Transkript

1 ÇEVRE Çevre; bir organizmanın var olduğu bir ortam yada koşullar olarak tanımlanabilir ve ilk canlı ile var olan bir ortamdır. Sanayileşme ve teknolojinin hızla artmasıyla dünyada çevre hızla kirlenmeye ve bozulmaya başlamış, insan sağlığını tehdit edecek boyutlara ulaşmıştır. Günümüzde ise yaşanabilir bir çevre oluşturmak, bu kirliliği azaltmak ve insan sağlığını tehdit eden unsurları azalma çalışmaları tüm ekonomilerde çözüm bekleyen birer ana unsur olmuştur. 1

2 ÇEVRE SORUNLARI Hızla artan dünya nüfusu, endüstrileşme, çarpık, sağlıksız ve düzensiz şehirleşme, nükleer denemeler, bölgesel savaşlar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarımsal ilaçlar, yapay gübreler ve deterjanlar, maden atıkları, elektrik enerjisi üretimi için yapılan barajlar ve büyük ölçekli toprak işleri ve inşaat yapım ve yıkım alanlarından arta kalan moloz ve diğer malzemeler çevreyi kirletmeye başlamış, bunun sonucu olarak ta kirlenen su, hava, toprak canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaşmıştır. 2

3 ÇEVRE SORUNLARI Çevre kirliliği ise, insanların her türlü etkinlikleri sonucunda, havada, suda ve toprakta meydana gelen olumsuz gelişmelerle ekolojik dengenin bozulması ve aynı etkinliklere bağlı olarak ortaya çıkan koku, gürültü ve atıkların çevrede meydana getirdiği arzu edilmeyen sonuçlar olarak tanımlanmıştır. Doğa ve doğa kaynaklarının aşın ve yanlış kullanımı ile doğanın temel fiziksel öğeleri olan hava, su ve toprak kirlenmesinin doğal çevre üzerinde meydana getirdiği bozulmaların, kısacası doğal dengenin bozulmasının, çevre sorunları olarak değerlendirildiği bilinmektedir. 3

4 ÇEVRE SORUNLARI Yüzyıllar boyunca insan yaşamının sürekliliğinde ve ülkelerin kalkınmasında önemli bir yere sahip bulunan doğal kaynakların tahrip edildiği ya da yok edildiği bilinmektedir. Dünya nüfusunun hızlı bir şekilde artması teknolojideki gelişmeler ile yoğun bir kentleşme ve sanayileşme, doğal kaynakların tahribini hızlandırmaktadır. Doğal kaynaklarımız ile bunların yer aldığı doğal çevre arasında hassas bir denge bulunmaktadır. İklim, toprak, su ve yaşam dengesinin, yani ekolojik dengenin bozulmasına neden olan yanlış ve aşın kullanımlar bu dengeyi ortadan kaldırmakta ve insan dahil tüm canlıların yaşama ortamlarını giderek daraltmaktadır. 4

5 ÇEVRE SORUNLARI Bunu sonucu olarak ülke ekonomileri ve toplum sağlığı önemli ölçüde zarar görmekte, sosyal, kültürel ve bilimsel değerler önemli ölçüde gerilemektedir. Tüketilen bir eko-sistemin, bozulan bir ekolojik dengenin yerine konulması çok zor hatta olanaksızdır. Bu durum doğa ve doğa kaynaklan ile insan arasındaki problemlerin çözümünü önemli bir konu olarak karşımıza çıkarmaktadır. 5

6 ÇEVRE SORUNLARI İnsanlar, yüzyıllardan beri hayatı kolaylaştırmaya ve yaşam kalitesini artırmaya çalışmaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek için üretilen yapay (sentetik) maddeler, modern toplumların yaşamında önemli bir yer tutmaktadır. Dünyamız bir bakıma kimyasal madde deposu gibidir. Bilinen milyonlarca kimyasal maddenin günlük kullanımda olan madde sayısı 70 bin dolayındadır. 6

7 ÇEVRE SORUNLARI Bu maddeler bir yandan günlük yaşantımızı kolaylaştırırken diğer yandan yarattığı çevre ve sağlık sorunları ile insanlığı tehdit etmektedir. Hızlı ve bilinçsiz sanayileşmenin yarattığı bu sorunlar son yıllarda artmış ve çevre kirlenmesinin en önemli nedenleri arasına girmiştir. Çevre kirlenmesi plansız sanayileşme ile sınırlı kalmamaktadır. 7

8 ÇEVRE SORUNLARI Tehlikeli atıklar doğaya ya gelişigüzel atılır ya da uygun yöntemlerle etkisiz hâle getirilir. Atıklar doğru yönetilmediği takdirde çevre ve insan sağlığı için önemli bir tehdit oluşturur. Bu tehlike, sanayileşmenin miktarı ile orantılı olduğu gibi seçilen teknoloji ile de doğru orantılıdır. Endüstriyel etkinlikten ve üretimden kaynaklanan tehlikeli atıklar daha çok tanınmakta ve bunların yönetimi ve etkisiz hâle getirilmesi üzerinde daha fazla durulmaktadır. Oysa çevre ve insan sağlığı açısından endüstriden kaynaklanan tehlikeli atıkların yanında, evsel atıklar içindeki tehlikeli maddeler de aynı derecede öneme sahiptir. 8

9 ÇEVRE SORUNLARI Çevre sorunlarını başlıca iki grupta toplamakta yarar vardır. A. Kirlenme sonucu ortaya çıkan çevre sorunları 1. İnsan yerleşimlerinden kaynaklanan kirlenmeler(su, hava, toprak kirlenmesi) 2. Sanayi kuruluşlarından dolayı kirlenmeler 3. Tarım ilaçlarından meydana gelen kirlenmeler B. Kaynakların aşırı, yanlış ve kötü kullanılması ile meydana gelen çevre sorunları 1. Yanlış arazi kullanma 2. Erozyon 3. Tarım ilaçları 4. Gübreleme 5. Kanunsuz avcılık 6. Orman yangınları 7. Aşırı otlatma 8. Ekim sonrası anız yakma. 9

10 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ Çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi çevre kirliliğinin oluşmasına neden olmaktadır. Hızla artan dünya nüfusunun ihtiyaçlarının karşılanması için teknolojinin gelişmesine bağlı olarak endüstrileşmenin de artması gerekmektedir. Sanayideki bu artış beraberinde var olan doğal kaynakların hızla tükenmesine neden olmaktadır. Doğal kaynaklar hızla tükenirken, üretim ve tüketimden kaynaklı atıkların önlemler alınmadan doğaya atılması Çevre Kirliliğinin oluşmasına ortam sağlamaktadır. 10

11 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ Çevre kirliliğinin en önemli nedenleri aşağıda kısaca sıralanmıştır. Hızlı nüfus artışı, Plansız kentleşme, Plansız endüstrileşme Doğal kaynakların ölçüsüz kullanılması. 11

