltmayı amaçlamaktadır.^ Tüm dünyada kredi kartı kullanımı ve sahipliği arttıkça, kredi kartlan tüketicilerin satın almalarını finanse eden önemli bir araç haline gelmektedir. Kredi kartlan ödeme aracı ve kredi kaynağı olarak iki farklı alanda müşterilere yardımcı olmaktadır. Kredi kartlarının ödeme aracı olarak kullanılması nakit taşımama kolaylığı şeklinde ön plana çıkmaktadır. Özellikle gelişmiş batı ülkelerinde büyük metropollerde güvenlik kaygısı nedeniyle tüketicilerin nakit para taşımaktan kaçınmaları kredi kartına olan talebin artmasına neden olmuştur. Daha sonra kredi kartı kullanma kültürün gelişmesiyle birlikte alışverişlerde nakit kullanımı neredeyse yok denecek kadar azalmıştır. Son yirmi yılda kredi kartları pazarında büyük değişiklikler yaşanmaktadır. Kredi kartı işletmeleri gelişmiş pazarların olgunluğa ulaşması sebebiyle getirilerini arttırabilmek için yüzlerini gehşmekte olan pazarlara çevirmişlerdir. Sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmeler sebebiyle gelişmekte olan ülkelerde kredi kartı kullanımı artış göstermektedir.^ Bu ülkelerde devletin kayıt dışı ekonomiyi kayıt altma ahnak ^ Tülin Durukan-Halil Elibol-Müzeyyen Özhavzalı, Kredi KartlanndaJd Taksit Uygulamasının Tüketicinin Harcama Alışkanlıklan Üzerindeki Etkisini Ölçmeye Yönelik Bir Araştuma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2005, Sayı 13, s.l43 ^ Kemal Kurtuluş ve Süphan Nasu", "Consumer Behavior of Credit Card Users in an Emerging Market", 6th Global Conference on Business & Economics, Gutman Conference Center, Massachusetts. October 15-17,

13 amacıyla yürüttüğü çalışmalara en büyük destek kredi kartlarından gelmiştir. Farklı motivlerle kredi kartı kullanmak isteyen kullamcılar kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınmasına katkı sağlamaktadırlar. Kredi kartı sistemi, alışveriş kolaylığı yaratmak amacıyla geliştirilen ve insanları nakit para taşımamn güçlüklerinden kurtarmak amacıyla düşünülmüş bir ödeme sistemidir. Banka sistemi nakit para kullanımı yerine önceleri çek kullanma yöntemini geliştirmiş ancak çek kullanımında ortaya çıkan karşılıksız çek düzenleme ve her ödemede provizyon alma, küçük tutarlardaki alışverişler için ile çek düzenleme zorunluluğu hem kırtasiye hem de zaman kaybı olarak görüldüğünden daha sonraları plastik para olarak da adlandu*ılan kredi kartı sistemini ortaya çıkarmıştır. Genel olarak kredi kartı sistemi, kredi kartı çıkaran banka veya kredi kartı şirketi gibi işletmelerin açtığı krediye dayanarak tüketicilerin ihtiyaç duydukları ürün veya hizmeti alışveriş anmda ödeme yapmadan almaları ve bedelini beui bir dönem sonunda herhangi bir ek bedel ödemeksizin yapmalarına dayanan sistemdir.^ Alışverişlerde nakit para ödemeye alternatif olması düşüncesinden hareketle ortaya çıkan kredi kartları, günümüzde çok farklı işlevler görmeleri nedeniyle tanım olarak da çok zengin bir içerik kazanmıştır. Günümüzde kredi kartları sadece alışveriş yaparken nakit paranın ikamesi olma işlevinin yanında alışverişi taksitlendirme, kart sahibini sigortalama, alışverişten puan, chip para, bonus ve benzeri avantjlar kazanma, kullanıcıya prestij kazandırma, sürekli nakit kredisi imkanını yanında taşıma gibi ek imkanlar da sunmaktadır. Otomatik para ödeme makinelerinin (ATM) yaygınlaşması, büyük alışveriş mağazalarının kendi kredi kartlarmı çıkarmaları, kredi kartı şirketlerinin kredi kartı pazarlama işi yapmaları gibi gelişmelerle kredi kartı çok yönlü bir ödeme aracı olarak günlük hayatta yerini almıştır. Ayrıca kentli yaşam kültürünün getirdiği güvenlik sorunu da nakit taşımayı tehlikeh hale getirmektedir. Özellikle büyük kentlerde giderek artan suç oranlan hırsızlık, gasp suçlarının tehlikeli boyutlara tırmanması sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle kent insanı nakit taşımak yerine kredi kartı kullanmayı tercih etmekte ve bütün alışverişlerinde nakit para yerine kredi kartı kullanmaya yönelmektedir. ^ Barbara R.Lewis, The Personal Account Services, The Bank Marketing of Bank Services, Ed. P. Tumbull-B.Lewis, BradfordıMCB Publ. Ltd. 1982, s.46.

