3CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "3CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I"

Transkript

1 3CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Co rafi bilgi sistemlerinde mekânsal düflünmenin iliflkisini anlatabilecek, Mekânsal düflünmenin co rafi bilgi sistemleri ve bilimi için neden önemli oldu unu aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Mekânsal Düflünme Modelleme Co rafi Bilgi Bilimi Mekânsal Analizler Fiziksel Planlama çerik Haritas CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme MEKÂNSAL VER PLANLAMA VE CBS L fik S F Z KSEL PLANLAMADA MEKÂNSAL DÜfiÜNME MEKÂNSAL ANAL ZLER ÖRNEK OLAYLAR

2 Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme MEKÂNSAL VER Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS) mekânsal düflüncenin oluflturulmas nda ve modellenmesinde en önemli araçlardan biridir. Abler in tan m na göre, CBS, mekânsal verilerin bölgesel analiz ve sentezini sa layan teleskop, mikroskop, bilgisayar ve kopyalama makinesi gibi donan mlar n tamam d r (Ron Abler, 1988). CBS nin ortaya ç kmas nda mekânsal düflünme ve bu düflünme flekli dâhilinde karar üreten meslek disiplinlerine iliflkin sorunlar n çözümü önemli rol oynam flt r. CBS, co rafya, karto rafya, planlama, peyzaj mimarl ve peyzaj planlama, bilgisayar, istatistik ve matematik gibi bilim dallar ndan elde edilen bilgiler üzerine kurulu bir sistem olarak mekâna ait karar verme sürecinin flekillendirilmesinde önemli katk sa lam flt r. Geçen zamana ba l olarak CBS farkl meslek disiplinlerinin de kat l - m ile Co rafi Bilgi Bilimi, CBS teorisi ve CBS nin kullan m üzerine dayal yeni bir disiplinler aras bilim dal olarak ortaya ç km flt r. Farkl alan ve meslek disiplinlerinde CBS nin farkl tariflerinin oldu u görülmektedir. Bu tan mlar aras ndaki ortak nokta ise, CBS için mekânsal verinin gereklili i ve önemidir. Çünkü bu veriler haritalarla iliflkilidir (mekân önemlidir!). Temel anlamda, CBS de mutlaka bir veritaban, harita bilgisi ve bu ikisi aras ndaki ba lant y sa layacak bir bilgisayar deste i olmal d r (fiekil 3.1). Harita ölçe i temsili bir kesre dayan r. Bu kesirde haritadaki mesafenin dünya üzerindeki ayn iki nokta aras ndaki mesafeye oran verilir. CBS çal flmalar nda kullan lan harita ölçekleri genellikle 1/ ile 1/1000 aras nda de iflir. CBS ölçeksizdir, çünkü haritalar büyütülüp küçültülebilir ve orijinal veriden çok daha de iflik ölçeklerde bas labilir. CBS ortam nda haritalar k yaslamak veya kenar birleflimlerini yapmak için her iki haritan n da ayn ölçekte ve kapsamda olmas gereklidir. CBS çal flmalar nda metrik sistemin kullan lmas daha kolay olmaktad r. Co rafi Bilgi Bilimi, hem CBS hakk nda, hem de CBS ile araflt rma yapmakt r. Co rafi bilgiye iliflkin özellikler hacim, boyutsall k, sürekliliktir. D KKAT

3 52 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.1 CBS nin bileflenleri ve mekânsal düflünme Mekansal Sorunlar Yaz l m Mekansal veri Personel Yöntem CBS Mekansal Düflünce Prosedürler Bilgisayar Sistemi Mekansal Çözümler CBS, mekânsal veya co rafi koordinatlarla referansland r lm fl verilerle çal flabilmek için tasarlanm fl bir bilgi sistemidir. Baflka bir deyiflle, CBS, hem mekânsal olarak referansland r lm fl verilerle çal fl lacak bir veritaban sistemi, hem de bu verilerle çal flmay sa layacak ifllemler bütünüdür. (Star and Estes, 1990, p. 2). Mekânsal düflünme biçimininin CBS ortam nda flekillenmesi sürecinde mekânsal veriler ve mekânsal veritaban birinci bileflen olarak ortaya ç kar. CBS ortam nda hem verilerin, hem de haritalar n say larla temsil edilmesi gerekmektedir. CBS ortam nda veriler bilgisayar n haf zas na fiziksel veri yap s (örne in dosyalar ve klasörler) olarak yerlefltirilir. Dosyalar binary veya ASCII metinlere yaz labilir. Binary metinlerin okunmas daha h zl olur ve daha küçük bir dosyad r. ASCII kullan c lar taraf ndan okunup düzenlenebilir; ancak daha fazla yer kaplar. En yayg n kullan lan flekliyle dosyalar veritaban proje dosyalar içinde saklan r. Mant ksal veri modeli, verilerin CBS ortam nda kullan labilmesi için organize edilmesidir. CBS ortam nda haritalarda geleneksel olarak ya raster, ya da vektörler kullan l r. Bir CBS haritas, nokta, çizgi, poligon ve hacim özelliklerinin ölçekli say sal temsilleridir. CBS raster ve vektör yap lar yönetebilmektedir; ancak bunlardan sadece biri mekânsal verinin dahili organizasyonunda kullan l r. Öznitelik verisi mant ksal olarak flat dosyalarda tutulur. Flat dosya; sütun ve sat rlarda tutulan say matrislerin-

4 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 53 den meydana gelir. Hem mant ksal hem de fiziksel veri modelleri zaman içinde oldukça geliflmifltir. Veritaban yönetim sistemleri (DBMS ler); flat dosyalar n fiziksel dosyalarda tutulmas ve yönetilebilmesi için birçok de iflik yöntemden faydalanmaktad r. Raster veri modeli gridleri kullan r. Grid hücresi bir birimdir veya bir tek özniteli i tafl r. Her bir hücrenin, kay p bile olsa, bir de eri mutlaka vard r. Bir hücrede, özniteli e karfl l k gelen bir rakam veya indeks de eri tutulabilir. Hücrenin çözünürlü ü vard r; bu çözünürlük yersel birimlerle hücre boyutu olarak ifade edilir (fiekil 3.2). Raster yap daki nokta ve çizgilerin bir hücrenin merkezine yönelmesi gerekmektedir. Bu durumda, çizgiler kal nlaflabilir; poligonlar ayr ayr kodlanm fl kenarlara sahip olabilir. Her bir hücrede sadece tek bir özellik yer alabilir. Veri olarak, tüm hücrelerin olabilecek en yüksek hücre de erini tutabilmesi gerekmektedir. Raster veri nin anlafl lmas, okunmas ve yaz lmas kolayd r; ayr ca ekranda çizilmesi de kolay olur. Grid veya raster harita, direkt olarak dizi (array) ad verilen bilgisayar haf za yap s n n üzerine programlan r. Gridler nokta, çizgi ve poligonlar temsil etmekte zay ft r; ancak yüzeyleri iyi temsil ederler. Gridler sadece çok iyi lokalize olmufl topolojilerde verimlidir. Taranan veya uzaktan alg lanan veriler grid yap dad r. Gridlerde kar fl k piksel sorunu ortaya ç kabilir. Gridlerde s kl kla gereksiz veya kay p verilerle karfl lafl labilir. Vektör veri modeli koordinatlarla tutulan noktalar kullan r. Çizgiler ve poligonlar s ral nokta serilerinden meydana gelir. Çizgiler s ral nokta dizilerine yönelerek oluflur. Poligonlar noktalardan veya çizgilerden meydana gelebilir. Vektörler topoloji bilgisini saklayabilirler. lk bafllarda CBS de vektör veri ve kartografik spagetti yap lar kullan lm flt r. Vektör veri yap s 1960 larda arc/node modelinin ortaya ç kmas n sa lam flt r. Arc/node modelinde poligonlar çizgilerden, çizgiler ise noktalardan oluflur. Noktalar, çizgiler ve poligonlar birbirleriyle iliflkilendirilerek kendi dosyalar nda saklanabilir. Topolojik vektör modeli çizgiyi (arc) temel birim olarak kullan r. Alanlar (poligonlar) arc lardan meydana gelir. Bir çizginin (arc) bafllang ç ve bitifl noktas na node denir. Çizgilerin birbirleriyle kesifltikleri noktalar da node olarak adland r l r. CBS yaz l mlar n n temelinde vektörel bazda çal flmay esas alan topolojik veri yap s yatmaktad r. Topoloji ile hatalar otomatik olarak tespit edilip giderilebilir. Say sallaflt r lm fl veya d flardan aktar lm fl veriler genellikle topolojik olarak temiz de ildir. Bir CBS yaz l m, birleflmemifl objeler aras nda topoloji kurabilecek özellikte olmal d r. Topoloji sayesinde birbirine yak n olan, temas etmesi gerekirken temas etmemifl objeler yakalan r (snap). Topoloji ile çift say sallaflt rma neticesinde oluflan parçalar (sliver) ve çak flmalar temizlenir. Özelliklerde de iflikliklere yol açabilece inden yakalama (snap), temizleme ve birlefltirme toleranslar n n çok dikkatli belirlenmesi gereklidir. Tamamlanm fl topoloji ile harita çak flt rma uygun flekilde gerçeklefltirilebilir. Topoloji sayesinde birçok CBS ifllemi, nokta dosyalar na eriflmeye gerek kalmadan gerçeklefltirilebilir. Sat rlar Çözünürlük Sütunlar Grid büyüklü ü Grid hücresi fiekil 3.2 Grid yap s Bilgi, listeler, say lar, tablolar, metinler, resimler, haritalar veya indeksler olarak organize edilebilir. Veri olarak adland r lan bilgi kümeleri ise bir veritaban nda bir arada saklan r. Veritaban, bilgisayarda dosyalar fleklinde saklan r.

5 54 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.3 Mekânsal ve mekânsal olmayan veri Parça Numaras Say s Tan m Sele Zil Gidon 3 May s Tarihinde Eskiflehir Deliklitafl Mahallesinde fllenen Suçlar Tarih Adres Tipi 3/3/00 3/3/00 3/3/00 Atatürk Caddesi No:3 Dalyan Sokak No:5-4 Onar Sokak No:4-6 H rs zl k Darp H rs zl k Veritaban sütunlar (öznitelikler) ve sat rlardan (kay tlar) oluflur. fiekil 3.3 de üst tarafta görülen bisiklet parçalar listesi mekânsal olmayan verileri içermektedir. Ancak alt tarafta görülen suç listesi mekânsald r; çünkü sokak/adres bilgisi suçu harita üzerindeki bir mekânla iliflkilendirmektedir. Bu veri CBS de kullan labilir. SIRA S ZDE 1 Veritaban nda öznitelikler (attribute) sütun, kay tlar (record) da sat r olarak saklan r. Bir özniteli in tek bir kayda karfl l k gelen içeri ine de er denir. De er, say veya metin olabilir. CBS; verilerin saklanmas ve yeniden düzenlenmesi; mekânsal verilerin belirli amaçlar için gerçek dünyadan al n p dönüfltürülmesi ve görüntülenmesini sa layan güçlü bir araç setidir (Burrough, 1986, p. 6). CBS; mekânsal verilerin toplanmas, saklanmas, düzenlenmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesi için kullan lan otomatiklefltirilmifl sistemlerden oluflur.(clarke, 1995, p. 13) Mekânsal veritabanlar n n günlük yaflamda çok kullan lan örnekleri nelerdir? Kapsaml flekilde araflt r n. Co rafi Bilgi Sistemleri mekânsal düflünmeyle ortaya ç kan, alg lanan, gözlemlenen veya ölçülen-hesaplanan mekânsal verilerin co rafi mekân n özellik modeline göre bilgisayar ortam nda modellenmesi esas na dayanmaktad r. Standart bir özellik modeli, haritalanm fl bir alan nokta, çizgi ve poligonlarla ifade edilen özelliklere ay rmaktad r. CBS nin kullan lmas yla bu özelliklere ait mekânsal da l mlar yerküre veya haritalardan yap lan ölçümlerle toplan r. Neredeyse tüm insan aktiviteleri ve do al fenomenler mekânsal bir da l m göstermektedirler; dolay s yla CBS ortam nda incelenebilirler. CBS, verilerin yönetiminde kartografik özelliklerden faydalan r (fiekil 3.4).

