XIV. BÖLÜM LEJYONER HASTALI INA KARfiI MEKAN K TES SATTA ALINAB LECEK ÖNLEMLER

Transkript

1 XIV. BÖLÜM LEJYONER HASTALI INA KARfiI MEKAN K TES SATTA ALINAB LECEK ÖNLEMLER 14.1 LEJYONER HASTALI I G R fi Lejyoner hastal son y llarda daha çok görülür veya bilinir hale gelmifltir. Bu konudaki kay tlar çok sa l kl de ildir. Bu hastal a yakalanm fl kifli say s - n n, kayda geçenin çok üzerinde oldu u bilinmektedir. Hastal k tan nd kça kay tlar daha sa l kl bir hale gelmektedir. Örne in, ngiltere de y lda binin üzerinde hasta, hastane kay tlar nda yer almaktad r. Bu hastal k, Legionella bakterisi (Legionella pneumophilla) taraf ndan oluflturulan ve ölüme yol açabilen ciddi bir zatüre hastal biçimidir. Legionella bakterisi nemli ve sulu ortamda yaflar ve ço al r. En yayg n bulaflma yolu binalardaki s hhi tesisat ve klima tesisat d r. Özellikle oteller, hastaneler, ifl merkezleri ve fabrikalar gibi büyük, bir çok tesisat n birlikte oldu u karmafl k sistemlerde karfl lafl l r. Solunabilen aerosolde (pülverize haldeki su ile hava kar fl m nda), su tanecik büyüklükleri 1 ila 5 mikron çap aral ndad r. Tanecik çap küçüldükçe tehlike riski artar. Çünkü 5 mikron ve alt ndaki su zerrecikleri akci erin en derin noktalar na kadar ulaflabilir ve bunlar tekrar kolayca d flar at lamaz. Öte yandan küçük tanecikler hava ak mlar ile çok uzak mesafelere (so utma kulelerinden 3 km mesafelere kadar) tafl nabilir. Lejyoner hastal n n oluflabilmesi için Legionella bakterisi ile kirlenmifl suyun aerosol halinde solunmas gerekir. Böylece mikrop akci ere ulaflarak hastal oluflturabilir. fiekil LEGIONELLA BAKTER S N N TAfiINMASI VE NSAN VÜCUDUNA GEÇ fi 461

2 Hastal k riski, solunan mikrop say s ile orant l d r. Solunan aerosol ne kadar yo un bir biçimde Legionella bakterisi ile kirlenmiflse ve bu aerosol ne kadar yo un ise, hastal a yakalanma riski de ayn oranda fazlad r. Bir di er önemli risk faktörü de temas süresidir. Dufl yaparken temas süresi dakikalar mertebesindedir. Halbuki bir terapi havuzunda veya jakuzide bu süre daha uzundur. Örne in bir so utma kulesinden kaynaklanarak kirlenmifl bir binada her gün 8-10 saat temas süresi söz konusudur. Hastanelerde veya evlerde karfl lafl lan baz özel durumlarda ise sürekli temas mümkündür. Özetle Lejyoner hastal riski havadaki Legionella bakterisi say s, solunum h z ve solunum süresiyle artmaktad r. Hastal n geçifliyle ilgili flema fiekil 14.1 de görülmektedir. Bu flemada çevresel kaynaktan bafllayarak, klinik duruma ulafl ncaya kadar olan olaylar ve etkiyen faktörler özetlenmifltir. Legionella bakterisi do ada ve su kaynaklar nda bulunmaktad r. fiebeke suyu ne kadar iyi flartland r l rsa flartland r ls n, bu suda hastal k mikrobu bulunabilmektedir. Önemli olan bu yolla binaya ulaflan su içinde, binada bakterinin üreyip ço alabilmesi için uygun ortam n yarat lmamas d r. Hastal n geçiflindeki zincirin en önemli üç halkas ; yani ço alma, yay lma ve geçifl, mekanik tesisatta meydana gelmektedir. Buna göre hastal kla mücadelenin esas alan bina tesisat olmaktad r. Bu üç aflama, iyi mühendislik tasar m, do ru uygulama, iyi bak m ve iflletme ile önlenebilir. Hastal n bulaflabilmesi için mutlaka Legionella bakterisi ile kirlenmifl suyun pülverize hale gelmesi, daha sonra bu mikroplu aerosollerin solunmas gerekmektedir. Buna göre bu hastal kla mücadele için; Tesisatta Legionella bakterisinin üreyebilece i uygun ortam yaratmamak gereklidir. Pülverize su oluflturulmamal ve bu aerosol do rudan veya hava ile insanlara ulaflmamal d r. Üreyebilen bakteriler ise dezenfeksiyon ile yok edilmelidir. Legionella bakterisinin 40 n üzerinde çeflidi bulunmakla birlikte en tehlikelisi ve bizim aç m zdan önemli olan Lejyoner hastal n oluflturan Legionella pneumophilla cinsidir. Sonuç olarak; Legionella bir bakteridir. Suda ve nemli ortamda yaflam n sürdürür. Suyun 5-8,5 ph de erleri yaflam için uygun de erlerdir. 6,9 ph Legionella bakterisinin yaflam için en uygun ortam oluflturur C s cakl k aral yaflam için s n r de erlerdir C h zl ço alma s cakl k aral d r. 37 C su s cakl nda 2 saatte 2 kat ço al r. 48 saat sonunda say sal olarak patlama yaparak, tehdit edici boyuta ulafl r. Pülverize su içinde solunum yolu ile akci erden al n r. Hastal alma riski, solunan mikrop say s ile orant l d r. Kirlenmifl pülverize su ile temas süresinin fazla olmas risk faktörünü art r r. Solunum ile al nmas n takiben 2-10 günlük kuluçka döneminden sonra ço alarak enfeksiyon yapar. Belirtileri; kuru öksürük, solunum s k nt s, halsizlik, bitkinlik, bafl a r s, kas kas lmalar, yüksek atefl vb fleklindedir. nsandan insana geçti ine dair bulgu yoktur. Türkiye de risk, ngiltere den daha fazlad r. S cak iklim riski art r r (Antalya, Adana vb). En etkili savaflma yöntemi, bakterinin ço almas - n n ve yay lmas n n önlenmesidir (hastal n insana geçmesini önlemek için). Hastal a yakalananlarda ölüm oran %15-20 mertebesindedir. Tedavi için makrolid grubu antibiyotikler (Eritromisin vb) kullan l r B REYLER N ETK LENMES Birçok insan Legionella bakterisi alm fl ve ba fl kl k sistemleri sayesinde hastal a yakalanmam fl olabilir. Normal ba fl kl olan insanlar n Legionella bakterisinden etkilenme olas l çok azd r. Lejyoner hastal ndan etkilenmeyi kolaylaflt ran faktörlerden baz lar ; Çocuklar n bu hastal ktan çok az etkilendi i görülmüfltür. Artan yaflla birlikte risk artar. Cinsiyet: Erkekler kad nlara göre 3 kat daha fazla etkilenmeye yatk nd r. Solunumla ilgili olan mevcut hastal klar akci erleri Lejyoner hastal na yatk n yapar. Kanser, fleker ve çeflitli böbrek hastal klar yla alkolizm gibi vücut yap s n etkileyen hastal klar, özellikle de afl r sigara tüketimi gibi akci er fonksiyonlar - n bozan faaliyetler ve ba fl kl k sistemini etkileyen ilaç kullan m hastal a yakalanma riskini artt r r. Ba fl kl k sistemi zay f olan insanlar n bu hastal - a yakalanma olas l daha fazlad r. Bu hastal kla ilgili istatistikler fazla sa l kl de ildir. Örne in ngiltere de y lda yaklafl k kifli Legionella bakterisi yüzünden hastaneye yatmaktad r. Ama bu say çok daha fazla olabilir. Ço u zaman hastal k zatüre olarak kaydedilmektedir. Türkiye de de Lejyoner hastal na rastlanmaktad r. Ancak say konusunda elde sa l kl bir veri bulunmamaktad r. 462