14 1.2. KREDİ KARTLARININ TARİHÇESİ Kredi kartlannın ortaya çıktığı ilk yer ABD'dir. Perakende satış mağazalarında nakit ödemelere alternatif olma ve yoğun alışveriş ortamında ödeme kolaylığı yaratma düşüncesiyle geliştirilen sistem, zamanla perakendeci grupların aralarında yaptıkları karşılıklı anlaşmalarla birbirlerinin çıkarttıkları kartları kabul etmeleriyle sistem haline dönüşmüştür. Zamanla bu gelişmeler ilk olarak seyahat ve eğlence kartları olarak anılan kartların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu kartlar organizasyona dahil olan oteller, lokantalar, klüpler ve seyahat şirketleri tarafından kabul edilmekteydi. Bu kartların ilki bugün de kullanımda olan "Diners Club" kredi kartıdır. A.B.D.'de 1940'larm sonunda birkaç Amerikan Bankası kredi kartı sisteminin ilk uygulamalarını başlattılar. Bu uygulamalarda kart sahipleri kartlarıyla yaptıkları alışveriş ya kendilerine tanınan belli bir süre sonunda ödemekte yada ödemelerin belli bir kısmını yapıp kalanının bankadan kredi sağlayarak taksitlendirmekteydiler."^ Bu organizasyonlar içinde en başarılılarından birisi daha sonra Visa adını alan "Bank of America"nın çıkardığı Americard'dır. Aym banka 1966 yılmda "Blue", "White" ve "Gold" Americard'lann hsansmı diğer bankalar da vermiştir. Aynı dönemde Fransa'da "Carte Blanche" uluslararası bir kart niteliğinde çıkarılmış ve kullanımı özellikle Avrupa'da yaygınlaşmıştır. Bir İngiliz Bankası olan Barclays Bank'da Americard'm ilk denizaşırı Hsansmı alan bankadır. Bu banka aynı zamanda kredi kartını uygulamasını İngiltere'de 1966 yılında Barciaycard adıyla ilk başlatan bankadır. Barclaycard'm başarısı İngiltere'nin diğer önde gelen bankaları olan National Westminister, Midlan Bank ve Lloyd Bank ile Royal Bank of Scotland'ın katıldığı bir kredi kartı organizasyonunu teşvik etmiştir yılında kurulan bu ortak kredi kartı organizasyonu "Acces" adıyla anılan bir kartı, Barciaycard Visa ile doğrudan rekabet amacıyla çıkarmış ve pazarlamasını yapmaya başlamıştır. Bu gelişmeler de göstermiştir ki kredi kartları, kart sahipleri için hem nakit yerine geçen bir ödeme aracı hem de borçlanma aracı olarak çok başarılı bir ürün olduğunu kanıtlamıştır.yalnızca İngiltere'de 1990'lann başlarında kredi kartı sahiplerinin %50'si her bir kredi kartı dönemi içinde meydana gelen ^ Jeff H. Slawsky, Samee Zafar, Developing And Managing a Successful Payment Cards Business, Gower Publishing Ltd. Burlington: 2005, s.2 vd.

