Eğitim Psikolojisi. Ed törler: Prof. Dr. Ner man ARAL Prof. Dr. Tay p DUMAN

Transkript

1 Eğitim Psikolojisi Ed törler: Prof. Dr. Ner man ARAL Prof. Dr. Tay p DUMAN

2 Editörler: Neriman ARAL - Tayip DUMAN EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı:Eylül 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. BÖLÜM: BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Yrd. Doç. Dr. Savaş KARAGÖZ Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2. BÖLÜM: GELİŞİM Prof. Dr. Ümit DENİZ Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi 3. BÖLÜM: FİZİKSEL GELİŞİM Doç. Dr. Remziye CEYLAN Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4. BÖLÜM: MOTOR GELİŞİM Prof. Dr. Dilara ÖZER İstanbul Gedik Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi 5. BÖLÜM: BİLİŞSEL GELİŞİM Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 6. BÖLÜM: DİL GELİŞİMİ Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI Prof. Dr. Neriman ARAL Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 7. BÖLÜM: SOSYAL GELİŞİM Prof. Dr. Yeşim FAZLIOĞLU Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. BÖLÜM: DUYGUSAL GELİŞİM Prof. Dr. Ayşe Belgin AKSOY Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Hale DERE ÇİFTÇİ İstinye Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

4 iv Eğitim Psikolojisi 9. BÖLÜM: AHLAK GELİŞİMİ Doç. Dr. Emine AHMETOĞLU Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 10. BÖLÜM: CİNSEL GELİŞİM Prof. Dr. Yasemin AYDOĞAN Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11. BÖLÜM: ÖĞRENME Doç. Dr. Ercan KOCAYÖRÜK Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dr. Bekir ÇELİK Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi 12. BÖLÜM: DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI Prof. Dr. Galip YÜKSEL Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi 13. BÖLÜM: SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Doç. Dr. Durmuş ASLAN Doç. Dr. Özkan ÖZGÜN Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi 14. BÖLÜM: GESTALT KURAMI Doç. Dr. Münevver CAN YAŞAR Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi 15. BÖLÜM: BİLGİ İŞLEM KURAMI Prof. Dr. Semra ERKAN Dr. Mine Canan DURMUŞOĞLU Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi 16. BÖLÜM: YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI Prof. Dr. Adalet KANDIR Arş. Gör. Didem TÜRKOĞLU Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