3 TES SATTA LEGIONELLA BAKTER S POTANS YEL OLAN YERLER Legionella bakterisinin büyümesi için: a. S cakl k 20 C nin alt ndaki s cakl klarda üreme miktar önemsizdir. En uygun s cakl k aral C aras d r. En uygun s cakl k ise; 37 C olarak saptanm flt r. 37 C s cakl kta ve uygun ortamda yaklafl k 2 saat içinde iki kat na ç kar. 48 saat içinde de say sal olarak patlama yaparak tehdit edici boyuta ulafl r. 46 C s cakl kta: Üremesi durur. 50 C s cakl kta: Birkaç saat yaflayabilir. 60 C s cakl kta: Ömrü dakikalar mertebesindedir. 70 C s cakl kta: Yaflam flans s f ra yak nd r. b. Suyun ph de eri 6,9 en uygun de erdir. c. Ortamdaki demir oksit büyüme ve ço almay h zland r r. d. Hijyen Kirler ve birikintiler kuluçka için uygun ortam oluflturur. fiekil 14.2 de binalardaki mekanik tesisatta karfl lafl - lan tipik tasar m s cakl klar verilmifltir. Buna göre Legionella bakterisi için en uygun büyüme ortamlar so utma kuleleri, dufllar, terapi havuzlar ve jakuzilerdir. Buralarda biyosidal flartland rma yapmak gere i vard r. Kullanma suyu veya springler gibi servisler ise ancak s cak yaz mevsiminde büyüme için uygun s - cakl k koflullar na ulaflabilirler. Buna göre tesisatta Legionella bakterisi üremesine uygun olan ve Lejyoner hastal n n ç kmas na neden olabilecek sistem ve elemanlar afla da say lm flt r. Bu sistem ve elemanlardan kaynakland belirlenen Lejyoner hastal vakalar mevcuttur. So utma kuleleri Buharlaflmal kondenserler Dufllar Terapi havuzlar, jakuziler Nemlendiriciler (özellikle sulu tip) Süs havuz ve çeflmeleri, f skiyeler Kullanma suyu ve spreyler (özellikle yaz aylar nda) Springler sistemi (yang n söndürme sistemleri) (özellikle s cak iklim bölgelerinde) Bina d fl nda bulunan su depolar (plastik, metal vb) günefl fl ile s nd klar için potansiyel ortam olufltururlar. So utma kuleleri ve buharlaflmal kondenserlerden kaynaklanan aerosollerin uzun mesafelere tafl nabildi i ve hastal a neden olduklar bilinmektedir. Dufl bafll klar ve musluklar da solunabilen aerosoller oluflturmaktad r ve buradan kaynaklanan hastal klar tan mlanm flt r. Is t lm fl havuzlar, terapi havuzlar, hareketlendirilmifl banyo küvetleri de bilinen hastal k kaynaklar d r. Süs havuz ve çeflmeleri f skiyelerini de bu kategoride de erlendirmek mümkündür. Sulu tip nemlendiriciler ciddi risk kayna n oluflturabilir. Kullanma so uk suyu ve yang n söndürme sistemleri ise yaz mevsiminde havalar n s nmas yla birlikte bakteri üremesi için çok uygun ortamlar haline gelir. fiekil D ZAYN SICAKLIKLARI VE R SK OLUfiUMU 463

4 KULLANMA SUYU S STEMLER En iyi korunan içme suyu kaynaklar nda bile küçük miktarlarda mikrobiyolojik hayat formlar bulunabilir. Bu bakteriler flebeke ile evlere tafl n r. Ancak iyi bir flehir flebekesinde bu bakterilerin say s çok azd r ve zararl düzeyde de ildir. Ancak bina tesisat nda uygun koflullar yarat l rsa, bu bakteriler h zla ço al r ve adeta say sal olarak patlama yaparak hayat tehdit eden kirlenmeye yol açabilir. Su tanklar, kullan lmayan boru sistemi parçalar, su filtreleri ve dufl bafll klar bakteri ve virüslerin ço alma yerleridir. Legionella bakterisinin büyümesi için en uygun s cakl k aral C aras d r ve bu s cakl klar genellikle domestik su sistemlerinde söz konusu s cakl klard r. Hatal tasar m, kötü bak m ve iflletme Legionella bakterisi geliflmesi ve ço almas için uygun flartlar yaratabilir. Özellikle suyun durgun kalmas na veya çeperlerde biofilm oluflmas na imkan tan n yorsa, bu potansiyel daha fazla olacakt r. Örne in e er su l ksa ve kullan m kesintili ise, su depolar nda ve borular nda Legionella bakterisi üreyebilir. Evlerdeki su tesisat n n Legionella bakterisi potansiyeli ve Lejyoner hastal ile iliflkisi konusunda ngiltere de bir araflt rma yap lm flt r. Bu araflt rman n sonuçlar na göre, Sigara içenler bu hastal a daha yatk n (veya daha az dirençli) bulunmufltur. Boylerin 60 C ve üstünde set edilmesi halinde araflt rma kapsam ndaki evlerin %62,5 unda hiçbir Legionella bakterisine rastlanmam flt r. Sadece %25 inde pozitif Legionella bakterisi örneklerine rastlanm flt r. S cak su cihazlar nda (boyler) Legionella bakterisi bulundu unda, s cak su musluklar n n ço unda da Legionella bakterisi bulunmufltur. Cihazda Legionella bakterisi yokken musluklarda Legionella bakterisine çok az rastlanm flt r. Evlerde en büyük risk faktörü kapaks z su depolar n n bulunmas halinde geçerlidir. Kirli görünüfllü su içeren depolar veya yüzeyleri kirli görülen depolar daha fazla Legionella bakterisi riski tafl maktad r. E er so uk su sisteminde Legionella bakterisi varsa, kullanma s cak suyu sisteminde daha fazla Legionella bakterisi riski oluflmaktad r. Ancak su s - cakl çok önemli bir parametredir LEGIONELLA BAKTER S DEZENFEKS YON YÖNTEMLER Legionella yeteri kadar oksijen içeren, düflük tuz oranl ve çökelen maddeler içeren, sular tercih eder. Biofilm ve protozoa önemli bir rol oynuyor gözükmektedir. Su tanklar n n özellikle ak fl ve hareket olmayan bölgeleri çok iyi büyüme alanlar oluflturmaktad r. Boru tesisat ndaki lastik parçalar (do al kauçuk) ahflap malzeme, baz plastik cinsleri ve belirli demir veya çinko alafl mlar organizmalar n geliflmesini teflvik etmektedir. Bak r antibakteriyal bir metaldir ve büyüme koflullar na negatif etkisi vard r. Fakat tek bafl na bak r borular Legionella bakterisi dezenfeksiyonu için yeterli de ildir. Legionella bakterisine karfl çeflitli dezenfeksiyon yöntemleri gelifltirilmifltir. Is tma ve y kama (heat and flush), Klorlama, Ozonlama, Yo un ultra viyole fl ile uygulamas ve Anot oksidasyonu vb. Bu yöntemler aras nda s t ve y ka yöntemi en fizibil önlem olarak görülmüfltür. a. Yüksek s cakl kta çal flt rma; Sistem s cakl klar n 60 C ve üzerinde tutarak gerçeklefltirilmektedir. Bu tercih edilen bir yöntemdir. Ancak bu uygulama büyük ve eski tesisatlarda pratik olmamakta ve dufl bafll klar ndaki termostatik olmayan vanalar n de ifltirilmesini zorunlu k lmaktad r. b. Termik dezenfeksiyon metodunda; Sistem s cakl klar 30 dakika boyunca 70 C ya da daha üstüne ç kmakta ve s cak su, tesisattaki tüm aç kl klardan ak t lmaktad r. Herhangi bir Legionella bakterisi salg n n n belirtisi oldu unda su s cakl klar C s cakl klara kadar yükseltilmelidir. Günümüzde bu metod, bir çok kullanma suyu tesisatlar nda bakterileri öldürmek amac ile kullan lmaktad r. Bu bir yok etme prosesidir. Bütün bakterileri öldürmek mümkün de ildir. Önlemlerin tekrar geliflme ve ço almay önlemek üzere devam ettirilmesi gerekir. Tesisatlardaki büyük miktarlarda bio-film, temas süresini artt rmaktad r. S cakl k aral d fl nda bakterinin geliflmesini teflvik eden koflullar tam bilinmemektedir. S cakl n C aras nda olmas büyük bir risk faktörüdür. Özellikle çökelti olan, biofilm olan ve durgun su bulunan boylerler büyük risk tafl r. Optimum Legionella büyüme s cakl 37 C dir. Bu uygulaman n avantaj, fazla bir harcama yap lmamas ve h zl bir flekilde uygulanmas d r. Dezavantaj ise, kaynar su boflalt l rken büyük tesisatlarda koordinasyonun zorlu u ve hastalar n hafllanma riskinin olmas d r. Lejyonella riskinin afl r olmad bölgelerde bu sistem, en ekonomik iflletme flartlar n sa lad için tercih edilmektedir. c. Bak r - gümüfl iyonizasyon sistemi; Bak r - gümüfl elektrotlar n bulundu u bir iyonlaflma odas n n sisteme monte edilmesini gerektirir. Elektrotlara elektrik ak m gönderildi inde pozitif bak r-gümüfl iyonlar sistemdeki suda çözünecektir. Pozitif iyonlar mikroorganizmalara ba lanacak ve onlar n ölmesine neden olacakt r. Bak r - gümüfl iyonlar n n optimum konsantrasyonlar : Bak r için 400 ppb (milyarda bir) ve Gümüfl için 40 ppb (milyarda bir) dir. 464