12 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ Bunlarla birlikte çevre sorunlarının diğer kaynakları şunlardır: Bu alanda sıralanmış olan maddelerin daha artırılması mümkündür. Genel olarak ele alınması gerekli olan maddeler aşağıda sıralanmıştır. 1- Göçler ve düzensiz şehirleşme, 2- Kişi başına kullanılan enerji, su, kağıt, kömür vb. artışı, 3- Ormanların tahribi, yangınlar ve erozyon, 4- Aşırı otlatma ve doğal bitki örtüsünün tahribi, 5- Konutlardaki ve işyerlerindeki ısınmadan kaynaklanan (özellikle kalitesiz kömür kullanımı) hava kirliliği, 6- Motorlu araçlar ve deniz araçları, 7- Maden, kireç, taş ve kum ocakları, 12

13 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ 8- Gübre ve zirai mücadele ilaçları, 9- Atmosferik olaylar ve doğal afetler, 10-Kanalizasyon sularının arıtılmaksızın alıcı ortamlara verilmesi ve sulamada kullanılması, 11-Katı atıklar ve çöp, 12-Sulak alanların ve göllerin kurutulması, 13-Arazilerin yanlış kullanımı, 14-Kaçak avlanma, 15-Televizyon, bilgisayar ve röntgen; tomografi; tıbbi cihazların yaygınlaşması ile meydana gelen radyasyon, 16-Endüstriyel ve kentsel kaynaklı gürültü. 13

14 ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Çevre kirliliği çeşitleri genel olarak; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, gürültü kirliliği ve görüntü kirliliği olarak sınıflandırılır. Çevre kirlilikleri doğaya zarar vererek doğrudan veya dolaylı olarak doğada yaşamını sürdüren tüm canlıların zarar görmesine neden olmaktadır. Günümüzde görüntü kirliliği ve ışık kirliliği de çevre kirlilikleri olarak karşımıza çıkmakta, bu çevresel kirlilikler yine insanlar tarafından oluşturularak insanların ve diğer canlıların zarar görmesine neden olmaktadır. Çevrenin kirlenmesi, ekosistemin dengelerini bozarak iklimsel değişikliklere sebep olmaktadır. 14

15 ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ TOPRAK KİRLİLİĞİ IŞIK KİRLİLİĞİ SU KİRLİLİĞİ ÇEVRE KİRLİLİĞİ GÖRÜNTÜ KİRLİLİĞİ HAVA KİRLİLİĞİ GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ 15

16 Hava Kirliliği: ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verebilecek miktarlara yükselmesi, Hava Kirliliği olarak nitelenmektedir. Havayı kirleten maddelerin sınır değerleri (havada zararlı olmayacak derecedeki en yüksek değerleri), her ülkenin ilgili kuruluşları tarafından yönetmeliklerle belirlenir. Kirletici maddelerin niteliğine göre, canlılara vereceği zarar şekil ve dereceleri de değişir. Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler, kirlilik kaynağına göre (fabrika, termik santral, konutlar, taşıt araçları) çeşitlidir. 16

17 ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Su Kirliliği: Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini ölçülebilecek oranda bozmalarını sağlayacak miktar ve yoğunlukta suya karışma olayıdır. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler, kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve maddeler su kirliliğini meydana getiren başlıca kaynaklardır. Bunların hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız varlıklara zarar vermektedir. 17

18 ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Toprak Kirliliği: Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar, toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir.toprak kirlenmesi, hava ve suları kirleten maddeler tarafından meydana getirilir. Örneğin, kükürtdioksit oranı yüksek olan bir atmosfer tabakasından geçen yağmur damlacıkları asit yağışları halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç köklerini, bitkisel ve hayvansal toprak canlılarını zarara uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi dengesini bozar, taban sularını içilmez hale getirir. Aynı şekilde çöp yığınlarından toprağa sızan sular, kirli sulama suları, gübre çözeltileri, radyoaktif maddeler, uçucu küller, toprağı kirleten madde ve kaynaklardır. Toprak kirliliğini önlemek için çok çeşitli teknik, ekolojik ve hukuksal önlemler alınır. 18

19 ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Gürültü Kirliliği: İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere genel olarak gürültü denir. Özellikle büyük kentlerimizde gürültü yoğunlukları oldukça yüksek seviyede olup, Dünya Sağlık Örgütü'nce belirlenen ölçülerin üzerindedir. Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin yersiz ve zamansız klakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkan gürültüler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler, zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanan gürültüler insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, iş verimini azaltmaktadır. 19

20 Görüntü Kirliliği: ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ İnsanın görme alanına girdiğinde insan tabiatına hoş gelen, onu rahatsız etmeyen görüntülere güzel; insanı rahatsız eden, bir şekilde olumsuz etkileyen görüntülere de çirkin denilebilir. Bu tanıma uygun olarak insanların doğal çevrede yapmış olduğu olumsuz değişikliklerle sağlıklı insanların görüntü alanlarının kişileri rahatsız edici hale getirilmesine "görüntü kirliliği" denilmektedir. Günümüzde sanayileşmenin, nüfusun ve çarpık kentleşmenin hızla artması insanları etkileyen görüntü kirliliklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sanayileşme beraberinde görüntü kirliliği ve çevre kirliliğini getirmektedir. Gelişi güzel kurulmuş ve çevresel olarak hiç bir önlem almamış sanayiler aynı zamanda çevrede yaşayan ve o çevrede zorunlu olarak bulunmak zorunda kalan insanların yaşamlarında kötü görüntülerin oluşmasına neden olmaktadır. Nüfusun hızla artması ile birlikte plansız kentleşme sıklığı da artmaktadır. 20

21 Işık Kirliliği: ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Yerleşim alanlarının her geçen gün büyümesi, açık alanların güçlü aydınlatıcılarla aydınlatılması, park ve bahçelerin çoğalması ve nüfusun artması dolayısıyla gökyüzüne yayılan ışık miktarı her an artmaktadır. Bütün çevre kirliliklerinde olduğu gibi ışık kirliliğinin çevreye zarar verdiği ve gökyüzünün olağan görüntüsünü bozmaktadır. Gökyüzüne yönlendirilmiş yanlış aydınlatma kaynaklarının atmosferde bulunan toz taneciklerine ve moleküllere çarparak gökyüzünün doğal fonunu bozarak parlak bir hale getirdiği, geceleri görüşü bozduğu, güvenlik ve konforu düşürdüğü, insan sağlığına ve ayrıca ekosistem ve hayvanlara zarar verdiği ve enerji israfına neden olduğu yadsınanamaz gerçeklerdir. 21

22 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN SINIFLANDIRILMASI Çevrenin temel unsurlarından olan doğa, kendine has fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklere sahiptir. Bu özelliler dikkate alındığında çevre kirliliği şu bölümlere ayrılır: l. Fiziksel Kirlenme: Çevreyi meydana getiren toprak, su ve havanın fiziksel özelliklerinin tamamının veya bir kısmının insan, hayvan ve bitki sağlığını tehdit edecek, olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulması olayıdır. Üretimde bulunan çeşitli fabrikaların atıklarının akarsu ve göllere boşaltılması, doğal erozyon ile toprakların göl ve denizlere taşınması açık kahverenginden, kırmızı siyaha kadar değişen renk almasına neden olmaktadır. Bu olay suların fiziksel kirlenmesidir. 22