6 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 55 fiekil3.4 CBS Bileflenleri. (1) Veritaban (ayakkab kutusu). (2) Kay tlar (Beyzbol Kartlar ). (3) Öznitelikler (Kartlar n üzerindeki kategoriler, örne in topa vurufl ortalamas ). (4) Co rafi bilgi (stadyumun enlem ve boylam olarak konumu). (5) Bilgiyi kullanmay sa layan araç (bilgisayar). Kaynak: GIS s Roots in Cartography Lecture 2, Introduction to GISs Geography ourses/176a_summer06/lect ure02.ppt ÖZELL K NOKTA Ç ZG POL GON Nehir x BM 123 Gölet fiekil 3.5 Özellik Modeli: Nokta özelli i (nivelman noktas ), çizgi özelli i (nehir) ve poligon özelli i (göl) örnekleri Dünyan n modellenmesi sürecinde mekânsal düflünme kapsam nda basit co rafi özellikler kullan larak daha karmafl k olanlar n oluflturmak mümkündür. Poligonlar çizgilerden, çizgiler ise koordinatlarla tan mlanan noktalardan oluflmaktad r. Bu özelliklerin nitelikleri flu flekilde s ralanabilir: Boyut Da l m Pattern/desen Bitifliklik/temas (contiguity) Komfluluk fiekil Ölçek Yönelme/oryantasyon CBS de gerçek dünyaya ait elemanlar nokta, çizgi ya da poligonlarla temsil edilirler (fiekil 3.5). CBS, amaca ba l sorgulama ve analiz (mekanda, yer hakk nda) yapmaya uygun olmal d r. CBS ile analiz, modelleme ve tahmin yapabilmektedir. CBS analizlerinin ve tan mlamalar n birço u co rafi özelliklerin niteliklerinin sorulmas ve bu nitelikler aras ndaki iliflkilerin belirlenmesi fleklinde meydana gelir.

7 56 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I D KKAT CBS nin kökleri tematik haritalamaya dayanmaktad r. Co rafi koordinatlar Dünya n n enlem ve boylamlar d r. Bunlar, kuzey ve güney yönlerinde 90 ar derecelik enlemler ve do u ve bat yönlerinde 180 er derecelik boylamlardan meydana gelmektedir. Ekvatora paralel olarak dünya üzerinde do u-bat yönünde uzand - varsay lan dairelere paralel denmektedir. Ekvator, kutup noktalar na eflit uzakl kta dünyan n ortas ndan geçti i varsay lan en büyük paralel dairesidir. Kuzey ve güney kutuplardan geçti i varsay lan dairelere ise meridyen daireleri denmektedir. Her meridyen dairesi, karfl l kl iki meridyenin birleflmesi ile oluflur (Örne in, 0 meridyeni, tam karfl s nda bulunan 180 meridyeni ile birlikte bir meridyen dairesi oluflturur). 0 meridyeni bafllang ç meridyeni olarak kabul edilir ve Ingiltere nin Greenwich rasathanesinden geçer. Bir harita üzerinde gridler fleklinde gösterilen paralel ve meridyenlere a (graticule) denir. Planlama ve CBS liflkisi CBS, planlama çal flmalar nda birden fazla harita ile çal flma gereksinimi sonucu ortaya ç km flt r. Amaç do rultusunda gerekli haritalar n katmanlama ve farkl katmanlar n üst üste çak flt r lmas mant üzerine oturtulmufltur. Mc Harg a göre yap lacak planlama çal flmas nda, e er bu tür farkl verilerin de- erlendirilmesi söz konusu ise, insan duyular ile en fazla befl katman ile çal fl lmas halinde do ruya en yak n sonuç elde edilmesi mümkün olabilecektir. E er katman say s beflin üzerine ç kacak olursa, yap lan çal flmada do ruluk artan katman say s na ba l olarak giderek azalacakt r. Katmanlama mant, çevreye iliflkin verilerin de erlendirilmesinde ve karar üretilmesi sürecinde Mc Harg taraf ndan ortaya konulmufl olan ve CBS nin ç k fl nda katmanlama ve farkl katmanlar n üst üste çak flt r lmas konusunda örnek ald modeldir. Birçok planc geleneksel yöntemlerle harita çak flt rma yöntemini planlama çal flmalar nda kullanm flt r. Harita çak flt rma ilk olarak Jacqueline Tyrwhitt (1950) in planlama konusundaki kitab nda yöntem olarak anlat lm flt r. McHarg, Design with Nature adl kitab nda fleffaf haritalar n çak flt r lmas yla uygun alan seçimlerinin yap lmas n örneklemifltir. CBS nin ortaya ç k fl ndaki temel tafllara bak ld nda, haritac l k çal flmalar için kullan lmakla birlikte, temelleri ilk kez 1950 li y llarda Jacqueline Tyrwhitt taraf ndan ortaya konulan harita çak flt rma (map overlay) mant üzerine kurulmufl ve Mc Harg n yorumlar yla anlamland r lm flt r. Mc Harg, peyzaj planlama konular nda uzmanlaflm fl bir peyzaj mimar d r ve pek çok kaynakta Co rafi Bilgi Sistemlerinin fikir babas olarak an lmaktad r. Peyzaj mimarl n n co rafi bilgi sistemleri çal flmalar ndaki geçmifline bakacak olursak; Co rafi Bilgi Sistemlerinin akademik ortamda geliflmesinde Harvard Üniversitesi Peyzaj Mimarisi ve Planlama Bölümü profesörlerinden Carl Steinitz, Howard Fisher in gelifltirdi i SYMAP yaz l m kullanarak, ilk Co rafi Bilgi Sistemleri örneklerinden birisi olan Orta Boston un co rafyas üzerine çal flm flt r. fiu anda ESRI firmas n n kurucusu ve baflkan olan ve dünyada Co rafi Bilgi Sistemlerinin ortaya ç kmas nda ve yayg nlaflt r lmas nda önemli rol oynayan Jack Dangermond, Harvard mezunu bir peyzaj mimar ve yukar da ad geçen kiflilerin ö rencisidir. Dolay s ile Co rafi Bilgi Sistemleri çal flmalar nda peyzaj mimarl ve planlama konular n n önemli etkileri olmufltur. nsanlar n daha sa l kl, rahat ve yaflanabilir ortamlarda bulunmas na yönelik gerekli yaflam standartlar n n sa lanmas karfl s nda artan çevre ve kentsel sorunlar ve çözüm yollar nda teknolojinin getirdi i h z ve kolayl klar, kent planlama, bölge planlama, peyzaj planlama, altyap planlamas gibi fiziksel planlama çal flmalar nda da uzaktan alg lama ve CBS nin kullan m alanlar n ortaya ç karm flt r;

8 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme CBS nin mevcut verinin daha etkin bir biçimde kullan m n n sa lamas, Uydu görüntüleri; topluluk halinde yaflayan canl lar n göç yollar n n tespit edilmesini ve bitki türlerinin varl, çeflitlili i ve sa l k flartlar hakk nda bilgi sahibi olmam z sa lar. Böylece do a koruma alanlar nda yaban hayat ve bitkisel ortam n devaml l n n incelenmesi sa lanabilir. Bu ekosistemde bulunan do al düzenleme güçlerinin saptanmas, korunmas ve bak m kapsam nda önemlidir. CBS nin çevresel de erlendirme çal flmalar nda büyük miktarlardaki veri ve kriterlerle çal flabilme yetene i, Uzaktan alg lama ve Co rafi Bilgi Sistemlerini birlikte kullanarak alan kullan m çal flmalar nda arazi de ifliminin izlenmesi, CBS kullanarak, çöp depolama alanlar, kentsel geliflim alanlar, koruma alanlar vb. için, harita çak flt rma analizleri ile uygun yer belirlemede kullan m. Uzaktan alg lama çal flmalar ile bu alanlara yönelik tercihleri etkileyebilecek faktörleri belirleme, CBS sayesinde çevre etkileri için ileriye dönük yapay simülasyonlar yapabilme, Bitki varl, orman alanlar, endemik türler, biyo-çeflitlilik, meralar, tar msal kullan mlar vb. alanlarda envanter oluflturma, izleme gibi konularda önemli destekler sa lar. CBS uygulamalar sayesinde planlama çal flmalar nda kullan labilecek uzunluk ve alan ölçümü, harita üretimi yap labilir. Fiziksel Planlamada Mekânsal Düflünme Planlama çal flmalar aç s ndan CBS, standart, do ru sonuca ulaflmay sa lamakta, h zl flekilde mekânsal analizlerin ve paftalar n çak flt r lmas na olanak vermektedir. Bunun yan s ra CBS sonuca maliyet etkin ve hata pay en düflük düzeyde ulafl lmas n sa lamas nedeniyle zamandan ve iflgücünden tasarruf sa lamaktad r. Tüm bu nedenlerle CBS art k planc lar için kaç n lmaz hale gelmifltir. Mekâna iliflkin fiziksel planlama çal flmalar nda CBS kullan m yla, Mekânsal verilerin kolayl kla toplanmas ve düzenli flekilde saklanmas, Bunlar n standart formatlarda saklanabilmesi, Hatalar n bilgisayar sistemi taraf ndan bulunmas ve düzeltilmesi, Verilerin kolayl kla güncellenmesi, Farkl kiflilerle elektronik ortamda paylafl lmas, verilen kararlarda hata pay - n n son derece az olmas, Verilere kolayl kla ulafl labilmesi ve gerekti inde analiz edilmesi, Personel gereksiniminin azalmas, verimlilik art fl, Ayn haritay birden fazla kullan c n n eflzamanl olarak kullan labilmesi, Amaç do rultusunda gerekli analizlerin yap larak sonuç üretilebilmesi, Haritalar n tümünde de il çal fl lacak k sm n ayr labilmesiyle, çal flmada ifle yaramayan bilgi yükünden kurtulunmas, Mekâna ait yaz nsal ve grafik veri üzerinden sorgulama ve raporlama yap - labilmesi, Karar üretme ve karar verme sürecinin h zlanmas, Karar verme sürecinde analiz araçlar yard m yla gerekli analizlerin h zl, do ru ve etkin flekilde yap lmas ve do ru kararlar üretilmesi mümkün olabilmektedir. 57 CBS uzayda nokta, çizgi ve poligonlarla ifade edilen mekânsal olarak da t lm fl özellikler, aktiviteler veya olaylar hakk ndaki gözlemlerin meydana getirdi i veritaban na sahip özel bilgi sistemidir. CBS nokta, çizgi ve poligonlar hakk ndaki verileri kullanarak onlar düzenler, amaca yönelik sorgulama ve analizlerin yap lmas n sa lar (Dueker, 1979, s 106). CBS nin h zl geliflimi önemli bir pazar n ortaya ç kmas na neden olmufltur. Bu öyle bir pazard r ki, süreklili i söz konusudur. CBS nin günlük hayata her geçen gün daha fazla girmesiyle yak nda insanlar bu ifllerin CBS olmadan daha önceleri nas l yap ld n hayal bile edemeyeceklerdir larda planlama ile ilgili mekânsal sorunlar karmafl kl ve kullan lmas gereken verilerin say s nedeniyle birçok yeni co rafi veri formlar ve haritalama yaz l mlar ortaya ç kmaya bafllam flt r lerin sonu ve 1960 larda, bilgisayara dayal karto rafya ile ilk olarak temel CBS kavramlar ortaya ç km flt r. Ba ms z programlar yerine birbiriyle iliflkili yaz l m modülleri ortaya ç km flt r. lk hat r say l r veritaban setleri Dünya Veri Bankas (World Data Bank) ve GBF/DIME dosyalar d r. lk sistemler ise CGIS, MLMIS, GRID ve LUNR dir. Harvard Üniversitesi nin ODYSSEY sistemi ise sahip oldu u topolojik arc-node (vektör) veri yap s ile önem arz etmifltir.

