ULUSAL DENİZ ARAŞTIRMALARI PROGRAMI:

Transkript

1 ULUSAL DENİZ ARAŞTIRMALARI PROGRAMI: GİRİŞ DENİZ ARAŞTIRMA ÖNCELİKLERİ OPERASYONEL AMAÇLI GÖZLEM VE MODEL SİSTEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE İŞLETİLMESİ Operasyonel Amaçlı Tahmin/Model Sistemlerinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilir Kullanılması Kapsamında Projeler Geliştirilmesi Deniz Tabanı ile Deniz ve Atmosferden Gerçek ve Yarı Gerçek Zamanlı Sürekli Veri Toplayan ve İleten Gözlem Sistemlerinin Kurulması ve Sürdürebilir Kullanılması CANLI DENİZ KAYNAKLARIN SÜRDÜREBİLİR KULLANIMINI SAĞLAYACAK PROJELER GELİŞTİRİLMESİ Bölgesel Canlı Kaynakların İncelenmesi Açık Deniz/Deniz Aşırı Canlı Kaynakların İncelenmesi DENİZ JEOLOJİSİ VE JEOFİZİĞİ ALANLARINDA PROJELER GELİŞTİRİLMESİ Denizlerimizin Jeolojik Yapısı ve Evriminin İncelenmesi Deniz Yetki ve İlgi Alanlarımızda Cansız Doğal Kaynakların Belirlenmesi Denizlerde Jeolojik Kaynaklı Tehlike Potansiyeli ve Olası Risk Bölgelerinin Belirlenmesi, BÖLGESEL İKLIM DINAMIĞI ALANINDA PROJELER GELIŞTIRILMESI İklim Değişimi Öngörüleri Yapabilecek İklim Sistemi Modellerinin Geliştirilmesi ve Günümüz, Geçmiş ve Geleceğe Uygulanması İklim Değişimi Etkilerinin Belirlenerek Tehlike Analizlerinin Yapılması KARAR VERİCİ MERCİLERİN BİLGİ TABANLI DEĞERLENDİRMELER YAPABİLMESİ İÇİN KIYISAL VE DENİZEL DİNAMİKLER ALANINDA PROJELER GELİŞTİRİLMESİ Kıyı ve Deniz Suları ile Tabanının Baskı, Ekosistem Durum ve Etki Göstergeleri ile Bütünleşik Olarak İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Bütünleşik Kıyı ve Deniz Alanları Yönetimi konusunda araştırma konuları önerileri DENİZ ARAŞTIRMALARI/UYGULAMALARINDA KULLANILAN / KULLANILABİLECEK YENİ TEKNOLOJİLER VE YENİLENEBİLİR ENERJİ ALANINDA ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME (ARGE) FAALİYETLERİNİN BAŞLATILMASI Deniz Uygulamaları İçin Yeni ve Kritik Teknolojiler, Sistemler, Yöntemler ve Yetenekler Geliştirilmesi Deniz Biyoteknolojisi Çalışmaları Denizlerden Yenilenebilir Enerji Elde Edilmesine Yönelik Araştırmalar BİYOÇEŞİTLİLİĞİN BELİRLENMESİ, KORUNMASI VE BİYOJEOKİMYASAL ÇEVRİMLERİN ANLAŞILMASINA YÖNELİK PROJELERİN GELİŞTİRİLMESİ Denizel Biyoçeşitliliğin Belirlenmesi ve Korunması Yönündeki Araştırmalar Deniz Koruma Alanlarının Belirlenmesi ve Yönetilmesi Yönünde Araştırmalar Yapılması Yabancı Türlerin Tespiti, İzlenmesi ve Kontrolü Yönünde Araştırmalar Yapılması Ekosistemler İçerisindeki Biyojeokimyasal Çevrimlerin Anlaşılmasına Yönelik Projelerin Geliştirilmesi SUALTI KÜLTÜR MİRASININ TESPİT EDİLİP ENVANTERİNİN ÇIKARTILMASI VE KORUMA ALANLARININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK PROJELER GELİŞTİRİLMESİ PROGRAMIN YÜRÜTÜLEBİLMESİ İÇİN ARAŞTIRMA ALTYAPI İHTİYAÇLARINI GİDERME, GELİŞTİRME VE İDAME ETTİRİLMESİ KATILIMCI LİSTESİ... 54

2 1. GİRİŞ Türkiye Ulusal Deniz Araştırma Stratejisi (TUDAS) Bakanlar Kurulu kararı ile 02 Ekim 2014 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. "Ulusal Deniz Araştırma Programı (UDAP)'ın" hazırlanması TUDAS ta 1. öncelik olarak belirlenmiş ve 2015 yılı sonuna kadar hazırlanması hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultusunda KURUL İcra ve Yönlendirme Komisyonu (KİYK) ve paydaş kurumların öncülüğünde sunulan bu dökümanı hazırlanmıştır. Bu program, kamu kurumlarının deniz araştırma önceliklerinin neler olduğunu ve bu önceliklere yanıt verebilecek projelerin ne olacağını ortaya koyan bir dökümandır. UDAP, ülkemizde seyir, hidrografi ve oşinografi alanlarında icra edilen faaliyetlerin koordinasyonu amacıyla teşkil edilen Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Hizmetleri Plan ve Koordinasyon Kurulu (KURUL) tarafından belirlenen başlıkları kapsayacak şekilde bütün paydaşların katılımı ile hazırlanmıştır. KURUL da temsil edilen tüm kurum ve kuruluşların deniz araştırmacıları ile beraber belirledikleri Türkiye de ihtiyaç duyulan deniz araştırmaları başlıkları şöyledir; Operasyonel amaçlı gözlem ve model sistemlerinin geliştirilmesi ve işletilmesi Canlı Deniz Kaynaklarının Sürdürülebilir Kullanımını Sağlayacak Projeler Geliştirilmesi Deniz Jeofiziği ve Jeolojisi Alanlarında Projeler Geliştirilmesi Bölgesel İklim Dinamiği Alanında Projeler Geliştirilmesi Karar Verici Mercilerin Bilgi Tabanlı Değerlendirmeler Yapabilmesi için Kıyısal ve Denizel Dinamikler alanında Projeler Geliştirilmesi Deniz Araştırmaları/Uygulamalarında Kullanılan/Kullanılabilecek Yeni Teknolojiler ve Yenilenebilir Enerji Alanında Araştırma-Geliştirme (ARGE) Faaliyetlerinin Başlatılması Biyoçeşitliliğin Belirlenmesi, Korunması ve Biyojeokimyasal Çevrimlerin Anlaşılmasına Yönelik Projelerin Geliştirilmesi Sualtı Kültür Mirasının Tespit Edilip Envanterinin Çıkartılması ve Koruma Alanlarının Belirlenmesine yönelik projeler geliştirilmesi Bu alanlarda yapılabilecek çalışmaların kapsamı bu programda sunulmuştur. Bu çalışmaların neler olduğu belirlenirken, bu çalışmaları yapabilecek kapasitenin ve alt yapının Türkiye de bulunup bulunmadığı da kamu kurumları ve araştırmacılar tarafından irdelenmiş ve ortaya konmuştur. Bu doğrultuda, Türkiye de deniz araştırmalarının etkin yürütülebilmesi için en önemli alt yapı iyileştirmeleri; Araştırma gemilerinin işletilmesini kolaylaştıracak düzenlemelerin yapılması, Verilerin etkin paylaşımını sağlayacak bir yapının oluşturulması, Nitelikli personel yetiştirilmesine önem verilmesi, Deniz araştırmalarında kullanılacak platform, ekipman ve sensörlerin imalat ve kalibrasyonlarının Türkiye de yapılmasını teşvik edilmesi, Türkiye yi çevreleyen denizlerde sürekli gözlem yapacak gözlem sistemlerinin oluşturulmasıdır. Hem sunulan bu programın başarıyla yürütülmesi hem de Türkiye nin ileride ihtiyaç duyabileceği diğer deniz araştırma çalışmalarının gerçekleştirebilmesi için yukarıda belirtilen altyapının iyileştirilmesi ve/veya oluşturulması elzem görülmüştür. Bütün bunları tamamlayıcı olarak da, deniz araştırma çalışmalarının koordinasyonu ve fonlamasını sağlayacak bir yapının gerekliliği kabul edilmiştir. Alt yapı ile ilgili bu hususlar TUDAS içerisinde belirtilmiş ve bu çalışmalar ayrıca ele 2

3 alınacaktır. Ancak UDAP ın bir bütünlük arzetmesi ve TUDAS eylem planlarına girdi sağlaması amacıyla, son bölüm olarak alt yapı ile ilgili ihtiyaçların neler olduğu da bu programa eklenmiştir. Yukarıda sıralanan Türkiye de ihtiyaç duyulan deniz araştırmalarının hangi projeler üretilerek yapılacağı aşağıda detaylı olarak verilmektedir. 3