23 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN SINIFLANDIRILMASI 2. Kimyasal Kirlenme: Doğal çevreyi oluşturan toprak, su ve havanın kimyasal özelliklerinin canlıların hayati faaliyetlerini ve aktivitelerini olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulmasıdır. Örneğin; çeşitli fabrika katı ve sıvı atıklarının verimli tarım arazilerine veya akarsu ve nehirlere boşaltılması söz konusu tarım topraklarının, akarsu ve göllerinin zararlı ağır metallerle kirlenerek kimyasal kirlenmeye maruz kaldığım gösterir. 3. Biyolojik Kirlenme: Doğal ortamı oluşturan toprak, hava ve suyun çeşitli mikroorganizmalarla kirlenmesi ve dolayısıyla mikrobiyolojik yapının bozulması mikrobiyal kirlenmeyi, aynı ortamların mikroorganizmalarla kirlenmesi ise biyolojik kirlenmeyi tanımlar. Örneğin, tarım alanlarının kanalizasyon suyu ile sulanması veya kanalizasyon sularının akarsu, göl ve denizlere boşaltılması ile kanalizasyon sularında bulunan hastalık yapıcı mikroorganizmalar toprağa, suya ve atmosfere geçerek bu ortamların mikrobiyolojik kirlenmesine yol açar. 23

24 TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre patlayıcı, parlayıcı, kendiliğinden yanmaya müsait, oksitleyici, organik peroksit içerikli, zehirli korozif, hava ve su ile temasında toksik gaz bırakan, toksik ve ekotoksik özellik taşıyan ve Çevre ve Orman Bakanlığınca tehlikeli ve zararlı atık olduğu onaylanan atıklar TEHLİKELİ VE ZARARLI ATIK olarak tanımlamıştır. Canlılara, malzemelere, çevreye zarar verebilecek her türden maddeye tehlikeli ve zararlı madde adı verilir. Tehlikelilik ve zararlılık madde miktarına, temas edilen zamana, türe, miktara ve diğer maddelerin varlığına göre yorumlanacak bir kavramdır. 24

25 TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar; bileşiminde insan sağlığı ve çevre için tehlikeli olan ve zararlılık potansiyeli taşıyan maddeleri içeren, maden ve petrol üretiminden, tarımdan, endüstriden, evsel faaliyetlerden, arıtılmış veya arıtılmamış çamurlardan kaynaklanan atıklardır. Bir atığın tehlikeli olup olmadığına karar vermede esas alınan ölçütler: Atığın bileşimi, Atık içindeki bileşenlerin miktarları, Atık içindeki bileşenlerin kimyasal reaktifleri, Atığın fiziksel durumu, Atığın çevredeki etkileri ve kalıcılığı, şeklinde özetlenebilir. 25

26 TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar, doğası ve miktarı gereği insan sağlığı, hava veya su kalitesi üzerinde risk teşkil eden, patlayıcı veya yanıcı özellikli, bulaşıcı hastalık yaratan patojenlerin gelişmesine elverişli atıklardır. Tehlikeli atıklar, katı atıklarla birlikte bertaraf edilemedikleri gibi normal şehir çöplüklerinde de bertaraf edilemezler. Bu atıklar toksik, kanserojen maddeler ihtiva ettiklerinden mutasyona sebep olabilen zararlı atıklardır. Diğer taraftan tehlikeli atıklar ağır metaller, radyoaktif maddeler içerebilir. Bunların diğer atık türlerinden farklı ve özel işlemlere tutulmaları zorunludur. 26

27 TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar; uygun arıtma, depolama, taşıma yapılmadığı ve etkisiz hâle getirilmediği takdirde insanların ölümüne, yaralanmasına ve hastalıklara ya da çevrenin yok olmasına neden olabilecek katı, sıvı, gaz atıklardır. Karışımlar, kalıntılar ve tehlikeli atık içeren maddeler de tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir. Birçok tehlikeli madde, risklerini azaltacak özel önlemler alınarak kullanılabilir. Atıldıklarında bu maddeler kullanıcılar tarafından kontrol altında değildir ve bu maddelerle temasta bulunan insanların ya da organizmaların zarar görmesine neden olabilir. Potansiyel risklerden dolayı, tehlikeli atıklar diğer evsel atıklardan ayrı olarak işlem görmelidir. 27

28 TEHLİKELİ ATIK KAYNAKLARI TEHLİKELİ ATIK KAYNAKLARI ÜRETİM ENDÜSTRİSİ KAYNAKLI TEHLİKELİ ATIKLAR ÜRETİM YAPMAYAN TESİS KAYNAKLI TEHLİKELİ ATIKLAR ENDÜSTRİYEL ATIKLAR 28

29 Tehlikeli Atık Kaynakları Üretim Endüstrisinden Kaynaklanan Tehlikeli Atıklar Nükleer enerji santralleri, tekstil fabrikaları, mobilya ve aksesuar, matbaa ve yayıncılık, plastik ve lastik ürünleri, deri ve deri ürünleri, cam ve kil ürünleri, akü sanayi, maden arama ve çıkarma gibi üretim endüstrileri bu kapsamdaki tehlikeli atık kaynaklarıdır. 29

30 Tehlikeli Atık Kaynakları Üretim Endüstrisinden Kaynaklanan Tehlikeli Atıklar Nükleer enerji santralleri, tekstil fabrikaları, mobilya ve aksesuar, matbaa ve yayıncılık, plastik ve lastik ürünleri, deri ve deri ürünleri, cam ve kil ürünleri, akü sanayi, maden arama ve çıkarma gibi üretim endüstrileri bu kapsamdaki tehlikeli atık kaynaklarıdır. 30

31 Tehlikeli Atık Kaynakları Üretim Yapmayan Tesislerden Kaynaklanan Tehlikeli Atıklar Kimyasal madde depoları, oto tamir ve servis istasyonları, hastane klinik ve eğitim araştırma merkezleri üretim yapmayan tehlikeli atık kaynaklarıdır. Ayrıca arıtma tesislerinde toplanan çamurlar, çöplüklerden kaynaklanan ve yer altı sularını kirleten sızıntı suları, fırınlarda yakılan atıklardan kaynaklanan gazları da tehlikeli atık sınıfında değerlendirmek mümkündür. 31

32 Tehlikeli Atık Kaynakları Endüstriyel Atıklar Tehlikeli atıklar neredeyse tüm endüstri dallarında üretilmektedir. Bu işletmeler az miktarda tehlikeli atık üretir bununla birlikte tehlikeli atık üreten işletmelerin ürünlerini kullanır. Diğer tehlikeli atıklar; cam yünü optikleri, bakır tel kullanılan elektronik transmisyonlar, manyetik disklerdir. Tarım uygulamalarında kullanılan pestisit, herbisit ve diğer maddeler atık olarak üretilir. Florit atıkları, fosfatlı gübre üretiminin ürünleridir. Gübre içindeki çözünebilir nitrat bile yer altı suyunda çözünerek içme sularının kirlenmesine neden olur. Yüksek miktardaki solvent, sağlık problemlerine neden olur. Evsel atıklar; evsel tehlikeli atık kaynakları, toksik boyalar, patlayıcı solventler, kostik temizleyiciler, toksik piller, pestisitler, ilaç ve kırılan termometrelerdeki civayı içermektedir. 32