15 borçlarının tamamını ödemektedirler. Bunun yanı sıra kredi kartı ile yapılan işlemlerin 1980'lerin başlarında yıllık ortalama %20 oranında bir artış gösterdiğini, 1990 yılımn sonunda kullanımda 30 milyon kredi kartı bulunduğunu yaklaşık 76 ayn kartın ihraç edildiğini görmekteyiz. Günümüzde İngiltere'de bir çok banka giderek büyüyen pazardan pay kapabilmek amacıyla ya Visa yada Access markalan lisansıyla kart çıkarmaktadnlar.^ Son yıllarda Japonya'da benzer bir gelişme yaşanmakta ve Japonya'nın en büyük kredi karı organizasyonları olan JCB ve Hitachi kredi kartı sistemleri de uluslar arası nitelik kazanma yolunda önemli aşamalar kaydetmektedirler. Japon bankaları "Visa", "Mastercard", "Diner's Club" ve "American Express" gibi kartları da lisans alarak çıkarmakta ve birbirleriyle rekabet etmektedirler TÜRKİYE'DE KREDİ KARTININ TARİHÇESİ Türkiye' de çıkarılan ilk kredi kartı Diners Club'dır (1968). Diners Club'tan sonra Türk Ekspres Havacılık ve Turizm Limited şirketi "American Express" kartları ile piyasaya girmiştir. Bu iki kart 1975 yılma kadar rakipsiz olarak faaliyetini sürdürmüştür. Eurocard, Mastercard ve Access kredi kartları 1975 yılından sonra piyasaya girmiştir yılından başlayarak bankalar da kredi kartı uygulamasına geçmişlerdir. Bu dönemde farkh tiplerde ürünler ortaya çıkmıştır, (gold, classic vb.) 1984 yılında Visa' nın Türkiye Ofisini açması ivmeyi artırmıştır yılında ilk ATM hizmete girmiştir. Yine 1987 yılında diğer bireysel ürünler olan konut ve araç kredileri hayatımıza girmiştir itibariyle banka kartları, fatura ödemeleri ve yatmm ürünleri bireysel bankacılık kapsammda sunulmaya başlamıştır yılında BKM A.Ş. kurulmuştur. (13 özel ve kamu bankası ortakhğı ile, switch hizmeti vermek amacı ile) 1990'h yıllarda yapılan harcamalar ile puan kazanım ve bu puanlarm kataloglardan ürün seçimi şeklinde kuuammı başlamıştır. Türkiye' de ilk elektronik POS Terminali 1991 yılmda kullanıma girmiştir yılında Europay/MasterCard Türkiye ofisi açılmıştır ve kart artışı iyice hız kazanmıştır yılında ilk ortaklı (co-branded) kredi kartı piyasaya çıkmıştır. İlk çok ortaklı (multi-branded) kartlar 1999 yılında hayatımıza girmiştir. Tüketici aynı zamanda taksitli kredi kartları ile tanışmıştır. Ayrıca katalog ve ^ Steve Worthington-Susan Home, Affinity Credit Cards, International Journal of Bank Marketing, c.lo, N.7, 1992, ss.3-10.

16 puan uygulamaları farklı bir boyut kazanarak, kazanılan puanların anlaşmalı işyerlerinde nakit gibi harcanabilmesi gibi özellikler pazara sunulmuştur. Günümüzde 13 banka tarafmdan yaygm bir şekilde müşterilere (hem tüketiciler, hem de işyerleri) bu ürünler ve hizmetler ulaştırılmaktadır,^ 1.4. KREDİ KARTLARININ TÜRLERİ Türleri açısından kredi kartları incelendiğinde, özellikle tutundurma amacına yönelik olarak farklı sektörlerde yer alan işletmelerin satışları arttırmak için yeni kredi kartları türleri geliştirdikleri görülmektedir. Bu nedenle İcredi kartı ve kuuamcı sayısı hızla artış göstermektedir. Ömeğin, büyük ahşveriş merkezleri ve mağazaların dışında kalan küçük işyerleri ve restoranların genellikle kredi kartı kabul etmeyip nakit kabul ettiği Japonya'da 1983 yılı sonu itibariyle her dört kişiden biri kredi kartı sahibiyken bu rakamın birkaç yıl içinde iki katma çıktığı izlenmiştir.uzun yıllar kredi kartı ve mağaza kartı kullanmaktan kaçınan Japon kullanıcıların da son zamanlarda bu tercihlerinden vazgeçerek kredi kartı kullanmaya yöneldikleri izlenmektedir.^ Kredi kartları günlük hayatta giderek daha fazla yer almakta ve çeşitlenmektedir. Değişik amaçlarla çıkarılan kredi kartlarını şu şekilde gruplandırabiliriz Kredi Kartları Banka kredi kartlarmm ortaya çıkışı ve yaygm olarak kullanılmasmda bankalarm rolü ve önemi oldukça fazladır. Bankalar kredi kartına diğer finansal ürünler ile bir bütün oluşturması bakımından giderek daha fazla önem vermeye başlamışlardır.