4 2. DENİZ ARAŞTIRMA ÖNCELİKLERİ 2.1. Operasyonel Amaçlı Gözlem ve Model Sistemlerinin Geliştirilmesi ve İşletilmesi Operasyonel Amaçlı Tahmin/Model Sistemlerinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilir Kullanılması Kapsamında Projeler Geliştirilmesi Anlam ve Önemi Son 150 yılda yoğunluğu giderek artan tarımsal, endüstriyel ve kentsel etkinlik sonucu atmosferin kimyasal bileşimi önemli ölçüde değişmiştir. Yer sisteminin bu değişime verdiği tepkinin kesin değerlendirmesi zor olsa da, atmosfer sıcaklığının küresel ölçekte 0.5 ile 0.7 C arasında artmasına insan kaynaklı baskıların neden olduğu yönündeki bilimsel kanıtlar çoğalmaktadır. İnsan kaynaklı baskılar, kara ve atmosfer kökenli kirleticiler, küresel ısınma ve iklim değişikliği etkileri altındaki denizlerin korunması ve kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için deniz sistem dinamiklerinin ve denizlerin diğer yer sistemi bileşenleriyle etkileşim mekanizmalarının araştırılması ve anlaşılması gerekmektedir. Bu dinamik ve mekanizmaların ölçülebilir ve hesaplanabilir olmasını takiben, denizlerin gelecekte olası baskı senaryolarına kısa ve uzun dönemde nasıl yanıt verebileceğinin öngörüsü yapılabilmekte, bilimsel veriye dayanan karar ve yönetim desteği sağlanabilmektedir. Denizlerin kapladığı geniş alan ve yüzey altına erişim kısıtlarından dolayı deniz gözlem ve izleme etkinlikleri zor, pahalı ve sınırlı kapsamdadır. Araştırma ve izlemeye yönelik yerinde ölçümlerin yanı sıra, sabit, otonom ve uzaktan kumandalı veri toplama aygıtları ve uzaktan algılama teknolojilerindeki (uydu, radar) yakın dönem gelişmelerle, fiziksel değişkenler ağırlıkta olmak üzere, denizlerden daha çok ve daha düzenli veri toplanabilmektedir. Deniz fiziksel ve ekolojik dinamiklerinin toplanan veriler kullanılarak anlaşılması, veri boşluklarının doldurulması, gözlem ağları ve izleme stratejilerinin güncellenmesi ve çeşitli zaman ölçeklerinde deniz öngörüsü yapılabilmesi için sayısal deniz modelleri bilimsel araçlar olarak geliştirilmiştir. Deniz modelleme sonuçları, araştırma (oşinografi, meteoroloji, iklimbilim), enerji, gıda, denizcilik ve turizm gibi çeşitli sektörlerde kullanım alanı bulurken, acil müdahale planlaması, kıyı işletmeleri ve limanların operasyonları, yerel yönetim, ulusal mevzuat ve uluslararası anlaşma yükümlülüklerin yerine getirilmesi, ekosistem tabanlı yönetim ve bütünleşik kıyı alanları yönetimi gibi çeşitli yönetsel alanlara veri altyapısı ve karar desteği sağlamaktadır. Türkiye deki İhtiyaç Temeli ve Etkisi Türkiye denizleri için bölge ve basen ölçeğinde 1980 li yıllardan bu yana araştırma ve önoperasyonel amaçlı modelleme ve benzeşim çalışmaları yapılmaktadır. Üniversitelere bağlı fakülte ve enstitüler ile kamu kurumları araştırma birimlerinde deniz fiziksel, biyojeokimyasal ve ekosistem modelleme alanlarında kritik uzman kitlesine ve ortalama düzeyde hesaplama donanımı kapasitesine ulaşılmıştır. Deniz araştırmalarının önemli bir bileşeni olan modelleme konusunda ülke olarak olunması gereken düzeye ulaşmak için ise, - Modelleme uzmanı ve bilgisayar donanımı kapasitesinin artırılması, - Yüksek başarımlı hesaplama gerektiren büyük ölçekli ve yüksek veri hacimli ulusal model sistemlerinin (klimatolojik ve operasyonel) geliştirilmesi ve sürdürülebilir işletimi için sürekli ve güncel altyapı desteği sağlanması, - Yerel, bölgesel, teorik ve deneysel modelleme, model eşleştirme, karşılaştırma ve interkalibrasyon çalışmaları için araştırma destek ve işbirliklerinin sağlanması, - Gözlem-veri-model etkileşiminin verimli ve etkili olarak sağlanması ve geliştirilmesi için işbirliği ağları kurulması, 4

5 - Modelleme ve benzeşimde yeni teknoloji ve yöntemlerin geliştirilmesi, izlenmesi ve uygulanması, gerekmektedir. Yukarıda sıralanan ihtiyaçların giderilmesi ve deniz modelleme araştırmalarının sürdürülebilir gelişimi için aşağıda tanımlanan çalışma alanlarından oluşan bir araştırma programı çerçevesi öngörülmektedir: 1) Oşinografi ve İklim Araştırmaları için Modelleme Sistemlerinin Geliştirilmesi Bu başlık, deniz ve deniz ekosistemlerinin, diğer yer sistemi bileşenleri ile etkileşim içinde, klimatolojik ve öngörüsel davranışlarının araştırılması için geçmişe, şimdiki duruma ve geleceğe yönelik benzeşimler gerçekleştirmeyi amaçlayan modelleme çalışmalarını kapsamaktadır. (a) Deniz, Atmosfer, Dalga Modelleme Deniz, atmosfer ve dalga modelleme araştırma alanı, bilgisayar teknolojilerindeki ilerleme ile birlikte benzeşim üretme süresinin gerçek-zamanın altına indiği 1950 li yılların başlarından beri hızla gelişmektedir. Doğrusal olmayan deniz dinamikleri için geliştirilen analitik teorilerin ve yerinde gözlem faaliyetlerinin kısıtlarına alternatif olarak geliştirilen sayısal modeller, deniz ve atmosferin gözlenen özelliklerini gerçekçi olarak yeniden üretebilir yeteneğe ulaşmış durumdadır. Deniz, atmosfer ve dalga modelleri veri zorlaması kullanılarak tek başlarına uygulanabildikleri gibi modeller çeşitli kombinasyonlarda birleştirilerek eşleşik (akuple) olarak da çalıştırılmaktadır. Günümüzde, bir boyuttan üç boyuta, kıyısal ölçekten küresel ölçeğe, saatlikten iklim ölçeğine benzeşim kapasitesine sahip çok sayıda ticari ve açık erişim deniz, atmosfer ve dalga modeli geliştirilmiş olup bunların bir kısmı geniş bir kullanıcı topluluğu tarafından sürekli desteklenerek güncellenmektedir. Mevcut durum olarak; halen Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) bünyesinde atmosfer, deniz ve dalga tahminlerini yapmak üzere çeşitli tahmin modelleri kullanılmaktadır. Konuyla ilgili hem MGM'nin hem de konu üzerinde çalışan diğer kurum ve kuruluşların yeteneklerinden ve deneyimlerinden yararlanılmalıdır. Uygulama alanları: Temel araştırma (oşinografi, meteoroloji, matematik, fizik, kıyı mühendisliği, bilgisayar bilimleri), enerji, denizcilik (taşıma ve ulaştırma), bütünleşik kıyı alanları yönetimi, turizm, iklim değişikliği uyum, ulusal meteoroloji ve oşinografi atlaslarının hazırlanmasına destek. (b) Deniz Ekosistem Modelleme Deniz biyojeokimya ve yüksek trofik düzey (balık, deniz kuşları ve memelileri) modellerini içeren ekosistem modelleme araştırma alanı, besin tuzu ve karbon döngü mekanizmalarının, ekosistem yapı ve işlevlerinin ve besin zinciri dinamiklerinin anlaşılmasını amaçlamaktadır. Deniz ekosistem modelleri, benzeşimi yapılan besin tuzu döngüsü, canlı tür, işlevsel grup veya trofik düzey sayısına; zaman ve alan ölçekleri ve çözünürlüğe; metabolik, fizyolojik ve davranışsal işlev içeriğine göre geniş bir karmaşıklık (kompleksite) aralığında geliştirilmektedir. Deniz ekosistemlerinin bütüncül benzeşimleri ise biyojeokimya modellerinin üst trofik düzey modelleri ve çeşitli düzeylerde deniz dolaşım modelleriyle eşleştirilmesi ( sondan-sona modelleme ) çalışmalarını kapsamaktadır. Uygulama alanları: Temel araştırma (deniz biyolojisi, ekosistem biyolojisi, oşinografi, biyoteknoloji), deniz bütünleşik izleme, sürdürülebilir deniz ekosistem hizmetleri, ekosistem tabanlı yönetim, iklim değişikliği uyum. (c) Kirletici Taşınım ve Yayılım Modelleme Kirletici taşınım ve yayılım modelleme ve öngörü işlevleri devlet kurumları, araştırma kurumları ve kısmen özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Kıyısal alanlar başta olmak üzere, denizlerinde acil müdahale gerektiren kirliliğin etkili bir şekilde kontrol altında tutulması ve temizlenmesindeki başarı oranı, kirliliğe neden olan maddenin taşınım ve yayılım tahminlerinin doğruluk oranıyla çok yakından ilintilidir. Taşınım ve yayılım analizi ile ileriye dönük olarak yayılım tahmini üretilebileceği gibi geriye dönük olarak bilinmeyen kirlilik kaynaklarının belirlenmesine 5

6 destek sağlanabilir. Kirletici taşınım ve yayılım analizi yüksek başarımlı deniz, atmosfer ve dalga sayısal modellerinin ayrı ayrı ya da bütünleşik olarak kullanılmasıyla gerçekleştirilir. Sayısal modelleme, saha izleme çalışmalarıyla beraber yürütüldüğünde acil müdahale hazırlık, planlama ve yürütme aşamalarında çok güçlü bir destek aracıdır. Kirletici yayılım modellerinin benzeşimini yaptığı iki temel süreç kirleticinin alıcı ortamdaki hareket ve bozunmasıdır. Kirleticinin bozunma formülasyonları modeller arasında çok farklılık gösterse de, tüm yayılım modelleri için kritik olan atmosfer ve deniz dinamiklerine dair verinin doğruluk oranıdır. Petrol sızıntı tahmin hizmeti veren birçok kuruluş atmosferik ve oşinografik veri setlerini operasyonel sayısal modellerden sağlamaktadır ve bu eğilimin deniz tahmin modellerinin kapasitesinin gelişmesiyle artacağı değerlendirilmektedir. Uygulama alanları: Kıyı mühendisliği, denizcilik, enerji, turizm, kıyı işletmeleri ve limanların planlaması, kirlilik kontrol ve acil müdahale planlaması. (d) Sediman Taşınım Modelleme Denizel alanların kara ile bağlantılarının sağlandığı kıyı bölgeleri ve yakın kıyı bölgelerinde bulunan dalga kırılma bölgelerinde (breaking zone) sediman taşınımı olayları oldukça etkilidir. Söz konusu tahmin modelleri kapsamında elde edilecek akıntı ve dalga parametreleri, Türkiye kıyılarında akuple sediman taşınım modellerinin de entegrasyonu ile kıyılarımız hakkında daha çok bilgi sağlarken, aynı zamanda kıyısal bölgelerimizde sediman taşınımı ve erozyonu sonucunda riskli olabilecek bölgelerin tespit edilmesi konusunda da belirleyici bir role sahip olabilecektir. Ayrıca kıyı yerleşim bölgelerimizde inşa edilen balıkçı barınağı, marina, dalgakıran gibi kıyı yapılarının konumlandırılması (limanların çok kısa sürede sediman ile dolmaması) gibi konularda da hızlı bilgi üretilmesini sağlayacaktır. Ülkemizde genellikle çok uygulanmayan, uygulandığında ise kapsamlı planlanmayan kıyı-plaj besleme (beach nourishment) çalışmalarının da temeli sediman taşınımı bilgisine dayanmaktadır. Sediman taşınım modelleri genel itibariyle daha küçük çaplı ve yerel modellerdir. Ayrıca modellemenin yürütüleceği yerel bölgede bulunan sedimanın fiziksel özellikleri ile dalga iklimine çok bağlıdır. Bir çok sediman taşınım modelinin gereksinimi bölgeye ait akıntı ve dalga bilgisi olduğu için, halihazırda kurulacak tahmin sistemleri ile entegre edilmesi durumunda, tahmin sistemlerinin çıktılarını kullanabilen doğal bir uzantı olacaklardır. Uygulama alanları: Kıyı mühendisliği, denizcilik, turizm, kıyı işletmeleri ve limanların planlaması. 2) Operasyonel Oşinografi ve Deniz Öngörüsü için Modelleme Sistemlerinin Geliştirilmesi Operasyonel oşinografi, gözlemsel verilerle sayısal modellerin birlikte kullanımıyla şimdiki durum ve yakın gelecek öngörüleri üreterek, kıyı suları ve açık denizde gerçekleştirilen insan faaliyetlerine destek sağlayan araştırma alanıdır. Bu başlık, operasyonel oşinografinin temel bileşeni olan deniz öngörü modellerinin geliştirilmesi ve modellerin gereksinim duyduğu yakın geçmişe ait ve gerçek zamanlı verileri sağlayacak gözlem sistemlerin optimizasyon çalışmalarını kapsamaktadır. (a) Veri Asimilasyonu ve Deniz Gözlem ve İzleme Sistemlerinin Optimizasyonu Veri asimilasyonu, gözlem, veri, istatistikler ve model denklemleri gibi değişik kaynaklardan elde edilen bilginin birleştirilmesiyle deniz sisteminin belirli bir geçmişteki, şimdiki ya da gelecekteki durumunu öngörmek için kullanılır. Veri asimilasyonu günümüzde benzeşimler için sınır ve başlangıç koşulları belirleme; model kalibrasyonu ve doğrulama; izleme ve değerlendirme; gözlem sistemi tasarımı ve reanaliz gibi alanlarda kullanılmaktadır. Deniz gözlem ve izleme verilerinin kalite kontrolü veri asimilasyon sistemlerinin önemli zorunluluklarından biridir ve veri kalite kontrol algoritmaları üzerine yapılacak çalışmalar bu araştırma alanıyla doğrudan ilgilidir. Kıyı sularımızda çeşitli kurumlar tarafından daha çok noktasal ve bölgesel uygulamalara yönelik deniz gözlem aygıtları işletilmektedir, ancak henüz kapsamlı ve düzenli bir ulusal deniz gözlem sistemi kurulmamıştır. İlk aşamada, çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından halihazırda yapılmış ve yapılmakta olan deniz gözlemlerinin (oşinografik-meteorolojik) bir envanterinin çıkarılması, bundan 6