33 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikeli atıkların sınıflandırılmasında: tehlike derecesi, kaynağına göre zararlılıklarına, yanıcı, parlayıcı, korozif, reaktif, zehirli olma özelliklerine göre sınıflandırılır. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Avrupa Birliği direktifleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Atık Kataloğunda yer alan tehlikeli atıklar (A), muhtemelen tehlikeli atık olabilecek atıklar (M) yönetmeliğin tehlikeli atık listesini oluşturmaktadır. (A): Kesin tehlikeli olan atıklar (M): Muhtemelen tehlikeli atık olabilecek atıklar 33

34 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması ATIK KAYNAĞINA GÖRE SINIFLANDIRMA ENDÜSTRİEL ARIKLAR TIBBİ ATIKLAR AMBALAJ ATIKLARI İNŞAAT VE ENKAZ ATIKLARI EVSEL ATIKLAR ARITMA ÇUKURLARI 34

35 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması FİZİKSEL DURUMUNA GÖRE SINIFLANDIRMA KATI ATIKLAR YANMAZ ATIKLAR TOZ ATIKLARI ÇAMURSU ATIKLAR SIVI ATIKLAR GAZ ATIKLARI YANABİLİR ÇUKURLARI 35

36 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikeli ve zararlı maddeler şu şekilde de sınıflandırılır: Katı, sıvı ve gaz formda olan, Düşük dozlarda bile insanlar ve hayvanlar için öldürücü olan, İnsanlar ve diğer formlar için toksik, kanserojen olan, Düşük sıcaklıklarda alevlenme özelliğine sahip olan, Patlayıcı, korozif ve reaktif maddeler, 36

37 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tehlikeli atıkları 20 ana başlıkta listelemiştir. Tehlikeli Atık Listesi 1. Madenlerin; aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar, 2. Tarım, bahçıvanlık, deniz ürünleri üretimi, ormancılık, avcılık ve balıkçılık, gıda hazırlama ve işleme sonucu ortaya çıkan atıklar, 3. Ahşap işleme, sunta ve mobilya üretimi, selüloz, kâğıt ve karton üretiminden kaynaklanan atıklar, 4. Deri, kürk ve tekstil endüstrisi atıkları, 5. Petrol arıtma, doğal gaz saflaştırma ve kömürün pirolitik işlenmesinden kaynaklanan atıklar, 37

38 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikeli Atık Listesi 6. İnorganik (organik olmayan) kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, 7. Organik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, 8. Astarların (boyalar, vernikler ve vitrifiye emayeler) yapışkanların, yalıtıcıların ve baskı mürekkeplerinin üretim, formülasyon tedarik ve kullanımından (İFTK) kaynaklanan atıklar, 9. Fotoğraf endüstrisinin atıkları, 10. Isıl işlemlerin atıkları, 38

39 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikeli Atık Listesi 11. Metal ve diğer materyallerin kimyasal yüzey işlemi ve kaplanması ve demir madeni dışındaki hidro-metalürjinin yol açtığı atıklar, 12. Metallerin ve plastiklerin biçimlenmesi ve fiziki ve mekanik yüzey işlenmesi atıkları, 13. Yağ ve sıvı yakıt atıkları (yenebilir yağlar, 05 ve 12 hariç), 14. Organik çözücüler, soğutucu ve itici gazların atıkları, 15. Aksi belirtilmemiş ise ambalaj maddeleri, absorbanslar, silme bezleri, filtre malzemesi ve koruyucu giysi atıkları, 39

40 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması 40

41 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması 41

42 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Tehlikelilik Özellikleri Bir atığın tehlikelilik özellikleri Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre patlayıcı, oksitleyici, yüksek oranda tutuşabilen, tutuşabilen, tahriş edici, zararlı, toksik, kanserojen, korozif, enfeksiyon yapıcı, teratojenik, mutajenik, ekotoksik olarak belirlenmiş ve aşağıdaki tabloda atık kod listesi ve sembolleri verilmiştir. 42

43 Tehlikeli Atık Kod Listesi ve Semboller 43

44 Tehlikeli Atık Kod Listesi ve Semboller 44

45 Tehlikeli Atık Kod Listesi ve Semboller 45

46 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Kadmiyum: Bu madde insanlarda yüksek tansiyona, kalp hastalıklarına, akciğer kanserlerine ve anemiye neden olur. Sanayi kuruluşlarının atıklarında, otomobil egzoz dumanlarında, çay, kahve ve sigarada bulunur. Kurşun: Vücudun hassaslaşması, kuvvetten düşme, uykusuzluk, kabızlık, zihin bulanıklığı, böbrek hastalıkları ve felce neden olur. Başata egzoz gazları, mutfak kapıları, cilalı kap yüzeyleri, plastik ve benzeri eşyalarda bulunur. Civa: Bazı sanayi kuruluşlarının atık sularında bol miktarda bulunan civa metali, bu suların döküldükleri nehir, göl ve denizlerde bulunan canlılara bu canlılardan insanlara geçmektedir. Nitrat: Bu madde birçok ülkede et ve süt ürünlerinde koruyucu madde olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bitkilere verilen nitratlı gübreler, bitki-topraksu üçlüsü yoluyla insanlara geçmektedir. Nitrat bir takım reaksiyonlar sonucu insanlarda kansere neden olmaktadır. 46

47 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Alüminyum: Ülkemizde sık kullanılan bu maddenin insan sağlığına olumsuz etkileri öteden beri bilinmektedir. Alüminyum genellikle mutfak araç ve gereçlerinde bulunmaktadır. İnsanlarda erken bunamaya neden olmaktadır. Korunmanın yolu; bu kaplarda asitli yiyecekler konulmamalı, şayet konulursa uzun süre bekletilmemelidir. Radon: Evlerimizde çeşitli radon kaynakları vardır. Bunlar radonlu topraklardan yapılmış tuğlalar, su ve gaz borularıdır. Bu gaz, temellerden ve oda tabanlarından sızarak tehlike arz eder. Meydana getirdiği olumsuzluklar bilhassa kanser riskinin artırmasıdır. Bu gazdan korunmanın yolu, evlerin ve odaların sık sık havalandırılmasıdır. Arıtma çamurları: Atık suyun arıtılması sırasında süzme, çökeltme ya da biyolojik arıtma sonucu oluşan yoğunlaşmış katıya çamur denir. 47

48 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Endüstri atık suları, fazla miktarda iz elementleri ve özellikle canlılar için toksik maddeleri fazla içerdiğinden toprak canlıları üzerinde olumsuz etkide bulunur. Arıtma çamuru 48

49 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Çamur bertaraf yöntemleri; stabilizasyon, şartlandırma, yoğunlaştırma, susuzlaştırma, kurutma, nihai bertaraf şeklinde sıralanabilir. Çamur yoğunlaştırma ünitesi ve havuzu Arıtma tesislerinde oluşan arıtma çamurlarının nihai bertarafından önce arıtılması gerekir. Atık su arıtma tesislerinde oluşan çamurun arıtılması ve depolanması için seçilecek yöntem, atık su karakterizasyonuna, arıtmada kullanılan kimyasal maddelere ve ilgili mevzuata bağlıdır. 49