9 58 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.6 da planlama çal flmalar nda CBS kullan m metodolojisi ana hatlar ile özetlenmifltir. fiekil 3.6 Metodolojik yaklafl ma iliflkin ak fl diyagram Çal flma yönteminin belirlenmesi Alana iliflkin say sal ortamda yer alan haritalar Amac n belirlenmesi ve çal flma alan na iliflkin verilerin toplanmas Alana iliflkin mevcut haritalar Arazi etüdleri ile elde edilen veriler Uydu görüntüleri Alana iliflkin yaz nsal veriler Grafik verilerin bilgisayar orta nda say sallaflt r lmas Grafik verinin CBS ye uygun olacak flekilde düzelilmesi CBS ortam nda grafik verinin düzenlenmesi ve topoloji kurulmas Yaz nsal verilerle grafik verilerin çak flt r lmas Uydu görüntülerinin co rafi koordinatlar n n ayarlanmas Uydu verilerinin amaç do rultusunda farkl bantlarda görüntülenmesi S n fland rma Yaz nsal verilere göre öznitelik tablolar n n oluflturulmas Yönetimin toplanan verilere göre yeniden de erlendirilmesi ve CBS için yöntemin uygulanmas Amaca yönelik çak flt rmalar n,analizlerin ve sorgulamalar n yap lmas Verilerden gerekli sonuçlar n üretilmesi/ç kt lar n al nmas Stratejilerin ve kararlar n belirlenmesi; gerekli raporlar n yaz lmas Amaç do rultusunda de iflen verilerin güncelenmesi Fiziksel planlama çal flmalar nda co rafi bilgi sistemleri deste i afla daki flekilde özetlenmeye çal fl lm flt r. fiekil 3.7 Planlama çal flmalar nda CBS Süreci CBS Uzaktan alg lama ile takip, Do al kaynaklar n envanteri, Sosyal, ekonomik, do al verilerin toplanmas, envanterin, CBS ile gerekli analizlerin ve de erlendirmelerin yap lmas. SORUNLAR Çarp k kentleflme, Kontrolsüz sanayileflme, Kirlilik, Yaflam kalitesinde düflme, Do al kaynaklar n zarar görmesi, NSAN ETK LER Demografik de iflim, Ekonomik kalk nma, Teknolojik geliflim, Kentleflme, Do al kaynaklar n azalmas, Çevre kirlili i PLANLAMA Planlar n haz rlanmas, Politika ve stratejilerin belirlenmesi

10 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme CBS yard m yla bilgisayar ortam na aktar lm fl veriler üzerinden ne, hangi, kimin, nas l, neresi, nerede vb. sorular n sorulmas ve bunlara iliflkin yan tlar n hem ilgili yaz nsal veri tablosundan ulafl labilmesi hem de bu yan tlar n harita üzerinde iflaretlenmesi olas hale gelmektedir. Örne in bir yol a üzerinden iki nokta aras ndan en h zl flekilde NASIL gidilebilece i, HANG yollar n asfalt oldu u ya da yol geniflli inin NE KADAR oldu u sorgulanarak, bunlar n yan tlar yaz nsal olarak ya da grafik olarak al nabilir. Benzer flekilde bir noktadan bir baflka noktaya sabit h zla NE KADAR ZAMANDA ulafl labilece i ö renilebilir. Bir konutun K M N oldu u, bir binan n KAÇ katl oldu u, arazi yetenek s n flar verisinden NERELER N 1.s n f, toprak verisi üzerinden NERELER N humuslu toprak oldu- u, ya da bu iki veri setinin çak flt r lmas yla HANG alanlar n hem humuslu toprak, hem de 1.s n f arazi oldu u harita üzerinde belirlenebilir. Ayr ca bir senaryo dâhilinde örne in bir afet halinde olas zarar önceden belirlenebilir ve bu do rultuda zarar görecek yerler için gerekli tedbirler al nabilir. Benzer flekilde bir konut alan nda alan özelliklerine ba l olarak bir taflk n ya da do al afet olmas halinde HANG binalar n zarar görece i gerekli analizler yap larak bulunabilir. Yukar da örneklenen sorular asl nda gerçek dünyada her gün her birimizin onlarca kez sordu u sorular oldu unu söylemek mümkündür. Zaten Co rafi Bilgi Sistemleri gerçek dünyan n bilgisayar ortam nda modellenmesi ve yarat lmas d r. Bu gereksinimlere yan t verebilmek için Co rafi Bilgi Sistemlerinin hangi özelliklere sahip olmas gerekti i fiekil 3.8 de hipotetik bir örnekle verilmifltir. 59 CBS bir PC ve çal flma istasyonu haline dönüfltürülmüfltür lerde yeni CBS yaz l mlar daha geliflmifl donan mlar gerekli k lm flt r. Kullan c arayüzünün gelifltirilmesi ile 1990 larda CBS nin genifl kitleler taraf ndan kullan m daha kolay hale gelmifltir. fiekil 3.8 SORUN:NEHR N YARATAB LECE TAfiKIN R SK Hipotetik örneklem ORMAN A AÇLANDIRMA TARIM YERLEfi M NE AMAÇLA KULLANILIYOR? (ALAN KULLANIMI) TOPOGRAFYAYA BA LI OLARAK HANG BELGELER EN ÇOK R SK ALTINDA? E ER TAfiKIN OLURSA NEREDEK B NALAR ZARAR GÖRÜR? K MLER N EVLER ZARAR GÖRÜR? KAÇ K fi OTURUYOR? EN YAKIN HASTANE NEREDE? Haritalar n CBS ortam nda kullan lmak üzere nas l kodland n anlamak için karto rafya bilmek gerekmektedir. Karto rafya; haritalar n oluflturulmas, kullan m ve haritac l k prensipleriyle ilgilenen bilim dal d r. Harita, belirli bir ölçekte semboller kullanarak dünyan n herhangi bir parças n n veya tamam n n betimlenmifl fleklidir. D KKAT Özetle CBS ortam nda gerekli verilerin girilmesi ile gerçek dünyan n bilgisayar ortam nda modellenmesi sonucu gerçek dünyada sorulan sorulara yan t al nabilir. Bu modellemenin yap labilmesi için CBS yaz l mlar ; Veri depolama, iflleme, sorgulama ve güncelleme, Grafik görüntüleme ve görsellefltirme, Koordinat sistemi,

11 60 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Sferikal veya elipsoit dünya modelinin düz bir kâ t düzlemi üzerine yans t lmas na harita projeksiyonu denmektedir. Harita projeksiyonu düz bir yüzey üzerine yap labilece i gibi silindir veya koni gibi kesilmek suretiyle düzlefltirilmifl bir yüzeye de yap labilir. Projeksiyonlar dünyan n dönme eksenine paralel (ekvatoryal), dönme eksenine 90 derece aç yla (enlemesine-transverse) veya dönme eksenine herhangi bir aç yapan (oblik) akslara göre oluflturulabilir. Bir haritadaki flekil özelliklerini (dolay s yla aç y ) koruyan projeksiyona konformal projeksiyon denir. Harita üzerinde alan koruyan projeksiyonlara ise eflit alan veya eflde er projeksiyon denir. Ayn anda düzlem üzerindeki bir harita hem eflde er, hem de konformal olamaz. Birçok projeksiyon bu ikisinin aras nda kalan projeksiyonlar d r. Bu projeksiyonlarda alan, flekil ve yönler distorsiyona u ram flt r ama bu distorsiyonlar dengelidir. CBS ortam nda karfl laflt r lacak veya birlefltirilecek haritalar ayn projeksiyonda olmal d r. Verilerin yönetimi olana, Grafik ve yaz nsal verilerin birbiriyle ayn ortamda efllenmesi, Verilerin analizi, mekânsal analizlerin yap labilmesi özelliklerine sahip olmal, ve Harita projeksiyonlar, koordinat sistemleri, datumlar ve elipsoitler aras nda dönüflüm yapabilmeyi mümkün k lmal d r. Örne in bir nehrin yaratabilece i taflk n riskinin araflt r lmas sürecinde fiekil 3.7 de belirtilen iliflki do rultusunda öncelikle SORUN tan mlanmal d r. Bu süreçte sorun nehrin yaratabilece i taflk n riski dir. Buna ba l olarak ulafl lmas istenilen nokta, yani hedef taflk n riskine ba l can ve mal kayb n en aza indirgeyebilecek plan ve stratejilerin üretilmesi dir. Bu süreçte CBS, ne, neresi, kimin, nas l, ne kadar, kaç, ne zaman vb. sorulara yan t al nabilmesi amac yla o bölgedeki tüm mekânsal verilerin ayn ortamda modellemesini sa layarak, karar vericilerin taflk n riskine ba l can ve mal kayb n en aza indirgeyebilecek plan ve stratejilerin üretilmesi konusunda yapaca çal flmalara sa l kl, etkin ve h zl bir altl k oluflturulmas na yard mc olur. CBS karar verme sürecinde yap lacak analizler yard m yla do ru kararlar n h zl flekilde verilmesini sa lar. Bu kapsamda ne amaçla kullan l yor sorusunun yan t nda alan kullan m verilerinin görsellefltirilmesi sa lan r, arazi topografyas na ba l olarak yap lacak üç boyutlu analizler yard m yla, ne tipte bir toprak yap s -jeolojik yap oldu u ve arazi üzerinde ne tipte ve ne yo unlukta bir bitki örtüsü oldu unun analizinin ve görsellefltirilmesinin yard m yla hangi bölgelerin risk alt nda oldu unun tespiti mümkün olabilecektir. Ayr ca e er taflk n olursa hangi binalar n zarar görece i, kimlerin evlerinin zarar görece i, ne miktarda can ve mal kayb olabilece i, bu binalarda kaç kiflinin oturdu u, hangi acil durum ve kurtarma ekibinin nas l müdahale edece i, hangi hastanenin kullan labilece i, en yak n hastanenin neresi oldu u gibi sorulara yan t al nabilir. Bu süreçte CBS yard m yla mekânsal düflünme bir ileri ad ma tafl nm fl olmaktad r. Bu aflama dünyan n modellenmesi aflamas d r. Bu kapsamda CBS sistemleri yard m yla baz analizlerin yap lmas gerekmektedir. Ancak bu analizlere geçmeden önce yukar daki verilmifl örnekte oldu u gibi baz ifllemlerin tamamlanm fl olmas gerekmektedir. Bunlar; Problemin tespit edilmesi, Problemin çözümünde kullan lacak yöntemin belirlenmesi, Problemin çözümünde gerekli olan veri setlerinin tespit edilmesi, Bu veri setleri için problemin çözümünde kullan labilecek uygun kriterlerin tespit edilmesi. Mekânsal Analizler Mekânsal analizler genel olarak flu flekilde gruplanabilir: Hidrolojik analizler (drenaj a tespit edilmesi, su havzalar bulunmas vb.), Topografik analizler (bak, e im, vb.), 3 boyutlu analizler (görülebilirlik analizleri, görünürlük analizi, görsellefltirme vb.) gibi yüzey analizleri (surface analysis), Yo unluk analizleri, Mekânsal istatistik analizleri, Komfluluk, yak nl k ve çak flt rma analizleri gibi konuma ba l konumsal analizler (spatial analysis) A analizleri (network analysis) vb.