7 sonra yapılacak planlama için de bir öngörü oluşturabilecektir. Oşinografik ve meteorolojik gözlem ve izleme sistemlerinin yüksek maliyetli olması sistem ağının en optimal şekilde tasarlanmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, veri asimilasyonu kullanılarak gözlem sistemlerinin optimizasyonu çalışmaları ülkemiz için önem taşımaktadır. Veri asimilasyonu ve gözlem sistem tasarımı çalışmalarının, disiplinlerarası bir anlayışla, fizik, matematik, meteoroloji ve sensör teknolojileri uzmanları ve uluslararası merkez ve çalışma gruplarıyla (örn. ECMWF, WRF, ALADIN) araştırma işbirliği kurularak yapılması gerekmektedir. Uygulama alanları: Temel araştırma (oşinografi, meteoroloji, iklimbilim, matematik, bilgisayar bilimleri), operasyonel oşinografi, veri ağları, veri analizi ve yönetimi, sensör ve aygıt geliştirme, denizcilik, savunma, enerji. (b) Deniz Öngörü Modelleme Gözlemsel veri, veri asimilasyonu ve sayısal model bileşenlerinden oluşan deniz öngörü sistemleri, deniz ve denizcilik operasyonları için çeşitli zaman ve alan ölçeklerinde stratejik düzeyi yüksek veri üretmektedir. Uydu ve yerinde gözlem verilerinin gelişmiş deniz dolaşım modelleriyle birleştirilmesiyle operasyonel deniz öngörü sistemleri birçok ülkede kamu kurumları ya da araştırma merkezleri tarafından uygulamaya konmuş olup çeşitli alan ölçeklerinde kısa dönemli deniz ve okyanus öngörülerini düzenli olarak üreterek kullanıcılara sunmaktadır. Yukarıda başlıklarda sözü edilen tüm veri ve model kavramlarının birleşiminden oluşan deniz öngörü modelleme, son teknolojilerin en hızlı uygulamaya konduğu sosyal ve ekonomik katma değeri yüksek bir araştırma alanıdır. Uygulama alanları: Temel araştırma (oşinografi, meteoroloji, matematik, kıyı mühendisliği, bilgisayar bilimleri), denizcilik, enerji, güvenlik ve savunma, turizm, kıyı işletmeleri ve limanların operasyonel planlaması, kirlilik kontrol ve acil müdahale planlaması, arama-kurtarma Deniz Tabanı ile Deniz ve Atmosferden Gerçek ve Yarı Gerçek Zamanlı Sürekli Veri Toplayan ve İleten Gözlem Sistemlerinin Kurulması ve Sürdürebilir Kullanılması Anlam ve Önemi Oşinografi, deniz yerbilimleri ve deniz meteorolojisi çalışmaları ülkemizde birçok kurumda, çok sayıda uzman tarafından sürdürülmektedir. Özellikle deniz raporlarının ve tahminlerinin hazırlanması, iklim değişimleri ve buna bağlı ekosistem değişimlerinin takip edilmesi, bunların insan hayatına doğrudan ve dolaylı etkilerinin araştırılması son derece önemlidir. Ayrıca, denizlerde oluşan deprem, deniz altı heyelanları ve tsunami gibi doğal afet süreçleri doğrudan kıyılardaki yerleşimlerde çok önemli can ve mal kaybına neden olduğundan, bu süreçlerin deniz tabanında sürekli izlenmesi bütünleşik bir sistem oluşturulması açısından gerekmektedir. Tüm bu çalışmaların sağlıklı yürütülebilmesi, değişimlerin hızlı bir şekilde saptanabilmesi ve karşılaştırmaların yapılabilmesi için araştırmacılar uzun süreli, gerçek zamanlı ve sürekli ölçümlere ihtiyaç duymaktadır. Operasyonel oşinografi ve deniz meteorolojisi çalışmaları; hem denizde hem de etkileşim içinde olduğu atmosferdeki değişimlerin sürekli takip edilmesi için denizlerde dalga, akıntı, tuzluluk, çözünmüş oksijen, kimyasal ve biyolojik parametrelerle, atmosfer basıncı, hava ve deniz suyu sıcaklığı, bağıl nem, rüzgar hızı, yönü ve hamlesi gibi meteorolojik parametrelerin sabit/otonom sistemlerle sürekli gözlemlenmesini içermektedir. Özellikle biyolojik ve kimyasal parametreleri ölçebilen sensör geliştirmeleri hızla devam etmekte ve bu tür sistemlere yeni yeni sensörler eklenmektedir. Bu sürekli gözlem sistemleri ile elde edilen uzun süreli veriler operasyonel modelleme/tahmin sistemlerine girdi sağlamakta, detaylı analizler sonucu ileriye / geriye dönük tahminler 7

8 çıkarılmaktadır. Son kullanıcıların ihtiyaçlarına yönelik olarak çözünürlük, hassasiyet, güvenilirlik sınırları belirlenmektedir. Deniz yerbilimleri çalışmalarında deniz tabanına bilinen aktif fayların yakınına yerleştirilen sismometreler ile yerkabuğundaki en hassas hareketler takip edilebilmektedir.gözlem istasyonlarında sismometrlerle birlikte yerleştirilen diğer basınç, ivme, sıcaklık ve gaz ölçümü yapabilen sensörlerden elde edilen verilerin deprem oluşum mekanizmaları ile olan ilişkisi ve depremin habercisi olup, olmayacağı araştırılmaktadır.ayrıca benzer şekilde denizdeki dalga hareketleri ve sismik hareketliliğe bağlı olarak Tsunami erken uyarı sistemlerinin çalışabilmesi için gerçek zamanlı ve sürekli gözlem sistemleri ağının kurulması gerekmektedir. Sürekli Gözlem Sistemleri Dünya denizlerinde çok uzun yıllardır sürekli gözlem sistemleri kullanılmakla birlikte son 15 yılda gelişen teknoloji ile bu sistemler çok çeşitlenmiştir. Bunlara örnek olarak denizlere yerleştirilen meteorolojik ve oşinografik amaçlı sabit şamandıralar, deniz tabanına yerleştirilen sismometreler, hareketli şamandıralar (drifter), yüzer ve sabit gözlem platformları, istenilen rotada hareket edebilen (glider gibi) ya da akıntı ile sürüklenen (argo gibi) profilleyiciler verilebilir. Araştırma gemilerinde sefer süresince sürekli ve gerçek zamanlı ölçüm alabilen sistemler vardır. Bunların dışında WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü) bünyesinde görev yapan VOS (Voluntary Observing Ship - Gönüllü Gözlem Gemileri) Programı kapsamında dünya üzerinde düzenli seferler yapan gemilere kurulan sistemler, gemilerin geçtikleri rota üzerinden sürekli meteorolojik ve oşinografik bilgi elde edilmesini sağlamaktadır. Ayrıca yeni geliştirilen yüksek frekanslı radar sistemleri (HF Deniz Radarı) deniz yüzey akıntılarının hızı ve yönü, dalga yüksekliği ve yönü ile rüzgar hızı ve yönü gibi parametreleri yüksek hassasiyet ve geniş bir alanda toplayabilmektedir. Bu radar sistemlerinin deniz trafiğini kontrol etmekte kullanılan uygulamaları da vardır. Dünyada doğal jeolojik afet (deprem, denzişaltı heyalanı, tsunami), biyoloji, ekoloji ve oşinografik amaçlara yönelik çok disiplinli deniz tabanı istasyonları ve ağları son yıllarda yaygınlık kazanmıştır. Japonyada DONET, Kanada NEPTUNE CANADA, ABD de IIO, Yunanistan da POSEIDON bunlar arasında sadece bir kaçını oluşturmaktadır. Bu etkinliklere Avrupa da hız kazandırmak, ve standardizasyon oluşturmak için Türkiye den bazı üniversitelerin de yer aldığı büyük çaplı ESONET ve EMSO projeleri gerçekleştirlmiştir. Bu projelerin önemli bir sonucu olarak Avrupa Birliği kapsamında EMSO-ERIC (Eurpoean Multidisciplinary Sea Observatory) araştırma altyapısı oluşturulmuştur. Türkiye deki İhtiyaç Temeli ve Etkisi Türkiye deki Mevcut Durum ve İhtiyaçlar Ülkemiz gelişen ekonomisi ile birlikte denizlerinden daha fazla yararlanmayı hedeflemekte, aynı zamanda çevreye olan hassasiyeti de artmaktadır. Uluslararası sözleşmeler gereği olan hususları da (düzenli izleme çalışmaları vb.) yerine getirme taahüdünü de sürdürmektedir. Hali hazırda imzalanmış olan uluslararası sözleşmelere ek olarak gelecek yıllarda ülkemizin de içerisinde bulunması muhtemel AB Direktiflerinden Su Çerçeve ve Deniz Strateji Çerçeve Direktifleri de denizlerdeki izleme çalışmalarına ciddi anlamda önem vermektedir. Ülkemizin 8400 km ye yaklaşan bir kıyı şeridinin olması ve etrafında oldukça geniş bir deniz alanının bulunması, tüm bu alanların izlenmesi, incelenmesi, denizlerimize ait anlık bilgilerin iletilmesi ve ileriye yönelik deniz ve hava tahminlerinin yapılması açısından otonom ve operasyonel sistemler ülkemiz için büyük bir ihtiyaçtır. Ülkemizin kara ve deniz alanlarının tehlikeli deprem zonları üzerinde yeralması nedeniyle, başta Marmara Denizi olmak üzere denizlerimizde, oluşacak deprem, denizaltı heyelanları ve tsunami gibi doğal afetlerin izlenmesi ve araştırılması için deniz tabanı gözlem ağlarına acilen ihtiyaç vardır. Bunun için deniz gözlem ağı ve bu ağları oluşturacak istasyonların yer seçimlerinin belirlenmesi ve 8

