Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi

Transkript

1 Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi

2 Çalışma protokolü Ders 3: Yöntemler A 2.3 ppt A eğitiminin 2. günündeki üçüncü sunum

3 Öğrenme Hedefleri 1. Uygun çalışma tasarımını seçebiliyor olacaksınız. 2. Hedef kitlenizi ve çalışma popülasyonunuzu belirleyebiliyor olacaksınız. 3. Çalışmanızın istatistiksel gücünü tahmin edebiliyor olacaksınız.

4 Sunumun özeti Çalışma tasarımı Çalışma popülasyonu İstatistiki kuvvet

5 Çalışma protokolü Bölüm 3 Araştırma stratejisi, Hedef kitle

6 Epidemiyoloji nedir? Epidemiyoloji, çeşitli grup insanlarda hastalıkların meydana gelişini ve nedenini inceleyen bilim dalı ve uygulamasıdır. Epidemiyolojistler hastalıkların dedektifleridir.

7 Epidemiyoloji -Resmi tanımı- Epidemiyolojistler aşağıdakileri inceler: Sağlığa etkisi olan faktörleri: Bir hastalığın başlangıcını Teşhisi Hastalığın gidişatını (seyrini) Sonuçlarını Koruma ve tedavi örneğin müdahalelerin etkinliğini

8 Epidemiyolojik çalışmaların iki türü Observational study Gözlemsel çalışma (Observational study) örneğin, herhangi bir bölgede belirli bir zaman diliminde sağlık sektörü çalışanlarının ebola riski Müdahale çalışması (intervention study) örneğin, belirli kılavuzların etkinliğinin değerlendirilmesi (artık arazi, tesis ve ekipman, talimat ve denetim).

9 Betimleyici çalışmanın tasarımları Kesitsel çalışma ( Cross-sectional study) Vaka-kontrol çalışması ( Case-control study) Kohort çalışması( Cohort study) Vaka çalışması ( Case study) Niteliksel çalışma (Qualitative study) Bir tanım ve bir örnek verebilir misiniz?

10 Kesitsel çalışma Zaman gidişatını hesaba katmamak Aynı anda ölçülen hastalıkların görülme sıklığı ve maruz kalma Faydalı maruz kalma ve hastalık arasındaki ilişki hakkında ilk bilgi sürveyans programlarının gelişimi için Maruz kalmanın mı hastalığa yol açtığı yoksa hastalığın mı maruz kalmadan önce olduğu sonucuna varmaya izin verilmiyor. Hangisi önce çıktı: yumurta mı tavuk mu?

11 Kesitsel çalışma: avantajları Tamamlaması kolay Çabuk, ucuz ( pazarlık ) Sorun hakkındaki ilk izlenim Tek seferde çeşitli hastalıkları/sağlık şikayetlerini ve maruz kalmayı inceleyebilirsiniz. Alerjiler, astım, KOAH, kronik sırt ağrısı ve kronik stres şikayetleri gibi ölümcül olmayan kronik hastalıklar için yeterlidir.

12 Kesitsel çalışma: avantajları Nadir hastalıklar için yararlı değildir Kısa süreli hastalıkları için yararlı değildir Sebepsel araştırmalar için uygun değildir Fakat bir neden ile ilişki bulabilir ve bunu diğer çalışmaları inceleyerek kontrol edebilirsiniz. Bilgi yanlılığı (information bias) ve seçim yanlılığına ( selection bias) dikkat et

13 Sizin protokolünüz Neden kesitsel bir çalışma veya farklı bir tasarım seçtiğinizi kısaca açıklayınız. Çalışmanın nerede yürütüleceğini de tarif etmeniz gerekir. Diğer ayrıntılar için: el kitabına bakınız. Bu altbölüm genellikle kısadır (en fazla yarım sayfa).