5 Bu alternatifin avantajlar, ekipman n kolayca monte edilebilmesi, bak m n n kolay olmas ve kal c bir dezenfeksiyon sa lamas d r. Dezavantaj ise, bu yöntemin ilk yat r m maliyeti ve iflletme maliyetidir. Bak r-gümüfl iyonlaflma yöntemi, genelde küçük sistemler için kullan l r. Daha çok ba fl kl n önemli oldu u hasta bak m alanlar nda kullan lan domestik s cak su sistemlerinde kullan lmas tavsiye edilir. Sisteme bak r-gümüfl iyonlar ekleyerek iyonlaflma metoduna bir alternatif teflkil edecek uygulama ise, bak r-gümüfl iyonlar n n direkt olarak bir kimyasal besleme pompas yard m yla sisteme enjekte edilmesidir. Düflük dozajlarda olsa bile bak r n direkt olarak kullan m, düzgün bir flekilde yerlefltirilip korunmad taktirde, çevre yetkililerinde bir tak m flüpheler uyand racakt r. Bu sistemlerin uygulanmas aç s ndan, e itimli ve dikkatli bir personel kadrosu gerekir. d. Domestik s cak su sistemlerinde kullan labilir klordioksit gaz enjeksiyonu; Klordioksit, bio film tabakas içine girer ve bakteriyi büyümeden yerinde öldürür. Bu yöntemin avantajlar : - Uzun süre çözeltide kalmas, - Düflük konsantrasyonlar n yeterli olmas ve - Klor korozyonunun minimize edilmifl olmas d r. Dezavantajlar ; - Ekipman n daha çok, küçük ve orta boyutlu uygulamalara uygun olmas, - Ekipman n pahal olmas ve - Her s cak su sistemi için bir tane klordioksit gaz jeneratörünün gerekli olmas d r. Kullanma yerleri; Daha büyük uygulamalarda birkaç enjektörün kullan labilmesi mümkündür. Klordioksit, ba fl kl n önemli oldu u hasta bak m alanlar için gerekli olan, domestik s cak su sistemlerinde kullan lmas tavsiye edilen bir yöntemdir. Dozaj aral klar 0,3-1 ppm aras nda de iflen halojenlerin (klor, brom, iyot) kullan lmas, suyun ph kontrol edildi i taktirde uygulanabilir bir seçenektir. Suyun ph düfltü ünde halojenin etkisi de düflecektir. Son olarak, önemle üzerinde durulmas gereken bir di- er husus, su kanallar na boflalt lan kanserojen halojenli bileflimlerdir. Suyun klorlanmas yla oluflan TTHM, muhtemel kanser risklerini önleyecektir. Risk küçük derecelerde ise, EPA US su sistemlerindeki TTHM konsantrasyonunu azaltmay denemektedir. Yap lan bir çal flmada Legionella ile kirlenmifl su tesisat n n klorla dezenfeksiyonu üzerinde durulmufltur. ki klorlama standard uygulanm flt r. Her ikisine bafllarken de sistem temizlenmekte, görülür bütün kirler ve birikintiler temizlenmekte ve sistem temiz su ile durulanmaktad r. BS6700 e göre tan mlanan klorlama yöntemi daha etkilidir. Fakat her iki yöntem de tamamen güvenilir de ildir. Her iki yöntem de ilk a zda Legionella konsantrasyonunu düflürmekle birlikte, sürekli bir etki konusunda güvenilir de ildir. Sistem tekrar kirlenebilmektedir. e. UV radyasyon yöntemi: Sistemde bir nokta boyunca akarak yaln zca bakteriyi öldürmede etkili bir yöntemdir. Kullanma yerleri: Yaln zca küçük uygulamalarda ve k sa boru tesisatlar nda etkilidir. Dezavantajlar : Büyük sistemlerde etkisizdir ve sistemin di er bölgelerinde var olan kolonilerin büyümesini engelleyemez. UV nin Legionella bakterisinin tek hücreli kesecikleri üzerindeki etkisi de bilinmemektedir. f. Ozon: Ozon jeneratörünün yak nlar nda bakteriyi öldürmede etkilidir. Avantajlar : Ozonun sistemde çabuk çözünmesi bakteriyi öldürmeye yetecek konsantrasyonlar n elde edilmesini sa lar. Dezavantajlar : - Eski tesisatlarda korozyona neden olabilir. - Büyük sistemlerde etkisiz kalmakta ve kolonilerin oluflmas n engelleyememektedir. - Pahal bir uygulamad r. - Su ar tma maliyetleri %85 azalt l r - Kimyasal depolama ve at klar n depolanmas na gerek kalmayacakt r. Bir baflka avantaj bu uygulamada TTHM nin üretilmemesidir. g. Afl r klorlama: Klor büyümeyi yavafllat r, ancak Legionella bakterisinin klora karfl direnci fazlad r. Dezenfeksiyon için yüksek klor yo unlu u gereklidir. Avantajlar : Bakteriyi öldürmede etkili bir yöntemdir, Dezavantajlar : Bakteriyi öldürmek için yüksek klor konsantrasyonlar gereklidir. Klor kullan lmas sonucu oluflan ürünler, potansiyel kanserojen maddelerdir. Klor, korozifdir ve boru tesisat nda bir hata say labilecek afl nmaya neden olur. Bu nedenle, özellikle bir çok hastane uygulamas nda pek tavsiye edilen bir yöntem de ildir. h. Filtreleme ve yeniden klorlama yöntemi: Yeniden klorlama sistemiyle birleflmesiyle birlikte, 5 mikronluk filtrelerin kullan m n gerektirir. Bu yöntem, sisteme filtrelenmemifl su beslemesi olmas halinde, boru tesisat içerisinde oluflacak yabanc maddeleri filtreleyip sistemi ar nd rmak amac yla kullan lmaktad r. Böylelikle, bio-filmin yay labilece i yerlerde oluflacak çökelti miktar azalt lm fl olacakt r. Tekrar klorlama, bio-film tabakas n n büyümesini engellemek amac yla kullan - lan bir yöntemdir. Klor konsantrasyonlar, fazla klorlaflmay önlemek amac yla kontrol alt nda tutulmal d r.. Filtreleme yöntemine ek olarak haftada iki kere ya da daha temel olarak her gece yar s kimyasal besleme pompas yoluyla dörtlü amonyum biyosid kullan labilir. 465