50 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Elektronik Atıklar (E-atık) Elektrik ve elektronik endüstrisi dünyanın en büyük ve hızla büyüyen üretim sanayisidir. Bu büyümenin sonucu olarak ve hızla eskime/demode olma nedeniyle eski/hurda elektronik cihazlar (elektronik atıklar) dünyada en ciddi katı artık problemidir. Tehlikeli ve toksik maddeler içerir. İçerdikleri metal, cam, plastik ve yeniden kullanılabilen diğer malzemelerden dolayı bu atıklar değerlidir. Elektronik atık, tehlikeli bir atıktır. Elektronik ürün ve parça yapmada, yarı iletken yonga üretmede, devre ve disk sürücü imalinde klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, ağır metaller (kurşun, cıva, kadmiyum, fosfor, baryum, krom, berilyum vb.), plastik ve gazlar gibi binin üzerinde malzeme kullanılmaktadır. 50

51 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Elektronik atıklar 51

52 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Termik santral külleri Termik santraller, kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dönüştüğü tesislerdir. Yakıtın kimyasal enerjisinin ısı enerjisi şeklinde açığa çıkması için kimyasal bir olay olan yakıtın yanma prosesinin gerçekleşmesidir. Yanma gazları, karbondioksit (CO2), karbon monoksit (CO), azot oksitler (NOx), uçucu organik bileşikler (VOC), kükürt dioksit (SO2), metan (CH4) vb. gazlar ile tanesel madde içermektedir. Yakılan kömür, bu kirliliklerin yanı sıra kül ve külün içerdiği kadmiyum, civa, kurşun, arsenik vb. ağır metallerin çevreye yayılmasıyla kirlenmeye sebep olmaktadır. SO2 ve NOx gazları asit yağmurlarının oluşumundan birinci derecede sorumludur. 52

53 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Termik santral görüntüsü 53

54 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Radyoaktif atıklar: Radyoaktif atıklar; araştırma, tıp ve endüstri uygulamalarından çıkar. Nükleer santraller ve nükleer silahlarla ilgili çalışmalardan çıkan atıklar yüksek radyoaktiviteli ve araştırma merkezleri ve hastanelerden çıkan atıklar da düşük radyoaktiviteli olarak iki alt gruba ayrılabilir. Bu tür atıkların tehlikeli atık depolama tesislerinden de daha fazla güvenlikli bertaraf tesislerinde depolanmaları gerekir. Atık yağlar: Genel olarak bitkisel ve madeni olmak üzere iki kategoride incelenir. Bitkisel atık yağlar: Rafine sanayinden çıkan soap-stock lar, (Bitkisel ham yağların rafinasyonunda serbest yağ asitlerinin kostik ile nötralizasyonu ve yıkama sonrasında ayrıştırılan yan üründür.) tank dibi tortuları, yağlı topraklar, kullanılmış kızartmalık yağlar, çeşitli tesislerin yağ tutucularından çıkan yağlar ve kullanım süresi geçmiş olan bitkisel yağlardır. 54

55 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Piller ve aküler Piller: Yeniden kullanılabilecek durumda olmayan, evsel atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertaraf edilmesi gereken kullanılmış pil ve akümülatörlerdir. Bu atıklar da tehlikeli atık sınıfına girdiği için ayrı olarak toplanıp bertaraf edilmesi gerekir. Bu atıklar Atık Pil ve Akümülatörleri Kontrolü Yönetmeliği ne tabidir ve evsel atıklarla beraber toplanması geri kazanılması yasaktır. Piller tekrar şarj edilip edilmemelerine göre primer piller (şarj edilemeyen), sekonder piller (şarj edilebilen) piller olmak üzere ikiye ayrılır. o Nikel kadmiyum pil: şarj edilebilir sekonder hücrelerde kadmiyumla nikel hidroksit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağıdır. o Civa içeren piller: Cıva oksit elektrot içeren alkali-mangan çinko-karbon ve cıva oksit piller gibi pillerdir. o Düğme pil: İşitme cihazları, saatler ve benzeri taşınabilir aletlerde kullanılan ve çapı yüksekliğinden fazla olan yuvarlak pillerdir. 55

56 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Aküler: Endüstride ve araçlarda otomatik marş, aydınlatma veya ateşleme gücü için kullanılan, şarj edilebilir sekonder hücrelerde kurşunla sülfürik asit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağıdır. Bir başka deyişle; enerji depolayan ve gerektiğinde bu kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çeviren cihazlara akü denir. Atık aküler 56

57 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Kurşun-asit bataryalar (aküler) gelişi güzel bertaraf edilememeli, evsel çöplere kesinlikle atılmamalıdır. Atık akümülatörlerin toplandıkları yerden geçici depolama veya bertaraf tesislerine kara yolu ile taşınması, Valilikten taşıma lisansı almış gerçek ve tüzel kişilerce atık türüne göre uygun araçla yapılmalıdır. Atık akümülatör taşıyacak araçların renginin kırmızı olması, araçların üzerinde atık akümülatörlerin toplandığına dair 20 metre uzaktan görülebilecek şekilde Yönetmelikte yer alan amblemin bulunması ayrıca araç kasalarının her iki yüzüne de Atık Akümülatör Taşıma Aracı yazılması zorunludur. 57

58 İnsan ve Çevre Sağlığını Etkileyen Tehlikeli Atıklar Atık akümülatörlerin taşınması 58

59 Tehlikeli Atık Yönetimi Atık yönetimi; atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertaraf ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemlere denir. Tehlikeli atık yönetiminin amacı; bu atıkların insan sağlığına ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesini, depolanmasını, taşınmasını ve benzeri faaliyetlerde bulunulmasını engellemek, çevre ile uyumlu bir şekilde bertarafını sağlamak ve tehlikeli atık üretimini kaynağında en aza indirmektir. 59

60 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Yönetim İlkeleri Her türlü atığın ithali, (Tehlikeli Atıklar ve Kontrolü Yönetmeliği 40 ıncı madde saklı kalmak şartıyla) yasaktır. Atıkların kaynağında en aza indirilmesi esastır. Atık yönetiminin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirleri alır. Atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı atık üreticileri, taşıyıcıları, bertaraf edicileri kusur şartı aranmaksızın sorumludur. 60

61 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Yönetim İlkeleri Atıkların yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar "kirleten öder" prensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Atıkların, Çevre ve Orman Bakanlığından lisans almış bertaraf tesisleri dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır. Atıklar kesinlikle başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz ve seyreltilemez. Atıkların geçici depolanması işleminin atığı üreten tesis içinde yapılması esastır ancak tesis içinde uygun yer bulunamaması durumunda üreticiye ait uygun bir alanda yapılması mümkündür. 61