14 Çalışma planı veya Yöntemler Çalışmanın türü ve tasarımı? Popülasyon? Araçlar? Yanlılık, kalite (hatalar)? Etik? İstatistiksel plan? Güçlü ve zayıf noktalar?

15 Çalışmalar gerçek durumu yansıtmalıdır

16 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Çalışma konusu olan Popülasyon Araştırmacının ilgilendiği bütün çalışanlar/hastalar

17 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Örnek Örnek çerçeve (?) Örnek büyüklüğü Çalışmaya katılmaya davet edilenlerin hepsi

18 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Örnek Örnek çerçeve Örnek büyüklüğü n=900 Cevap verenlerin sayısı artı cevap vermeyenlerin sayısı Örn: =900

19 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Örnek Çalışma popülasyonu çalışılan örnek Katılanların tümü

20 Örnek: Türk madencilik sektöründe kaynakçılarda sağlık etkileri Hedef kitle Türk madencilik sektöründeki bütün kaynakçılar: resmi ve gayrı resmi çalışanlar

21 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Örnek (Rastgele) kaynakçılar örneği N=900

22 Hedef kitle ve Çalışma popülasyonu Hedef kitle Örnek Çalışma popülasyonu 600 kaynakçı (cevap oranı %66)

23 Bir çalışmanın geçerliliği (Validity) İç geçerlilik (Internal validity) Bulunan ilişki, çalışma popülasyonundaki maruz kalma ve hastalık arasındaki ilişkiyi güvenilir bir şekilde yansıtır. Hata kaynakları (yanlılık): Seçim yanlılığı, bilgi yanlılığı, karışıklığa neden olan yanlılık Dış geçerlilik (External validity) Bulunan ilişki hedef kitle için doğrudur. İlgili bir terim temsiliyettir (representativeness). Uygun bir örnek seçmek önemlidir!

24 Hedef kitleniz - Örnekler - Antalya daki oteller ve restoranlar için çalışan bütün gayrı resmi sektör çalışanları Büyük bir şirkette çalışan bütün taşeron (ikinci üstlenici) çalışanlar 2017 senesinde herhangi bir şehirdeki ana hastanenin solunum yolu hastalıkları biriminde yatan bütün hastalar. Meslek Hastalıkları hastanesinde mezotelyoma teşhisi konulan veya 2007 ile 2016 seneleri arasında ulusal mezotelyoma kayıt sistemine dahil edilen bütün hastalar.

25 Sizin örneğiniz: seçenek 1 Hedef kitlenizin tam bir listesi olduğu zaman: Bu listeden rastgele bir örnek alabilirsiniz örneğin, rastgele rakamlar ile Bu örnekteki bütün üyeleri çalışmanıza katılmaya davet edebilirsiniz Davet mektubu, bilgilendirilmiş onay, ziyaret, vb.

26 Önemli Etik veya kurumsal komiteye etik yönlerin tekrar değerlendirilmesi için başvurma! Gizlilik ( confidentiality), vb.

27 Cevap oranlarını arttırmak Neden? -> Seçim yanlılığını azaltmak Adil bir seçim için herkes aynı Sınava girmeli:lütfen şu Ağaca tırmanın Örnekler?

28 Seçim yanlılığı Seçim yanlılığı nasıl ortaya çıkar? Çimento sanayisinde solunum yolları semptomları örnekleri Bu sektörde maruz kalan (çoğunlukla gayrı resmi) çalışanlar ile maruz kalmayan (çoğunlukla resmi) çalışanları kıyaslamak isteyebilirsiniz. Bulgular: maruz kalmayan çalışanlarda solunum yolu semptomları maruz kalan çalışanlara göre bariz bir şekilde fazla. Sigara alışkanlıkları, yaşlar ve cinsiyet eşit. Bu sonuç gerçeği yansıtıyor mu? Katılımda muhtemel seçim?