5 Bölümler ve Yazarları v 17. BÖLÜM: BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME Prof. Dr. Rengin ZEMBAT Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Sinan KOÇYİĞİT Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi 18. BÖLÜM: MASLOW UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI Doç. Dr. Özcan SEZER İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi 19. BÖLÜM: ÇOKLU ZEKA KURAMI Prof. Dr. Neriman ARAL Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 20. BÖLÜM: ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM Prof. Dr. Tayip DUMAN Yrd. Doç. Dr. Dilşat PEKER ÜNAL Bozok Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6 ÖNSÖZ Her ülke, geleceğinin yegâne teminatı olan çocuk ve gençlerini yetiştirmek için, ulusal bir eğitim sistemine sahiptir. Eğitim sisteminin en önemli unsuru ise öğretmendir. Öğretmenin görevi, öğrencilerin gelişimine ve öğrenmelerine yardım ederek onları, eğitimin genel amaçları doğrultusunda kendisine, ailesine, ulusuna ve insanlığa yararlı bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır. Öğretmenin bu kutsal görevi yerine getirebilmesi, alan bilgisi yanında öğretmenlik meslek bilgisine de sahip olması ile mümkün olacaktır. İyi öğretmen yalnızca alanını bilen değil, öğrencilerin öğrenmelerine yardım ederek, öğrenmeyi kolaylaştıran kişidir. Nitekim 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu öğretmen yetiştirmede alan bilgisi yanında, genel kültür ve öğretmenlik meslek bilgisinin de dikkate alınmasını ister. Bir davranış mimarı sayabileceğimiz öğretmene görevini yaparken ona yardımcı olan öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin başında Eğitim Psikolojisi gelir. Eğitimde eğitilenin merkeze alındığı, her şeyin onun için ona göre düzenlendiği günümüzde, çocuğu yetiştirmenin en önemli koşulunun onu ve gelişimini bütün yönleriyle tanımak olduğu herkesçe bilinen bir gerçektir. Çok yönlü, dinamik ve karmaşık bir süreç olan eğitimin bireysel temelleriyle ilgili bir bilim dalı olan Eğitim Psikolojisi, bireyin nasıl geliştiğini, nasıl öğrendiğini araştırarak, başta öğretmen, anne-baba olmak üzere, tüm eğitimcilere karşılaşabileceği eğitimsel sorunların çözümünde yararlanabileceği değerli bilgiler sunar. Bu düşüncelerle oluşturulan bu kitapta gelişim ve öğrenme konuları üzerinde durulmuştur. Kitabın ilk on bölümünde bilim-eğitim-psikoloji ilişkisi yanında gelişim konusu bütün alanlarıyla ele alınırken, son on bölümde öğrenme, öğretme kuram ve yaklaşımları üzerinde durulmuştur. Bu bilgileri içeren kitap özellikle öğrencilere gelişim ve öğrenme konusunda gerekli bilgileri kazandırarak, öğrencilerin öğrenme ve öğretme yaşantılarını zenginleştirmeyi ve ailelerin çocuklarının gelişim özelliklerini öğrenerek çocuklarının öğrenme yaşantılarına destek olabilmeyi amaçlamıştır. Bu doğrultuda oluşturulan kitaba katkısı olan yazarlara, Pegem Akademi yayınevi ve çalışanlarına ayrı ayrı teşekkür ederiz. Kitabın beklenen amaca ulaşması dileğiyle.. Prof. Dr. Neriman ARAL Prof. Dr. Tayip DUMAN

7 ÇOCUK YAŞADIGINI ÖGRENIR Eğer Bir Çocuk; Sürekli eleştirilmişse; kınama ve ayıplamayı öğrenir. Kin ortamında büyümüşse; kavga etmeyi öğrenir. Alay edilip aşağılanmışsa; sıkılıp utanmayı öğrenir. Devamlı utandırılarak terbiye edilmişse; kendini suçlamayı öğrenir. Hoş görü ile yetiştirilmişse; sabırlı olmayı öğrenir. Desteklenip, yüreklendirilmişse; kendine güven duymayı öğrenir. Övülmüş ve beğenilmişse; takdir etmeyi öğrenir. Haklarına saygı duyularak büyütülmüşse; adil olmayı öğrenir. Güven ortamı içersinde yetişmişse; inançlı olmayı öğrenir. Kabul ve onay görmüşse; insanları sevmeyi öğrenir. Aile içinde dostluk ve arkadaşlık görmüşse; bu dünyada mutlu olmayı öğrenir. DOROTHY NOLTE

8 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ...2 BİLİM NEDİR?...2 Bilimin İşlevi...4 Bilimin Özellikleri...5 Bilimin Sınıflandırılması...6 PSİKOLOJİ...8 PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ...9 PSİKOLOJİDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR...10 PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI...12 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ...14 EĞİTİM PSİKOLOJİSİNİN ÇALIŞMA ALANLARI...16 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ VE ÖĞRETMEN...17 EĞİTİM PSİKOLOJİSİNDE KULLANILAN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ...20 Betimsel Yöntemler (Anlama İşlevi Ağırlıklı)...20 Deneysel Yöntemler (Kontrol İşlevi Ağırlıklı)...24 İlişkisel Yöntemler (Açıklama ve Yordama İşlevi Ağırlıklı)...25 Gelişimsel Yöntem...25 ÖZET...26 DEĞERLENDİRME SORULARI...27 KAYNAKLAR BÖLÜM: GELİŞİM GELİŞİM...32 GELİŞİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR...32 GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ...35 GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER...39 Biyolojik Etmenler Kalıtım Hormonlar Çevre Zaman GELİŞİM DÖNEMLERİ VE GELİŞİM GÖREVLERİ...45 ÖZET...50 DEĞERLENDİRME SORULARI...51 KAYNAKLAR...53