9 türlerini (kablolu, otonom) ve sensörlerini de içeren tasarımlarının yapılması gerekmektedir Deniz, atmosfer, ekosistem ve yer bilimlerinde ve operasyonel kullanımda ülkemizde uzmanlık ve bilgi birikiminin artırılması için araştırma gemilerinin kapasitesinin arttırılması ve yukarda sayılan modern sürekli gözlem yöntem ve teknolojilerinin kullanılması gerekmektedir. Mevcut durumda ülkemizde bu çalışmalar daha çok araştırma gemileri ile gerçekleştirilmekte, ancak bu zaman ve mekan olarak çalışmaları sınırlamaktadır. Uzun kıyı şeridine karşın Türkiye de son yıllarda gösterilen çabalar sonucu Meteoroloji Genel Müdürlüğü ne ait altı ve üniversitelerin girişimi ile kurulan üç sabit meteorolojik ve oşinografik amaçlı şamandıra faaliyet göstermektedir. Bu tarz uzun dönemli ve sabit lokasyonlu şamandıraların ürettikleri veriler özellikle kurulu oldukları bölgenin klimatolojik özelliklerinin ortaya çıkması bakımından da çok önemlidir. Yine üniversitelerin girişimi ile devlet destekli projelerden akıntılara bağlı olarak hareket eden profilleyici cihazlardan (argo) Karadeniz e dört ve Akdeniz e iki tane bırakılmıştır. Ayrıca Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından deniz trafiğinin yoğun olduğu İstanbul Boğazı Karadeniz çıkışının her iki yakasına HF Deniz Radarı kurulmuştur. Bunların yanı sıra Kuzey Anadolu Fayı nın Marmara Denizi içindeki uzantısının hareketliliğini gözlemlemek için ulusal ve uluslararası projeler kapsamında Marmara Denizi nin tabanına beş adet sismometre yerleştirilmiştir. Son altı yılda gerçekleştirilen AB Çerçeve Programı projeleri ESONET ve EMSO kapsamında Marmara Denizi deprem tahlikesi nedeniyle bölgesel araştırma alanlarından biri olarak seçilmiş ve bu denizimiz için deniz tabanı gözlem istasyonları tasarlanmıştır. Halihazırda kurulusürekli gözlem sistemlerinin hakim oldukları alanların dar olması ve bunlardan üretilen veri setlerinin azlığı ülkemiz için özellikle deniz araştırmalarında ciddi bir eksiklik oluşturmaktadır. Türkiye de kısa ve uzun dönemli araştırmalar için denizlerimizde bu tür gözlem sistemlerinin çeşitlendirilmesi, tüm kıyılarımızı kapsayacak şekilde sayılarının arttırılması ve bir ağ kurulması gerekmektedir. Bu tarz sistemler ile sadece veri eldesi değil, aynı zamanda bu teknolojinin kullanılması da ülkemizde yaygınlaşacak, fırsatlar oluştuğu takdirde bu tarz ve benzer teknolojilerin ülkemizde yerli olarak geliştirilebilmesi ya da altyapısının oluşturulması da mümkün kılınacaktır. Bunun yanında teknolojinin geliştirilmesi sağlanabilirse, neredeyse tamamı yurtdışından ithal olan bu cihaz ve sistemlere harcanan para da yurtiçinde kalmış olacaktır. Denizlerimizden en yüksek seviyede bilgi edinmek; deniz meteorolojik raporların ve tahminlerin hazırlanması ile iklim değişikliği, küresel ısınma gibi ülkemizi de etkilemekte olan problemlerle, deprem ve tsunami gibi ülkemizi tehdit edebilecek olan risklere karşı bilimsel altyapı oluşturabilmek açısından çok önemlidir ve bu sürekli gözlem sistemlerinin yaygınlaştırılmaları, en kısa sürede ülke çapında planlanarak işletmeye alınmaları ülke çıkarları için şarttır. Kurulması ve işletmesi maliyetli olan, ayrıca ciddi bir teknik altyapı gerektiren bu sürekli gözlem sistemlerinin sayısının artırılması, öncelik verilecek bölge ve alanların belirlenmesi, bu sistemlerin en verimli şekilde kurulup kullanılması, kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, kobiler ve tüm paydaşların da desteği ile en doğru şekilde gerçekleşecektir. Ülkemizin bu aşamada hızlı bir atılım ile gerçek zamanlı izleme ve otonom sistemleri bünyesine katarak kullanması, ayrıca yakın gelecekte bu tarz cihazların teknolojisinde geliştirici ülke olması ve böylece ülke ekonomisine katkıda bulunmasıönem arz etmektedir. Kısa-Orta-Uzun Dönem Fonlama İhtiyacı Kurulum Aşaması Operasyonel anlamda gerçek zamanlı izleme ve otonom sistemlerin kurulması için en büyük sıkıntı yukarıda da belirtildiği gibi oluşacak ilk maliyetlerdir (ekipman, konuşlandırma vb.). Bu ilk maliyetin karşılanması küçük çaplı projeler ile değil ancak yüksek bütçeli alt yapıyatırımları ile 9

10 mümkündür.sistemin kurulması, Deniz araştırmalarına ve deniz çalışmalarına halihazırda yatırım yapan ve çalışalar yürüten araştırma ve yatırım bütçesine sahip olabilen kurumlar ile altyapı desteği alabilmesi mümkün olan üniversitelerin ortak çalışmaları ile mümkün olabilecektir. Kurulum aşamasında Üniversitelerin ve araştırma kuruluşlarının gerçekleştireceği model simülasyonları ve bilimsel etüdler yer seçimi, ölçüm aralıkları, ölçülecek değişkenlerin belirlenmesinde belirleyici olacaktır. Ülkemizin kıyı şeridinin çok uzun olması ile etrafında bulunan deniz alanının oldukça geniş olması ve her denizin farklı özellikte olması nedeniyle kurulacak gözlem sisteminin çok iyi tasarlanması maaliyetin en aza indirilmesi açısındangerektirmektedir. Bu amaçla, kısa vadede ilk kurulum için tüm kıyı ve denizleri kapsayacak bir ağ yerine pilot yaklaşımla işletilebilecek boyutta bir ağ kurularak oşinografik ve meteorolojik anlamda en yararlı bilgiyi üretebilecek, optimize bir sistem kurulması akılcı bir yaklaşım olacaktır. Gerek bu pilot bölge uygulamasında, gerekse orta ve uzun vade de tüm denizlerimizikapsayacak gözlem ağlarının kurulması sırasında yatırımın tek elden yapılması, bununla birlikte bu tür gözlem sistemlerinin Türkiye deki tüm kurum ve üniversitelerin ihtiyaçlarına uygun şekildemümkün olduğunca çok disiplinli, uzun süreli sürdürülebilir vekullanılacak sensör ve cihazların verilerinin karşılaştılabilir ve dünya standardlarına uygun olacak şekilde tasarlanması gerekmektedir. Bu tasarımın aynı zamanda ilerde oluşacak ihtiyaçlara ve yeni geliştirilecek cihazların da ilave edilebileceği şekilde modüler bir yapıda olması önemlidir. Bu amaçla bu tip sistemlerin tasarlanma aşamasında bilimsel etüdlerin yapılıp, yatırımın buna göre yapılması uygun bir adım olacaktır. Sürdürülebilir Kullanım ve İşletme Aşamaları Kurulum aşamasındaki yüksek maliyetin yanında uzun süreli hizmet vermesi planlanan bu sistemlerin bakım, onarım gibi kalemleri içeren yıllık işletme giderleri olacaktır. İlk kurulumdan sonra işletme ve kullanımın bahsi geçen kurumlarda olması ihtimali yüksektir. ÜlkemizdeMeteoroloji Genel Müdürlüğü gibi gerçek zamanlı verilerin iletimi, analizi ve kullanıcıya sunumu konularında teknik altyapısı uygun kurumlar bulunmaktadır.kurulacak gözlem sistemlerinin işletilmesinde bu kurumların alt yapı ve deneyimlerinden yararlanılması ve bu alt yapımının azami ölçüde kullanılması uygun olacaktır. Ancak, ölçülecek verilerin niteliği ve hacminin büyüklüğü gözönüne alındığında kurulacak gözlem sisteminin işletilmesi, verilerin işlenmesi ve ürüne dönüştürülmesi için ya mevcut kurumların içerisinde yada ayrı yeni bir kurumsal oluşuma gidilmesi sistemin etkin çalışması ve sonuçların yaygın kullanımı için gereklidir. Bu sistemlerin sürdürülebilir ve verimli şekilde çalışmaya devam etmeleri için sürekli güncellenebilir ve yeniliklere açık olması gerekmektedir. Bu sistemleri tek seferlik yatırım olarak değil, uzun dönemde sürekli gelişme göstermesi ve genişlemesi muhtemel sistemler olarak kurgulamak önemlidir. Ayrıca sistemlere gelecekte eklenmesi muhtemel modüller dışında sistemlerden elde edilecek veri ile kurulması muhtemel model-tahmin sistemleri, istatistiksel analizler ve yayınlamayayma gibi çalışmaların da sistem ile birlikte düşünülmesi gerekmektedir. Tıpkı meteorolojide olduğu gibi Deniz gözlem ağ ve istasyonlarının Avrupa ve dünya ile entegrasyonu çok önemlidir. Ülkemizin dünyada bu konuda mevcut bölgesel ve küresel şemsiye altyapılarının içerisinde yer alması gerekmektedir. 10