29 Maruz kalan (gayrı resmi) çalışanlar n=80 Seçim yanlılığı Maruz kalan (resmi) çalışanlar Hedef kitle semptomları Maruz kalanlar Kontrole karşı %60, %46 ya karşı Çalışma popülasyonu semptomları Maruz kalanlar Kontrole karşı %33, %40 a karşı Maruz kalmayan (resmi) çalışanlar n=80 Maruz kalmayan (resmi) çalışanlar Sağlıklı Sağlıksız Cevap oranları =...? Seçim yanlılığına ne sebep olmuş olabilir? Hedef kitle Çalışma popülasyonu

30 Seçim yanlılığını azaltmak Tarafsız davet mektubu Gayrı resmi sektörden veya özel hastalıklardan bahsetmeden Çalışma koşulları hakkında inceleme Cevap oranını en fazlaya çıkarma - Hatırlatıcılar - Kısa anket Daha iyisi: ödül verin: bir hediye, para, bir kupon

31 Çalışma popülasyonumuzun temsilciliği: biz yok Arkadaşlarınızı veya komşularınızı çalışma popülasyonu olarak seçmek veya çalışanları sadece bir kere ziyaret etmek örneğin, Çarşamba öğlen 11 iyi değildir (kolaylık örneklemleri).

32 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Kaç tane çalışan/hasta dahil edilmeli? Cok az sayıda işçi ile çalışma yürüttüğünüz zaman çalışmaya harcadığınız bütün çaba boşa gidebilir çünkü sonuçların bir faydası olmayacaktır. Çok fazla sayıda katılımcı aldığınız zaman da kaynaklarınızı, zamanınızı, katılımcıların zamanını gereğinden fazla kullanıyorsunuz, bütün bunların istatistiksel farkı göstermek için kullanılmasına gerek yoktur. Her iki durum da etik olmayacaktır.

33 Bütün popülasyon çok geniş olabilir, alt gruplar inceleme için çok küçük olabilir Tablo. İspanyol çalışan popülasyondaki alt gruplar, VI. Ulusal Çalışma Koşulları anketi, Katılan çalışanların toplam sayısı: çalışan (çalışma popülasyonu) Çalışanların görünen ortaklıkları Çalışan sayısı Çalışanları olan kendi işinde çalışan kimse 527 Personeli olmayan kendi işinde çalışan kimse Sosyal güvenlik korumasu olmayan çalışanlar 456 Göçmen çalışanlar (yabancı çalışanlar) Çeşitli sebeplerden dolayı hastalık iznine ayrılan çalışanlar 388 Ev hizmetleri çalışanları (temizlik, çocuk bakımı, vb.) 246

34 İstatistiksel kuvvet İstatistiksel kuvvetin uygun seviyesi ile ilgili olarak yapay hiç bir şey yok, fakat Cohen (1988) tespit edilmesi gereken bir etki olduğu zaman çalışmaların %80 oranda herhangi bir etki tespit etme ihtimali olacak şekilde tasarlanması gerektiğini öne sürmüştür. Başka bir ifadeyle, çalışmaların %20 den daha fazla oranda Tip II hatası yapma ihtimali bulunmaması gerekiyor (kuvveti hatırlayın = 1 β).

35 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Kaç tane çalışan/hasta dahil edilmeli? İki tane örneğiniz olduğu zaman, 1. Orta-ölçekli şirketler (toplam sayı=100 çalışan) 2. Küçük şirketler (toplam sayı=100 çalışan), %5 alfa seviyesi (tip 1 hatası) ve a. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %30 da (1) ve %50 de (2), istatistiksel kuvvet %83 dür; b. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %30 da (2), istatistiksel kuvvet 95% dir; c. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %20 da (2), istatistiksel kuvvet 51% dir.

