Dr. İkbal İnanlı Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği

Transkript

1 Dr. İkbal İnanlı Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği

2 Giriş Tükenmişlik; işi gereği yoğun duygusal taleplere maruz kalan ve sürekli diğer insanlarla yüz yüze çalışmak durumunda olan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının, yapılan işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumlarla yansıması ile oluşan bir sendromdur (1). Sağlık çalışanları;tükenmişlik yaşama açısından en yüksek riske sahip meslek grubudur. Yapılan çalışmalarda %25-60 arasında oranlar bildirilmektedir (2). 1. Maslach C., Jackson,S.H(1984).Patterns of Burnout Among a National Sample of Public Contact Workers,Journal of Health and Human Resource Administration, 7: Shanafelt TD, Bradley KA, Wipf JE ve ark. (2002) Burnout ans self-reported patient care in an internal medicine residency program. Ann Intern Med, 136:

3 Giriş Maslach ve ark. tükenmişliği 3 boyutta değerlendirmişlerdir. Duygusal Tükenme: Bireyin geçmişte olduğu gibi kendisini işe verememesi ya da yardım isteyen kişilerin sorumluluklarını üstlenememeleri, engellenme ve gerginlik hissetmeleridir. Duyarsızlaşma: Bireyin duygusal olarak uzak hissetmesi ve birlikte görev yaptığı, hizmet ettiği kişilere karsı negatif ve katı bir tavır geliştirmektedir. Kişisel Başarı: Bireysel başarıda düşme, kişinin yeterlilik, başarıya ulaşma duygusunda bir azalma olması, hatta elindekilerini de kaybetme algısının bulunmasıdır (3). 3. Maslach C.,Schaufeli W.B.,Leiter M.P.(2001).Job Burnout,Annual Rev Psycholgy,52:

4 Giriş Yapılan araştırmalara göre tükenmişlik durumunda fiziksel, psikolojik ve davranışsal belirtiler ortaya çıkmaktadır. Halsizlik, sık hastalanma, kas ağrıları gibi fiziksel belirtiler, Anksiyete, sinirlilik, depresif belirtiler, uyku bozuklukları gibi psikolojik belirtiler, İşe geç kalma veya gelmeme, işlerde aksama, sık rapor alma, diğer çalışanlarla iletişim sorunları gibi davranışsal belirtiler; tükenmişliğin önemli göstergelerindendir (4). 4. Kaya N.,Kaya H.,Ayık S.,Uygur E.(2010).Bir Devlet Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Tükenmişlik, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi,7(1),

5 Giriş Çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal gereksinimlerinin, beklentileri doğrultusunda karşılanma düzeyini ifade eden iş doyumu; kişilerin başarılı, mutlu ve üretken olabilmelerinin en önemli koşullarından biri olmakla birlikte; çalışanın işini ve iş çevresini değerlendirmesi sonucunda geliştirdiği duygusal bir tepki olarak da tanımlanabilir(5). İş doyumu sağlanamadığında çalışanlar ve işletmeler bir dizi olumsuz sonuçlarla karşılaşmaktadır. Sağlık hizmetleri çok dikkatli ve sürekli çalışmayı gerektirmesi ve geriye dönüşümü olmayan sonuçları içerebilmesi, sağlık alanında iş doyumunu daha da önemli hale getirmektedir. Yapılan çalışmalar tükenmişlik ve iş doyumu arasında önemli bir ilişki olduğunu göstermiştir (6). 5. Birgili F.,Salış F.,Özdemir S.(2010). Sağlık Çalışanlarının İş Doyumunu Etkileyen Bazı Etmenlerin İncelenmesi, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(2), Hombrados-Mendieta I, Cosano-Rivas F. Burnout, workplace support, job satisfaction and life satisfaction among social workers in Spain: A structural equation model. International Social Work. 2013; 56(2): ç 5