9 xii Eğitim Psikolojisi 3. BÖLÜM: FİZİKSEL GELİŞİM FİZİKSEL GELİŞİM...56 DOĞUM ÖNCESİ FİZİKSEL GELİŞİM...56 BEBEKLİK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (0-2 YAŞ)...58 İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (2-5 YAŞ)...62 SON ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (6-11 YAŞ)...64 ERGENLİK DÖNEMİNDEKİ FİZİKSEL GELİŞİM (12-18 YAŞ)...65 FİZİKSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER...67 ÖZET...70 DEĞERLENDİRME SORULARI...71 KAYNAKLAR BÖLÜM: MOTOR GELİŞİM MOTOR GELİŞİM...76 BÜYÜK VE KÜÇÜK KAS HAREKETLERİ...76 MOTOR GELİŞİM DÖNEMLERİ...79 Refleksif Hareketler Dönemi...79 İlkel Hareketler Dönemi...80 Temel Hareketler Dönemi...84 Sporla İlişkili Hareketler Dönemi...88 MOTOR GELİŞİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ...89 Motor Gelişim Testleri...90 MOTOR GELİŞİMİN DESTEKLENMESİ...94 Okul Öncesi Dönemde Beden Eğitimi...95 Sporla İlişkili Hareketler Döneminde Beden Eğitimi...97 ÖZET...99 DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: BİLİŞSEL GELİŞİM BİLİŞSEL GELİŞİM BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMLARI Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı Duyu Motor Dönemi (0-2 Yaş) İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş)...114

10 İçindekiler xiii Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) Soyut İşlemler Dönemi (11-18 Yaş) Vygotsky in Sosyo-Kültürel Kuramı Bruner in Bilişsel Gelişim Kuramı ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: DİL GELİŞİMİ DİL GELİŞİMİ DİLİN BİLEŞENLERİ Biçim Bileşeni İçerik Bileşeni (Anlam bilgisi/semantik) Kullanım Bileşeni (Edim bilgisi/ Kullanım bilgisi) DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER Kalıtım (Genetik) Çevre Cinsiyet DİL GELİŞİM KURAMLARI Psikolinguistik Kuram Bilişsel Gelişimsel Kuramı Davranışçı Kuram Sosyal Etkileşim Kuramı DİL GELİŞİM AŞAMALARI Konuşma Öncesi Dönem Konuşma Dönemi ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: SOSYAL GELİŞİM SOSYAL GELİŞİM SOSYAL GELİŞİMLE İLGİLİ KAVRAMLAR SOSYAL DAVRANIŞLAR SOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ Bebeklik Dönemi (0-2 Yaş)...160

11 xiv Eğitim Psikolojisi İlk Çocukluk Dönemi (3-5 Yaş) Son Çocukluk Dönemi (6-12 Yaş) Ergenlik Dönemi (13-22 Yaş) ERİKSON UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş) Bağımsızlığa Karşı Utanma ve Şüphecilik (2-3 Yaş) Girişkenliğe Karşı Suçluluk Duyma (3-6 Yaş) Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (6-12 Yaş) Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12-20 Yaş) Dostluk Kazanmaya Karşı Yalnız Kalma (20-40 Yaş) Üretkenliğe Karşı Duraklama (40-65 Yaş) Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (65 Yaş ve Sonrası) SOSYAL GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER Genetik Etmenler Çevresel Etmenler SOSYAL GELİŞİMİ DEĞERLENDİRME VE DESTEKLEME ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: DUYGUSAL GELİŞİM DUYGUSAL GELİŞİM DUYGUSAL GELİŞİM KURAMLARI Davranışçı Kuram Bilişsel Uyuşmazlık Kuramı Yeni Örgütsel Kuramlar DUYGULARI DÜZENLEME DUYGUSAL YETERLİLİK EŞ ZAMANLI DUYGULAR KARIŞIK DUYGULAR Utanç ve Suçluluk Gurur Kıskançlık TEMEL DUYGULARIN GELİŞİMİ Mutluluk ve Espri Öfke, Saldırganlık ve Üzüntü...189