12 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme CBS de yer alan 3 boyutlu analizler ya da yüzey analizleri, arazide iki nokta aras ndaki düfley mesafenin hesaplanmas, e im aç s ndan en yüksek e imli ya da en düflük e imli yerlerin tespit edilmesi, planimetrik alan n ve yüzey alan n n, hacmin hesaplanmas, kaz dolgu miktar hesaplanmas, alana iliflkin özelliklerin model üzerinde gösterilmesi, görünürlük analizlerinin yap lmas, farkl aç lardan alan n görsellefltirilmesi, sanal olarak alan üzerinde uçufl yap lmas gibi ifllemlerin yap lmas n kapsar. Bu noktada üç boyutlu analizlerin üretilmesi sürecinde iki temel kavram karfl m za ç kmaktad r. Bunlar DEM ve DTM kavramlar d r. DEM (digital elevation model), say sal yükseklik modeli ve DTM (digital terrain model) say sal arazi modeli olarak karfl l k bulmaktad r. Say sal modeller ile ilgili bir di er önemli kavram ise TIN (Triangulated irregular network) dür. TIN ler rastlant sal olarak say sal model üzerine konulmufl noktalardan yararlan larak oluflturulan üçgenlerle yarat lm fl bir say sal yükseklik modelidir. fiekillerde say sal yükseklik modeli, say sal arazi modeli ve TIN örnekleri verilmifltir (fiekil 3.9a, fiekil 3.9b, fiekil 3.9c). Yumuflak e imli yerlerde nokta say s azken, sert e imli yerlerde nokta say s fazlalafl r. 61 Hacimler (yüzeyler) kenar veya üçgen topolojisi içeren TIN modeliyle oluflturulur. TIN ler, düzensiz olarak da t lm fl nokta kümelerinin Delaunay üçgenlemesinin yap lmas yla meydana gelir. fiekil 3.9a Say sal arazi modeli örnekleri GRID TIN fiekil 3.9b Eflyükselti e rileri ile oluflturulan TIN örnekleri Say sal arazi modelini oluflturan efl yükselti e rileri ile oluflturulan TIN ler - vektörel model

13 62 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.9c Raster olarak oluflturulmufl örnekler Raster modelde oluflturulmufl örnekler Yak nl k (proximity) analizi bir noktadan, çizgiden ya da poligondan mesafelerin ölçümü olarak tan mlanabilir. Yayg n olarak kullan lan flekli tampon bölge (buffer) analizidir. Çizgilerden ve noktalardan belirli bir mesafe dahilinde yap labilir. Yak nl k analizi sadece mesafeye ba l olmak zorunda de ildir. Ayn zamanda zamana da ba l olarak yap labilir. Örne in bir yerden bir yere mesafe olarak ulaflma zaman bulunabilir. Konuma dayal analizlerden tampon bölge analizi (zon oluflturma - zonlama), bir akarsu, noktasal bir kayna a ba l etki alan ve yola yak nl k, nehir, bir su kayna, arkeolojik veya do al sit gibi korunmas gereken bir alana iliflkin koruma zonlar oluflturulmas vb. gibi bir kriter ya da etki alan olan bir kayna n etki alan n n saptanmas için yararlan labilir. Tampon bölge analizi ayr ca belli bir noktadan belli bir alan kapsayacak flekilde da l m gösteren dalgalar gibi verilerinin kapsama alan n göstermek için de kullan labilir. Ayr ca tampon bölge analizinden yararlanarak noktasal kaynaktan yay lan bir s z nt n n nereleri etkileyebilece ini belirlemek mümkün olabilir. Örnekleri farkl laflt rmak ve çeflitlendirmek mümkündür. Tampon bölge analizine ba l olarak kimi zaman uygunluk derecelendirmesi de yap lmaktad r. fiekil 3.10a da tampon bölge analizine örnek verilmifl ve bu iki zonun ve / veya ba laçlar ile çak flt r lmas örneklenmifltir. fiekil 3.10b de tampon bölge analizi örnekleri verilmifltir.

14 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 63 fiekil 3.10a Akarsu ve buna ba l 100 metrelik zon Zonlama ve çak flt rma Karayolu ve buna ba l 200 metrelik zon ve ba lac ile çak flt rma veya ba lay c ile çak flt rma Karayoluna 200 metre mesafede VE akarsuya 100 metre mesafede olan P KN K ALANI olabilir. Karayoluna 200 metre mesafede VEYA akarsuya 100 metre mesafede olan P KN K ALANI olabilir. fiekil 3.10b Akarsu Koruma Zonlar Koruma Zonu D fl Derecelendirilmifl tampon bölge analizi ile oluflturulmufl bir akarsu için koruma zonlar Tampon bölge analizi örnekleri. Yollar çin Tampon bölge Analizi >1000 m.

15 64 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I A analizleri, özellikle kentsel kullan mlara yönelik yollar, servis ve hizmet alanlar n n belirlenmesi, en k sa yol analizleri rota belirleme, belirli bir noktaya yönlendirme, acil durum araçlar n n yönlendirilmesi ve en k sa zamanda hedefe ulaflt r lmas, ulafl labilirlik analizi, adres belirleme, kaynak tahsisi, seyahat zaman belirleme, kentsel altyap tesislerinin yönetilmesi vb. gibi Kent Bilgi Sistemi uygulamalar nda yayg n olarak kullan lan, vektör tabanl co rafi veriler ile gerçeklefltirilen analiz türlerinden biridir. A analizleri, çizgi tabanl co rafi elemanlar n modellenmesi, bunlara iliflkin kararlar n üretilmesinde karar vermeye yönelik sonuç ç karmaya yarayan konumsal analizlerdendir. En k sa yol analizi, belli bir noktadan di er bir noktaya en k sa ve en uygun yoldan ulaflmay sa lamas nedeniyle, itfaiye, ambulans, kolluk güçlerinin olay yerine intikali hizmetleri gibi hizmetler için son derece hayati önem kazan r. Yollara iliflkin a analizlerinin yap labilmesi için analize ba l olarak sokaklardaki trafik lambalar n n yerleri ve k rm z yanma periyotlar, tek yönlü yollar, yol tipi, yoldaki maksimum h z limiti, bina numaralar, alt-üst geçifl ba lant lar, sola-sa a dönülmeyen sokaklar vb. veriler girilmelidir. A analizleri, ayr ca kanalizasyon, sulama a, kullanma suyu borular, elektrik, kablo TV, telefon hatlar gibi amaçlarla da kullan labilir. Örne in kablo TV a için a analizleri yard m yla kablo uzunlu u ve direncine ba l olarak güç kayb ve trafo konacak yerleri tespit etmek mümkün olabilir. Benzer flekilde kullanma suyu borular için belirli bir noktadan kar flan bir s z nt n n nereleri etkileyebilece ini tespit etmek mümkündür. fiekil 3.11a ve fiekil 3.11b de a analizi örnekleri verilmifltir. SIRA S ZDE 2 A analizlerinin altyap hizmetleri için kullan m n birkaç örnek üzerinden araflt r n. fiekil 3.11a A analizi örnekleri Olay yerine yönlendirme-servis alan tespit etme ve zamana ba l ulafl labilirlik analizleri

16 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 65 ki nokta aras en k sa yol analizi Nokta 1 den bafll yor 1 caddeye sola dön Cumhuriyet caddesinde km 12. sokaktan düz git km 3. caddeden sola dön 3. caddede km git 15. soka a sa a dön 15.sokakta km git 4. caddeye sa a dön ve 4. caddede km git 8. soka a sa a dön 8. sokakta km git 5. cadde sola dön 5. caddede km git 10. sokak sa a dön 10. sokakta km git 8. caddeye sola dön 8. caddede km git 11. sokak sola dön 11. sokakta km git 7. caddeye sola dön 7. caddede km git 10.caddeden sola dön 10. caddede km git 15. sokaktan sola dön 15. sokakta km git 11. caddeden sa a dön 11. caddede km git Atatürk caddesine dön Atatürk caddesinde km git Nokta 2 Gidilen mesafe km fiekil 3.11b A analizi örnekleri Örnek Olaylar Bu bölümde baz örnekler üzerinden CBS de mekânsal düflünme aç klanmaya çal fl lacakt r. Birinci örne imizde rekreasyon olanaklar n n gelifltirilmesi üzerine bir araflt rma yap lacak olsun. Bu kapsamda SORUN : B R LDEK REKREASYON ALANI GEREK- S N M N N MEVCUT DURUMA BA LI OLARAK LÇELERE GÖRE TESP T ED LMES olarak ifade edilebilir. Bu sorunun çözülmesine ba l HEDEF: HER LÇEDE K fi BAfiINA EN AZ 5 M 2 AÇIK YEfi L ALANA ULAfiMAK, HER 7.5 KM MESAFE Ç NDE B R YÜZME HAVUZU, HER 5 KM MESAFE Ç NDE B R REKREASYON MERKEZ BU- LUNMASI, YAfi GRUPLARINA GÖRE REKREASYON ALANI GEREKS N MLER N N TESP T ED LMES VE GEREK YORSA YAfi GRUPLARI Ç N LÇE BAZINDA YEN ALANLAR OLUfiTURULMASI olarak s ralanabilir. lçeler nüfusunun yafl gruplar na göre da l m, ilçedeki aktif ve pasif rekreasyon alanlar n n say lar n belirlemede kullan lacakt r. Bu kapsamda kullan lan veriler ve üretilen haritalar fiekil 3.12a - fiekil 3.12r aras nda verilmifltir. Veriler do rultusunda CBS ortam nda önce ilçelerin alan büyüklü ü, nüfus yo unlu u ve rekreasyonel alanlar n n say s bir araya getirilmifltir. ÖRNEK fiekil 3.12a LÇELER N ALANLARI <25 K LOMETREKARE K LOMETREKARE K LOMETREKARE K LOMETREKARE >15 K LOMETREKARE lçelerin alansal büyüklükleri

17 66 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.12b lçelere göre nüfus yo unluklar fiekil 3.12c lçelere göre park, rekreasyon merkezi, yüzme havuzu, spor sahas, çocuk oyun alan say lar fiekil 3.12d lçelere göre park say lar LÇEDE 1 PARK VAR LÇEDE 2 PARK VAR LÇEDE 3 PARK VAR LÇEDE 4 PARK VAR LÇEDE 5 PARK VAR LÇEDE 6 PARK VAR REKREASYON ALANLARINI GÖSTEREN PAFTALAR

18 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 67 fiekil 3.12e REKREASYON MERKEZ OLMAYAN LÇELER REKREASYON MERKEZ OLAN LÇELER lçelere göre rekreasyon merkezi durumu fiekil 3.12f YÜZME HAVUZU BULUNMAYAN LÇELER YÜZME HAVUZU BULUNAN LÇELER lçelere göre yüzme havuzlar fiekil 3.12g LÇEDE SPOR SAHASI YOK LÇEDE SPOR SAHASI VAR lçelere göre spor sahas

19 68 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.12h lçelere göre nüfus yo unlu u ve alan büyüklü ü iliflkisi 3100 ALAN BÜYÜKLÜ Ü(ha) 167 NÜFUS YO UNLU U (kifli/ha) fiekil 3.12i Kifli bafl na düflen yeflil alan miktarlar K fi BAfiI DÜfiEN YEfi L ALAN M KTARI 0-1 m m m m m m 2 > 6 m 2 Bu aflamadan sonra ilçelerin yafl gruplar n n da l m oranlar na ba l olarak rekreasyonel önceliklerini tespit edebilmek amac yla ilçelere göre yafl nüfus yüzdeleri farkl yafl gruplar na göre tespit edilmifltir.