11 2.2 Canlı Deniz Kaynakların Sürdürebilir Kullanımını Sağlayacak Projeler Geliştirilmesi Bölgesel Canlı Kaynakların İncelenmesi Anlam ve Önemi Ülkemiz sularında ekonomik öneme sahip türlerin populasyon özelliklerinin bilinmesi su ürünleri sektöründe yapılacak planlamalar için çok büyük bir önem taşımaktadır. Özellikle iktisadi öneme sahip olan balık stoklarının sürdürülebilir bir şekilde işletilebilmesi, öncelikle stokların miktarının tespit edilmesi, sürekli olarak izlenilmesi ve buna bağlı olarak meydana gelebilecek değişikliklerin zamanında belirlenerek önlemlerin alınmasına bağlıdır. Kıta sahanlığımızın dışında kalan münhasır ekonomik sahada uluslararası yükümlülüklerimiz kapsamında yürütülen balıkçılık faaliyetlerinin gereği olarak bu sahalarda da yapılacak planlamalar ve araştırmalar önemlidir. Bu çerçevede Ülkemiz, üyesi olduğu Atlantik Ton Balıklarının Korunmasına İlişkin Uluslararası Komisyonu (ICCAT) Sözleşmesi, Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (GFCM) Sözleşmesi, FAO nun Sorumlu Balıkçılık Yasası ve AB Ortak balıkçılık Politikası Reformlarında bulunan kararları kendi mevzuatına aktarmak, balıkçılık verilerini toplamak ve gerekli araştırmaları planlamakla sorumludur. Bununla birlikte, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve 10. Kalkınma Planı gereği canlı kaynakların balıkçılık yönetimi için bilimsel araştırmaları yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. Türkiye deki İhtiyaç Temeli ve Etkisi Aşırı avcılık, aşırı balıkçılık kapasitesi, deniz kirliliği, küresel iklim değişikliği tehdidi, istilacı türler ve bilimsel alt yapısı eksik balıkçılık yönetimi denizlerimizdeki balık stoklarında azalmalara neden olmaktadır. Diğer yandan, mevcut canlı kaynaklarımızın etkin kullanımı yönünde kararların alınması ve politikaların oluşturulmasında önem arz eden stok değerlendirme çalışmalarının yetersiz oluşu, izleme çalışmalarının devamlılığının olmayışı ve buna dayalı veri eksikliği nedeni ile stok tahminlerinin yapılmasını güçleştirmektedir. Bundan dolayı ülkemiz balık ve diğer deniz ürünlerinin stoklarının belirlenmesi, korunması, sürekli izlenmesi ve sürdürülebilir yönetim planlarının çıkarılması için her türlü veri akışını sağlayacak bilimsel çalışmalar gereklidir. Sucul ekosistem ile dost, sürdürülebilir bir balıkçılık ancak başarılı ve güçlü bir balıkçılık yönetimi ile elde edilebilir. Balıkçılık yönetiminin de değişen doğal şartlar ve insan aktivitelerine uygun sürekli olarak yenilenmesi gerekmektedir. Dünya balıkçılık yönetiminde aşırı avcılığın ve kayıt dışı faaliyetlerin önlenmesi, stokların iyileştirilmesi, filonun ekonomik işletme seviyesine getirilmesi, av gücünü artırıcı desteklerin engellenmesi, kaynakların bütüncül yönetiminin sağlanması, koruma alanlarının artırılmasına yönelik faaliyetler gündemin önemli konularıdır. 10. Kalkınma Planı döneminde dünyadaki gelişmelerin yakından takip edilmesi ve uygulama sonuçlarından çıkarılan derslerin ülkemize aktarılması tavsiye edilmektedir. Paylaşılan balık stoklarının sürdürülebilir yönetimi için uluslararası işbirliği ve ortak araştırmaların yapılmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca göç eden balıkların geçiş yolunu oluşturan Marmara Denizi ve Boğazlar için ayrı bir balıkçılık stratejisi geliştirilmelidir. Denizel canlı kaynaklarımızın sürdürülebilirliğini sağlamak için yaşam alanları korunmalı ve ekosistem yaklaşımlı balıkçılık yönetimi benimsenmelidir. Her türlü balıkçılığa bağlı ve balıkçılıktan bağımsız veriler ile oşinografik verilerin toplanması ve değerlendirilmesi için izleme sistemleri oluşturulmalı, bu amaçla ulusal ve uluslararası kaynaklardan proje alımı teşvik edilmelidir. Deniz canlılarının yumurtlama, beslenme gibi yaşam alanları, kirliliğin etkilerinden korunmalıdır. 11

12 Meydana gelen kirliliğin azaltılması veya tamamen iyileştirilmesi için gerekli yasal düzenlemelere ihtiyaç vardır. Ekonomik türlerin toplu ölümler gibi akut veya birikim, genetik bozulmalar, hastalıklı bireylerin artması, immün sistemin zayıflamasıyla paraziter hastalıkların artması, popülasyon azalması, tür çeşitliliğinde azalma, fırsatçı türlerin biyomasında artış gibi kronik etkilerinin balıkçılık üzerindeki baskısının araştırıldığı projeler yapılmalıdır. Canlı kaynakların korunması amacı ile çevre bilinci geliştirilmesi ve kamuoyunun duyarlılığının canlı tutulması için eğitim çalışmaları yapılmalı, balıkçılık ve ekosisteme etkileri üzerine yapılan proje sonuçları başta toplantı, görsel ve yazılı basın aracılığıyla kamuoyuyla paylaşılmalıdır. Su ürünleri yönetim rejimleri; Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz olmak üzere bölgesel olarak 4 eylem planını hazırlanmalıdır. Bu eylem planları; Ulusal İzleme, Kontrol ve Gözetimin Geliştirilmesi Eylem planı, Yasadışı, Kayıt dışı ve Kaçak Balıkçılık Eylem Planı, Entegre Veri Toplanması ve İzlenmesi Programının Oluşturulması Eylem Planı (biyolojik, ekonomik, av çaba ve biyolojik verilerin Balıkçılık Bilgi Sistemi ile birleştirilmesi için programlanmış yazılım modülünün oluşturulması eylem planı) ve İzleme, Kontrol ve Gözetim Ulusal Planının Geliştirilmesi Konulu Eylem Planları ile birleştirilmelidir. Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü (BSGM)kurumsal sürdürülebilirlik açısından Türkiye yi diğer Avrupa ülkeleri ile aynı düzeye taşıyacak politika geliştirmelidir. Su Ürünleri Ekonomisi Biriminin oluşturulması sonucu, su ürünleri konusunda ekonomik yönetim BSGM nin merkezi becerilerinden biri niteliğinde olmalıdır. Kaynak yönetiminde aracı yaklaşımına dikkat çekilmelidir. Denizlerimizde Balıkçılık Yönetimi Organizasyonu, etkili bir su ürünleri yönetimi için temel niteliğindedir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB), BSGM, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar genel Müdürlüğü (TAGEM) ve ilgili Üniversiteler su ürünleri araştırmaları konusunda stratejik plana uygun ve ortak hareket etmelidir. Türkiye, uluslararası kanuna uygun bir şekilde, uluslararası nitelikteki balıkçılık uygulamaları, liman ve bayrak devlet tedbirleri, yaptırımların uygunluğu gibi konuların yanısıra, etkili ölçümler ve av çabası kontrolüne ilişkin kendi yasa ve uygulamalarını da yürürlüğe koymalıdır. GTHB personeline balıkçılık stok yönetimi modelleri eğitimi verilmeli, Su Ürünleri Bilgi Sistemi, Su Ürünleri İzleme Merkezi Tekne Kayıt Sistemi için gerekli ekipmanları (yazılım ve donanım) aktif kullanım sağlanmalı ve bunun için balık çıkış noktaları liman ofisleri aktif halde kullanılmalıdır. Kamuoyunda farkındalığın artırılmasına yönelik kampanyalar ve su ürünleri kaynak yönetimi konulu eğitimler düzenlenmelidir. Bilindiği üzere TAGEM bünyesinde kamu adına su ürünleri araştırmaları yapan 4 adet enstitü/istasyon bulunmaktadır. Bu enstitüler, Ulusal Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü (USAE) olacak şekilde yeniden yapılandırılmalıdır. USAE tüm stok tahmini çalışmalarının yapıldığı yer olmalı, Entegre Veri Toplama Programı, Türk Su Ürünleri Bilgi Sistemi nin (SUBİS) yazılım modülü yardımıyla biyolojik verilerin dâhil edilerek, SUBIS sisteminin geliştirilmesine ilişkin bir çalışma yürütülmelidir. Avlanan balık kaynakları, sürdürülebilir kullanımına uygun olmalıdır. Su ürünleri politikası dikkate alındığında kaynak kullanımı, AB müktesebatı uyumlanması için gerekli stok durumu bilgilerine dayanmalıdır. Uygulamaya yönelik ihtiyaç ve öneriler Balıkçılık yönetiminin başarısı büyük ölçüde sağlıklı veri toplanması ve bunların doğru metotlarla işlenmesine bağlıdır. Bu verilerin önemli bir bölümünü biyolojik veriler, av araç gereçleriyle ile ilgili veriler, demografik ve sosyo-ekonomik veriler oluşturmaktadır. Ekosistem yaklaşımlı balıkçılık yönetim hedefini gerçekleştirmek için öncelikle stok belirleme çalışmalarında kullanılacak teknik altyapı oluşturulmalı, stok araştırmaları arttırılarak ticari balık stok durumları tespit edilmeli ve araştırmaların sürekliliği sağlanmalıdır. Balıkçılıktan elde edilen tüm veriler Su Ürünleri Bilgi Sistemine (SUBİS) aktarılmalı, paydaşların kullanımına açılmalı ve 12