62 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Yönetim İlkeleri Atıkların yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar "kirleten öder" prensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Atıkların, Çevre ve Orman Bakanlığından lisans almış bertaraf tesisleri dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır. Atıklar kesinlikle başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz ve seyreltilemez. Atıkların geçici depolanması işleminin atığı üreten tesis içinde yapılması esastır ancak tesis içinde uygun yer bulunamaması durumunda üreticiye ait uygun bir alanda yapılması mümkündür. 62

63 Tehlikeli Atık Yönetimi TEHLİKELİ ATIK YÖNETİM PLANLARI ÜRETİCİ TESİS ATIK YÖNETİM PLANI BELEDİYELERE AİT ATIK YÖNETİM PLANI İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜKLERİ ATIK YÖNETİM PLANI 63

64 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Üreticisinin Yükümlülükleri Tehlikeli atık üreticisi atık yönetim planlarını hazırlarken aşağıdaki hususları yerine getirir; Atık üreticileri, üç yıllık atık yönetim planını hazırlayarak valilikten onay alır. Atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde, gerekli tedbirleri alır. Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlar. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda valilikten izin alır. Ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutar. 64

65 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Üreticisinin Yükümlülükleri Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uyar. Atığın niteliğinin belirlenmesi için yapılan harcamaları karşılar. Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak valiliğe gönderir. Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar vuku bulduğunda valiliği bilgilendirmek ve kaza tarihi, kaza yeri, atığın tipi ve miktarı, kaza sebebi, atık bertaraf işlemi ve kaza yerinin rehabilitasyonuna ilişkin bilgileri içeren raporu valiliğe sunar. Atıkları, fabrika sınırları içinde tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerinde yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz emniyetli ve uluslar arası kabul görmüş standartlara uygun konteynerler içinde geçici olarak muhafaza eder. 65

66 Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli Atık Üreticisinin Yükümlülükleri Atıkları bertaraf tesisine gönderilmeden önce gerekli önlemleri alarak fiziksel, kimyasal veya biyolojik işlemlerle zararsız hâle getirir. Atıklarını Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği esaslarına uygun olarak kendi imkânları ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek ve bertaraf işleminin tamamlandığını yetkililere bildirir. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği esaslarına uygun olarak atıkların bertaraf edilmesi amacıyla belediyelerle ya da gerçek ve tüzel kişilerle ortak atık bertaraf tesisleri kurmak ve gerekli harcamalara katkıda bulunur. 66

67 Tehlikeli Atık Yönetimi Belediyelerin Hazırlayacağı Atık Yönetim Planları Belediyelerin hazırlayacağı tehlikeli atık yönetim planları, evlerden kaynaklanan tehlikeli atıkları kapsamakta olup ayrı bir format belirlenmemiştir. Ancak yönetim planları hazırlanırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Evlerden kaynaklanan tehlikeli atıklar kaynağında ayrı mı toplanıyor yoksa ayırma ünitesi mi var? Belirtilmelidir. Bunların hiçbiri yoksa ne planlandığı belirtilmelidir. Amaçlar, hedefler verilmelidir. Ayrı toplanan tehlikeli atıkların adları atık kodları ile birlikte miktarları belirtilmelidir. Nüfusa ve nüfus artış oranına göre 3 yıllık olarak tahmini hazırlanmalıdır. Ayrı toplanan tehlikeli atıklar için geçici depolama veya ara depolama tesisleri var mı yok mu? Bilgi verilmelidir. Geri kazanım veya bertaraf tesislerine gönderilmesi için taşıma planları yer almalıdır. (Haftalık, aylık veya belli bir miktara erişince gönderileceği gibi.) Taşıma için lisanslı araçlar belediyeye mi ait, yoksa lisanslı taşıma firmalarından mı karşılanıyor ya da ne planlanıyor? Belirtilmelidir. Kamuoyunun bilgilendirilmesi için yapılanlar ve yapılacaklar anlatılmalıdır. 67

68 Tehlikeli Atık Yönetimi İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinin Hazırlayacağı İl Yönetim Planları İl yönetim planları, sanayiciden ve belediyelerden gelen atık yönetim planları doğrultusunda il müdürlüklerince değerlendirilerek Çevre ve Orman Bakanlığına gönderilir. Gönderilen il atık yönetim planlarında yer alan bilgilere göre ülke yönetim planı hazırlanacağı için bu bilgiler kısa ve öz olması gerekir. Gönderilecek il yönetim planlarında mutlaka yer alması gereken bilgiler aşağıda sıralanmıştır. İlde bulunan tehlikeli atık üreten tesislerin ad ve adresleri İlde bulunan geri kazanım ve bertaraf tesislerinin ad ve adresleri Hangi türden ne kadar miktarda atık oluşmaktadır? (Atık kodları verilerek) Hangi geri kazanım tesislerine veya bertaraf tesislerine ne miktarda atık gönderilmektedir? Ne kadar atık geri kazanım ve bertaraf için bekletilmektedir? 68

69 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Tehlikeli atıklar, kullanıcılar tarafından kontrol edilemezse bu maddeler, direk ya da dolaylı olarak temasta bulunan canlıların zarar görmesine neden olur. Bu risklerinden dolayı, tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı olarak uygun şekilde toplanıp işlem görmelidir. Birçok tehlikeli atık ya da tehlikeli kimyasal, risklerini azaltacak bazı önlemler alınarak kullanılabilir. Tehlikeli atıkların toplanması, taşınması, nakliyesi, uzaklaştırılması, depolanması ve imhası aşamalarında aşağıdaki hususlara uymak zorunludur; 69

70 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Lavaboya ve kanalizasyona dökülmemeli, evsel atık ile karıştırılmamalı, buharlaşarak atmosfere karışmasına izin verilmemelidir. Atıkların ayrı ayrı işlenmesi daha uygundur. Tehlikeli atık listesinde bulunan bir atığın tehlikeli olmayan bir atık ile karıştırılması durumunda karışım tehlikeli atık olarak değerlendirilir. Atık gazlar, üreticiye geri verilmeli ve atmosfere verilmesi önlenmelidir. Tehlikeli atık taşıyan ve Tehlikeli Atık amblemi bulunan ambalajlar hiçbir zaman evsel atık ile karıştırılmamalıdır. Özel tehlikeli atıklar, her türlü akü, pil, cıva içeren ölçü aletleri, floresan lambalar orijinal kutuları içinde kırılmadan toplanmalıdır. 70

71 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Tehlikeli atıklar değerlendirilirken aşağıdaki metotlar uygulanır: Kaynakta azaltma/önleme: Atıklardan kaçınmanın en iyi yolu, kaynağında üretilmemesi veya en az atık üretilmesidir. Geri dönüşüm: Atıkların tamamının veya içindeki kullanılabilir maddelerin geri kazanımı ya da tekrar kullanılmasıdır ( atık yağ geri kazanımı gibi). Arıtma: Atıklar fiziksel, biyolojik ya da kimyasal arıtma ile atık tehlikesiz veya daha az tehlikeli hâle getirilebilir. Bertaraf: Atık oluşumunun kaçınılmaz olduğu ve yukarıda belirtilen işlemlerin uygulanamadığı durumlarda değerlendirilemeyen atıklar yakma, depolama gibi metotlarla bertaraf edilir. 71