12 İçindekiler xv Korku Empati Bağlanma Mizaç DUYGUSAL GELİŞİM DÖNEMLERİ Bebeklik Döneminde Duygusal Gelişim İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim Son Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim Ergenlik Döneminde Duygusal Gelişim DUYGULARIN ÖLÇÜLMESİ ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: AHLAK GELİŞİMİ AHLAK GELİŞİMİ AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR AHLAKİ GELİŞİM KURAMLARI Psikanalitik Kurama Göre Ahlak Gelişimi Davranışçı Kurama Göre Ahlak Gelişimi Toplumsal Öğrenme Kuramına Göre Ahlak Gelişimi Bilişsel Gelişim Kuramına Göre Ahlak Gelişimi Dewey in Ahlak Gelişimi Kuramı Piaget nin Ahlak Gelişimi Kuramı Kohlberg in Ahlak Gelişimi Kuramı Gilligan ın Ahlak Gelişimine İlişkin Görüşleri ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: CİNSEL GELİŞİM CİNSEL GELİŞİM CİNSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİ Cinsel Kimlik Kazanımını Etkileyen Etmenler FREUD UN PSİKOANALİTİK (PSİKOSEKSÜEL) GELİŞİM KURAMI Oral Dönem (0-1 Yaş) Anal Dönem (2-3 Yaş)...249

13 xvi Eğitim Psikolojisi Fallik Dönem (4-6 Yaş) Gizil (Latent) Dönem (7-11 Yaş) Genital Dönem (12-18 Yaş) CİNSEL EĞİTİM Cinsel Sorular Çocuklarda Mastürbasyon Tuvalet Eğitimi Cinsel Eğitimde Dikkat Edilecek Noktalar ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: ÖĞRENME EĞİTİM ÖĞRENME İLİŞKİSİ ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Performans İçgüdü Refleks Davranış Uyarıcı Tepki Güdü ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Öğrenen ile İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler ÖĞRENME KURAMLARINA GENEL BAKIŞ Klasik Koşullanma Klasik Koşullanma İlkeleri Edimsel (Operant) Koşullanma Pekiştirme Tarifeleri Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı Gestalt Öğrenme Kuramı Bilgi İşleme Kuramı Beyin Temelli Öğrenme ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR...291

14 İçindekiler xvii 12. BÖLÜM: DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI KLASİK ŞARTLANMA Klasik Şartlı Öğrenmenin Öğeleri Üst Düzey Şartlanma John B. Watson E. W. Guthrie ve Öğrenme İlkeleri E. L. Thorndike ve Öğrenme İlkeleri Sınıfta Klasik Şartlanma Okulu Sevmeyi Öğrenme Öğrenilmiş Çaresizlik OPERANT ŞARTLANMA Operant Şartlanmada Temel Karakteristikler Sınıfta Operant Şartlanma ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: SOSYAL ÖĞRENME KURAMI SOSYAL ÖĞRENME KURAMI GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME Saldırganlığın Gözlem Yoluyla Öğrenilmesi: Bir Deney GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ Dikkat Etme Süreci Akılda Tutma Süreci Davranışı Meydana Getirme Süreci Güdülenme Süreci GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENMEDE BİLİŞSEL SÜREÇLER SOSYAL ÖĞRENMEDE KARŞILIKLI BELİRLEYİCİLİK ÖZ DÜZENLEME VE ÖZ DEĞERLENDİRME ÖZ YETKİNLİK ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR...337