^ Zira kredi kartı aracılığıyla ömeğin tüketici kredilerini daha kolay ve daha çok miktarda pazarlayabilmektedirler. Banka kredi kartlarının işleyişinde önceden belirlemiş bir harcama limiti, kart sahiplerine aylık olarak gönderilen borç tutarlarını gösteren belge ve belirli bir oranda aylık faiz ödemesi gibi unsurlar yer almaktadır. Buna göre kart sahibi banka ile anlaşmasında belirlenen bir harcama limitine sahiptir. Bu limit dahilinde yapılan aylık harcamalar kart sahibine bir belge ile aylık olarak bildirilmekte ve belli bir tarihe kadar bu tutarm ödenmesi istenmektedir. Kart sahibi ödemeyi bir defada yaparsa ahşveriş gününden, ödeme gününe kadar zaman için (A.B.D. ve İngiltere'de ortama gün) Türkiye'de 15 gün faizsiz kredi kullanmış olmaktadır. Ödemesini taksitlendirmek isteyen kredi kartı sahibi ise bankanın ^ Robert Alan Feldman, Japanese Finansal Markets, London: The MIT Press, 1986,s.61. ^ Yuka Hayashi "In Japan, Banks And Consumers Turn to Plastic", The Wall Street Online, ^ Dick Dale, Planning and Controlling the Launch of Barclaycard, Banker's Management Handbook, Ed., Richard Handscombe, Berkshire: Mc Graw- Hül Book Co., 1976, s.427 vd. 15

17 kaynaklanndan kredi kullanmış olacağmdan kalan ödemeleri için belli oranda faiz ödemesi yapar Banka Kartları (Debit Cards) Banka kartları (debit cards) kuuamcmın kredi kullanmak yerine kendisine ait banka hesabında bulunan nakitten alışverişlerinde kullanmak istediğinde yararlanabileceği bir ödeme sistemidir. Kredi faizlerinin yüksek seyrettiği ülkelerde kredi kartı kullanmak istemeyen ya da alışverişlerini nakit yapmak isteyen kullanıcıların tercih ettiği yöntem olan banka kartı sistemi kredi kartlarından daha yaygın kuuamlmaktadır.zira hemen her mevduat hesabı sahibinin ATM'lerden para çekmek, EFT, havale ve benzeri bankacılık işlemlerine yapmak üzere banka kartı sahibi olduğu bilinen bir gerçektir. Banka hesabının alışverişlerde kullanılması imkanını yaratılması ile birlikte çoğu hesap sahibinin kredi kartı yerine banka kartı kullandıkları izlenmektedir.^^ Banka kartları kullanımda "online" ve "offline" banka kartlan olarak iki farklı şekilde kullanılmaktadır. Offline banka kartlan Visa ve Master Card gibi büyük kredi kartı şirketlerinin logosuna sahiptir. Belli bir günlük limit çerçevesinde alışverişlerde kullanılmakta ve kullanıcının imzasıyla alışveriş tamamlanmaktadır. Online banka kartlan ise doğrudan elektronik fon transferi sistemine bağlı olarak çalışmakta ve alışveriş sırasında kullanıcının banka hesabından ilgili tutar transfer edilmektedir. Bu amaçla kullanıcı tarafından bilinen ve her alışverişte kuuamlan PIN numarasmdan yararlamimaktadır. PIN numarası bir tür elektronik imza olarak alışverişle ilgili tutarm banka hesabmdan transferini onaylama amacıyla kullanıcı tarafından satıcı mağazada bulunun cihaz üzerine yazılmaktadır Mağaza Kredi Kartları Perakende satış yapan mağazalann satışlan arttıncı bir araç olarak geliştirdikleri mağaza kredi kartlarının işleyişi banka kredi kartlarına benzer şekildedir. Uygulamada mağaza kredi kartları, genellikle bankalar ya da kredi kartı organizasyonu yapan şirketlerle birlikte çalışmaktadırlar. Mağaza kredi kartlannm çıkarılmasındaki temel amaç, kredili satışlan teşvik ederek toplam satışları arttırmaktır.^^ Mağaza kredi kartı sahipleri mağazanın kendilerine tanıdığı bir limit dahilinde alışveriş yapmakta ve ödemelerini belli bir plana 10 debit Card maddesi, ^ Alison Rogers, The New Bonanza for Credit Card Users, Fortune, Mayıs 1993, Cilt 127, s.7, s. 19.

