KREDİ KARTLARI [5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu İlaveli] Dr. Ferudun Kaya

Transkript

1 KREDİ KARTLARI [5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu İlaveli] Dr. Ferudun Kaya İSTANBUL, 2009

2 Yayın No : 2177 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Türkiye Bankalar Birliği 2. Baskı Beta Yayınları, Ağustos 2009 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Ferudun Kaya Baskı - Cilt : Kahraman Neşriyat Ofset San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12084) Yüzyıl Mah. Matbaacılar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Bağcılar/İstanbul (0-212) Kapak Tasarım : Evren Kayhan Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) II

3 SUNUŞ Kredi Kartları adını taşıyan bu eser, dört yıl süren bir araştırma ve çalışmanın neticesinde hazırlanmış olup, Ocak 2008 de Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ne sunduğum Kredi Kartları ve Bireysel Müşterilerin Kredi Kartı Tercihine Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma başlıklı doktora tezi nden faydalanılmıştır. Bu çalışma ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından, tüketici hukuku veya tüketicinin korunması ile ilgili bilimsel çalışmaların özendirilmesi amaçlarıyla 2009 yılında düzenlenen 12. Geleneksel Tüketici Ödülleri yarışmasında Bilimsel Çalışma dalında ödül alınmıştır. Eser içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönetmeliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bir eseri ortaya koymak sadece yazarın bireysel çabaları ile mümkün olamamaktadır. Bu çalışmada, Türkiye Bankalar Birliği (TBB), TCMB, Kredi Kayıt Bürosu (KKB), Bankalararası Kart Merkezi (BKM) ve üyelerinin web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımı sunarım. Karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman ders anlatma aşamasında dolaylı ve doğrudan katkılarını gördüğüm öğrencilerime, saygıdeğer hocam Prof.Dr. Gürbüz Gökçen e, sektör temsilcilerine ve Türkiye Bankalar Birliği ne teşekkürü bir borç biliyorum. Bu çalışmanın Türkiye nin finans sektörüne faydalı olması temennisiyle! Eylül, 2009 dr. ferudun kaya III

4 IV

5 İçindekiler İÇİNDEKİLER... V ŞEKİLLER DİZİNİ... IX TABLOLAR DİZİNİ... IX KISALTMALAR... X GİRİŞ... 1 Birinci Bölüm 1. Kredi Kartının Tanımı... 5 İkinci Bölüm Kredi Kartlarının Ortaya Çıkışı ve Tarihsel Gelişimi 2. Kredi Kartlarının Ortaya Çıkışı ve Tarihsel Gelişimi Kredi Kartlarının Dünyada Ortaya Çıkışı ve Gelişim Süreci Avrupa Kıtasında Kredi Kartlarının Gelişim Süreci Kartlı Ödeme Sisteminde Kullanılan Cihazların Gelişim Süreci Üçüncü Bölüm Türkiye de Kredi Kartı Uygulaması 3. Türkiye de Kredi Kartı Uygulaması Türkiye'de Kredi Kartının Tarihsel Gelişim Bankalararası Kart Merkezi nin (BKM) Kuruluşu Bankalararası Kart Merkezi nin Başlıca Stratejileri Bankalararası Kart Merkezi nin İdari Yapısı Bankalararası Kart Merkezi nin Komiteleri Bankalararası Kart Merkezi nin İşlevleri Dördüncü Bölüm Türkiye de Kredi Kartı Uygulamalarını Düzenleyen Hukuki Çerçeve 4. Türkiye de Kredi Kartı Uygulamalarını Düzenleyen Hukuki Çerçeve Tarafların İhtilaf Giderme Mercileri ve İspat Yükümlülükleri Banka ve Kredi Kartları Kanunu Kredi Kartı Hamillerinin Taşıması Gereken Nitelikler Kredi Kartı Sözleşmesinin Şekli Kredi Kartının Hamiline Teslimi Kredi Kartı Şifresinin Hukuki Niteliği Harcama Belgesinin Hukuki Niteliği Bankacılık Kanunu Kredi Kartı ile Nakit Çekiminin Hukuki Niteliği V