6 Bu bilefli in, tercihen bakterinin bu bilefli e karfl ba fl kl k kazanmas n engellemek ve bir baflka bilefli in bakterinin geliflimine karfl daha farkl bir yöntemle karfl koymas ad na, farkl bir biyosid ile de ifltirilmesi gerekir. yi bir biocide alternatifi olarak tiokarbonat verilebilir, ancak farkl örnekler de mevcuttur. i. Anot oksidasyonu pazarda göreceli olarak yeni bir önlemdir y l nda Almanya da yok etme ve koruma önlemi olarak kabul edilmifltir. j. Sistemin dezenfeksiyonu iyi bak m ve iflletme olmad sürece güvenilir bir ifllem de ildir SIHH TES SATTA KULLANMA SICAK SUYU VE S RKÜLASYON SICAKLI ININ YÜKSEK SEÇ LMES HAL NDEK SAKINCALAR 60 C s cakl ndaki sirkülasyon sisteminde ve bu s - cakl ktan daha yüksek olan hallerde, baz riskler mevcuttur ve dikkat edilmesi gerekir. a. Bunlardan birisi kireç oluflumudur. Kireçlenme sudaki sertlik derecesinin yan s ra belirgin bir flekilde s cakl ktan da etkilenmektedir. b. Galvaniz kapl çelik malzemede, (örne in galvaniz borular ve galvaniz kapl boylerlerde) s cakl n yükselmesiyle birlikte korozyon riski de artmaktad r. c. Hafife al nmamas gereken bir di er unsur ise, hafllanma tehlikesidir. Burada da özellikle yafll insanlar ile küçük çocuklar büyük bir tehlike alt ndad r. Çünkü bu insanlar genelde çok h zl hareket edemezler. d. S hhi tesisat borular nda s kayb artaca ndan yak t tüketimi de artar S STEMLERDE LEGIONELLA BAKTER S R SK Günefl Enerjisi ile Su Is tma Sistemlerinde Günefl enerjisinden faydalan lan kullanma s cak suyu s tma sistemleri Legionella bakterisi için yüksek kirlenme riski olan sistemlerdir. Y l n büyük k sm nda s cakl klar C aras nda kalmaktad r. Suyu kullan m s ras nda sonradan 60 C ye kadar s t lmas, bakterileri öldürmeyecektir. Çünkü yüksek s cakl kta kalma süresi s t c boylerde dakikalar mertebesindedir. Günefl enerjisi ile su s tma sistemlerine giren suyun do ru ve hijyenik flartlarda depolanmas ve pompalanmas halinde günefl kaynakl sistemler kullan labilir. Enerji politikalar da bu kullan m teflvik etmektedir. Hollanda, Almanya baflta olmak üzere tüm dünyada, s cak su üretiminde güneflten yararlanma çok yayg nd r ve giderek de ço alacakt r S cak Sulu Is tma Sistemlerinde S cak su devrelerinde s t c radyatörlerde buhar ve kondens devrelerinde Legionella bakterisi riski yoktur (s cakl k yüksek ve kapal devre) So utma Kuleleri ve Buharlaflmal Kondenserlerde So utma kulelerini kapal devreli ve aç k devreli olarak ikiye ay rmak mümkündür. a. Kapal devre so utma kuleleri (ve buharlaflmal kondenserler) Kapal devre so utma kulelerinde, fiekil 14.3 te görüldü ü gibi, so utulmak istenen proses ak flkan (çiller devresinde dolaflan su) hava ile do rudan temasta fiekil KAPALI DEVREL SO UTMA KULES VEYA BUHARLAfiMALI KONDENSER 466 fiekil AÇIK DEVREL SO UTMA KULES S STEM

7 de ildir. Su borular n içindedir. Boru d fl nda borular slatan ve hava ile temasta olan sekonder devre suyu, aç k devreli so utma kulelerine göre çok daha az miktardad r. Sekonder devrede d fl borulama genellikle yoktur. Su tamamen cihaz içinde sirküle eder. b. Aç k devre so utma kuleleri fiekil 14.4 te görülen aç k tiplerde ise, so utma suyu tavalardan parçalanarak düfler veya f skiye fleklinde püskürtülür. Do rudan bu suyun üzerinden geçen hava, buharlaflmayla so urken, bir k s m suyu aerosol fleklinde sürükler. Her ne kadar su tutucu perdelerde sürüklenen suyun bir k sm tutulsa da, genellikle 5 mikron alt ndaki su zerrecikleri sürüklenerek etrafa yay l r. Damla tutucu olmadan sürüklenen su, resirküle eden suyun %1 i mertebesindedir. Kaliteli tip so- utma kulelerinde damla tutucularla bu oran %0,1 mertebelerine indirilir. Bu yüzden damla tutucular kulelerin en önemli elemanlar ndan biridir. So utma kulelerinde Legionella bakterisinin ço alaca- yer su haznesi (veya havuzu) olmaktad r. Su haznesinde tipik su s cakl 29 C ile 35 C aras ndad r. Ancak çal flma stratejisi, d fl s cakl k ve sistem s yüküne ba l olarak s cakl klar 21 C alt na inebilir veya 49 C üstüne ç kabilir. Özellikle durma s ras nda (iflyerlerinde hafta sonu ile tatil günleri gibi) ve özellikle yaz aylar nda so utma kulelerinde s cakl k Legionella bakterisinin ço almas için çok uygun de erlere ulaflabilir. Bu haznede biriken yabanc maddeler, tortu ve s geçifl yüzeylerindeki kirler ve birikintiler kuluçka için uygun bir ortam yarat r. Su so utma kuleleri kaynakl çok say da Lejyoner hastal belirlenmifltir. So utma kulelerinde Legionella bakterisi ile mücadelede anahtar tavsiye, sistemin temiz tutulmas ve biyolojik flartland rma yap lmas d r. Bu konuda su flartland rma uzman na dan fl lmas ve onun gözetiminde bir program uygulanmas çok önemlidir. So utma kulelerinin ve buharlaflmal evaporatörlerin yerlefltirmesinde afla daki konulara dikkat edilmelidir: Klima santralleri, taze hava al fl menfezlerinden ve aç labilen pencerelerden mümkün oldu u kadar uza a yerlefltirilmelidirler. So utma kulesinin klima santralinin, d fl hava emifl a zlar ndan ve pencerelerden, lokanta, kafeterya vb insanlar n yo un oldu u yerlerde en az 10 m ve daha uzak olmas, hakim rüzgar yönünde so utma kulesinin daha ileri noktaya montaj ve so utma kulesi drenaj n n hava kesicili (sifonla) drenaja ba lanmas gerekir. So utma kulesinden 3 km uza a kadar Legionella bakterilerinin tafl nabildi i unutulmamal ve kulenin bak m, temizlik ve dezenfeksiyon ifllemleri özenle yap lmal d r. Mutfak egzoz fanlar, bacalar gibi organik madde kaynaklar n n yan na ve yak n na yerlefltirilmemelidir. Hakim rüzgar yönü dikkate al nmal, d flar daki halka aç k alanlar n rüzgar yönünde yerlefltirilmemelidir. So utma kulesi yerleflimi restoran, otel odalar vb yaflam mahallerine çok yak n planlanmamal d r. So utma kulelerinde kullan lan malzeme pürüzlü olmayan, kolay temizlenebilir yüzeyli olmal d r. Metalik olmayan bileflenler örne in contalar vs mikrobiyolojik büyümeye uygun olmamal d r. Ahflap gibi baz do al malzemeler bu aç dan sak ncal d r ve konstrüksiyonda kullan lmas tavsiye edilmez. Cihaz n genel tasar m nda dura- an su bölgelerinden kaç n lmal, teknik elemanlara kolay ulafl m, temizleme, numune alma ve drenaj imkan tan nmal d r. Komponentler kolayca ç kar labilmelidir. So utma kuleleri sistemi temiz tutulmal ve iyi bak m yap lmal d r. Gözle muayene ederek; kir, organik madde, birikinti veya çökelti olmamas na dikkat edilmelidir. Hazne zaman zaman temizlenmelidir. Mekanik filtrasyon tavsiye edilir. Tortu ay r c cihazlar bakteriyle mücadelede önemli katk ya sahiptir. Damla tutucular belirli aral klarla temizlenmeli ve eskiyenler de ifltirilmelidir. Ayn zamanda bir su flartland rma uzman taraf ndan yürütülecek kimyasal flartland rma gerekecektir. Su flartland rma bakteri ço almas n önleyecek katk lar içerdi i gibi; kireçlenmeyi, korozyonu ve çökelmeyi önleyici maddeleri de içerir. So utma kulelerinin durdurulmas ve çal flt r lmas hastal k aç s ndan en kritik ifllemlerden biridir. Üç günden uzun süreli durdurmalarda sistemin (so utma kulesi havuzu, borular, s de ifltirgeçleri vs) tamamen drene edilmesi en uygun yoldur. E er k sa süreli durdurmalarda drenaj pratik de ilse; bu durumda sistem yeniden çal flt r lmadan önce ön flartland rma ile so utma kulesindeki su dezenfekte edilmelidir. Drene edilmifl sistem yeniden çal flt r l rken önce pislikler temizlenir, sistem su doldurulur ve bakteri öldürücü ile ön flartland rma yap l r. Fanlar bundan sonra çal flt r l r. So utma kulelerinin ve buharlaflmal evaporatörlerin konstrüksiyonunda ve iflletiminde ise özetle afla daki konulara dikkat edilmelidir: Damla tutucular bütün çal flma koflullar nda minimum sürüklenmeye imkan verecek flekilde dizayn edilmelidir. Su da t m, su minimum ölçüde pülverize olacak flekilde yap lmal d r. Enjektör prensibi ile çal flan so utma kulelerinin; su yüksek bas nçl pülverize edildi i için dezavantaj ; kule içinde dolgu malzemesi olmad ndan temizlik kolayl için de avantaj vard r. Tepsiler temizlenebilir olmal d r. Havuz direkt günefl fl klar ndan korunmal d r (Az da olsa kule verimini de art r r.). Taze su besleme h zlar ve su hacmi kule üzerine iflaretlenmelidir. Su toplama çukuru; çamuru ay racak biçimde tasarlanmal ve drenaj uygun çapl boru ile en alttan gerçeklefltirilmelidir. 467