15 xviii Eğitim Psikolojisi 14. BÖLÜM: GESTALT KURAMI GESTALT KURAMI GESTALT KURAMININ TEMELLERİ GESTALT PSİKOLOGLARI GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL ÖĞRENME Algısal Örgütleme İlkeleri Algısal Değişmezlik GESTALT KURAMINDA ÖĞRENMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR GESTALT KURAMI VE ÖĞRENME GESTALT KURAMININ EĞİTİME YANSIMALARI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: BİLGİ İŞLEM KURAMI BİLGİ İŞLEM KURAMI BİLGİ İŞLEM KURAMINA GÖRE ÖĞRENME VE BELLEK BiLGİ İŞLEM KURAMININ ÖĞELERİ BELLEK TÜRLERİ BİLİŞSEL SÜREÇLER YÖNETİM-KONTROL SÜRECİ GAGNE NİN ÖĞRENME TÜRLERİ GAGNE YE GÖRE ÖĞRENME ALANLARI BİLGİ İŞLEM KURAMI ÖĞRETİM İLKELERİ BILGI İŞLEM KURAMININ EĞİTİME YANSIMASI BILGI İŞLEM KURAMININ AVANTAJLARI VE SINIRLILIKLARI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAPILANDIRMACI ÖĞRENMENİN TEMEL İLKELERİ YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMININ TÜRLERİ YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRETİM TASARIMI VE ÖĞRENME YAŞANTILARI...413

16 İçindekiler xix YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRENME ORTAMI YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRETMEN YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMIN EĞİTSEL SONUÇLARI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME BEYNİN YAPISI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME SÜREÇLERİ Orkestralanmış Daldırma Rahatlatılmış Uyanıklık Aktif Süreçleme BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMENİN İLKELERİ BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMEDE EĞİTİM ORTAMLARI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: MASLOW UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI MASLOW UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI GÜDÜLENME GÜDÜ ÇEŞİTLERİ FARKLI KURAMLARA GÖRE GÜDÜLENME MASLOW UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRMİŞ BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ ÖĞRETMENLER, ÖĞRENME ORTAMI VE GÜDÜLENME ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR...470

17 xx Eğitim Psikolojisi 19. BÖLÜM: ÇOKLU ZEKA KURAMI ÇOKLU ZEKA KURAMI ZEKANIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ ÇOKLU ZEKA KURAMININ ORTAYA ÇIKIŞI ÇOKLU ZEKA KURAMININ İLKELERİ ZEKA ALANLARI ZEKA ALANLARINI ETKİLEYEN ETMENLER ÇOKLU ZEKA KURAMININ EĞİTİMDE KULLANILMASI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR BÖLÜM: ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM ÖĞRENME-ÖĞRETME VE ÖĞRETİM SÜRECİ ÖĞRENME KURAMLARI VE ÖĞRETİM İLKELERİ ÖĞRENME-ÖĞRETME MODEL VE STRATEJİLERİ Bloom un Tam Öğrenme Modeli Buluş Yoluyla Öğrenme Alış Yoluyla (Anlamlı) Öğrenme Öğretim Etkinlikleri Modeli İşbirliğine Dayalı Öğrenme Probleme Dayalı Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenme Bilgisayar-Web Tabanlı Öğrenme ve Akıllı Tahta Uygulamaları ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKLAR...530

18 1. BÖLÜM BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Amaçlar Bu bölüm tamamlandıktan sonra öğrenciler; Bilimi tanımlayabilecek. Bilimin sınıflandırılmasını yapabilecek. Psikolojinin alt dallarını açıklayabilecek. Eğitim ve Psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek. Eğitim Psikolojisinin çalışma alanlarını sıralayabilecek, Eğitim psikolojisinde kullanılan araştırma yöntemlerini özetleyebilecektir. Bölüm İçeriği Bilim Psikoloji Eğitim Psikolojisi Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları Eğitim Psikolojisi ve Öğretmen Eğitim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Yöntemleri Betimsel Yöntemler (Anlama İşlevi Ağırlıklı) Deneysel Yöntemler (Kontrol İşlevi Ağırlıklı) İlişkisel Yöntemler (Açıklama ve Yordama İşlevi Ağırlıklı) Gelişimsel Yöntemler Sonuç Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Anahtar Kavramlar: Bilim, psikoloji, eğitim psikolojisi, araştırma