13 Avrupa Birliği mevzuatına göre Avrupa da kullanılan sistemlerle entegre edilmelidir. Bütün bu sayılanların yapılması için gerekli alt yapı önemli ölçüde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığında tamamlanmış durumdadır. Bu kapsamda ilgili bakanlıklar, üniversiteler ve diğer paydaşlar arasındaki işbirliği desteklenmelidir. Bakanlık ve üniversitelerin işbirliği sayesinde ekosistem yaklaşımlı kaynak yönetimi planlarının oluşturulması çok daha uygulanabilir olacaktır. Ekosistem yaklaşımlı balıkçılık yönetiminde gerekli kapasitenin oluşturulması ve geliştirilmesi için balıkçılara yönelik eğitime daha çok ağırlık verilmeli ve stok tahminine dayalı bilimsel bir anlayış ortaya konulmalıdır. Bölgesel bazda balıkçılık yönetimi için faaliyet planları, program, model tasarımı ve raporu gibi belgeler hazırlanmalıdır. Söz konusu bu belgeler öncelikli hedef ve ihtiyaçlar, faaliyetler, metodoloji, koordinasyon mekanizmaları ve ekonomik göstergeleri gibi bilgileri içermelidir. Su ürünlerine ilişkin tüm verilerin birbiriyle harmanlanmasını sağlamak için, Bakanlıklar arası sürekli bir teknik çalışma grubu oluşturularak, BSGM, TAGEM, Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK) ve Denizcilik Müsteşarlığı teknik personelinin bir araya getirilmesiyle, filo kapasitesinin, SUBIS ve TUIK verileri ve av çaba verilerinin koordinasyonu sağlanmalıdır. Elde edilen veriler ve bilgiler ışığında, avlanabilir stokların büyüklükleri ile yıllık av miktarları tespit edilmeli ve bu balık stoklarının rasyonel işletilmesi ve kullanımı için balıkçı teknelerinin av kapasitesi arasında bir ilişki kurulmalıdır. Türkiye kıyılarında balıkçılıkta kullanılan tüm av araç ve gereçlerinin seçiciliklerinin ortaya konulmalı ve yakalanan hedef türlerin avlanabilir boyları belirlenmelidir. Alınacak kararlar için uygun özelliklere sahip av araç ve gereçlerini tanımının yapılması gerekmektedir. Sonuç olarak, Su Ürünleri Araştırmaları için Stratejik Plan doğrultusunda, TAGEM nin Dört Deniz Eylem Planı nın uygulanması açısından, önümüzdeki beş yıl içerisinde Üniversiteler ile yakın bir şekilde çalışılması gerektiği önerilmektedir. TAGEM ve Ulusal Su Ürünleri Araştırma Enstitüleriyle, araştırma gemisine sahip olan üniversitelerin Kalıcı Ortak Araştırma Koordinasyon Komitesi kurması ve Eylem Planının gerektiği şekilde tartışarak uygulaması özellikle önerilmektedir. Türk Balıkçılık filosunun analizi ve kapasitesinin ölçümünde gerçekçi bir yaklaşım oluşturulması için, Ulusal Eylem Planında av çabasının yeniden değerlendirilmesi, balıkçılık kapasitesinin azaltılması balık stokların yönetimi için önemlidir Açık Deniz/Deniz Aşırı Canlı Kaynakların İncelenmesi Anlam ve Önemi Dünya nüfusunun hızla artması, bu artan nüfusun beslenmesi ve enerji ihtiyaçları sorunu, denizlerin ve okyanusların deniz alanlarının önemini ortaya çıkarmakla kalmamış, denizdeki bu zenginliklerin paylaşımındaki sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu deniz alanlarının sınırlarının belirlenmesi, bütün devletleri yakından ilgilendirdiğinden dolayısıyla dünya barışını da zaman zaman tehdit etmektedir. Bugün balıkçılık, yalnız sahildar ülkeler için kendi sahillerinde değil açık denizlere doğru hızla yayılma göstermektedir. Sahilden mahrum ülkeler de bu haklara sahip olmak için çalışmaktadırlar. Balık stoklarının kullanımı ve korunması ile ilgili problemleri açıklayan temel kaynaklardan biri, 2005 yılında sunulan FAO Balıkçılık Komitesi (COFI) bildirgesi gösterilebilir. Bu bildirgeye göre temel problemler; bilgi birikimdeki yetersizlik, çevresel etkiler, uygulamalardaki yavaşlık, yönetim zorluğu, hükümetlerin etkisizliği ve hatalarıdır. Açık deniz balıkçılığı konusunda ülkelerin yarış 13

14 içinde bulunmasının sonucu, bu konulardaki bilgi ve verilerin gizlilik niteliği taşıması veri toplanmasını da güçleştirmektedir. Derin deniz balıkçılığındaki diğer önemli bir problemde, derin deniz ekosistemleri hakkında bilgi eksikliğinin oldukça fazla olmasıdır. Bu alanlarda sürdürülebilir bir balıkçılık yönetimi için balıkçılık verilerine ek olarak, habitat tipinin özelliklerini, flora-faunasını ve besin zincirlerini açıklayan ekolojik ve biyolojik verilere ihtiyaç vardır. Türkiye deki İhtiyaç Temeli ve Etkisi Dünya balıkçılığının büyük bir çoğunluğu uzun menzil ve açık deniz balıkçılığına sahip iken, Türkiye deki balıkçılığın büyük bir kısmı kıyı balıkçılığıdır. Açık deniz balıkçılığının yeterli düzeyde geliştirilememiş olması ve atıl avcılık kapasitesinin değerlendirilememesi balıkçılık sektörünün önemli problemlerinden biridir li yıllardan itibaren balıkçılarımız açık deniz alanlarını kullanmaya başlamıştır. Gelişmiş ülkeler, ekonomilerinin güçlü olmasının önemli bir bölümünü, ülkelerinin dışındaki kaynaklardan yararlanmasına borçludurlar. Bu kaynaklar, uzak deniz ve/veya deniz aşırı alanlardan sağlanan canlı ve cansız kaynaklardır. Söz konusu kaynaklardan yararlanan ülkelerden her biri belirli bir gizlilik içinde kendilerine özgü strateji ve taktikler ile kaynağı olup ancak, bu kaynaklardan yeterince yararlanamayan ülkelerle yapmakta olduğu ikili anlaşmalarla faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bahsedilen bu ülkeler, hedeflediği kaynakları kullanmadan önce yapması gerekli altyapı yatırımları için bir fizibilite çalışmasına ihtiyaç duyarlar. Söz konusu çalışmalar için gerekli olan çok amaçlı ve uzun soluklu okyanus tipi bir gemiye henüz ülkemiz sahip değildir. Sözü edilen okyanus tipi bir teknenin yaptırılması halinde bahsedilen bölgelere girmenin ekonomik yararları yanında muhakkak ki teknolojik ve politik yararları da söz konusu edilebilecektir. Bu kapsamda, ülke uzmanlarının, bölge yetkilileri ve halkıyla bire bir kişisel ilişkilere girmesini de kolaylaştırabilecek ve daha sonraki aşamalarda bu ilişkilerin yararları görülebilecektir. Öte yandan, henüz gelişmemiş kıyı ülkeler, ham madde ihraç etmekte ve karşılığında birçok işlenmiş madde ve sanayi maddelerini ithal etmektedirler. Bu nedenle özel kuruluşlara mensup temsilcilerin kıyı ülkelerdeki ticari kesim ile bir araya getirilmesi her iki ülkenin ticaret hacmini arttıracağı gibi ülkeler arasındaki ilişkilerin gelişmesine, giderek söz konusu kaynaklardan yararlanmayı daha da kolaylaştıracaktır. Bu durum, ülke özel kuruluşlarının üretimlerini ve istihdamı arttırması yanında diğer gelişmiş ülkelerle rekabetin artmasına ve teknolojilerini yenilemek zorunluluğunu da beraberinde getirecektir. Türkiye trol balıkçılık sahası kısıtlı olmasına rağmen 2000 li yıllarda derin deniz sahalarından trol balıkçılarımız yararlanmaya başlamıştır. Ege ve Doğu Akdeniz açıklarında karasularımız içinde trol av yasağının başlaması ile birlikte bazı büyük trol tekneleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından izin alarak uluslararası sularda avcılık yapmaktadırlar. Açık denizde önemli pelajik balıkçılık kaynakları; yüksek göç özelliğine sahip ton (orkinos, tulina, yazılı orkinos, tombik, vb.), kılıç ve pelajik köpekbalıklarıdır yılından beri Türk gırgır balıkçıları, Doğu Akdeniz de orkinos balığını besicilik amacıyla açık denizlerdeki (kıyıdan mil açıkta) balıkçılık sahalarını kullanmaktadır. Sınırlı sayıda gırgır teknesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ndan izin alarak, bu avcılığı gerçekleştirmektedir. Akdeniz de demersal türlerin stok değerlendirilmesini ve balıkçılık yönetimini Genel Akdeniz Balıkçılık Komisyonu (GFCM), Atlantik ve Akdeniz de göç eden pelajik türlerin stok değerlendirmesini ve balıkçılık yönetimini ise, Atlantik Ton Balıklarını Koruma Uluslararası Komisyonu (ICCAT) yapmaktadır. Ülkemizde bu Komisyonlara üye olduğu için, Komisyonların almış olduğu tavsiye kararlarına uymak, avcılık verilerini toplamak ve gerekli bilimsel araştırmaları yapmakla sorumludur. Türkiye, Akdeniz de balıkçılığa yön veren lider ülke konumuna geçebilir. Bunu araştırma faaliyetlerine daha fazla kaynak ayırarak başarabilecek bir altyapıya ve balıkçılık uzmanlarına sahiptir. 14