8 Bütün drenajlarda haval klar ve süzgeçler bulunmal d r. Su flartland rma program bütün yönleri ile düflünülmeli ve su kalitesi sürekli kaydedilmelidir. Yedek pompalar normal çal flmada izole edilmeli ve zaman zaman y kanmal d r. Filtre düzenlemesi su flartland rma ile koordineli bir biçimde gerçeklefltirilmelidir. flletim ve bak m üreticinin öngördü ü biçimde sürdürülmelidir SO UTMA KULELER NDE OPERASYON VE BAKIM Sistemi operasyona alacak olan elemanlar, so utma kuleleriyle ilgili olarak e itilmifl olmal ve bu tarz bir sistemi çal flt rmaya yatk n olmal d rlar. Sistem iflletimi s ras nda meydana ç kacak kritik de erler kaydedilmelidirler. Prosedürler normal kontrol parametrelerini ve s n rlar n belirlemelidir. Çal flanlar normal flartlar d fl nda çal flma durumlar ndan haberdar olmal d r ve su kalitesi üzerinde belli aral klarla testler yap lmal d r. Bu kontrollerin aras ndaki süre bir ay geçmemelidir ve hastane gibi bakterilere duyarl ortamlarda bu süre daha da k sa tutulmal d r. Bu durumlarda kullan lan mikrobiyolojik slaytlar faydal olsa da bunlar sadece kulenin bak m kalitesiyle ilgili bilgi verir ve su içindeki Legionella bakterisiyle do rudan alakas yoktur. Suyun elektrik iletimindeki de ifliminin belirlenmesi ise, su içindeki çözünmüfl madde miktar ndaki de iflimin ölçümünde bir yol olarak kullan labilir Bak m Basit fakat ayr nt l haz rlanm fl bir bak m flartnamesi bu tesisatlar için çok önemlidir. Bu flartnamelerde bak m aral klar, kontrol prosedürleri ve temizli in hangi yöntemlerle yap laca aç kça belirtilmelidir. Üreticinin iste i standart bak m d fl nda sistemin genel çal flmas da incelenmelidir. Otomatik kontrol ünitesinin tüm k s mlar test edilmelidir. Kondaktivite kontrol cihaz e er monte edilmiflse kalibre edilmelidir. Bu cihaz, su içinde çözünmüfl madde miktar n n de iflimini belirlenmesinden dolay çok önemlidir. Püskürtme sisteminin ve su da t m sistem kontrolünde görsel bak m yap labilir. Bu anda malzemelerin iyi durumda olup olmad ve kötüye gidip gitmedi i kontrol edilebilir. Bu sürüklenme önleyici elemanlar için de ayn flekilde önemlidir. Lejyoner hastal salg n, genelde kulelerin uzun süreli durmas ndan sonra devreye al nmas yla ortaya ç - kar. Bütün so utma kuleleri senede en az bir kere tamamen temizlenmelidir. Bu hastaneler için DHS standartlar na göre senede iki keredir. Sistemde yap lan kontrolün periyoduna, ola an kontrollerin sonucunda karar verilmelidir. E er sistem sadece yaz mevsiminde kullan l yorsa, kuleyi sistem devre d fl kald ilk anda temizlemek en do rusudur. Sistemi yaz n devreye almadan önce de dezenfekte edip kontrol etmek de gereklidir. Suda, sistemin temizlenmesinden önce temizli i yapacak kiflileri korumak amac yla, 5 ppm derifliklik olacak flekilde klorlama yapmak gereklidir. Sudaki serbest klor miktar n belirlemek için en basit ve h zl yöntem Palin - PPD metodudur. Bu kalorometrik bir yöntemdir ve örnek al nan suya bir tak m kimyasal tabletler eklenerek suyun sonuç rengine bak l r. Klorlama ifllemi iki basamak halinde yap lmal d r. lk basamak sistem suyundaki serbest klor miktar n belirlemektedir. Klor organik bilefliklerle çok çabuk reaksiyona girdi inden dolay muhtemelen teorik olarak hesaplanan miktardan fazlas gerekecektir. kinci olarak da klorun veriminin ph 7 nin üzerindeki de erlerde h zla düfltü ü unutulmamal d r. Klordan en yüksek verimi alabilmek için ph de erini 7 nin üzerine ç karmayan maksimum dozaj vermek gerekir. Temizleme operasyonu klorlanm fl suyun sistemden at lmas yla sona erer. Bak m, ayr ca sürüklenme önleyiciler ve dolgu malzemesinin temizlenmesini içerir. Ayr ca bu ifllem s ras nda hasar gören parçalar da de ifltirilmelidir. Havuz, tamamen boflalt l p temizlenmeli, tüm organik maddeler ve tortulardan ar nd r lmal d r. Sistemdeki tüm süzgeçler, emme taraf da dahil olmak üzere temizlenmelidir. Sistem k fl döneminde devreden ç kar l rken, sisteme inhibitör ve antifriz eklenmelidir. Sistem tekrar devreye al nmadan önce tüm su ak t lmal, bas nçl su ile temizlenmeli ve taze suyla doldurulmal d r. Ve 15 ppm miktar nda klorla en az iki saat reaksiyona sokulmal d r. E er 5 ppm klor kullan lacaksa bu süre 6 saate ç kar lmal d r. Burada önemli olan önerilen konsantrasyonla uygun kontak zaman n bulmakt r. Bütün sene kullan lan kuleler içinse; sistem temizlenip taze suyla doldurulduktan sonra 15 ppm konsantrasyonunda tutulmal ve ph 7 yi geçmeyecek flekilde ayarlanmal d r. fllemden geçirilen su, kule de dahil olmak üzere tüm sistemde en az iki saat sirküle edilmelidir. Bu s rada efektif klor konsantrasyonu da sa lanmal d r. Klorlu su sonra boflalt lmal ve sistem taze suyla doldurulmal d r ve standart kimyasal su temizleme ifllemlerine devam edilmelidir. ç bak m ve temizleme için normal koruyucu k yafet yeterlidir. Bas nçl temizleme aerosol olufluma neden oldu u için tavsiye edilmez. E er tesisatta buna gerek duyulursa özel k yafet giyilmeli ve art bas nç maskesi bulundurulmal d r. 468