72 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Tehlikeli atıklarla oluşan kirliliğin önlenmesi 72

73 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Tehlikeli Atık Kirliliğinin Azaltılması Çoğu tehlikeli ve zararlı madde problemi, kaynağında azaltma ile önlenebilir. Kaynaklar atıkla mücadeleyi dört R ile tanımlar: Reduction: Atıkların azaltılması Reuse: Atıkların tekrar kullanımı Recovery: Atıkların geri kazanımı Recycle: Atıkların geri dönüşümü 73

74 TEHLİKELİ ATIKLARIN İMHASI VE ISLAHI Atıkları geri kazandırabilmek için şu 4 başlık altında çalışmalar yapılabilir.: Atıkları aynı ürünü elde etmek için kullanmak, Atıkları farklı bir ürünün ham maddesi olarak kullanmak, Kirlilikle mücadele ve atıkların muhtemel tehlikelerini giderme, Enerji dönüşümü, 74

75 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Tehlikeli atıklar için uygulanan tüm bertaraf işlemleri şunlardır. Derine enjeksiyon, Yüzey doldurma, Toprağın altında veya üstünde düzenli depolama, Ara depolama, Geçici depolama, Biyolojik işlemler, Fiziksel-kimyasal işlemler, Yakma, Sürekli depolama, 75

76 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 1. Derine Enjeksiyon Pompalanabilir nitelikteki sıvı atıklar jeolojik ve hidrojeolojik açıdan uygun olan kuyulara, tuz kayaçlarına veya bulunan doğal boşluklara enjeksiyon işlemi ile bertaraf edilebilir. Sıvı atıkların kaya formasyonlarında açılan derin kuyulara verilmesi işlemidir. Uzun yıllardır uygulanan bu yöntemde farklı sonuçlar elde edilmiştir. Kuyuların uygun şekilde yapılmaması durumunda kirleticilerin kuyulardan sızarak yeraltı sularını kirletmesi söz konusudur. Sürekli izlemek gerekir. Bu yöntem ile atığı bertaraf etmek isteyen gerçek veya tüzel kişiler alanın uygunluğunun belirlenmesi veya tespiti amacıyla fizibilite raporu hazırlatıp Çevre ve Orman Bakanlığa sunmak ve izin almakla yükümlüdür. 2. Yüzey Doldurma Sıvı ya da çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere çevre ve insan sağlığına zarar vermeden doldurulması işlemidir. 76

77 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 3. Toprağın Altında veya Üstünde Düzenli Depolama Depolama, en yaygın kullanılan konvansiyonel metottur. Örnek: Belirli uzunluk ve genişlikte bir alan kazılarak taban izolasyonu yapılır (liner ve kil kullanılarak). Tehlikeli atık varilleri yerleştirilir. Hücre dolduktan sonra aynı liner ve kil tabaka ile örtülür. Depolama işlemi sırasında alınan önlemlerin yeterli olduğu veya atığın özelliği sebebi ile depolama işleminde çevrenin olumsuz yönde etkilenmeyeceğinin ispat edilmesi hâllerinde atıklar depolanabilir veya bu amaçla depo tesisi kurulmasına izin verilebilir. Düzenli depo tesislerinin yer seçiminde, seçilecek yerin jeolojik, hidrolojik, geoteknik özellikleri, yer altı su seviyesi ve yer altı suyu akış yönleri, mevcut ve planlanan meskun mahal ile diğer yapılaşmalar, akaryakıt, gaz ve içmekullanma suyu naklinde kullanılan boru hatları, deprem kuşakları ve tektonik koruma bölgeleri ile diğer zemin hareketleri, toprak özellikleri ve kullanım durumu, hâkim rüzgar yönü, trafik durumu dikkate alınır. 77

78 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Düzenli depolama tesisleri 78

79 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Depo tesislerinin en yakın meskûn mahalle mesafesi 1000 metreden, yüzeysel su kaynaklarına kuş uçuşu mesafesi 150 metreden, yer altı su seviyesine mesafesi 2 metreden az olamaz. Depo tesislerinin bulunduğu alanlar en az 50 yıl süre ile iskâna açılamaz ve 20 yıl süre ile denetlenir. Depo tabanı, sızıntı suyunun yer altı suyuna karışmasını önleyecek şekilde ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilen şekilde düzenlenir. Atık deposunda oluşan sızıntı suları, geçirimsiz tabaka üzerine döşenen çift drenaj sistemi ile uzaklaştırılır. Toplanan sızıntı suyu, tarih ve sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde öngörülen deşarj limitlerini sağlayacak şekilde arıtılır. 79

80 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Düzenli depolama sahası ve sahanın hazırlanması 80

81 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Depolama tesisinin işletmesi, bertarafçı tarafından hazırlanan işletme planına göre yürütülür. Atık bertarafçısı, tesisteki her bir ünite için ilgili işletme planını, tesisin işletmeye geçebilmesi için Çevre ve Orman Bakanlığına sunar ve uygun görüldüğü takdirde lisans verilir. İşletme planında aşağıdaki hususlar yer alır: Tesiste işletme planının uygulanmasından sorumlu personelin adı, soyadı, görevi, unvanı, Tesise kabul edilecek atıkların türü ve bertaraf kapasitesi, Atıklara uygulanacak ön işlemler ve bertaraf metotları, Atık taşıyan araçların park edileceği, yükleneceği ve boşaltılacağı sahalar ile ilgili bilgiler, Acil durum planları, ilgili sorumlu personel, Tesisin çalışma saatleri, 81

82 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 4. Tehlikeli Atıkların Ara Depolanması Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan atıkların geri kazanım ve nihai bertaraf tesislerine ulaştırılmadan önceki miktarı yeterli kapasiteye ulaşıncaya kadar güvenli bir şekilde depolanmasıdır. Nihai bertaraf veya geri kazanım için uygun yer bulunamaması durumunda ya da bertaraf/geri kazanım tesislerine ulaştırılmadan önce atık miktarının yeterli kapasiteye ulaşması amacıyla atıklar ara depolarda depolanabilir. Bu depolarda bekleme süresi 1 yılı aşamaz. Ancak bu süre zorunlu hâllerde Çevre ve Orman Bakanlığı izni ile uzatılabilir. Ara depolama tesisleri için Çevre ve Orman Bakanlığından ön lisans ve lisans alınması zorunludur. 82

83 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 5. Tehlikeli Atıkların Geçici Depolanması Atıkların ara depolama, geri kazanım ve nihai bertaraf tesislerine ulaştırılmadan ya da tesiste tekrar kullanmadan önce atık üreticisi tarafından tesis içinde, tesis içinde uygun yer bulunmaması durumunda üreticiye ait uygun bir alanda güvenli bir şekilde depolanmasıdır. Geçici depolamada bulunması gereken başlıca özellikler: Atıklar fabrika sınırları içinde bulunan tesis ve binalardan uzakta olmalı. Beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynerler içinde olmalı. Konteynerlerin üzerinde tehlikeli atık ibaresi, depolanan maddenin miktarı ve depolama tarihi bulunmalı. Konteynerler devamlı kapalı kalmalı. Atıkları kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde depolanmalı. 83