15 Ülkemizde balıkçılık kaynaklarının araştırılmasına yönelik bilimsel çalışmalar olmasına rağmen sonuçları itibarıyla istenilen düzeyde değildir. Mevcut su ürünleri stoklarımızdan yararlanabilmek ve bu kaynakların ekonomik olarak işletilmesini sağlamak, öncelikle bu stokların izlenilmesine bağlıdır. Balıkçılık yönetiminde uygulanacak politikaları ve plan hedeflerini belirlemek için denizel canlı kaynaklar konusunda yapılacak araştırmalara ve bunların sonuçlarının değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. Uygulamaya yönelik ihtiyaç ve öneriler Açık deniz balıkçılığının geliştirilmesi ile ilgili olarak: (1) Açık deniz balıkçılığı uygulamalarında yarar sağlayacak bilimsel veriler güncellenmeli ve potansiyel alanlar dikkate alınarak bir ön fizibilite raporu hazırlanmalıdır. (2) Balıkçı filomuzdaki açık sularda av gücü olan gemiler, soğuk muhafaza ve balık işleme üniteleri ile donatılmalıdır. (3) Balıkçı filolarımız ve özel sektör açık deniz av alanlarına yönlendirilmelidir. Açık sularda avlanacak balıkçı teknelerimiz için, akaryakıt kullanımında, liman hizmetlerinin sağlanmasında ve elde edilen ürünlerin ülkemize veya diğer ülkelere girişlerinde gerekli özendirici destekler uygulanmalı, bu doğrultuda önlemler alınmalıdır. (4) Balıkçı gemisinin açık denizlerde balıkçılık potansiyeli olan ülkelerle ikili ve bölgesel anlaşmalar yapılarak veya üçüncü devletlerin hukukuna tabi sularda av yapmak amacıyla ulusal hukuka tabi sulardan ayrılmasının yalnızca bu amaca yönelik bir ruhsatın çıkarılması koşuluyla mümkün olabileceğine ilişkin bir kuralın yürürlüğe sokulmalıdır Deniz Jeolojisi ve Jeofiziği Alanlarında Projeler Geliştirilmesi Denizler; enerji, maden ve endüstriyel hammadde kaynaklarının bulunabileceği ortamlar olabilecekleri gibi, deniz tabanı ve altında da mühendislik uygulamalarının yapıldığı alanlardır. Ayrıca sualtı volkanizması, deprem ve diğer tektonik süreçler ile denizaltı heyelanları, tsunami (deniz taşması) gibi doğal tehlikelerin de önemli kaynakları olabilmektedir. Bütün bu konuları kapsayacak şekilde aşağdaki alt başlıklarda verilen çalışmaların yürütülmesi gerekmektedir Denizlerimizin Jeolojik Yapısı ve Evriminin İncelenmesi Anlam ve Önemi Denizlerin jeolojik yapısı ve evrimi ile bağlantılı olabilecek tüm bu süreçler, dünyada oldukça yaygın bir şekilde incelenmekte, fakat Türkiye de sınırlı imkanlar (uzman, teknoloji, zamansal, mekansal ve mali v.b) ile gerçekleştirilebilmektedir. Türkiye deki İhtiyaç temeli ve etkisi Üç tarafı denizler ile çevrili olan ülkemiz ekonomik, toplumsal ve teknolojik alanlarda hızla gelişmektedir. Denizlerimizde oluşabilecek jeolojik tehlikelerin ve doğal kaynakların araştırılması için jeolojik yapı ve evrim ile ilgili araştırmalara ve verilere ihtiyaç bulunmaktadır. Denizlerimizde günümüze kadar gerçekleştirilen ve gerçekleştirilmekte olan jeolojik ve jeofiziksel araştırmalara ait veri ve çıktıların da bir merkez bünyesinde derlenmesine, envanter oluşturulmasına, tüm işlenmiş ve ham verilerin dökümünün çıkartılmasına, veri ve karot bankaları 15

16 oluşturulmasına ve verilerin kurumlar arasında geliştirilecek protokoller çerçevesinde kullanıma açılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kıta sahanlığı sınırlarının jeolojik ve hukuki anlamlarda tespit edilmesine; ihtilaflı sularda kıta sahanlığı(ekonomik münhasır bölge gibi) problemlerinin çözümüne ilişkin bilimsel yeni veri üretilmesine ve bu verilerin uluslararası sorunların çözümünde kullanılabilmesi amacıyla özel veri tabanı oluşturulmasınagereksinim duyulmaktadır Deniz Yetki ve İlgi Alanlarımızda Cansız Doğal Kaynakların Belirlenmesi Anlam ve Önemi Jeolojik doğal kaynaklar, dünya denizlerinde aranmakta olan, rezervleri tespit edilmiş ya da halen işletilen enerji, maden ve endüstriyel hammaddeler olarak bilinmekte olup, ülkelerin gelişme ve kalkınmalarına bağlı olarak giderek azalmakta ve denizler gibi diğer alanlarda yeni kaynak arayışları bulunmaktadır. Karadeniz, Marmara Denizi, Ege Denizi, Akdeniz hidrokarbonlar açısından çok önemli potansiyel alanlardır. Gelecekte de bu bölgelerde güncel teknolojiler ve stratejiler geliştirilerek arama ve üretim çalışmaları daha da önem kazanacaktır.ayrıca dünyanın birçok denizlerinde hidrokarbon arama ve üretim faaliyetleri oldukça yaygın olup, gelecekte Arktik ve Antarktika gibi alanlarda da benzer faaliyetlerin artacağı düşünülmektedir. Türkiye deki İhtiyaç temeli ve etkisi Türkiye nin denizel jeolojik kaynaklarının aranması, rezervlerinin belirlenmesi ve işletilmesine yönelik Ar-Ge içerikli araştırmalar ile bilim ve teknoloji politikalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki hedefler ve öncelikler ışığında önce mevcut durum tespiti yapılmalı ve sonucunda da cansız deniz kaynaklarının aranması ve işletilmesine yönelik kısa, orta ve uzun vadeli politikalar ve programlar oluşturulmalıdır. Toplumsal, ekonomik ve teknolojik alanlarda hızla gelişmekte olan ve buna bağlı olarak nanoteknoloji de dahil olmak üzere, endüstriyel hammadde kaynaklarına giderek daha fazla ihtiyaç duyulduğu için ülkemiz denizlerinde jeolojik kaynaklar araştırılmalı ve değerlendirilmelidir. Denizlerimizde endüstriyel hammadde üretimi aşamasında oluşan olumsuz koşulları önlemek amacıyla,kıyı alanlarında işletim modelleri jeolojik/jeofizik araştırmalarla desteklenmelidir. Özellikle kum alanları ve olası potansiyelleri, denizlerden kum üretimi amacıyla araştırılmalı, kontrol altına alınmalı ve kullanım için gerekli ekonomik, ekolojik ve çevresel faktörlere ait bilgiler üretilmelidir. Türkiye yi çevreleyen deniz kıyılarında ve özellikle de plajlarında önemli plaser yataklarının mevcudiyetine işaret edilmektedir. Ekonomik potansiyel oluşturabilecek plaser yatakları işletilmeli vekıyı ötesi madenciliği desteklenmelidir. Hidrokarbon kaynaklar başta olmak üzere,denizlerdeki maden/mineral yatakları, hidrotermal kaynaklar, sıcak/soğuk su çıkışları ile deniz tabanı ısı akısı dağılımları araştırılmalı ve haritalanmalıdır. Bu kaynaklarımızın aranmasına yönelik yeni jeolojik/jeofizik veriler elde edilmeli, yorumlanmalı ve stratigrafik yapılar araştırılmalıdır. Denizlerde ferromanganezkonkresyon, hidrotermal çamur, fosforit, diyajenetik metal birikimi oluşturabilecek potansiyel ortamsal koşullara ait deniz suyunun kimyasal, biyolojik ve fiziksel özelliklerine ait veriler derlenip, değerlendirilmeli ve yorumlanmalıdır. Özellikle kıyısal ve kayalık bölgelerde jeotermal kaynaklar ve sualtı mağaraları aranmalı, ısı akısı ölçümleri yapılmalı ve potansiyel bölgeler ekonomi ve turizme kazandırılmalıdır. 16

17 Kıyısal bölgelerde mevcut kaynakların kıyı ötesinde de devamlılığının aranması (Zonguldak taşkömürü havzası gibi), rezerv tespiti yapılması ve denizaltı işletmeciliğine dair veriler/bilgiler üretilmelidir. Sualtı kültür mirasına yönelik araştırmalara jeolojik ve jeofizik yöntemlerle katkı sağlanmalıdır Denizlerde Jeolojik Kaynaklı Tehlike Potansiyeli ve Olası Risk Bölgelerinin Belirlenmesi, Anlam ve Önemi Nüfus artışı, çevresel bozulma, iklim değişikliği, kıyı kenarlarına konumlandırılmış sanayi tesisleri, kıyı alanlarının yoğun kullanımı, kıyısal alanların risk düzeyini artırmıştır. Depremler, sualtı heyelanları, tsunamiler, volkanik patlamalar, deniz seviyesi değişimleri, kıyı taşkınları gibi jeolojik tehlikeler özellikle düşük kotlu kıyı alanlarında can ve mal kayıplarına neden olabilmektedir. Denizel jeolojik afetler sonrasında, deniz ekosistemlerinin ve kıyı kullanım alanlarındaki tüm altyapıların olumsuz etkilendiği bilinmektedir. Tehlikelerin değerlendirilmesi ve buna karşı risk azaltma politikalarının oluşturulması uzun dönemli izleme çalışmalarının gerçekleştirilmesine bağlıdır. Türkiye deki İhtiyaç temeli ve etkisi Denizlerimizde olabilecek doğal tehlikelerin başlıcalarıdepremler, volkanizma, sualtı heyelanlarıdır. Bunların sonucu oluşabilecek tehlikeler ise tsunami, kıyı alçalması/yükselmesi ve su basması şeklinde sayılabilir. Bu afetlerle ilgili tedbirleri almak için deniz alanlarımızda aktif fayların ve duraysız, kayabilecek yamaçların tek/çok ışınlı batimetri ve yüksek çözünürlüklü sismik yöntemlerle haritalanması gerekmektedir. Ayrıca bu konularda araştırma yapmak için deniz tabanı gözlem istastasyon ağları kurulmalı ve bu konuyla ilgili ulusal/uluslararası projeler oluşturulmalıdır. Tarihsel belgeler ışığında deprem kataloglarının iyileştirilmesi de sağlanmalıdır. Denizlerimiz ve kıyı alanlarında oluşabilecek jeolojik kaynaklı afetlerle ilgili konularda pek çok ulusal/uluslararası projeler yapılmış ve yapılmaktadır. Kuzey Doğu Atlantik ve Akdeniz'de Tsunami Uyarı Sistemleri kurulmuştur. Araştırma öncelikleri genel olarak jeolojik tehlike bulgularının ve sonuçlarının ortaya konması şeklinde olmalıdır. Bu bağlamda denizlerde oluşabilecek jeolojik kaynaklı tehlike potansiyellerinin ve olası etkilerinin tespit edilerek, risk bölgelerinin belirlenmesi konularında araştırma öncelikleri saptanmalıdır Deniz Jeolojisi ve Jeofiziği Çalışmalarının Uygulamaya yönelik ihtiyaçları ve öneriler Deniz yetki alanlarımızın jeolojik özelliklerini, oluşum ve gelişimini tanımak ve tanıtmak, cansız kaynak potansiyelleri ve mühendislik kullanımlarına yönelik incelemeler yapmak ve ulusal/uluslararası düzeyde eğitim-öğretim ve araştırma içerikli bilim ve teknoloji politikaları, stratejik eylem planlarının ortaya konulması en önemli vizyon ve hedefler arasındadır. Ülkemizde yada yurtdışında deniz jeolojisi ve jeofiziği alanlarında aktif çalışan, eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetlerine katılan yada üniversitelerin ilgili bölümlerinden/birimlerinden mezun olan (projeler yürütmüş, projelerde araştırıcı olarak görev almış, bilimsel yayınlar gerçekleştirmiş kişiler dahil) insan kaynağının belirlenmesi amacıyla KYİK tarafından bir komisyon oluşturulmalıdır. Ülkemizin jeolojik ve jeofiziksel araştırmalar yapan kuruluşların (kamu ve özel) deniz araçları ile bu kuruluşlara ait alt yapı ve ekipmanın envanteri oluşturulmalı ve konuyla ilgili bir komisyon kurulmalıdır. 17