9 Acil Dezenfeksiyon Prosedürü 1- E er mümkünse so utma kulesi üzerindeki s yükü kald r lmal d r. 2- So utma ekipman yla ilgili fanlar kapat lmal d r. 3- Sistem durdurulmal ve tamamlama suyu vanalar aç k ve çal fl r olmal d r. 4- Temizleme prosedürü sona erene kadar binan n hava emifl menfezleri kapat lmal d r. 5- Resirküle su pompalar n n çal flt r lmas na devam edilmelidir ppm serbest halojen kalmas n sa lamak için yeterli biyosid eklenmelidir. 7- Yeterli miktarda köpük önleyici ya da biodispersan eklenmelidir saat boyunca 10 ppm lik serbest halojen kalmas sa lanmal d r. Bu 10 ppm in korunmas için daha fazla biyosid ortama eklenebilir. 9- Sistem ph ölçülmelidir. Yüksek ph de erlerinde halojen dezenfeksiyon h z yavafllad için ortama asit ilave edilebilir ya da devir azalt labilir. Böylece ph de eri klor bazl biosidler için 8 ya da brom bazl biosidler için 8,5 in alt nda tutulabilir. 10-Sistemin drenaj gidere yap lmal d r. E er drenaj izin al narak bir yüzey suyuna yap lacaksa dehalojenizasyona ihtiyaç duyulacakt r. 11-Sistem tekrar doldurulmal ve 1 den 10 a kadar olan ifllemler tekrar edilmelidir D REKT BUHARLAfiMALI HAVA SO UTUCULAR (Evaporatif So utucular) Direkt buharlaflmal so utucular, su ile do rudan temasla havay nemlendirir ve ayn zamanda so uturlar. Bu cihazlar mekanik so utma yapmad klar ndan endüstriyel ve tar msal (hayvan bar naklar gibi) so utma alan nda ve kuru d fl iklime sahip bölgelerde konfor iklimlendirmesinde kullan lan ekonomik cihazlard r. Bu cihazlarda hava ya (bir örne i fiekil 14.5 te görülen) slat lm fl yataklar üzerinden geçerken nemlendirilir, veya hava üzerine (fiekil 14.6 da görüldü ü gibi) do rudan su püskürtülerek nemlendirilir. Bu s rada hava ideal durumda yafl termometre s cakl na kadar so utulabilir. Her iki halde de kullan lan su resirküle edilebilece i gibi, tek geçiflli de olabilir. Kullan lan sudaki kirlenme oran blöf ifllemine ve taze suyun kalitesine ba l d r. fiekil YIKAMALI NEMLEND R C fiekil EVAPORAT F SO UTUCULAR 469

10 Havan n slak yataklardan geçirilerek nemlendirilmesinde gözenekli malzemeden yap lm fl yataklar kullan l r. Genifl temas yüzeylerinde havaya buharlaflma suretiyle nem geçifli olur ve bu ifllem s ras nda suyun yüzeyden koparak su zerrecikleri halinde havayla sürüklenmesi söz konusu olmaz. Bu nedenle bu tip cihazlarda damla tutuculara da gerek yoktur. Bu cihazlar ifllem koflullar na göre zaman zaman kapatmak gerekebilmektedir. Sistemin çal flt r lmad koflullarda tamamen drene edilip, kurutulmas flartt r. Bunun da ötesinde sürekli çal flma periyotlar nda resirküle eden sistemlerde yeterli düzeyde blöf yap lmal d r. Yüksek orandaki blöf, yabanc maddelerin, kirleticilerin ve bakterilerin birikmesini ve ço almas n s n rlar veya engeller. Bu flartlarda Legionella bakterisi geliflmesi çok nadirdir. Öte yandan bu cihazlarda yatak s cakl yafl termometre s cakl düzeyindedir ki bu de er genellikle 25 C de erini aflmaz. Yani s - cakl k, bakteri geliflmesi için uygun s n rlar n alt ndad r. Bu nedenlerle bu cihazlardan kaynaklanan Lejyoner hastal literatürde belirlenmemifltir. Bu sistemlerde iyi bak m ve sürekli temizlik ve gözetim esast r. Filtreler gerekti i gibi temizlenmelidir. Bütün su devresi ayda bir y kanmal d r. Islak yatakl, direkt buharlaflmal so utucularda çal flmaya belirli süreler ara verildi inde yatak malzemesi kuru tutulmal d r. Bunun için büyük sistemlerde su kesilip fan çal flt r larak kuruma sa lanabilir. Sistem bundan sonra kapat l r. Suyun resirküle etti i sistemlerde rezervuarda biriken suda yap lan blöf ifllemi tuz konsantrasyonunu düflürdü- ü gibi bakteri konsantrasyonunu da düflüren bir ifllemdir. Ayr ca rezervuarda kimyasal flartland rma yap lmal d r. Suyun durgun kalmamas na dikkat edilmelidir NEMLEND R C LER Y kamal nemlendiriciler, atomizörlü nemlendiriciler ve buharl nemlendiriciler ortam havas n n veya klima santralindeki flartland r lm fl havan n nemlendirilmesinde kullan l r. Y kamal nemlendiriciler günümüzde hijyen nedeniyle art k terk edilmektedir. Bu amaçla daha çok suyun resirküle edilmedi i ve sadece gerekli nem ihtiyac kadar suyun sis biçiminde havaya verildi i nemlendiricilerle, buharl nemlendiriciler kullan lmaktad r. Atomizörlerde ve y kamal nemlendiricilerde su s cakl yafl termometre s cakl nda olup, genellikle 25 C alt ndad r. Sis fleklinde atomizörlü nemlendiricilerde cihaz ç k fl nda su zerresi bulunmaz. Bütün su buharlafl r. Buharl nemlendiricilerde zaten su söz konusu de ildir. Burada kullan lan buhar s cakl yüksektir. Buharl nemlendiricilerde hiç bir hastal k riski yoktur. Atomizörlü nemlendiricilerde resirküle su kullan lmamal d r. Nemlendirici kullan lan klima tesisatlar nda özellikle hava kanallar n temizli ine dikkat edilmelidir. Hava kanallar nda yo uflma olabilir. Bununla ilgili önlem al nmal d r. yi s yal t m yap lmal d r. Hava kanallar n n temizlenebilecek flekilde planlanmal ve yap lmal d r. Hava kanallar belirli periyotlarda temizlenmelidir. Klima santrallerinin filtreleri kaliteli yap lmal ve periyodik bak m yap lmal d r. Bütün bu sistemlerde de iyi bak m ve sürekli temizlik ve gözetim esast r. Filtreler gerekti i gibi temizlenmelidir. Bütün su devresi ayda bir y kanmal d r. Bu cihazlar n yerlefltirilmesinde, bacalardan, mutfak egzozlar ndan ve di er organik kirletici kaynaklardan uzakta yerleflim yapmaya dikkat edilmelidir KL MA SANTRALLER VE FAN COILLER Bu cihazlar Lejyoner hastal kayna olarak görülmemektedir. Ancak bu cihazlar n bak mlar n n iyi yap lmas ve iyi iflletilmesi esast r. Öncelikle bu cihazlardaki yo uflma tavalar n n e imleri drenaj yönünde olmal ve drenaj alt noktadan yap lmal d r. Tavalarda su birikmemelidir. Hastane gibi hassas binalarda drenaj hatlar nda cam gözetleyiciler konulabilir. Klima santrallerinde sulu nemlendiriciler yerine, buharl nemlendiriciler kullan lmas tercih edilmelidir. Nemlendirici olarak, su hacmi olmayan direkt havaya sis biçiminde nemlendirme yapan nemlendirici tipleri alternatif olabilse de, buharl nemlendiriciler riski s f - ra indirdi i için tercih edilmelidir. Cihaz filtrelerinin bak m gere ine göre yap lmal d r LEJYONER HASTALI INA KARfiI MEKAN K TES SATTA ALINAB LECEK ÖNLEMLER Lejyoner hastal na karfl farkl aflamalarda al nabilecek önlemler gruplanabilir. Bu gruplar ; a. Proje, b. Malzeme seçimi, c. Uygulama, d. flletme ve bak m e. Dezenfeksiyon olarak ifade etmek mümkündür. Bina tesisat nda Lejyoner hastal kaynaklar olarak dört ana sistemde al nabilecek önlemler yukar daki bafll klar alt nda toplanm flt r Kullanma Suyu Tesisat Kullanma suyu tesisat s cak ve so uk kullanma suyu tesisatlar olarak ele al nabilir. Burada esas riskli olan kullanma s cak suyu tesisat d r. Bu tesisatta al nabilecek önlemler: a. Proje Yüksek riskli yerlerde so uk su 20 C alt nda depolanmal ve da t lmal d r. Depo ve boru çeperlerinde biofilm oluflmas na imkan tan nmamal d r. 470