18 göre yapma imkanma sahip olmaktadırlar. Kart sahipleri, peşin alışverişlerde belli oranda indirim ile ödüllendirilmektedirler.^^ Yine kart sahiplerinin kart kullanımını arttırmak için kart sahiplerinin kendilerine eş veya çocuklarına yönelik çeşitli promosyon kampanyaları düzenlemektedirler.^^ Bu tür kartların Dünya'da en yaygın olanları ABD'de Sears&Roebuck ile İngiltere'de Marks&Spencer mağazasının çıkardığı kartlardır yılı mayıs ayında ülke çapında başlatılan uygulama ile birkaç ay içinde kart ihraç edilmiştir.benzer kartlar ülkemizde de çeşitli mağazalar tarafından çıkarılmakta ve kullanılmaktadır. En çok bilinen mağaza kartları Carrefour, Migros ve Gima mağazaları tarafından çıkarılan kartlardır. Daha küçük çaplı perakende mağazalarının müşteri sadakati sağlamak amacıyla bu türden kart çıkardıkları ve müşterilerine indirim, taksit, puan ve benzeri avantajlar sağladıkları ve bu yolla satışlarını ve de kârlılıklarını arttırmayı amaçladıkları bilinmektedir. Bankaların çıkarmış olduğu kredi kartlarına ilaveten, yüzlerce mağazanın da kendi kredi kartlannın bulunduğu dikkate almacak olursa, Türkiye'de halihazırda kullanımda bulunan kredi kartı sayısı her geçen gün artmaktadır Seyahat Kartları Seyahat arasmda nakit taşımanın risklerini önleme düşüncesinden ortaya çıkan bu kartlar, diğer türlerden ödemelerde kredi sisteminin olmayışı bakımından farklıdır. Yapılan harcamalar belli bir süre sonra tamamen ödenir. Harcamadan ödemeye kadar geçen süre için herhangi bir faiz ödemesi sözkonusu olmaz. Seyahat kartları kredisiz olduğundan bunlar borçlanma kartı (change card) olarak adlandırılırlar. Bu kartlar belli bir yıllık kullanım ücretini ödemek suretiyle edinilir. Kullanımdaki en ünlü seyahat kartları, "American Express" ve "Diner's Club" tarafından çıkarılan kartlardır. Bu kartlar daha çok iş ve eğlence amacıyla seyahat edenler tarafından tercih edilmektedir. Ülkemizde pek fazla uygulama alanı bulmayan seyahat kartları daha çok turizmin çok geliştiği ve sık seyahat eden kişilerin kullandığı türden kartlardır Şirket Kartları Kredi kartı uygulamalarında, kapalı gruplara yönelik olarak özel amaçlı kart geliştirilmesi düşüncesiyle ortaya çıkan şirket kredi kartlarının kullanıcıları J.R. Marsh, Managing Financial Services Marketing, London: Pitman Publ. 1988, s Steve Worthington, Retailer Credit Cards: A Competetive Threat, The International Journal of Bank Marketing, 1990, Cilt 8, sayı 4, ss.3-9. Pelin Alpergin, Bireysel Bankacılık, Ankara: Bankalar Birliği Yayınlan, 1990,s.23.

19 genellikle büyük şirketlerin üst düzey yöneticileri, pazarlama elemanları ve iş adamlarıdır. Şirket adma yapılan iş seyahatlerinde gerçekleşen harcamalan karşılamak için kullanılan bu kartlar özellikle büyük şirketler tarafından hem ödemelerin izlenmesinde, gerçekleştirilmesinde kolaylık hem de prestij sağlamak amacıyla tercih edilir. Benzer şekilde yüksek gelir gruplarına yönelik olarak prestij kartı uygulaması da vardır. Buna göre yıllık geliri belirli bir miktarın üzerinde olan iş adamları yada yöneticilere "gold card" "permlere card" gibi özel kartlar verilir. Bu kartların sahiplerine sağladığı başlıca üstünlükler şunlardır: Daha düşük bir faiz oranından nakit kredisi kullanma, Banka hesabı üzerindeki işlemlerde normal kart sahiplerine sağlanan hizmetlerden daha fazla ve ayrıcalıklı hizmet alabilme, Bütün dünyada normal kartla yapılan işlemlerde özel düzenlemelerle daha fazla hizmet sağlama, Otomatik seyahat sigortası, yaşam sigortası, kaza sigortası Otel ve bilet rezervasyonu, karşılama, rehberlik gibi hizmetlerle bu hizmetlerde özel indirimler, para ve seyahat çeklerinin kaybolması durumunda acil hizmetler^^ Seyahat esnasında söz konusu olabilecek sağlık sorunlarının çözümünde öncelikli olarak sağlık hizmetlerinden yararlanmak, hava alam, liman ve benzeri seyahat noktalarında ücretsiz otopark, vale hizmetleri gibi hizmetlerden yararlanmak KREDİ KARTLI ÖDEME SİSTEMLERİ Visa VISA, dünyada üye finansal kuruluşu tarafmdan tüketiciye ulaştmlan iki milyara yakın VISA markalı kartın karşılıklı işlerliğini sağlamak üzere teknoloji geliştiren ve altyapı hizmeti veren, yeni ödeme ürünleri geliştiren bir kuruluştur. Bir üye kuruluşu olan VISA; özel sektörün rekabet gücü ve yenilikleri ile ölçek ekonomisini birleştirmekte, paylaşılan teknoloji ve altyapı ile gerçekleştirilen uygulamaların işlemesini sağlamakta, sistem için denetleme görevi üstlenmekte ve verimli ağ yapısı ile yurtiçi ve yurtdışı ticarete olanak sağlamaktadır. VISA Europe Ltd. içerisinde yer alan VISA Türkiye, kart sayılan açısmdan Avrupa'nın üçüncü büyük pazarı konumundadır. Türkiye pazarındaki kart 15 Marsh,s.39.