6 4. 4. Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun Türk Ceza Kanunu (TCK) Mesafeli Sözleşmeler Açısından Kredi Kartların Hukuki Niteliği Kredi Kartı Yıllık Kullanım Ücreti Beşinci Bölüm Kartlı Ödeme Sistemleri 5. Kartlı Ödeme Sistemleri Türkiye de Hizmet Sunan Başlıca Ödeme Sistemleri Master Card VISA DINERS CLUB AMEX Japan Credit Bureau (JCB) Kredi Kartı Sisteminde Kullanılan Başlıca Ödeme Sistemleri İki Taraflı Kredi Kartı Sistemi Üç Taraflı Kredi Kartı Sistemi Genişletilmiş (Özellikli) Üç Taraflı Kredi Kartı Sistemi Kredi Kartı Sisteminin İşleyişi Kredi Kartı Limitinin Belirlenmesi Kredi Kartı Hesaplarının Takas İşlemleri POS (Point of Sale) Makineleri EMV li POS Teknolojisi Kredi Kartlarında Chip & PIN Uygulaması Yetkilendirme (Otorizasyon) Kredi Kartlarında Yetkilendirme Süreci Kredi Kartlarında Uluslararası Yetkilendirme Süreci Altıncı Bölüm Kredi Kartlarının Sınıflandırılması 6. Kredi Kartlarının Sınıflandırılması Kredi Kartlarının Ödeme Sorumluluğuna Göre Sınıflandırılması Bireysel Müşteri Kartı Şirket Kartları (Company Cards) Kredi Kartlarının İşlevlerine Göre Sınıflandırılması Klasik Kart ve Premium Kartlar Ortak Kartlar Co-Brand Card Affinity Kartlar VI

7 Sanal Kart (Virtual Card) Akıllı Kartlar (Chipli Kart / Smart Card) Öde-Geç Uygulamaları Türkiye de İlk Öde-Geç Uygulamaları Yedinci Bölüm Kredi Kartlarının Makro Ekonomik Etkileri 7. Kredi Kartlarının Makro Ekonomik Etkileri Enflasyona Etkisi İstihdama Etkisi Para Politikasına Etkileri Faiz Oranlarına Etkileri Kamu Gelirlerine Etkisi Turizm Sektörüne Etkisi Dış Ticaret İşlemlerine Etkisi ATM lerin Ortak Kullanılması Sekizinci Bölüm Kredi Kartlarının Yararları 8. Kredi Kartlarının Yararları Kredi Kartlarının Hamiline Yararları Banknot Taşıma Zorunluluğunu Ortadan Kaldırma İşlevi Nakit Çekebilme İşlevi Kredilendirme İşlevi Taksitle Alışveriş Yapabilme İşlevi E - Ticaret Yapabilme İşlevi Ek Kart Kullandırma İşlevi Borç Ödeme İşlevi Kısa Vadeli Krediye Faiz Uygulanmaksızın Alışveriş Yapabilme İşlevi Yurt Dışında Kullanılabilme İşlevi Saygınlık İşlevi Kampanyalardan ve Promosyonlardan Yararlanma İşlevi Kayıp ve Çalıntıya Karşı Sigortalanması İşlevi Kredi Kartı Üyesi İş Yerine Yararları Kredi Kartını Çıkaran Bankaya Yararları Kredi Kartını Kabul Eden Bankaya Yararları VII

8 Dokuzuncu Bölüm Kredi Kartı Taraflarının Dikkat Etmesi Gereken Hususlar 9. Kredi Kartı Taraflarının Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Kredi Kartı Hamilinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Kredi Kartı Kullanımında Güvenlik Tedbirleri Olta (Phishing) Saldırılarına Karşı Tedbirler Sanal Alışverişte 3D Secure Sistemi Kredi Kartı Üyesi İş Yerinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Kredi Kartını Kabul Eden Bankanın Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Kredi Kartını Çıkaran Bankanın Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Onuncu Bölüm Kredi Kayıt Bürosu 10. Kredi Kayıt Bürosu (KKB) Kredi Kayıt Bürosunun Faaliyet Konusu ve Ortakları Kredi Referans Sistemi (KRS) Kredi Referans Sistemi Veri Tabanı Kredi Referans Sisteminde Bilgi Kavramı Kredi Referans Sisteminde Bilginin Güncellenmesi Kredi Referans Sisteminde Bilginin Kalitesi Kredi Referans Sisteminde Sorgulama Kredi Referans Sistemine Erişim Kredi Kayıt Bürosunun Üyelerine Hizmetleri Risk Değerlendirmesi On Birinci Bölüm Kredi Kartlarının Geleceğine Bir Bakış 11. Kredi Kartlarının Geleceğine Bir Bakış Tek Kullanımlık Şifreler Cep Telefonu ile Ödeme Uygulaması Kredi Kartı Yerine Parmak Kullanılması Kredi Kartı Yerine USB (Universal Serial Bus) Kullanılması Kredi Kartı Yerine Sesli Komut Kullanılması Kredi Kartı Pazarlamasına Güncel Yaklaşımlar EK Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu KAYNAKÇA VIII