6 Giriş Ameliyathaneler; ileri teknoloji araç/ gerecin kullanıldığı, çeşitli cerrahi teknik ve yöntemlerin uygulandığı, ekip çalışması ve doğru kararların hızla alınıp uygulamaya konulduğu, hayati ve riskli girişimlerin sıkça uygulandığı çalışma alanlarıdır. Ameliyathane çalışanları; biyolojik, kimyasal, fiziksel ve psikolojik olarak zarar görme risklerine sahiptirler(7). Ameliyathanelerin ağır çalışma koşullarına sahip olması, izole ve çok stresli bir ortam olması, yakın mesai ilişkileri gerektirmesi, farklı sağlık çalışanlarının bir arada çalışıyor olması gibi faktörler nedeniyle ameliyathane çalışanları tükenmişlik, düşük iş doyumuna sahip olma ve anksiyete ve depresif belirtilerin ortaya çıkması açısından risk altındadır. 7. FE Aslan, ZK Öntürk. Güvenli Ameliyathane Ortamı; Biyolojik, Kimyasal, Fiziksel ve Psikososyal Riskler, Etkileri ve Önlemler Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:

7 Amaç Bu çalışma, hastanelerin en ağır çalışma şartlarına sahip birimlerinden olan ameliyathane çalışanları ile diğer alanlarında çalışan sağlık çalışanlarının tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu, anksiyete ve depresif belirtilerini incelemeyi amaçlamaktadır. 7

8 Yöntem Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi nde farklı görevlerde, ameliyathanede çalışanı olan 60 kişi (8 anestezist, 24 anestezi teknisyeni, 28 hemşire) ve olmayan 51 kişi ( 7 doktor, 44 hemşire) çalışmaya alındı. Çalışmaya psikiyatrik ve başka bir tıbbi hastalık tanısı olanlar alınmadı. 8

9 Yöntem Çalışmada Kullanılan Ölçekler Sosyodemografik ve işle ilgili özelliklerin değerlendirildiği form Beck Depresyon ve Anksiyete Ölçeği STAI-I ve STAI-II Maslach Tükenmişlik Ölçeği: Duygusal Tükenme Duyarsızlaşma Kişisel Başarı Minnesota İş Doyumu Ölçeği İçsel Doyum Dışsal Doyum Genel İş Doyumu 9

10 Tablo 1. Grupların sosyodemografik ve iş yaşamı özelliklerinin karşılaştırılması Sosyodemografik ve iş yalamı özellikleri Ameliyathane çalışanları n=60 mean±sd, n(%) Diğer çalışanlar n=51 mean±sd, n(%) Yaş 34.67± ± p Cinsiyet Kadın Erkek 40 (%66.7 ) 20 (%33.3 ) 37 (%72.5 ) 14 (%27.5 ) Eğitim süresi 14.8± ± Medeni durum Evli Bekar Boşanmış 47 (%78.6) 10 (%16.7 ) 3 (%5 ) 40 (%78.4 ) 8 (% 15.7 ) 3 (%5.9 ) Toplam çalışma süresi (yıl) 12.95± ± Haftalık çalışma süresi (saat) 45.10± ± Gece vardiyasında çalışan sayısı 40 (% 66.7) 32 (%62.7)

11 Bulgular Beck Anksiyete ve STAI-I ölçek puanları ameliyathane çalışanlarında anlamlı yüksekti. Maslach Tükenmişlik Ölçeği Sonuçları Her iki grupta Duygusal Tükenme ve Kişisel Başarı alt ölçek puanlarına göre yüksek tükenmişlik, Duyarsızlaşma alt ölçeğine göre normal tükenmişlik düzeyi saptandı. Ameliyathane çalışanlarının kişisel başarı alanındaki tükenmişlikleri diğer gruptan daha yüksekti. Minnesota İş Doyum Ölçeği Sonuçları Her iki grupta Dışsal Doyum düşüktü ve ameliyathane çalışanlarında Genel iş Doyumu diğer gruptan daha düşüktü. 11

12 Tablo 2. Grupların ölçek puanları ve karşılaştırılması Ölçek puanları Ameliyathane Çalışanları N=60 Mean±SD, N(%) Diğer Çalışanlar N=51 Mean±SD, N(%) P Beck Anksiyete Ölçeği 8.27± ± Beck Depresyon Ölçeği 6.42± ± STAI-I 39.67± ± STAI-II 40.18± ± Maslach Tükenmişlik Ölçeği Duygusal Tükenme Duyarsızlaşma Kişisel Başarı 29.64± ± ± ± ± ± Minnesota İş Doyumu Ölçeği İçsel Doyum Dışsal Doyum Genel İş Doyumu 3.12± ± ± ± ± ±