20 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme YAfi ARASI AZ YO UN 0-12 YAfi ARASI NORMAL 0-12 ARASI NÜFUS ÇOK YO UN fiekil 3.12j LÇELERE GÖRE 0-12 YAfi ARASI lçelere göre 0-12 NÜFUS YÜZDELER yafl aras nüfus yüzdeleri fiekil 3.12k LÇELERE GÖRE YAfi ARASI NÜFUS YÜZDELER YAfi ARASI AZ YO UN YAfi ARASI NORMAL YAfi ARASI FAZLA YO UN lçelere göre yafl aras nüfus yüzdeleri YAfi ARASI AZ YO UN YAfi ARASI NORMAL YAfi ARASI ÇOK YO UN fiekil 3.12l LÇELERE GÖRE YAfi ARASI NÜFUS YÜZDELER lçelere göre yafl aras nüfus yüzdeleri

21 70 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.12m lçelere göre 50 yafl üzeri nüfus yüzdeleri LÇELERE GÖRE 50 YAfiIN ÜZER NDEK NÜFUS YÜZDELER 50 YAfiIN ÜZER NDEK NÜFUS AZ YO UN 50 YAfiIN ÜZER NDEK NÜFUS NORKAL 50 YAfiIN ÜZER NDEK NÜFUS ÇOK YO UN Bu aflamaya ba l olarak farkl yafl gruplar n n farkl rekreasyonel gereksinimleri oldu u düflüncesiyle ve ilçelerdeki rekreasyon tesisleri say lar na ba l olarak afla daki sonuç paftalar üretilmifltir. fiekil 3.12n Yafl da l mlar ve tesis say lar na göre çocuk oyun alan art r lmas gereken ilçeler (Yafl gruplar na ve ilçedeki mevcut duruma ba l olarak çocuk oyun alan yetersizli i olan ilçeler) ÇOCUK OYUN ALANI SAYISI ARTIRILMALI Yafl gruplar na ve ilçedeki mevcut duruma ba l olarak çocuk oyun alan yetersizli i olan ilçeler

22 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 71 fiekil 3.12o ÖNCEL KL OLARAK SPOR SAHASI SAYISI ARTIRILMALI Yafl da l mlar ve tesis say lar na göre öncelikli olarak spor sahas say s art r lmas gereken ilçeler (Yafl gruplar na ve ilçedeki mevcut duruma ba l olarak spor sahas yetersizli i olan ilçeler) Yafl grubuna ve ilçedeki mevcut duruma ba l olarak spor sahas yetersizli i olan ilçeler fiekil 3.12p ÖNCEL KL OLARAK PARK SAYISI ARTIRILMALI Yafl da l mlar ve tesis say lar na göre öncelikli olarak park say s art r lmas gereken ilçeler (Yafl gruplar na ve ilçedeki mevcut duruma, nüfus yo unlu una ve yeflil alan miktarlar na ba l olarak park yetersizli i olan ilçeler) SONUÇ 4 AÇIK YEfi L ALAN M KTARI B R NC ÖNCEL KLE ARTIRILMALI AÇIK YEfi L ALAN M KTARI K NC ÖNCEL KLE ARTIRILMALI AÇIK YEfi L ALAN M KTARI ÜÇÜNCÜ ÖNCEL KLE ARTIRILMALI AÇIK YEfi L ALAN M KTARI YETERL OLAN YERLER fiekil 3.12r lçedeki mevcut duruma, nüfus yo unlu una ve yeflil alan miktarlar na ba l olarak yeflil alan miktarlar n n öncelikli olarak art r lmas gereken ilçeler lçedeki mevcut duruma,nüfus yo unlu una ve yeflil alan miktarlar na ba l olarak aç k yeflil alan miktarlar n n öncelikli olarak art r lmas gereken ilçeler.

23 72 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I ÖRNEK SORUN: Alanda yap lacak çöp depolama sahas n n yoldan görünmesi AMAÇ: Yap lacak görülebilirlik zonlar ile mevcut a açlar n ve yap lar n maskelemesi göz önünde bulundurularak, topografyaya ba l olarak yoldan geçen araçlar n çöp döküm sahas n görmemelerini sa lamakt r. Bu kapsamda alandaki mevcut a açlar ve yap lara ba l olarak görülebilirlik zonlar ve yoldan geçen araçlardaki kiflilerin yoldaki maksimum h z limitlerine göre alan görme süreleri ve mesafeleri tespit edilmifl, karar vericilerin görülebilirlik analizine ba l olarak gerekli tedbirleri almas na yönelik altl klar oluflturulmufltur. Yap lan örnek çal flma fiekil 3.13a -fiekil 3.13d aras nda verilmifltir. fiekil 3.13a Mevcut durum Binalar A aç topluluklar Öneri at k alan Mevcut binalar ve a aç topluluklar topografyaya ba l olarak öneri at k depolama alan n n yoldan görülmesine engel oluyor. fiekil 3.13b Görülebilirlik zonlar ÖN PLAN (ilk 500m) ORTA PLAN (500m-1500m) ARKA PLAN (1500m-2500m) AZ GÖRÜLÜR (2500m-3500m) ÇOK AZ GÖRÜLÜR YA DA GÖRÜLEMEZ (>3500m) ÇÖP ALANI

24 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 73 fiekil 3.13c ÖN PLAN (ilk 500m) ORTA PLAN (500m-2000m) ARKA PLAN (2000m-3000m) AZ GÖRÜLÜR (3000m den fazla) ÇÖP ALANI Topografya, mevcut yap lar ve a açlara ba l görülebilirlik zonlar Topografya,alandaki mevcut a açlar ve yap lara ba l olarak görülebilirlik zonlar ve yoldan geçen araçlardaki kiflilerin yoldaki maksimum h z limitine göre alan görme süreleri ve mesafeler fiekil 3.13d MASKELEME YAPILMASI GEREKEN ALANLAR Maskelenmesi gereken zonlar Son örne imiz ise kayak pisti için güzergah seçimi olsun. Bu örnekte, SORUN: Alanda yap lacak kayak pistleri AMAÇ: Oluflturulacak kayak pistleri için, topografyaya ba l olarak en uygun yerlerin belirlenmesi olsun. Bu çal flmada yükseklik, bak, e im analizleri kullan lacakt r. Buna ba l olarak yap lm fl yüzey analizleri ve sonuç paftalar fiekil 3.14a - fiekil 3.14d aras nda verilmifltir. ÖRNEK

25 74 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 3.14a Yükseklik analizi Tesfiye e rileri, alan n görünüflü ve yükseklik analizi Güneydo u Görünüfl Tesviye E rileri fiekil 3.14b Bak analizi GÜNEYDO U-KUZEYBATI GÖRÜNÜfi PLAN BAKI ANAL Z KUZEY GÜNEY DO U BATI KUZEYBATI KUZEYDO U GÜNEYBATI GÜNEYDO U DÜZ ALANLAR fiekil 3.14c E im analizi PLAN GÜNEYDO U-KUZEYBATI GÖRÜNÜfi E M ANAL Z % % % % % % % % % % % % % %

26 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 75 fiekil 3.14d Kuzey Bakarl ve %10-20 e imli alanlar/orta ve bafllang ç düzeyi kayakç lar için Analizleri çak flt r lmas ile elde edilen sonuç haritas Kuzey Bakarl ve %20-45 e imli alanlar/üst düzey kayakç lar için SONUÇ HAR TASI Bak ve e im analizinin çak flt r lmas ile bulunan e ime ve bak ya göre uygun alanlar H zl kentleflen bir bölgede do al koruma alanlar n n saptanmas na iliflkin bir örnek senaryo için kullan lacak veriler nelerdir? Yukar da verilmifl örnek vakalara benzer bir flekilde modelleyin. 3 SIRA S ZDE

27 76 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Özet A MAÇ 1 Co rafi bilgi sistemlerinde mekânsal düflünmenin iliflkisinin anlat lmas ; CBS temelde iki ana soruya cevap verebilmelidir. Bunlar; NE: Öznitelik veya özelliklerin karakteristi i. NEREDE: Co rafi mekânda. Bu sorular n do ru, h zl ve etkin flekilde yan tlanabilmesi için CBS nin do ru flekilde tasarlanmas ve yönetilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda bu iflleri yapacak kiflilerin mekansal düflünme konusunda, ald klar görevlere ba l olarak belirli düzeylerde yetkinlik kazanm fl olmas gerekmekte oldu u gibi ayr ca bu sistemleri tasarlayacak ve yönetecek kiflilerin genifl kapsaml düflünme becerisine sahip olmalar di er bir deyiflle CBS ile mekansal düflünmeyi iliflkilendirebilmesi gerekmektedir. A MAÇ 2 Mekânsal düflünmenin Co rafi Bilgi Sistemleri ve Bilimi için neden önemli oldu unun aç klanmas ; CBS, nokta, çizgi ve poligon gibi konumsal nesnelerle tan mlanan özelliklere, aktivitelere veya olaylara dayal gözlemlerin mekansal veritaban platformunda ifllendi i, analiz edildi i ve sorguland özel bir bilgi sistemidir. Bu nedenle mekansal ve elefltirisel düflünme yetisi Co rafi Bilgi Sistemleri ve bilimi için önemli bir parametredir.

28 3. Ünite - Co rafi Bilgi Sistemlerinde Mekânsal Düflünme 77 Kendimizi S nayal m 1. Bir veritaban içinde tutulan afla daki verilerden hangisi mekânsal veritabanlar na örnek say lmaz? a. llere göre nüfus da l m b. Meteorolojik veri c. Tapu kay tlar d. Ö renci ders notlar e. Mahallelere göre trafik kazas bilgileri 2. Bir veritaban içinde tutulan afla daki verilerden hangisi mekansal veritabanlar na örnektir? a. Adres bilgisi b. S n f listesi c. Ö rencilerin ders notlar d. Banka hesap bilgileri e. Demirbafl kay tlar 3. Afla dakilerden hangisi mekansal analiz de ildir? a. Komfluluk b. Yüzey c. Veritaban d. Zonlama e. A 4. Afla dakilerden hangisi yüzey analizlerinden de ildir? a. Bak b. E im c. Görülebilirlik d. Komfluluk e. Yükseklik 5. Afla dakilerden hangisi CBS nin bileflenlerinden de- ildir? a. Personel b. Prosedürler ve yöntemler c. Veriler d. Mekânsal düflünce e. Bilgisayar sistemleri 6. Afla dakilerden hangisi fiziksel planlama ile iliflkili de ildir? a. Kent planlama b. Bölge planlama c. Peyzaj planlama d. Stratejik planlama e. Altyap planlamas 7. Koordinat de erleri ile tutulan noktalar kullanan, çizgiler ve poligonlar n s ral nokta serilerinden meydana geldi i, poligon, nokta ve çizgilerin bir veritaban içinde tutudu u veri modeli afla dakilerden hangisidir? a. Vektör veri b. Grid veri c. Piksel d. Raster veri e. Query 8. Afla dakilerden hangisinde veriler gridler halinde saklan r? a. Vektör veri b. Topolojik veri c. Spagetti veri d. Raster veri e. Query 9. Afla dakilerden hangisi a analizlerine bir örnek teflkil etmez? a. Komfluluk b. Servis alan c. En k sa yol d. Güzergah belirleme e. Kaynak tahsisi 10. CBS de 3 boyutlu yüzey analizlerinde afla daki kavramlardan hangisi kullan lmaz? a. DXF b. DEM c. TIN d. E im e. Efl yükselti e risi