36 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Kaç tane çalışan/hasta dahil edilmeli? İki tane örneğiniz olduğu zaman, 1. Orta-ölçekli şirketler (toplam sayı=200 çalışan) 2. Küçük şirketler (toplam sayı=200 çalışan), %5 alfa seviyesi (tip 1 hatası) ve a. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %30 da (1) ve %50 de (2), istatistiksel kuvvet %98 dir; b. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %30 da (2), istatistiksel kuvvet %100 dür; c. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %20 de (2), istatistiksel kuvvet %80 dir.

37 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Kaç tane çalışan/hasta dahil edilmeli? İki tane örneğiniz olduğu zaman, 1. Orta-ölçekli şirketler (toplam sayı=250 çalışan) 2. Küçük şirketler (toplam sayı=250 çalışan), %5 alfa seviyesi (tip 1 hatası) ve a. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %30 da (1) ve %50 de (2), istatistiksel kuvvet %100 dür; b. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %30 de (2), istatistiksel kuvvet %100 dür; c. Semptom veya çalışma koşulunun görülme sıklığı %10 da (1) ve %20 de (2), istatistiksel kuvvet %88 dir.

38 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Kaç tane çalışan/hasta dahil edilmeli? Bu, büyük ölçüde hastalığın/sağlık şikayetlerinin görülme sıklığı ile umduğunuz ve gerekli gördüğünüz her iki popülasyon arasındaki farklılığa dayanır. Çalışma koşullarındaki farklılığın örneğin, sadece %10 luk bir farkın, müdahaleden sonra hastalık sıklığında bir değişikliği tetiklemek ile ilgili olup olmadığını göz önünde bulundurmanız gerekmektedir. Örnek boyut hesaplayıcı

39 Çalışmanın istatistiksel kuvveti Projenize bağlılık Anket çalışması yaptığınız zaman, alt gruplarınızın her birinde en az çalışanı dahil ettiğinizden emin olunuz. Kıyaslama için en az iki alt gruba ihtiyacınız var, çoğunlukla aynı şirket/branş içerisindeki Maruz kalan çalışanlara karşı maruz kalmayan çalışanlar, bazen Gayrı resmi çalışanlara karşı Resmi çalışanlar. Genellikle, ikiden fazla alt grup seçmeyiniz. Eğer çalışmanızı birden fazla küçük şirkette veya kendi işinde çalışan kimseler üzerinde gerçekleştiriyor iseniz çözümleme için iki grup seçmeniz gerekiyor.

40 Maruz kalmayan grubun (mümkün olduğu kadar) gerçekten maruz kalmamış olması gerekmektedir. Örnek Marangozlarda işitme bozukluklarının görülme sıklığını değerlendirmek istediğiniz zaman, odyometrik sonuçları inşaat sanayisindeki bütün çalışan popülasyonun sonuçları ile kıyaslamanız hiç bir anlam ifade etmeyecektir. Neden? Dikkat!

41 Dikkat! Cevabınız %50 oranında ise, kuvvet için gereken rakamın iki katını davet etmeniz gerekir. Çalışmaya katılması için davet etmeyi planladığınız kişi sayısından bahsetmeyi unutmayın! Sadece bu şekilde cevap oranını değerlendirme imkanınız olacaktır.

42 Sizin protokolünüz Aşağıdakileri kısaca tanımlayınız. (½ -1 sayfa) Hedef kitleniz, Örneğiniz, Çalışma popülasyonunuz. Neden bu hedef kitle üzerinde çalışmaya karar verdiğinizi açıklayınız. Neden bu örneği seçmeye karar verdiğinizi, popülasyona nasıl yaklaşacağınızı ve cevabı arttırmak için neler yapılması gerektiğini açıklayınız. İnceleyeceğiniz katılımcıların sayısını belirtmeyi unutmayınız (kuvvete bakınız). Daha fazla ayrıntı için: El Kitabına bakınız.

43 Çalıştay 3 Küçük gruplarda çalışınız: Bir çalışma stratejisi geliştiriniz. Hedef kitleyi ve çalışma popülasyonunu tanımlayınız. Çalışmanın kuvvetine bakınız.