9 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No. Şekil 1 : BKM nin Ortakları 21 Şekil 2 : BKM nin Organizasyon Yapısı 22 Şekil 3 : BKM nin Üyeleri 23 Şekil 4 : İki Taraflı Kart Sisteminde İşlem Akışı 59 Şekil 5 : Üç Taraflı Kart Sisteminde İşlem Akışı 61 Şekil 6 : Genişletilmiş Üç Taraflı Sistemin İşlem Akışı 63 Şekil 7 : Kredi Kartı Sistemindeki Taraflar Arasındaki İlişki 66 Şekil 8 : Kredi Kartı Yetkilendirme (Otorizasyon) Akışı 76 Şekil 9 : Kredi Kartlarında Uluslararası Yetkilendirme Akışı 77 Şekil 10 : Kredi Kartı Chipi 89 Şekil 11 : Öde Geç Teknolojisinin İşleyişi 92 Şekil 12 : ATM 116 Şekil 13 : Ortak Nokta Üyesi Bankalar 117 Şekil 14 : Dikkat Edilmesi Gereken web Adres Örneği 141 Şekil 15 : Yeni Nesil Kredi Kartı 160 Şekil 16 : Parmak İzi İle Kartlı Ödeme Sistemi 163 Şekil 17 : Parmak İzi İle Kartlı Ödeme Sistemi 163 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No. Tablo 1 : 2006 Yılında BKM Sisteminden Geçen İşlemlerin Dağılımı 26 Tablo 2 : Yıllara Göre Türkiye deki Kredi Kartı Sayıları ve Harcama Tutarları 54 Tablo 3 : Kredi Kartı Sayısı ve Gerçekleşen Enflasyon Oranı 98 Tablo 4 : Bankacılık Sektöründe Kartlı İşlemlerden Doğan Döviz Girdisi ve Çıktısı 112 Tablo 5 : Yıllara Göre Türk Bankacılık Sektöründe ATM ve POS Terminali Sayıları 115 Tablo 6 : Yıllara Göre Türkiye deki Banka Kartı Sayıları 116 Tablo 7 : Bankalarca Bildirimi Yapılan ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın 134 Negatif Nitelikli Ferdi Kredi ve Kredi Kartları Sisteminde Yer Alan Kişi Sayısı Tablo 8 : KKB nin Ortakları ve Ortak Üyeleri 151 IX

10 KISALTMALAR ACQUIRER : Kredi Kart İşlemlerinde Kartı Kabul Eden İsyeri Bankası APACS : İngiltere Kredi Kartı Takas Merkezi (The United Kingdom Payment Association) AŞ : Anonim Şirket ATM : Automated Teller Machine (Otomatik Vezne Makinesi) BASEL : Basel Sermaye Uzlaşısı BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BIS : Bank for International Settlements (Uluslararası Mutabakat Bankası) BK : Borçlar Kanunu BKM : Bankalararası Kart Merkezi BUL : Birleşik Uyarı Listesi DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı ECRI : Avrupa Kredi Araştırma Enstitüsü (European Credit Research Institute) EFT : Electronic Founds Transfer (Elektronik Fon Transfer Sistemi) EFT-POS : Electronic Founds Transfer at the Point of Sale (Satış Noktasında Elektronik Fon Transferi) EMV : Europay Mastercard - Visa IMF : International Monatery Found (Uluslararası Para Fonu) ISSUER : Kredi Kart İşlemlerinde Kart İhraççısı Olan Banka İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası KANUN : 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu KKB : Kredi Kayıt Bürosu KKDF : Kamu Kesimini Destekleme Fonu KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme KRS : Kredi Referans Sistemi MASAK : Mali Suçları Araştırma Kurulu MO/TO : Mail Order/Telephone Order (Posta Emirli/Telefon Emirli) PIN : Personal Identification Number POS : Point of Sale (Satış Noktası Terminali) PR : Halkla İlişkiler TBB : Türkiye Bankalar Birliği TCMB : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TMSF : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TTK : Türk Ticaret Kanunu USD : Amerikan Doları WAP : Wireless Application Protocol TL : Türk Lirası X

11