18 Türkiye de mevcut, faaliyet gösteren ve gelecekte yapılması planlanmış araştırma gemilerinin ve jeolojik-jeofiziksel altyapı ve ekipmanının (yüksek ayırımlı sığ sismik, derin sismik, gravite, manyetik, elektromanyetik, tek/çok ışınlı batimetri, yandan taramalı sonar, ısı akısı, OBS, ROV, AUV, gravite/piston/titreşimli karotiyer gibi) belirlenmeli, eksiklikler tamamlanmalı ve gerekli mali destek ya da bütçe sağlanmalıdır. Denizlerimizde sığ ve derin sondaj imkanları oluşturulmalı, sondaj gemisi yapılmalı ya da kiralama yoluyla sondaj ve karotlama teknikleri geliştirilmelidir. Kurum ve kuruluşlardaki laboratuvarın akreditasyonu sağlanmalı ve uluslararası düzeyde ortak yöntem ve standartlara göre alt yapıları tamamlanmalıdır. Ulusal ve uluslararası uzmanların da davet edilebileceği çalıştaylar düzenlenerek dünyadaki gelişmeler takip edilmeli ve geleceğe yönelik plan, program, bilgi paylaşımı ve ortak projeler için imkanlar yaratılmalıdır. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler takip edilmeli, ilgili kurumlar arasında işbirliği ile ortak ulusal/uluslararası projeler geliştirilmelidir. Deniz jeolojisi ve jeofiziği alanlarında yönetici, uzman, eğitmen ve araştırıcı personel yetiştirilmesine destek vermek amacıyla, konuyla ilgili tüm uluslararası organizasyonlara (IODP-Integrated Ocean Drilling Program, ICDP-International Continental Drilling Program, EMSO-European Multidiciplinar Seafloor Observatory, CIESM- Commission Internationale pour l'exploration Scientifique de la Méditerranée v.b ) üyelik ve etkin katılım sağlanmalıdır. Deniz Jeolojisi ve Jeofiziği Alanlarında aşağıda sıralana araştıma konularında projeler geliştirilmesi ve çalışmalar yapılması yukarıdaki alt başlıklarda belirtilen ihtiyaçlara yanıt verebilecektir. a-denizlerimizin Jeolojik ve Morfolojik Yapısının Araştırılması -Denizlerde aktif fayların, gaz ve sıvı çıkışlarının, çamur volkanlarının ve denizaltı heyelanlarının araştırılması, haritalanması ve izlenmesi. -Paleotetis ve Neotetis izlerinin ve levha sınırlarının tespit edilmesi. -Denizlerin oluşum ve gelişimlerine yönelik derin ve sığ deniz sondajlarının yapılması, jeolojik/stratigrafik birimlerin tarihlendirilmesi ve birimlerin karasal oluşumlar ile deneştirilmesi. - Detaylı deniz tabanı batimetri haritalarının (kıta sahanlığı, yamaç, etek, hendek, derin deniz düzlüğü, tepe, dağ, sırt ve diğer morfolojik unsurlar dahil) hazırlanması; analog ve sayısal yandan taramalı sonar verilerinin güncellenmesi. b-denizlerimizin Sedimentolojik Yapısının Araştırılması -Güncel deniz tabanı çökellerinin dokusal, minerolojik, jeokimyasal, dağılım özelliklerinin haritalanması ve kaynak alanlarının saptanması. -Denizlerin geç Kuvaterner stratigrafisinin ve yapısal özelliklerinin yüksek ayırımlı jeofizik yöntemlerle tespit edilmesi. -Kıta sahanlığı sediment aşınım, taşınım, depolanma alanlarının ve mekanizmalarının araştırılması. c- Denizlerimizin Geçmiş Ortam Analizleri - Neojen sediment havzalarının (Kilikya, Adana, İskenderun, Antalya, Finike gibi) evrimi, sınırlarının belirlenmesi ve çökel (evaporitler dahil) özelliklerinin saptanması. -Kıta sahanlıklarının buzul ve buzularası dönemlerindeki geçirdiği evrelerin saptanması; paleocoğrafik evriminin ve ortam özelliklerinin haritalanması. v.b. 18

19 d-denizlerimizde Mühendislik Uygulamaları - Deniz altı boru ve iletişim hatlarının zemin ve güzergah seçimi. -Dökü ve dolgu alanlarının araştırılması ve saptanması. -Yol, tünel, köprü, liman, nükleer santral gibi büyük yapılara yönelik zemin özelliklerinin araştırılması. e-denizlerimizde Doğal Tehlike Analizleri -Denizaltı volkanizması (özellikle Ege Denizi) belirlenmesi ve haritalanması. -Denizlerimizdeki deprem tehlikesinin ve ikincil tehlikelerin (denizaltı heyelanı, volkanizması ve tsunami gibi) belirlenmesi ve izlenmesine yönelik denizaltı sismolojik gözlem ağının ve uyarı sistemlerinin (OBS ve diğerleri) kurulması/yaygınlaştırılması. -Geç Kuvaterner deniz seviyesi değişimlerine ait eğrilerin hazırlanması ve küresel veriler ile karşılaştırılması, bölgesel farklılıkların (tektonizma, sedimentasyon, buzul ve iklim değişimi) tespit edilmesi. -Kıtasal kenarda aşırı sediment yüklenme, yamaç duraysızlığı, kütlesel sediment akma, göçme, heyelan ve türbidit oluşumu gibi sediment birikim alanlarının belirlenmesi ve sedimentasyon hızının ayrıntılı olarak hesaplanması. 19

20 2.4. Bölgesel İklim Dinamiği Alanında Projeler Geliştirilmesi İklim Değişimi Öngörüleri Yapabilecek İklim Sistemi Modellerinin Geliştirilmesi ve Günümüz, Geçmiş ve Geleceğe Uygulanması Anlam ve Önemi Küresel iklim değişiminin etkilerinin (doğal ve/veya insan kaynaklı) bölgesel ölçekte irdelenmesi ihtiyacı yeni analiz ve modelleme çalışmalarının üretimini gerektirmektedir. Bunun en önemli sebebi küresel anlamda yapılan iklim değişimi çalışmalarının hassasiyetinin bölgesel anlamda risk analizlerinin yapılması için yeterli olmamasıdır. Geleceğe yönelik iklim tahminlerinin yapılabilmesi ancak dünya nüfusunun, bu nüfusun enerji ihtiyaçlarının hangi teknolojik yapılarla karşılanacağının bilinmesi sonucu atmosfere salınacak sera gazı miktarlarının tahmini ile mümkündür. Diğer bir deyişle gelecek emisyon tahminleri gelecekteki ekonomik, sosyal, teknolojik ve çevre koşulları dikkate alınarak belirlenmektedir. Bu nedenle yukarıdaki parametrelerin değişkenliğine bağlı olarak iyimserden kötümsere doğru değişik iklim senaryoları mevcuttur. Bölgesel anlamda iklim değişiminin tespiti bu farklı senaryolar dahilinde iklimin hangi aralıklar arasında değişeceğinin bilinmesi ile mümkündür. Bu senaryolar dahilinde tespit edilen iklim değişkenliği çerçevesinde yağış, sıcaklık, rüzgar (dalga yüksekliği!) ve bunların uç değerlerindeki beklentiler tespit edilmelidir. Bu sonuçlar temel alınarak iklim değişiminin yaratacağı zararları azaltmaya yönelik kısa/orta/uzun dönem önlemlerin karar mercilerince alınabilmesi için gereken bilgi birikiminin oluşturulması sağlanabilir. Küresel iklim değişimi nedeniyle yıkıcı olarak değerlendirilecek meteorolojik karakterli afetlerin sayısında ve şiddetinde 1980 yılından bu yana çok önemli artışlar görülmektedir. Küresel iklim değişikliği nedeniyle sıklığı ve şiddeti artan aşırı hava olayları; tarım, hayvancılık, balıkçılık gibi sektörleri ve hem karasal hem de denizsel ekosistemleri büyük ölçüde etkilemektedir. Günümüzde sanayileşme, çarpık yapılaşma, doğanın tahrip edilmesi gibi insan etkileri iklim değişiminin etkilerinin daha kuvvetli hissedilmesine veya ikincil etkilerin ortaya çıkmasına da neden olabilmektedir. Türkiye deki İhtiyaç Temeli ve Etkisi İklim ve okyanus bilimleri araştırmalarında süreçlerin ve bu süreçler arasındaki etkileşimlerin daha iyi anlaşılması amacıyla hem küresel hem de bölgesel ölçekte sayısal yer sistem modelleri kullanılmaktadır. Bu modeller özellikle fiziksel süreçlerin tanımlanması, yer sistem modelinde tanımlanan bileşenler (atmosfer, okyanus, kara ve buz vb.) ve kullanılan nümerik yaklaşımlar bakımından farklılıklar göstermektedir. Bu modeller tarafından elde edilen sonuçlar arasında bölgesel ve zamansal farklılıklar görülmektedir. Bu nedenle Türkiye ve civarındaki iklimin değişkenliğinin tespitinde tek bir yaklaşım yerine çoklu ve bütünsel yaklaşımların kullanılmasının gerekliliği açıktır. Bu amaçla, geliştirilen ve/veya özelleştirilen model sistemlerinin özellikle günümüz koşulları (referans dönemi) için sınanarak gözlemler ile doğrulanması son derece önemlidir. Doğrulama sürecinde mümkün olduğunca yersel olarak iyi dağılmış, detaylı ve uzun süreli ölçümlere sahip bir gözlem ağının varlığı büyük önem arz etmektedir. Üç tarafı denizler ile çevrili Türkiye üzerindeki ve civarında iklim değişimi, denizlerin diğer iklimi bileşenleri ile karşılıklı etkileşimi de dikkate alınarak irdelenmelidir. Küresel buzul alanlarının azalması ve deniz suyu sıcaklıklarının artmasına bağlı olarak deniz suyunun ısıl olarak genleşmesi sonucu yükselen deniz seviyesinin etkilerinin özellikle Akdeniz, Karadeniz ve Türkiye özelinde incelenmesine ihtiyaç vardır. Özellikle nüfus yoğunluğu kıyısal alanlarda yoğunlaşmış olan Türkiye için iklim değişiminin yaratacağı zararların azaltılmasında bu çalışmaların sonuçları vazgeçilmez olacaktır. 20