11 Yang n suyu ayr depoda depoland nda hareketsiz kalacakt r. Bu durumda bakteri üremesine uygun bir ortam oluflur. Kullanma ve yang n suyu ayn depoda depoland nda, yang n suyu alt seviyeden, kullan m suyu üst seviyeden al n rsa; ayn depo içindeki durgun yang n suyu hastal n üremesi için uygun bir ortam oluflturur. Su depolar : - Toprak alt nda yap lmal, s cak kazan dairesine yak n olmamal d r (Kazan daireleri s cak ise s yal - t mlar kötü yap lm fl, enerji kaybediliyor demektir.). - Çökelme için alttan belirli bir mesafe b rak lmal ve en alt kotundan boflaltma - temizleme imkan sa lanmal, - Kullanma suyu ve yang n suyu, su deposunun alt kotundan al nmal (Boflaltma nozulunun üstünden), - Yang n suyu emifl borusu üzerine ayr ca çek valf monte edilmeli, - Kullanma suyu alt seviyesinin kontrolü için, uygun yüksekli e seviye kontrol cihaz monte edilmelidir. Seviye kontrol cihaz alarm verebilir veya ayr ca kullanma suyu hidroforu emifline monte edilebilecek on-off vanay kapatabilir. Not: NFPA standartlar seviye kontrol alarm veya otomatik vana kullanarak alt seviyeden kullanma suyu hidroforuna ba lant yap lmas na izin vermemektedir. Bu durumda su deposu alt seviyelerinde kalan yang n suyu rezervi günde en az iki defa sirküle edecek flekilde depo içi sirkülasyon pompas kullan labilir. Ancak bizim önerimiz, kaliteli bir otomatik kontrol sistemi kullan lmas, iflletme ve bak m n iyi yap lmas kayd ile ayn depodan alt ortak ç k fl (yukar da bahsedildi i flekilde) al nmas n n daha kullan fll, daha sa l kl ve ekonomik olaca fleklindedir. Su deposunun iç yüzeyinin derzsiz havuz serami i (veya benzeri pürüzsüz malzeme) ile kaplanmas önerilmelidir. Enerjinin verimli kullan lmas ve tesisatlarda hijyen flartlar n n sa lanabilmesi için s cak kullan m suyu depolama s cakl 45 C de tutulmal - d r. Bunu sa laman n yolu termik dezenfeksiyondur. Termik dezenfeksiyon ise periyodik olarak (örne in haftada bir kere) otomatik olarak yap lmal, s cakl k C ye ç kar lmal d r (Tablo 14.7). Tablo KULLANIM SUYU TES SATLARINDA LEJYONER HASTALI ININ KONTROLÜ Ç N ÇEfi TL ORGAN ZASYONLARIN VE AJANSLARIN YAYINLADI I SICAKLIKLAR 471

12 Geliflmifl ve kaliteli kazan - boyler sistemlerinde bu program bulunmaktad r. Haftada bir, ayarlanan saatte (Örn ) boyler su s cakl 1 saat süre ile 70 C (65-75 C seçim yap labilir) de erine yükseltilerek termik dezenfeksiyon mükemmel flekilde yap l r. Termal flok y kama süresi en az 30 dakika olmal d r. Termik dezenfeksiyon s ras nda suyun sirküle edilerek bütün borular n dezenfekte edilmesi gereklidir. Termik dezenfeksiyon yap lamayan yerlerde, s cak su 60 C üstünde depolanmal ve sirkülasyon dönüflü 51 C alt na düflmemelidir. Bu durumda, hafllanmay engellemek için musluklarda termostatik kar flt rma vanalar kullan lmas önerilmektedir. Sistemde su s cakl n n mümkün oldu u kadar C aras nda olmamas na özen gösterilmelidir. Sistemde suyun durgun kalmas na imkan vermeyecek bir tasar m gerçeklefltirilmelidir. Su borular mümkün oldu u kadar s cak bölgelerden geçirilmemelidir. Miks batarya kullanmaktan kaç nmal d r. Bu bataryalarda s cak ve so uk su birbirine kar flmakta ve s cak su so uk su hatt na kaçabilmektedir. Miks batarya kullan ld nda daire girifllerinde her iki hatta da çek vana kullan lmal d r. b. Malzeme Seçimi Boru tesisat ndaki lastik parçalar (do al kauçuk), ahflap malzeme, baz plastik cinsleri ve belirli demir veya çinko alafl mlar organizmalar n geliflmesini teflvik etmektedir. Kullan m ndan olabildi ince kaç n lmal d r. Bak r antibakteriyal bir metaldir ve büyüme koflullar na negatif etkisi vard r (S hhi tesisat borular n bak r yapmak az da olsa avantajl d r.). Boyler iç yüzeyleri kir tutmayan ve temizlenebilen bir malzemeyle kapl olmal d r. Cam bilinen en hijyenik malzemedir. Ortamdaki demir oksit büyüme ve ço almay h zland r r. Yüzeyde oluflan kir ve birikintiler kuluçka için uygun ortam oluflturur. Siyah saçtan su deposu yerine; betonarme içi derzsiz havuz serami i kapl su deposu yapmak daha do rudur. Paslanmaz çelik boylerlerde, suyun içindeki klor s n nca ayr flt için, paslanmaz yüzeyde agresif etki yapabilir. Hidrofor bas nç depolar ve boyler genleflme depolar, içerisindeki su sirküle eden hijyen flartlar n sa layan tip seçilmelidir. çme suyu tesisat nda da hijyen flartlar n sa layan ve içindeki suyu sirküle eden bas nç kaplar kullan lmal d r. Dufl bataryalar ve dufl bafll klar, kullan m bitti- inde içinde su kalmayacak flekilde boflaltma yapan tipte seçilmelidir. c. Uygulama Su depolar s k kapanan kapakl olmal d r. Mümkün oldu unca temiz bir mahalde ve yerden yükseltilmifl olarak bulunmal d rlar. Depo içindeki su günde en az 1-2 kez sirküle ettirilmelidir. D flar daki su depolar direkt günefl fl nlar na karfl korunmal ve reflektif boya ile boyanmal d r. Bodrumdaki tanklar n iyi havaland r lan bir bölgede olmas na gayret edilmelidir. Su depolar n n toprak alt nda veya bodrum katta yap lmas, içerisinin havuz serami i ile derzsiz kaplanmas tavsiye edilir. Kaplama temizli i de kolaylaflt r r. Su depolar n n alt ndaki tortu al nmal ve depo yüzeyleri belirli periyotlarda temizlenmelidir. ki birleflik su deposu varsa, boru sisteminin simetrik olmas na ve ayn oranda dolup, boflalmalar na dikkat edilmelidir. Tanklardan birinin daha az çal flmas ve durgun kalmas en tehlikeli durumlardan biridir. Toprak alt ndan geçen temiz su ve yang n borular yüzeye yak n olmamal d r. Bu borular toprak üst kotunun en az 70 cm veya daha alt na döflenmelidir. Yedek pompalar ve hidroforlar haftada bir de ifltirilerek çal flt r lmal d r. Boyler içinde termik dezenfeksiyon tam yap lmas için s t c serpantin, boyler alt yüzeyine en yak n olacak flekilde monte edilmifl (veya buna göre dizayn edilmifl) olmal d r. So uk su girifli de alttan oldu u için yüksek s cakl n sa lanabilmesi için bu bölüm kritik bölge olmamal d r. Boyler deposunun tamamen boflalt labilme ve temizlenebilme imkan olmal d r. Boylerlerde s t c serpantin mümkün oldu u kadar alt seviyede bulunmal böylece suyun hareketi sa lanmal d r. Boyler tesisatlar nda içinde suyun hareketli tutularak sürekli i de iflti i hijyenik genleflme depolar kullan lmal d r (fiekil 14.8). Hidrofor tesisat nda da içinde suyun hareketli kald hijyenik kapal genleflme depolar kullan lmal d r (fiekil 14.9). Boru tesisat nda çal flmayan ölü uçlar bulunmamal d r. Hem so uk su, hem de s cak su borular izole edilmelidir. Yo uflman n önlenmesi korozyon riskini azalt r, boru ömrünü art r r. Ayr ca s kayb da azal r. Bu borulardan birbirine s geçifl imkan olmamal - d r. Duvar içinden geçen s cak ve so uk su borular aras nda yaklafl k 300 mm mesafe olmal d r. E er sistemde plastik boru kullan lm fl ise, bu borular n deforme olmamas na dikkat edilmelidir. Plastik boru hijyen, uzama vb sorunlara neden olabilece inden dikkatli olunmal d r. Süzgeçler (dufl bataryalar ) kolayca temizlenebilecek flekilde olmal d r. 472