19 2 Eğitim Psikolojisi BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Her bilim dalının kendine özgü bir amacı vardır. Genel anlamda bilim, evreni tanıyarak gerçeğe ulaşmayı amaçlarken, psikoloji ise insan davranışlarını anlama ve anlamlandırmayı amaç edinir. Bilim; evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar. Psikolojinin bulguları da diğer bilim alanlarına (eğitim, tıp, endüstri, ekonomi) yardımcı olur. Psikoloji insanların; büyüme, gelişme, yetenek, ilgi, zekâ, heyecan, hafıza, düşünme ve öğrenme biçimleri hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olunursa o kişileri anlama ve davranışlarını anlamlandırmanın da o kadar etkili ve kolay olacağına vurgu yapar. Psikolojinin bu özelliği alt dalı olan eğitim psikolojisini de çok yakından ilgilendirir. Birey nasıl öğrenir? bireyde istendik yönde davranış değişikliği nasıl meydana getirilir? sorularına cevap arayan eğitim psikolojisi özellikle öğrenen ve öğreten açısından günümüzde daha anlamlı hale gelmiştir. Etkili öğrenme ve etkili öğretmenlik açısından önemli olan bu bölümde; öncelikle bilim ve psikoloji konuları üzerinde durularak bilim ve psikoloji ilişkisi incelenmiş, daha sonra psikoloji biliminin alt dalı olan eğitim psikolojisinin ilgi alanları ve bu alanda kullanılan araştırma yöntemleri açıklanmıştır. BİLİM NEDİR? İnsanoğlu var olduğu günden itibaren hem kendisinin ne olduğunu hem de yaşamını sürdürdüğü dünyanın nasıl bir yer olduğunu merak duygusu içerisinde sorgulamıştır. Sorgulama ve merak duygusu ile içinde yaşanılan dönemin özelliğine göre meydana çıkan kendini gerçekleştirme ihtiyacı, bireyleri çeşitli arayışlar içerisine itmiştir. Bu arayışlar bazen çevrede olup biten olayları ve gizemleri açıklamada işe yararken bazen de cevapsız kalmıştır. Bireylerin kendilerini gerçekleştirmek için Resim 1.1. Bilimin Kaynağı. Bakış açısına göre değişen düşünceler. çevresini ve kendisini anlama konusunda sorgulamaya devam etmesi yeni yöntemlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Her yeni tecrübe doğru yöntem ve tekniklerin benzer olaylarda uygulanmasını gerektirmiştir.