13 Tablo 3. MTÖ alt ölçek puanları, sosyodemografik ve iş yaşamı ile ilgili özellikler ve diğer ölçekler arasındaki korelasyon MTÖ Duygusal Tükenme Yaş MTÖ Duyarsızlaşma MTÖ Kişisel başarı Toplam çalışma süresi Haftalık çalışma süresi Vardiyalı çalışan sayısı BAÖ BDÖ STAI-I STAI-II r P r P r p r p r p r p r p Minnesota İş Doyumu Ölçeği İçsel Doyum r p Dışsal Doyum r p Genel İş Doyumu r p < < < < <

14 Tablo4. Ameliyathanede çalışmayı öngördürebilecek değişkenlerin logistic regresyon ile analizi (Model 1) Değişkenler Β P Calculated Odds ratio (OR) 95.0% C.I for OR Upper-Lower Yaş Medeni durum Haftalık çalışma saati Vardiyalı çalışan sayısı Maslach Duygusal Tükenme Maslach Kişisel başarı Beck Anksiyete ölçeği

15 Tablo5. Ameliyathanede çalışmayı öngördürebilecek değişkenlerin logistic regresyon ile analizi (Model 2) Değişkenler Β P Calculated Odds ratio (OR) 95.0% C.I for OR Upper-Lower Yaş Medeni durum Haftalık çalışma saati Vardiyalı çalışan sayısı Maslach Duygusal Tükenme Maslach Kişisel başarı STAI-I

16 Tartışma Hastanemiz çalışanları duygusal tükenme ve kişisel başarı alanlarında tükenmişlik hissetmektedir. Ayrıca işleriyle ilgili yeterli dışsal doyum duymamaktadırlar. Ameliyathane çalışanları, hastanenin diğer bölümlerinde çalışanlara göre kişisel başarı olarak kendilerini daha fazla tükenmiş hissetmektedir. Ayrıca işleriyle ilgili genel doyumları diğerlerine göre daha düşüktür. 16

17 Tartışma Ameliyathaneler, çalışanların biyolojik, fiziksel, kimyasal ve psikolojik olarak zarar görme riskinin yüksek olduğu yerlerdir. Bu sebepler çalışanların kendini güvende hissetmesini azaltacaktır. Özellikle yoğun iş temposu, acil müdahale ihtiyacının sık yaşandığı, ani hasta kaybının görece fazla olduğu ve çalışanların tetikte beklediği birimlerdir. 17

18 Tartışma Ayrıca hiyerarşik bir çalışma düzeninin hakim olduğu, farklı birimlerin ve farklı görevlerde çalışan kişilerin bir arada çalıştığı ve görece kalabalık bir ortamda çalışılan alanlardır. Ameliyathanelerle ilgili çalışma şartları, ameliyathane çalışanlarında diğer sağlık çalışanlarına göre daha fazla kaygı-anksiyete yaşamalarına neden olabilir. 18

19 Tartışma Çalışmamızda her iki grupta tükenmişlik yüksek ve dışsal doyum düşükken, ameliyathane çalışanlarında hem kişisel başarı alanında tükenmişliğin fazla, hem de genel iş doyumunun diğer çalışanlara göre düşük olması, ameliyathane çalışanlarının daha fazla anksiyete yaşamalarıyla ilişkili olabilir. 19

20 Kısıtlılıklar Katılımcı sayısı yeterli olmayabilir. Tek hastaneden katılımcı alınması sonuçların genellenmesini engellemektedir. Ameliyathane dışında çalışanlar grubunda acil servis çalışanları tesadüfi olarak bulunmamaktadır. Öz-bildirim ölçeklerin kullanılmasının kısıtlılıkları mevcuttur. 20

21 Sonuçlar Sağlık çalışanları tükenmiş hissetmekte ve yeterli dışsal doyuma sahip değildir. Bu sonuçlar özellikle kurumsal bir bakışla gözden geçirilmelidir. Ameliyathane çalışanları anksiyete belirtileri ve tükenmişlik yaşama yönünden daha fazla risk altında olup, koruyucu önlemler konusunda daha ciddi değerlendirmeler yapılması ve uygulamaya konulması önerilir. 21

22 22

23 23

24 24

25 25