20 sayısı VISA Europe Ltd.'deki kartların toplamının %10'u oramndadu*. VISA'mn Türkiye'de gerçekleşen kişisel tüketici harcamalarındaki payı %9,8'tür. Visa aracılığıyla gerçekleşen yıllık işlem hacmi 61 milyar YTL'dir. VISA, Türkiye'deki ödeme sistemleri sektörünün gelişimi ve desteklenmesinde önemli rol oynamıştır. VISA üyesi bankaların EMV^^ uyumlu chip kartlara geçişini sağlamak amacıyla azami destek sağlamaktadır. Türkiye'de intemet üzerinden ödeme işlemlerinin güvenli olarak yapılabilmesi amacıyla ortak bir platform oluşturulabilmesi için öncülük etmektedir. Türkiye'de 25 üye bankası ile faaliyet göstermektedir. Türkiye'de 2005 Haziran sonu itibariyle 33 milyon adet VISA markalı kart ve 1 milyona yakın kabul noktası bulunmaktadır Mastercard MasterCard tüm dünyada geçerli ve yaygın bir ödeme sistemi kuruluşudur. Aralarında MasterCard kredi kartları. Maestro online banka kartları ve Cirrus ATM nakit erişim kartlarının bulunduğu ödeme sistemleri MasterCard çatısı altında bulunmaktadır. Dünyada 1,7 milyar kart Mastercars, Cirrus ve Maestro logosu taşımaktadır. MasterCard 210 ülkede 25 binden fazla banka ve finans kuruluşu ile tüketici ve işyerlerine ödeme çözümleri sunmaktadır. Kart hamillerine dünya çapında 22 milyonu aşkm işyerinde işlem yapabilme imkanı tanır ve 935 bin ATM'den 365 gün 24 saat nakit ulaşım sağlar. MasterCard'm ödeme sistemlerindeki rolü, ödeme kartlarını kullananlar, bu kartları kabul eden işyerleri ve bu bağlantıyı kuran üye finans kuruluşları arasındaki işlemleri kolaylaştırmak, bu işlemleri başarıyla sonuçlandıracak altyapıyı sağlamaktır. MasterCard, işlemlerin global ölçekte kabul görmesi için bir takım standartlar ve yöntemler oluşturmakta; üyeleri arasmdaki elektronik bilgi ve fon akışma yardımcı olacak global iletişim ağı sunmaktadır. MasterCard, aynı zamanda marka bilinirliğini artıracak ve üyelerinin işlerini geliştirmelerini sağlayacak pazarlama programlan hazırlayıp, MasterCard programları kapsamında üyelerinin gerçekleştirdiği pazarlama çalışmalarına da destek vermektedir Diners Club Amerika'da Frank Mc Namara tarafından 1950 yılında kurulmuş olan Diners Club, bugün itibariyle dünya genelinde 8,6 milyon kart müşterisine sahiptir. EMV global işlemer yapısında işlerliğin sağlanmasına yönelik kurallar içeren bir sertifikasyon programıdır.bu sertifikasyon sistemi ile akıllı kartlar ve akıllı kart kabul eden terminallerde işlem yapılabilmektedir.