20 Bilim-Psikoloji ve Eğitim Psikolojisi 3 Yeni karşılaşılan problemlere güvenilir çözümler bulmak için doğru bilgilerin nasıl ve ne şekilde kullanılması düşüncesi bilimin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bilim nedir? sorusuna yıllardır cevap aramakla birlikte herkesin uzlaştığı standart bir yanıtın henüz verilmediği görülmüştür. Bu duruma neden olan sorun, sürekli değişim ve gelişim gösteren dünyada yaşıyor olmamızdır (Dilci ve Töremen, 2014). Bilim modern hayatın her aşamasında yaygın fakat tanımlanması veya algılanması zor görsel bir etkiye sahiptir. Bilimin geçmişten günümüze geçirdiği tarihi süreç içerisinde ona olan bakış açısında da önemli değişiklikler olmuştur. Geleneksel bilim anlayışının yerini günümüzde çağdaş bilim anlayışı almıştır (Bilen, 2015). Bilim, evreni tanıyarak gerçeğe ulaşmaktır. Bilim evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar. Bilim kelimesinin kökeni incelendiğinde, Latincede scientia kelimesinden türemiş bilge ve bilgiyi edinme sistemi olarak açıklanır. Aynı zamanda araştırma yoluyla edinilen bilginin organizasyonu anlamını da taşır. Bilginin sistematik çalışmalar sonrası elde edildiğini vurgular. Deneysel çalışma sonucu bilgi edinme yolu da science olarak adlandırılır (Şenel, 2006). Bilimin günümüze kadar gelişmesine Aristoteles (M.Ö ), Roger Bacon ( ), Francis Bacon ( ), René Descartes ( ), David Hume ( ), Immanuel Kant ( ) ve John Stuart Mill ( ) katkı sağlamışlardır (Topdemir ve Unat, 2013). Yaşadığı yüzyıla damgasını vuran önemli bilim insanları bilimi çeşitli şekilde tanımlamışlardır. Einstein a göre bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verileriyle mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlar. Russell a göre bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslamlama yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır. Carl Sagan a göre ise bilim, bizlere dünyayı olmasını istediğimiz şekilde değil, olduğu şekliyle kavratmayı amaçlayan bir daldır. Yapılan tanımlara bakıldığında bilimsel bulgular her zaman anlaşılır ya da doyurucu gelmeyebilir (Bilen, 2015). Bir başka tanımda bilim, insanın doğaya ve topluma ait tüm olay, oluşum ve olguları, zihinsel ya da somut gerçekliği yöntemsel olarak araştırma, açıklama etkinliği ve önermelerden oluşan sistemli bir bilgi üretme çabası şeklinde tanımlanır (Şahin, 2006) Daha net bir ifadeyle bilim, doğada ortaya çıkan olayların nedenlerini, olayların birbiriyle

21 4 Eğitim Psikolojisi olan ilişkilerini ve bağlantılarını araştırıp bulan, ulaşılan sonuçları genelleştiren, kuramsallaştıran ve bu kuramsal bilgiler vasıtasıyla sonradan oluşabilecek olayların nasıl ve ne zaman meydana gelebileceğini önceden saptayan entelektüel bir uğraşıdır (Aydoğan, 2015). Bilimin İşlevi Bilimin tanımında olduğu gibi bilimin işlevleri de pek çok insan tarafından farklı şekillerde tanımlanmış ve değerlendirilmiştir. Tanımlardaki farklılık ve çeşitlilik kişilerin uğraş alanlarına ve olaylara bakış açılarına göre değişmektedir (Bodamyalı, 2008). Genel olarak bilimin işlevleri; anlama, açıklama ve kontrol etme olarak ifade edilebilir (Tablo 1.1.). Bilimin anlama işlevini Nedir? sorusuna verilen cevaplar, açıklama işlevini Niçin sorusuna verilen cevaplar oluşturur, kontrol işlevi ise anlama ve açıklama işlevleriyle üretilen bilgilerin uygulamaya aktarılması, toplum ve doğa olaylarının kontrol altına alınmasıdır (Aydoğan, 2015). Tablo 1.1. Bilimin işlevleri Anlama (Yordama) Nedir? Çeşitli olayların ne olduğunu ve nasıl olduğunu anlamaya çalışır. Öğretmenin devamsızlık nedenlerinin, başarısızlık nedenlerinin sebeplerini ortaya çıkarmak için uygulamış olduğu test ve anketler örnek olarak verilebilir. Açıklama Niçin? Çeşitli olayların nedenlerini açıklamaya çalışır. Öğretmenin devamsızlık ve başarısızlık nedenlerinin altında yatan sebepleri cevaplamaya çalışması örnek olarak verilebilir. Kontrol (Denetim) - Çeşitli olayları kontrol etme yollarını gösterir. Öğretmenlerin devamsızlık ve başarısızlık nedenlerine ilişkin yeni yöntem ve stratejiler geliştirerek olumsuz durumu kontrol altına alması örnek olarak verilebilir.