29 78 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Okuma Parças Bilgi ve bilgisayar teknolojisinin geliflimi ile birlikte uygulanmaya bafllanan Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS), birçok meslek dal nda ve ifl kolunda, takip ve planlama için kullan lmaktad r. CBS en genel tan m yla, her türlü veriyi birbirleriyle ve co rafi konumlar ile iliflkilendirerek bilgisayar ortam nda toplamak ve bunlar grafik ya da bas l olarak izlemektir. Özellikle büyük flehirlerde her türlü acil durum planlamas yap l rken, tüm veriler birbirleri ile iliflkilendirilebilmeli ve tüm bu verilerin birlikte analizi yap labilmelidir. Kent bilgi sistemi uygulamalar nda, acil durumlarda; ambulans, itfaiye ve polis araçlar n n istenen noktaya en k sa sürede ulaflmas, zamana ba l çal flan otobüs, okul tafl tlar, metro, çöp toplama, da t m ve benzeri hizmetleri sorgulama ve izleme ihtiyac vard r. Bütün bu analiz ifllemleri a analizi ile mümkündür. A analizi, vektör tabanl co rafi veriler ile gerçeklefltirilen analiz türlerinden biridir. A analizleri, çizgi tabanl co rafi varl klar n ba lant flekillerinden, karar vermeye yönelik sonuç ç karmaya yarayan konum analizleridir. A analizinin gerçeklefltirilmesi için dü üm-çizgi (arc-node) topolojisinin oluflturulmufl olmas gerekir. A analizleri uygulamada üç flekildedir: Optimum güzergâh belirleme (route optimization) Adres belirleme (address matching) Kaynak tahsisi (resource allocation) Birden fazla ba lant s olan iki dü üm noktas aras nda ba lant lardan hangisinin en iyi çözüm oldu una karar vermek amac yla yap lan ifllemler optimum güzergah belirleme olarak adland r l r. En uygun çözüm en k sa uzakl k olabilece i gibi ba lant özelli ine ba l olarak de iflim gösteren bir güzergâh da olabilir. Harita say sallaflt r ld ktan sonra üzerinde dü üm-çizgi topolojisi oluflturulur. Oluflturulan bu topoloji ile her bir dü üm noktas n n ve bu dü üm noktalar n birlefltiren çizgilerin öznitelik bilgileri belirlenmifl olur. Buna göre harita üzerinde tan mlanan nokta veya çizgi kolayl kla bulunabilir. A üzerinde öznitelik bilgisi bilinen bir noktay tespit etme ifllemi adres belirleme olarak isimlendirilir. Kaynak tahsisi planlama ve yat r ma yönelik faaliyetlerdeki önemli ifllerden biridir. A yap s ndaki co rafi varl klar n ayn anda analiz edilerek optimum merkezin noktasal olarak tespit edilmesi ifllemlerine co rafi bilgi sistemlerinde kaynak tahsisi (resource allocation) analizi ad verilir. A analizinin temel amac çizgi (hat) karakteristiklerinin mekânsal analizidir. Haritadaki çizgi karakteristikleri fiziksel hatlar (çizgiler) ve sanal hatlar olmak üzere iki ana s n fa ayr l r. Genel olarak fiziksel hat gerçek dünyada vard r ve hava foto raflar nda gözlenebilir. Nehirler, k y çizgisi ve yollar fiziksel hatlar n tipik örnekleridir. Sanal hat karakteristikleri ise politik s n rlar ve yönetim s n rlar gibi soyut yap dad r. Politik birimler aras nda çeflitli ölçeklerdeki s n rlar sanal hatlar n tipik örne idir. Co rafi gridi oluflturan meridyenler ve paraleller sanal hatlar n di er bir çeflididir. Hat karakteristiklerinin mekânsal analizi iki tip problem ile ilgilenir; Hatlar aras ndaki ba lant n n yap s Birbirine ba l hatlar vas tas yla sistemdeki hareket Ba lant l hatlar bir a tan mlar ve a n analizi a analizi olarak adland r l r. Birçok durumda a analizi sokaklar, yollar ve anayollar gibi fiziksel hatlar ile ilgilenir. Sanal hatlar a n yap s n pek etkilemez. Geleneksel olarak a analizi ulafl m araflt rmalar n n bir alt disiplinidir. A analizi ile ilgili konular, ulafl m co rafyas, k rsal alan ulafl m planlamas, inflaat mühendisli i, endüstri mühendisli i ve ulafl m ekonomisi ile ifade edilir. Bir a çeflitli yollarla aralar nda ba kurulmufl hat parçalar ndan (segment) oluflur. Her hat parças koordinatlar bilinen bafllang ç ve bitifl noktalar ile tan ml d r. Bir parça bafllang ç ve bitifl noktalar aras nda koordinatlar bilinen ara noktalar da içerebilir. Dü üm noktalar ile tan mlanan topolojik iliflkiler bir a n ba lant l n belirler. Bir hat parças iki dü üm noktas ile tan mlanabilir. Örne in B,C,D,E parçalar ara noktalara sahip de il iken di er parçalar bir veya daha fazla ara noktaya sahiptir. Her iki durumda da her parça bafllang ç ve bitiflte iki dü üm noktas na sahiptir. Her parçan n son noktas ile parçalar n kesiflim noktas bir dü üm noktas olmal d r. Di er bir deyiflle bir düzlemsel çizgide kesiflen iki hat parças nda, kesiflim noktas nda, bir dü üm noktas olmas zorunlulu u vard r. Dü üm noktalar ve ara noktalar n konumlar na ek olarak, her parça ile direnç faktörü vas tas yla iliflki kurulur. Bu faktör bir bitiflten di erine olan uzakl gösterir. A analizinde direnç faktörü problemin do as na göre tan mlanabilir. Örne in, yolculuk zaman ana kriter olur ise, o zaman direnç uzakl n ortalama h za bölünerek bulundu u yolculuk zaman olarak tan mlan r. Di er s n rlamalar sisteme kat labilir. Örne in baz parçalar tek tarafl yollar gibi do rusal olabilir. Do rusal bilgi e er gerekli ise sisteme kat labilir. Di er veri elemanlar a analizinin özel çeflitleri için yararl olabilir. Örne in, flehir sokaklar n, yasaklanan dönüfller gibi

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Otomasyon Sistemleri E itiminde Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Murat Ayaz Kocaeli Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi, Elektrik E itimi Koray Erhan Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi,

Detaylı

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 :

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : CO RAFYA DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : K rk nc paralel üzerindeki bir noktan n hangi yar mkürede yer ald afla dakilerin hangisine bak larak saptanamaz? A) Gece-gündüz süresinin

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme 1.0. Girifl 1.1. Bu K lavuz Notunun amac ; Uluslararas De erleme Standartlar Komitesine (UDSK) üye tüm ülkelerde,

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

Mehmet TOMBAKO LU* * Hacettepe Üniversitesi, Nükleer Enerji Mühendisli i Bölümü

Mehmet TOMBAKO LU* * Hacettepe Üniversitesi, Nükleer Enerji Mühendisli i Bölümü Nükleer Santrallerde Enerji Üretimi ve Personel E itimi Mehmet TOMBAKO LU* Girifl Sürdürülebilir kalk nman n temel bileflenlerinden en önemlisinin enerji oldu unu söylemek abart l olmaz kan s nday m. Küreselleflen

Detaylı

CO RAFYA HAR TA B LG S

CO RAFYA HAR TA B LG S CO RAFYA HAR TA B LG S ÖREK : Bir fiziki haritada Çukurova ile Konya Ovas n n farkl renklerle belirtilmifl olmas, bu ovalar n afla dakilerden hangisi bak m ndan farkl oldu unu gösterir? ÖREK 3 : A) Y ll

Detaylı

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir.

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir. CO RAFYA KONUM ÖRNEK 1 : Aralar nda 1 lik fark bulunan iki paralel aras ndaki uzakl k de iflmezken, aralar nda 1 lik fark, bulunan iki meridyen aras ndaki uzakl k Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalmaktad

Detaylı

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme 2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme Proje bütçesi haz rlarken dikkat edilmesi gereken üç aflama vard r. Bu aflamalar flunlard r: Kaynak belirleme ve bütçe tasla n n haz rlanmas Piyasa araflt

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN GEOMETR Geometrik Cisimler Uzunluklar Ölçme 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Prizmalar n temel elemanlar n belirler. Tabanlar n n karfl l kl köflelerini birlefltiren ayr tlar tabanlara

Detaylı

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun

Detaylı

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER 1. Patates ve sütün miktar nas l ölçülür? 2. Pinpon topu ile golf topu hemen hemen ayn büyüklüktedir. Her iki topu tartt n zda bulaca n z sonucun ayn olmas n bekler misiniz?

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

CO RAFYA SICAKLIK. Kavram Dersaneleri 6. ÖRNEK 1 : Afla daki haritada, Türkiye de y ll k günefllenme sürelerinin da l fl gösterilmifltir.

CO RAFYA SICAKLIK. Kavram Dersaneleri 6. ÖRNEK 1 : Afla daki haritada, Türkiye de y ll k günefllenme sürelerinin da l fl gösterilmifltir. CO RAFYA SICAKLIK ÖRNEK 1 : Afla daki haritada, Türkiye de y ll k günefllenme sürelerinin da l fl gösterilmifltir. 2500 saat 2250 saat 1750 saat 2000 saat 2500 saat 2750 saat 3000 saat 3250 saat Bu haritadaki

Detaylı

6CO RAF B LG S STEMLER

6CO RAF B LG S STEMLER 6CO RAF B LG S STEMLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; CBS de analiz ve yorumlama tekniklerinin kullan m n n hangi gerekliliklerle ortaya ç kt n aç klayabilecek, CBS de analiz ve yorumlama

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYILAR Kümeler 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Bir kümeyi modelleri ile belirler, farkl temsil biçimleri ile gösterir. Belirli bir kümeyi temsil ederken afla da belirtilen bafll

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

5CO RAF B LG S STEMLER

5CO RAF B LG S STEMLER 5CO RAF B LG S STEMLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Co rafi Bilgi Sistemlerinde mekansal analiz için kullan lan araçlar tan mlayabilecek, Ç kar m analizlerini aç klayabilecek, Çak flt rma

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*)

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Yönetmelik, Türkiye Bilimsel

Detaylı

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler Metin TUNÇ Seçici Olun ISI' n editoryal çal flanlar her y l yaklafl k olarak 2,000 dergiyi de erlendirmeye tabi tutmaktad r. Fakat de erlendirilen

Detaylı

Ders 10: BEKLENEN ETK LER (SONUÇLAR/ÇIKTILAR)

Ders 10: BEKLENEN ETK LER (SONUÇLAR/ÇIKTILAR) Ders 10: BEKLENEN ETK LER (SONUÇLAR/ÇIKTILAR) Beklenen etkiler nedir? Proje yaparak bir amaca ulaflmak isteriz. Bu amaca ise, proje süresince yapaca m z faaliyetlerle yarataca m z etkiler, ürünler ve hizmetlerle

Detaylı

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika Standartlar ve Sertifikalar.1. Genel Önceki bölümlerde paslanmaz çeliklere ait pek çok özellikler, standartlar ve karfl l klar hakk nda baz bilgiler verilmiflti.

Detaylı

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com Giriş Yönetim alanında yaşanan değişim, süreç yönetimi anlayışını ön plana çıkarmıştır. Süreç yönetimi; insan ve madde kaynaklarını

Detaylı

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm)

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm) 3. KANAL KONSTRÜKS YONU Türk Standart ve fiartnamelerinde kanal konstrüksiyonu üzerinde fazla durulmam flt r. Bay nd rl k Bakanl fiartnamesine göre, bas nç s - n fland rmas na ve takviye durumuna bak lmaks

Detaylı

Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas

Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas Uzman Zeynep Akdo an Ankara Üniversitesi, Türkiye, zsen@ankara.edu.tr, Prof. Dr. Fahrettin Özdemirci

Detaylı

Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü

Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Kontenjan : 45 Puan türü : MF-4 Eğitim dili : Türkçe Hazırlık : İsteğe Bağlı Yerleşke : Konuralp Yerleşkesi Eğitim süresi : 4 Yıl Yüksek lisans/doktora

Detaylı

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler ÜN TE II L M T Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler MATEMAT K 5 BU BÖLÜM NELER AMAÇLIYOR? Bu bölümü çal flt n zda (bitirdi inizde), *Bir

Detaylı

GEOMETR 7 ÜN TE III S L ND R

GEOMETR 7 ÜN TE III S L ND R ÜN TE III S L ND R 1. S L ND R K YÜZEY VE TANIMLAR 2. S L ND R a. Tan m b. Silindirin Özelikleri 3. DA RESEL S L ND R N ALANI a. Dik Dairesel Silindirin Alan I. Dik Dairesel Silindirin Yanal Alan II. Dik

Detaylı

CO RAF B LG S STEMLER

CO RAF B LG S STEMLER T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2246 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1245 CO RAF B LG S STEMLER Yazarlar Prof.Dr. Alper ÇABUK (Ünite 1, 6, 7, 8, 9, 10) Arfl.Gör. U ur Avdan (Ünite 2) Arfl.Gör. Resül