84 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Ayda bin kilograma kadar atık üreten üretici, biriktirilen atık miktarı altı bin kilogramı geçmemek kaydı ile valilikten izin almaksızın atıklarını arazisinde en fazla yüz seksen gün geçici depolayabilir. Bu durumda herhangi bir tehlike hâlinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişiyi görevlendirmekle ve bu kişinin adını, telefonunu valiliğe bildirmekle yükümlüdür. Tehlikeli atık geçici depolama sahası görüntüleri 84

85 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 6. Sürekli Depolama Terk edilmiş kapalı maden ocaklarında atıkların konteynerler içinde depolanması mümkündür. Bu yöntem ile atığı bertaraf etmek isteyen gerçek veya tüzel kişiler ocağın uygunluğunun belirlenmesi veya tespiti amacıyla üniversite, kurum/ kuruluşa fizibilite raporu hazırlatıp Çevre ve Orman Bakanlığına sunmak ve izin almakla yükümlüdür. 7. Biyolojik Arıtma Yöntemleri Organik maddelerin bakteri, mantar ve diğer organizmalar yardımıyla parçalanmasıdır. Biyolojik arıtma yöntemleri, atık sudan, yer altı suyundan, sızıntı suyundan ve kirlenmiş topraktan tehlikeli atıkları uzaklaştırmak için verimli ve etkin, maliyetli proseslerdir. Parçalanma biyotransformasyon veya mineralizasyon ile oluşur. Biyotrasformasyon; büyük organik bileşiklerin daha küçük organik bileşiklere dönüşmesidir. Mineralizasyon ise organik moleküllerin tamamen yıkıma uğrayarak hücre kütlesi, CO2, su ve inorganik artıklara dönüşmesidir. 85

86 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 8. Fiziksel-Kimyasal işlemler Karbon adsorpsiyonu, kimyasal oksidasyon, hava sıyırma, buharla sıyırma, membran prosesleri, toprak buhar ekstraksiyonu, süper kritik akışkanlar ve benzeri yöntemler kullanılır. Fiziksel arıtma yöntemleri: Fiziksel arıtmanın uygulanabilmesi için öncelikle maddenin fiziksel özelliklerinin (katı, sıvı, gaz, sudaki ve organik solventler ile çözünürlüğü, yoğunluğu, kararsızlığı, kaynama noktası, erime noktası vb.) bilinmesi gerekmektedir. Genelde, fiziksel arıtma üniteleri tehlikeli atığın hacim olarak azaltılması amacıyla kullanılır. Bu nedenle fiziksel arıtma prosesinden çıkan atık hâlâ tehlikeli atık içeriyor olabilir. Bu tehlikeli maddeler uygun bir ayırma tekniği ile ayrılır. Kimyasal arıtma yöntemleri: Nötralizasyon, kimyasal çöktürme, yükseltgenme / indirgenme, iyon değişimi, elektroliz, su ile tepkime, kimyasal ayırma ve süzme gibi yöntemler kullanılır. Solidifikasyon/stabilizasyon: Kirletici atıkların fiziksel ve/veya kimyasal sabitleştirme yöntemleri kullanılarak daha az toksin madde içeren bir forma ya da daha iyi işlenebilir bir forma dönüştürülmesi amacıyla kullanılan tekniklerdir. 86

87 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri 9. Yakma Yakma işlemi; Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ (Resmî Gazete : tarih ve sayılı), Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 15 ve 21 inci maddeleri, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin 22 inci maddesi ve Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri doğrultusunda gerçekleştirilir. Yakma sonucu en önemli sorunların başında hava kirlenmesi gelmektedir. Yönetmelikteki ölçüm tekniklerine uygun olarak ve kirleticilerin limit değerleri sağlanması durumunda bu teknik uygulanabilir. Baca gazındaki hava kirletici maddelerin konsantrasyonlarının tayini için yapılan ölçümler bütünü temsil edecek şekilde yapılmalıdır. Tüm kirleticilerin örnekleme ve analiz işlemleri ile otomatik ölçüm sistemlerini kalibre etmek için kullanılan referans ölçme yöntemleri öncelikle CEN (Avrupa Birliği Standartları), bunun mümkün olmaması durumunda diğer uluslararası kabul görmüş standartlar ya da ulusal standartlar doğrultusunda yapılmalıdır. 87

88 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Yakma tesisinin görüntüsü 88

89 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Tehlikeli atık yakma ve enerji üretim tesisi 89

90 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Tehlikeli atık yakma ve enerji üretim tesisi 90

91 ÇEVRE EĞİTİMİ Çevre konusunda duyarlı olmak, çevrenin tahrip edilmeden kullanılabilmesi ve tahrip edilmiş çevrenin yeniden kazanılması için mutlaka her insanda bir çevre bilinci olması gerekir. Bu da çevre eğitimi ile mümkündür. Bu noktada insanların sahip olduğu çevre ile hak ve görevleri konusunda çok büyük bir önemi olan çevre bilincinin ve duyarlılığın oluşturulmasında çevre eğitiminin düzenli, tutarlı ve sürekli bir şekilde yapılmasına ihtiyaç vardır. 91

92 ÇEVRE EĞİTİMİ Çevre eğitimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye duyarlı bireylerin yetiştirilerek bu bireylerde kalıcı davranışların yerleşmesinin sağlanması, doğal, tarihi ve kültürel değerlerin korunması, çevresel faaliyetlere aktif olarak katılımın sağlanması, çevre sorunlarının çözümünde görev alma olarak tanımlanmaktadır Anayasasının 56. maddesinde " Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir, çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir" denilmektedir. Anayasamızda açıkça yer alan bu maddeye istinaden yaşadığımız çevrede, daha güzel bir ortamda yaşama hakkına tüm bireylerin sahip olmasının sağlanması gerekmektedir. 92

93 ÇEVRE EĞİTİMİ Çevre Bilinci nin düşünsel, duygusal ve davranışsal boyutları vardır. Diğer bir deyişle çevre bilinci; çevreyle ilgili kararları, ilkeleri, yorumları içeren düşüncelerden, bu düşüncelerin yaşama aktarılması olan davranışlardan ve bütün bunlarla ilgili olarak çeşitli duygulardan oluşmaktadır. Böylesine kapsamlı bir kavramın gelişimi de kuşkusuz basit bir süreçle oluşmamaktadır. İnsanoğlunun çevresiyle etkileşime girişiyle ivme kazanan bu süreç yaşam boyu devam eder. Çevre bilinci kişilik gelişimine paralel olarak çeşitli etkenlerin karşılıklı etkileşimi ile gelişerek etkilenmektedir. Bu üç boyutun her zaman aynı oranda geliştiğinden söz edilemez. Örneğin çevre ile ilgili bilgisi olup bunu davranışlarına dönüştüremeyen insanlar olduğu gibi, çevrenin kirlenmesinden endişe duyup ama onu koruma yönünde davranışlar sergilemeyenler de olabilmektedir. Çevreyle ilgili olarak, tüm bireylerin hak ve görevleri bakımından çok büyük önemi olan çevre bilincinin ve duyarlılığının geliştirilmesi gerekmektedir. 93