Detaylı

LÜLEBURGAZ BELEDİYESİ LÜLEBURGAZ YILDIZLARI YÜZME AKADEMİSİ MİMARİ PROJE YARIŞMASI 1.AŞAMA SORULARI VE CEVAPLARI

LÜLEBURGAZ BELEDİYESİ LÜLEBURGAZ YILDIZLARI YÜZME AKADEMİSİ MİMARİ PROJE YARIŞMASI 1.AŞAMA SORULARI VE CEVAPLARI LÜLEBURGAZ BELEDİYESİ LÜLEBURGAZ YILDIZLARI YÜZME AKADEMİSİ MİMARİ PROJE YARIŞMASI 1.AŞAMA SORULARI VE CEVAPLARI Yarışmacılar, sorularını 9 ŞUBAT 2016 saat 17.00 ye kadar Lüleburgaz Belediyesi Lüleburgaz

Detaylı

Planetaryum: üç boyutlu bir dünya

Planetaryum: üç boyutlu bir dünya Planetaryum: üç boyutlu bir dünya Türkçe de Gezegenevi ya da Uzay Tiyatrosu fleklinde adland r lan Planetaryum, özel bir projektör arac l yla gökyüzü simulasyonlar n n bir kubbeye yans t ld üç boyutlu

Detaylı

ADANA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİ

ADANA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİ ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / 16 2008 BU BİR TMMOB YAYINIDIR TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. ADANA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

Detaylı

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ HARİTA TABANLI PLANLAMA VE YÖNETİM Prof.Dr. Vahap TECİM Dokuz Eylül Üniversitesi HARİTADAN DA ÖTE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ BİLGİ SİSTEMİ Donanım Yazılım Veriler Personel Yeryüzü

Detaylı

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl 220 ÇEfi TL ADLARLA ÖDENEN C RO PR MLER N N VERG SEL BOYUTLARI Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl Primi,Has lat Primi, Y l Sonu skontosu)

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9. Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9. Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9 Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi 1.0 Girifl 1.1 ndirgenmifl nakit ak fl ( NA)

Detaylı

30 > 35. nsan Kaynaklar. > nsan Kaynaklar Yönetimi > Personel E itimleri > Personel Otomasyonu

30 > 35. nsan Kaynaklar. > nsan Kaynaklar Yönetimi > Personel E itimleri > Personel Otomasyonu 30 > 35 nsan Kaynaklar > nsan Kaynaklar Yönetimi > Personel E itimleri > Personel Otomasyonu > nsan Kaynaklar Personele Göre fl De il, fle Göre Personel. stanbul Büyükflehir Belediyesi, Personele Göre

Detaylı

Aç ve Aç Ölçüsü. Üçgen, Kare ve Dikdörtgen. Geometrik Cisimler. Simetri. Örüntü ve Süslemeler

Aç ve Aç Ölçüsü. Üçgen, Kare ve Dikdörtgen. Geometrik Cisimler. Simetri. Örüntü ve Süslemeler MTEMT K ç ve ç Ölçüsü Üçgen, Kare ve ikdörtgen Geometrik Cisimler Simetri Örüntü ve Süslemeler Temel Kaynak 4 ç ve ç Ölçüsü ÇI VE ÇI ÖLÇÜSÜ ç lar n dland r lmas C Resimde aç oluflturulan yerlerin baz lar

Detaylı

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama 21 G R fi Araflt rman n amac na ba l olarak araflt rmac ayr ayr nicel veya nitel yöntemi kullanabilece i gibi her iki yöntemi bir arada kullanarak da araflt rmas n planlar. Her iki yöntemin planlama aflamas

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYLAR Do al Say lar Parças ve fl n 6. SNF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YLLK PLAN Süre/ KAZANMLAR Ders AÇKLAMALAR 1. Do al say larla ifllemler yapmay gerektiren problemleri çözer ve kurar. Do al say

Detaylı

ArcGIS ile Tarımsal Uygulamalar Eğitimi

ArcGIS ile Tarımsal Uygulamalar Eğitimi ArcGIS ile Tarımsal Uygulamalar Eğitimi Kursun Süresi: 5 Gün 30 Saat http://facebook.com/esriturkey https://twitter.com/esriturkiye egitim@esriturkey.com.tr ArcGIS ile Tarımsal Uygulamalar Eğitimi Genel

Detaylı

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir.

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARISTO 88 ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE 1. KONU 213 say l Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 142, 143,

Detaylı

Jeoloji Mühendisleri için ArcGIS Eğitimi

Jeoloji Mühendisleri için ArcGIS Eğitimi Jeoloji Mühendisleri için ArcGIS Eğitimi http://facebook.com/esriturkey https://twiter.com/esriturkiye egitim@esriturkey.com.tr Kursun Süresi: 4 Gün 24 Saat Jeoloji Mühendisleri için ArcGIS Eğitimi Genel

Detaylı

Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu

Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu Bu bölümde; Fizik ve Fizi in Yöntemleri, Fiziksel Nicelikler, Standartlar ve Birimler, Uluslararas Birim Sistemi (SI), Uzunluk, Kütle ve

Detaylı

ÇEVRE KORUMA TEMEL ALAN KODU: 85

ÇEVRE KORUMA TEMEL ALAN KODU: 85 TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ () TEMEL ALAN YETERLİLİKLERİ ÇEVRE KORUMA TEMEL ALAN KODU: 85 ANKARA 13 OCAK 2011 İÇİNDEKİLER 1.BÖLÜM: ÖĞRENİM ALANLARI VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ...3 1.1.ISCED 97

Detaylı

Yol (km) a) 50 cm 2 m b) 140 km 1040 m c) 8000 m 8 km

Yol (km) a) 50 cm 2 m b) 140 km 1040 m c) 8000 m 8 km .2 Uzunluklar Ölçme Kilometre 1. Grafik: Servis Arac n n Ald Yollar 1. Yandaki grafik, okul servis arac n n bir hafta boyunca ald yolu (km) göstermektedir. Grafi e göre afla daki sorular cevaplay n z.

Detaylı

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER Erol LENGERL / Akis Ba ms z Denetim ve SMMM A.fi. 473 474 2. Salon - Paralel Oturum VIII - Sistem ve Süreç Denetiminde Karfl lafl lan

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

F inans sektörleri içinde sigortac l k sektörü tüm dünyada h zl bir büyüme

F inans sektörleri içinde sigortac l k sektörü tüm dünyada h zl bir büyüme S GORTA KOM SYON G DER BELGES mali ÇÖZÜM 171 Memifl KÜRK* I-G R fi: F inans sektörleri içinde sigortac l k sektörü tüm dünyada h zl bir büyüme göstermifltir. Geliflmifl ekonomilerde lokomotif rol üstlenen

Detaylı

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z Nisan 2010 ISBN 978-9944-60-631-8 1. Bask, 1000 Adet Nisan 2010 stanbul stanbul Sanayi Odas Yay nlar No: 2010/5 Araflt rma fiubesi Meflrutiyet

Detaylı

Kendimiz Yapal m. Yavuz Erol* 16 Sütunlu Kayan Yaz

Kendimiz Yapal m. Yavuz Erol* 16 Sütunlu Kayan Yaz Kendimiz Yapal m Yavuz Erol* 16 Sütunlu Kayan Yaz Bu yaz da 8 sat r, 16 sütundan oluflan LED li kayan yaz projesi anlat l yor. Projenin en önemli özelli i gerek donan m gerekse yaz l m olarak basit olmas.

Detaylı

T.C. BİLECİK İL GENEL MECLİSİ Araştırma ve Geliştirme Komisyonu

T.C. BİLECİK İL GENEL MECLİSİ Araştırma ve Geliştirme Komisyonu Rapor No:01 Rapor Tarihi: 10.03.2011 muz İl Genel Meclisimizin 01.03.2011 tarih ve 2011/33 sayılı kararı doğrultusunda 08-09-10 Mart 2011 tarihlerinde toplanmıştır. İdaremiz araç parkında bulunan makine

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m 1.0 Girifl 1.1 Bu K lavuz Notu nun (KN) amac finansal raporlama için De erleme Raporu nu kullananlar ve haz rlayanlar Uluslararas

Detaylı

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM VERG NCELEMELER NDE YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi Son y llarda ekonomide meydana gelen olumlu geliflmelerle gayrimenkul piyasas

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

CO RAFYA AKARSULAR. ÖRNEK 1 : Afla daki haritada bir yöredeki akarsular gösterilmifltir.

CO RAFYA AKARSULAR. ÖRNEK 1 : Afla daki haritada bir yöredeki akarsular gösterilmifltir. CO RAFYA AKARSULAR ÖRNEK 1 : Afla daki haritada bir yöredeki akarsular gösterilmifltir. K ÖRNEK 2 : Bir nehrin deltas ndan, on y ll k bir biriktirme kesiti al narak incelenmifltir. Bu inceleme sonucunda

Detaylı

kesri 3 tane Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün 7 efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. 3

kesri 3 tane Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün 7 efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. 3 Temel Kaynak Kesirler KES RLER kesri tane dir. Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. payda Bütünden al nan ya da belirtilen parça say s na ise

Detaylı

TC KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TC KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TC KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 4848 SAYILI KANUNA GÖRE GÖREVLERİ Yurdumuzdaki korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının arkeolojik

Detaylı

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i I DR. NA L YILMAZ HEMfiEHR K ML Kastamonulular Örne i II Yay n No : 2039 Sosyoloji : 1 1. Bas - Ekim 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-936 - 1 Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m

Detaylı

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman Ö RETMEN ÖZ DE ERLEND RME FORMU K fi L K ÖZELL KLER flimi seviyorum. Sab rl y m. Uyumluyum. fl birli ine aç m. Güler yüzlüyüm. yi bir gözlemciyim. yi bir planlamac y m. Çocuklara, ailelere, meslektafllar

Detaylı

AR-GE YETENE DE ERLEND R LMES ESASLARI (*)

AR-GE YETENE DE ERLEND R LMES ESASLARI (*) AR-GE YETENE DE ERLEND R LMES ESASLARI (*) Amaç Madde 1. Bu Esaslar, kurulufllar n teknolojik AR-GE yapma yetene inin TÜB TAK taraf ndan de erlendirilmesine iliflkin usul ve esaslar belirlemektedir. Kapsam

Detaylı

BÜTÜNSEL KAL TE VE SÜREÇ Y LE T RME

BÜTÜNSEL KAL TE VE SÜREÇ Y LE T RME BÜTÜNSEL KAL TE VE SÜREÇ Y LE T RME Amaç: Kat l mc lara bütünsel kalite ve bunun kurumlarda yarat laca geli im ihtiyac hakk nda geni bilgi vermek, yap labilecek uygulamalar hakk nda yöntemler sunmak. çerik:

Detaylı

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas 1 Prof. Dr. Yunus Kishal Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi Tekdüzen Hesap Sistemi ve Çözümlü Muhasebe Problemleri 4. Bas Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Tebli leri

Detaylı

4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari

4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari 4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari Mustafa CER T* I. G R fi Bu yaz da 1479 say l yasaya göre yafll l l k, malullük ve ölüm

Detaylı

5CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I

5CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I 5CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Bir CBS projesi tasar m n n neden önemli oldu unu ve projenin genel çerçevesini oluflturabilmek için nas l bir yol izlenmesi

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC

Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC STANBUL-2010 Yay n No : 2332 flletme-ekonomi Dizisi : 386 1. Bas m - Mart 2009 2. Bas m - Nisan 2010 ISBN 978-605 - 377-253 - 8 Copyright

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 3. Konu TORK, AÇISAL MOMENTUM ve DENGE ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 3. Konu TORK, AÇISAL MOMENTUM ve DENGE ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ 11. SINIF ONU ANAIMI 2. ÜNİE: UVVE ve HAREE 3. onu OR, AÇISA MOMENUM ve DENGE EİNİ ve ES ÇÖZÜMERİ 2 2. Ünite 3. onu ork, Aç sal Momentum ve Denge A n n Yan tlar 1. Çubuk dengede oldu una göre noktas na

Detaylı

YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ?

YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ? YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ? Yahya ARIKAN* Günümüzde; finansal anlamda ülkeleraras s n r n ortadan kalkmas, teknolojinin geliflimi ve bilgi toplumunun s n rs z imkânlar ile zaman ve mekân

Detaylı

konacak bir veya daha fazla tek hat sayfas üzerinden sistemin daha kolay ve anlafl l r olarak izlenmesi

konacak bir veya daha fazla tek hat sayfas üzerinden sistemin daha kolay ve anlafl l r olarak izlenmesi kwh ve/veya kvar) 2- Enerji kalitesi / devaml l izleme ve kontrol otomasyonu a. Enerji izleme ve kontrol b. Kontrol Otomasyonu / yük atma otomasyonu Not: Tüm bunlar n yan nda, makine otomasyonu, proses

Detaylı

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar.

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar. Cerebral palsi gibi hareket ve postüral kontrol bozukluklar na yol açan hastal klar olan çocuklar, hastal klar n n derecesine ba l olarak yürüme güçlü ü çekmekte veya hiç yürüyememektedir. Hart Walker,

Detaylı

4. Ünite Ö retmen K lavuz Kitab

4. Ünite Ö retmen K lavuz Kitab . Ünite Ö retmen K lavuz Kitab S n f: 1 : Matematik Ünite Numaras : 1 Ünite Süresi: ders saati / GEOMETR Örüntü ve Süslemeler Örüntü ve Süslemeler EK M EYLÜL Do al Do al 1. Bir örüntüdeki iliflkiyi belirler..

Detaylı

CO RAFYA. TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER

CO RAFYA. TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER CO RAFYA TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER ÖRNEK 1 : 1990 nüfus say m na göre nüfus yo unluklar Türkiye ortalamas n n alt nda olan afla daki illerin hangisinde, nüfus yo unlu unun azl yüzey flekillerinin

Detaylı

MESLEK MENSUBU KURUMLAfiMA PROJES YOL HAR TASI

MESLEK MENSUBU KURUMLAfiMA PROJES YOL HAR TASI MESLEK MENSUBU KURUMLAfiMA PROJES YOL HAR TASI 33 34 1 Projenin Tan t m ve Proje Kat l mc Baflvurusu SMMMO Yönetim Kurulu nca onaylanan SMMMO Meslek Mensubu Kurumsallaflma Projesi Fizibilitesi Ve Yol Haritas

Detaylı

L K Ö R E T M. temel1 kaynak MUTLU. Matematik Türkçe Hayat Bilgisi

L K Ö R E T M. temel1 kaynak MUTLU. Matematik Türkçe Hayat Bilgisi temel1 kaynak MUTLU Matematik Türkçe Hayat Bilgisi L K Ö R E T M Muhsin ÇET N Ayfle ÇET N Kitab n Ad : Temel Kaynak Kitab 1 Yazar : Muhsin ÇET N - Ayfle ÇET N Her hakk sakl d r. Mutlu Yay nc l k a aittir.

Detaylı

MATEMAT K. Hacmi Ölçme

MATEMAT K. Hacmi Ölçme Hacmi Ölçme MATEMAT K HACM ÖLÇME Yandaki yap n n hacmini birim küp cinsinden bulal m. Yap 5 s radan oluflmufltur. Her s ras nda 3 x 2 = 6 birim küp vard r. 5 s rada; 5 x 6 = 30 birim küp olur. Bu yap n

Detaylı

Proje Tasarım Esasları Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Temel bilgiler TÜBİTAK Üniversite Öğrenci Projesi Hazırlama

Proje Tasarım Esasları Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Temel bilgiler TÜBİTAK Üniversite Öğrenci Projesi Hazırlama Proje Tasarım Esasları Prof. Dr. Akgün ALSARAN Temel bilgiler TÜBİTAK Üniversite Öğrenci Projesi Hazırlama İçerik Giriş Proje amacı Yöntem ve metotlar Örnek 2 Giriş 3 Alt Sorunlar Odaklama ve sorun analizi

Detaylı

Yıllarca bu konuda çalışan görüntü işleme uzmanlarının önerisi. Artık ArcGIS ile entegre

Yıllarca bu konuda çalışan görüntü işleme uzmanlarının önerisi. Artık ArcGIS ile entegre ENVI EX CBS kullanıcıları için görüntü işleme yazılımı Yıllarca bu konuda çalışan görüntü işleme uzmanlarının önerisi Artık ArcGIS ile entegre Uydu veya hava sensörlerine ait görüntülerin artalan verisi

Detaylı

Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ

Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ KONU: GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ TASARIM STÜDYOSU YER: ESKİ BAHÇE KAFE YERLEŞKESİ /KAMPÜS 1.

Detaylı

4 STAT ST K-II. Amaçlar m z. Anahtar Kavramlar. çindekiler

4 STAT ST K-II. Amaçlar m z. Anahtar Kavramlar. çindekiler 4 STAT ST K-II Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Say sal olmayan de iflkenler aras ndaki iliflkinin varl n test edebilecek, Farkl örneklemlerin ayn evrenden seçilip seçilmedi ini test edebilecek,

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 11. SINIF KNU ANLATIMLI 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KNU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 2 2. Ünite 4. Konu 3. A rl k Merkezi - Kütle Merkezi A nn Çözümleri su 1. BM fiekil I fiekil

Detaylı

II. AMAÇ ve HEDEFLER 6-STRATEJ K ALAN: B L fi M TEKNOLOJ LER 6.1.STRATEJ K AMAÇ: Hizmetlerin kaliteli, güvenli, verimli, h zl ve düflük maliyetle sunulmas d r. STRATEJ K HEDEF 6.1.a) Birimler aras tam

Detaylı

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ Deneyde dolu alan tarama dönüşümünün nasıl yapıldığı anlatılacaktır. Dolu alan tarama

Detaylı

Vektör veri. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1

Vektör veri. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1 Vektör veri Nokta, çizgi ve alanların temsilinde kullanılır. Bunların hepsi koordinatlar kullanılarak mekansal temsilde kullanılır. Noktalar en küçük boyutsuz gösterimlerdir Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1 Vektör

Detaylı

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG ÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Doç.. Dr. Ercan ÖZGAN Düzce Üniversitesi YAPILARDA OLU AN R SKLER N NEDENLER GENEL OLARAK 1. Tasar m ve Analiz Hatalar 2. Malzeme Hatalar 3. çilik Hatalar

Detaylı

2CO RAF B LG S STEMLER

2CO RAF B LG S STEMLER 2CO RAF B LG S STEMLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Haritalar ile ilgili genel kavramlar tan yabilecek; Türkiye de kullan lan belli bafll datumlar hakk nda bilgi sahibi olabilecek; Datum

Detaylı

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Değerlendirme Notu Sayfa1

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Değerlendirme Notu Sayfa1 Sağlık Reformunun Sonuçları İtibariyle Değerlendirilmesi 26-03 - 2009 Tuncay TEKSÖZ Dr. Yalçın KAYA Kerem HELVACIOĞLU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Türkiye 2004 yılından itibaren sağlık

Detaylı

içinde seçilen noktan n birinci koordinat birincinin geldi i saati, ikinci koordinat ysa

içinde seçilen noktan n birinci koordinat birincinin geldi i saati, ikinci koordinat ysa Tuhaf Bir Buluflma O las l k kuram ilkokullarda bile okutulabilecek kerte basit ve zevklidir. ABD de kimi okullarda 9 yafl ndaki çocuklara bile okutuluyor olas l k kuram. Basit olas l k kuram n anlamak

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü 07.03.2012 06:18

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü 07.03.2012 06:18 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/03/201203... 1 of 5 6 Mart 2012 SALI Resmî Gazete Sayı : 28225 Atatürk Üniversitesinden: YÖNETMELİK ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ASTROFİZİK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

Detaylı

STRATEJ K V ZYON BELGES

STRATEJ K V ZYON BELGES STRATEJ K V ZYON BELGES BEYAZ K TAP S UNUfi Sivil toplum; demokrasi, insan haklar ve hukuk devleti kavramlar n n yerleflmesiyle ilgili taleplerden ekonomiyle ilgili endiflelere kadar sosyal yaflama dair

Detaylı

Balans Vanalar Termostatik Radyatör Vanalar. www.gedikdokum.com

Balans Vanalar Termostatik Radyatör Vanalar. www.gedikdokum.com www.gedikdokum.com Balans Vanalar Termostatik Radyatör Vanalar Is tma sistemlerinin balanslanmas sayesinde tüm sisteme do ru zamanda, gerekli miktarda debi ve dolay s yla gereken s her koflulda sa lanabilir.

Detaylı

4. HAFTA OLASILIK VE STAT ST K. Olas Durumlar Belirleme. n aç klar ve hesaplar. 2. Permütasyon ve kombinasyon. aras ndaki fark aç klar.

4. HAFTA OLASILIK VE STAT ST K. Olas Durumlar Belirleme. n aç klar ve hesaplar. 2. Permütasyon ve kombinasyon. aras ndaki fark aç klar. 259 E K İ M L Ü L Y E Y 2. HFT 1. HFT 5. HFT. HFT 3. HFT HFT 2 ST LNI OLSILIK VE STT ST K OLSILIK VE STT ST K OLSILIK VE STT ST K SYILR SYILR... LKÖ RET M OKULU MTEMT K...8... SINIF ÜN TELEND R LM fi YILLIK

Detaylı

: TRE Investment-TRE II Proje Tarihi : 01.2005-06.2005 nflaat Tarihi : 06.2005-12.2006 Ana Strüktür. : Betonarme Karkas Ana fllev

: TRE Investment-TRE II Proje Tarihi : 01.2005-06.2005 nflaat Tarihi : 06.2005-12.2006 Ana Strüktür. : Betonarme Karkas Ana fllev EGEM MARLIK 00/ - 0 Yap Tan t m Genel görünüm O live Park Evleri Mimari Tasar m : M art D Mimarl k, Metin K l ç Mimari Proje ve Uygulama Ekibi: Özgür Dinçer, Gökhan Yadel, Okan Taflk ran, brahim Deniz,

Detaylı

ÇÖZÜM Say : 90-2008. Mustafa BAfiTAfi* I-G R fi

ÇÖZÜM Say : 90-2008. Mustafa BAfiTAfi* I-G R fi ÇÖZÜM Say : 90-2008 KISM SÜREL VEYA ÇA RI ÜZER NE ÇALIfiANLAR LE BU KANUNA GÖRE EV H ZMETLER NDE AY ÇER S NDE 30 GÜNDEN AZ ÇALIfiANLAR 01.10.2010 TAR H NE KADAR YEfi L KART ALAB LECEKLER Mustafa BAfiTAfi*

Detaylı

YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. (III. Baskı)

YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. (III. Baskı) DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO:294 YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER (III. Baskı) Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL

Detaylı

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Temel Kaynak 5 Yaflam m zdaki Elektrik BAS T ELEKTR K DEVRES Devrede Ampullerin n Nas l De ifltirebiliriz? Basit bir elektrik devresinde pil ampul anahtar ba lant

Detaylı

TETAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TETAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TETAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YÖNERGE 10 BÜTÇE YÖNERGESİ T E T A Ş TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT ANONİM ŞİRKETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BÜTÇE YÖNERGESİ TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET

Detaylı

elero SoloTel Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z!

elero SoloTel Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z! SoloTel elero Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z! elero GmbH Antriebstechnik Linsenhofer Str. 59 63 D-72660 Beuren info@elero.de www.elero.com 309400 Nr. 18 101.5401/0305 çerik Güvenlik

Detaylı

Ders 11: PROJEN N R SKLER /VARSAYIMLARI

Ders 11: PROJEN N R SKLER /VARSAYIMLARI Risk nedir? Ders 11: PROJEN N R SKLER /VARSAYIMLARI Projeler, proje yöneticilerinin do rudan kontrol edemeyecekleri olaylardan etkilenebilirler. Proje gerçek durumun bütün boyutlar n kapsayamaz. D fl faktörler,

Detaylı