13 fiekil KULLANMA SUYU GENLEfiME KABI ( çinde suyu sirküle eden tip) LE BOYLER BA LANTI fiemasi fiekil H JYEN K GENLEfiME KABI ( çinde suyu sirküle eden tip) LE H DROFOR BA LANTI fiemasi 473

14 Kullanma suyu ve yang n için ortak su deposu seçilir. Su seviyesi, yang n için b rak lmas gereken seviyeye indi inde otomatik seviye alarm devreye girer (fiekil 14.10). d. flletme ve Bak m Kullanma s cak suyu sirkülasyonu son kullan m yerlerinin tamam na ulaflam yorsa; borularda su ak t larak en az 5 dakika y kama yap lmal d r. Bu ifllemin gece yar s (veya hafta sonunda insanlar n en az oldu u saatlerde veya kullan m yokken) yap lmas tavsiye edilmektedir. Su depolar en az y lda bir kez temizlenip, y kanmal d r. Su depolar ndaki kirler ve birikintiler kuluçka için uygun ortam oluflturur. Hijyen flartlar - n n sa lanmas ve temizlik çok önemlidir. Yedek pompalar sürekli at l b rak lmamal, belirli bir program içerisinde (örne in haftada bir) yedek pompalar s rayla de iflmeli ve bütün pompalar n böylece çal flmas sa lanmal d r. Kesintili çal flmadan mümkün oldu unca kaç n lmal ve tesisatta suyun hareketsiz kald yerler bulunmamal d r. Yüksek riskli yerlerde ayda bir dufl bafll klar ve musluk kafalar n n ç kart larak klor çözeltisinde dezenfekte edilmesi önerilir. Çok zor olan bu ifllem yerine, dufl bataryalar ve dufl bafll klar, kullan m bitince içinde su kalmayan tipte seçilebilir. Tamiratlardan sonra su yeniden verilirken sistem tamamen y kanmal d r. Tatil dönüfllerinde uzun süre kullan lmayan tesisatta su bir müddet ak t larak y kama yap lmal d r. Bahçe sulama hortumlar n n içinde, sulamadan sonra su b rak lmamal d r. Bunun için hortumun muslu a ba l oldu u rakoru gevfletmek (veya ç - kartmak) ve sonra suyu boflaltmak gerekir. Elektrikli ve gazl termosifonlar hafta sonu evlerinde (özellikle yaz aylar nda) potansiyel kaynak oluflturmaktad r. hafta sonu evine gidildi inde (riskli bölgelerde) termostat 60 C s cakl a ayarlanmal, bu s cakl kta yaklafl k 2 saat kald ktan sonra borulardaki su boflalt lmal ve s cak su yeterince ak t ld ktan sonra musluklar kapat l p, bir saat sonra dufl al nmal d r. e. Dezenfeksiyon En iyi koruyucu önlem periyodik olarak sistemi çok yüksek s cakl ktaki su ile temizlemektir. Legionella bakterisi nüfusunun %90 60 C de 25 dakikada ölmektedir. 70 C de 10 dakika içinde %90 ölmektedir. Bu bir yok etme prosesidir. Bütün bakterileri öldürmek mümkün de ildir. Önlemlerin tekrar geliflme ve ço almay önlemek üzere devam ettirilmesi gerekir. Termik dezenfeksiyon ifllemi konutlarda ve otellerde gece yar s veya iflyerlerinde hafta sonunda insanlar n en az oldu u zamanlarda ve kullan m yokken (ya da en az oldu u zaman) yap lmas uygundur. Otellerde termik dezenfeksiyonun yap ld gün ve saat, müflterilere verilen genel k lavuzun içinde belirtilmeli ve bu saatlerde banyo yap lmamas önerilmelidir. fiekil SU DEPOSU KULLANIMI 474

15 Termik dezenfeksiyon yap lam yorsa flok klorlama ile dezenfeksiyon yap labilir. Klor büyümeyi yavafllat r, ancak Legionella bakterisinin klora karfl direnci fazlad r. Dezenfeksiyon için yüksek klor yo unlu u gereklidir (Bu çok zor ve konforlu olmayan bir yöntem. Termik dezenfeksiyon mutlaka yap lmal d r.). Büyük depolarda su birkaç gün mertebesinde kalabiliyor ise, özel olarak klorlama yap lmas nda yarar vard r. Legionella bakterisinin ço almas n (en az ndan) önler. Anot oksidasyonu pazarda göreceli olarak yeni bir önlemdir y l nda Almanya da yok etme ve koruma önlemi olarak kabul edilmifltir So utma Kuleleri ve Buharlaflmal Kondenserler Kapal devre so utma kuleleri ve buharlaflmal kondenserler benzer cihazlard r ve ayn grupta ele al nmaktad r. Bunlarda so utulmak istenen proses ak flkan hava ile do rudan temasta de ildir. Hava ile temasta olan sekonder devre suyudur. Aç k devre so utma kulelerinde ise, proseste kullan lan su do rudan havayla temastad r. Bu su tavalardan parçalanarak düfler veya f skiye fleklinde püskürtülür. Bu tesisatta al nabilecek önlemler: a. Proje Bu cihazlar taze hava al fl menfezlerinden ve aç labilen pencerelerden mümkün oldu u kadar uza a yerlefltirilmelidirler. So utma kulesinin klima santrallerinin d fl hava emifl a zlar ndan ve pencerelerden, lokanta, kafeterya vb insanlar n yo un oldu u yerlerde en az 10 m ve daha uzak olmas hakim rüzgar yönünde so- utma kulesinin daha ileri noktaya montaj ve so- utma kulesi drenaj n n hava kesicili (sifonla) drenaja ba lanmas gerekir. Mutfak egzoz fanlar, bacalar, gibi organik madde kaynaklar n n yan na yerlefltirilmemelidir. Hakim rüzgar yönü dikkate al nmal ve d flar daki halka aç k alanlar n rüzgar yönünde önüne kule yerlefltirilmemelidir. So utma kulesinden 3 km uza a kadar Legionella bakterilerisinin tafl nabildi- i unutulmamal ve kulenin bak m, temizlik ve dezenfeksiyon ifllemleri özenle yap lmal d r. So utma kulesi yerleflimi restoran, otel odalar vb yaflam mahallerine çok yak n planlanmamal d r. So utma kulelerinde Legionella bakterisinin ço alaca yer su haznesi (veya havuzu) olmaktad r. Bu haznede biriken yabanc maddeler, tortu ve s geçifl yüzeylerindeki kirler ve birikintiler kuluçka için uygun bir ortam yarat r. Su haznesinin tasar - m büyük önem tafl maktad r. Su haznesinde su durgun kalmamal d r. So utma kulesi ile kondenser pompalar aras na sudaki tortuyu ve küçük partikülleri alan tortu ay - r c lar n n (Is san Spirovent tortu ay r c ) monte edilmesi, Legionella bakterisi için uygun kuluçka ortam oluflmas n önlemeye yard mc olacakt r. Özet olarak s cakl k seçimi, sirkülasyon, organik at klar n sulu sistemden uzak tutulmas, damla tutucular n en verimli flekilde yerlefltirilmifl olmas, uzun ölü hatlardan kaç nma projede dikkat edilecek noktalard r. Cihaz n genel tasar m nda elemanlara kolay ulafl m, temizleme, numune alma ve drenaj imkan tan nmal d r. Komponentler kolayca ç kar labilmelidir. b. Malzeme Seçimi So utma kulelerinde kullan lan malzeme pürüzlü olmayan, kolay temizlenebilir yüzeyli olmal d r. Damla tutucular bütün çal flma koflullar nda minimum sürüklenmeye imkan verecek flekilde dizayn edilmelidir. Su da t m, su minimum ölçüde pülverize olacak flekilde yap lmal d r. Su toplama çukuru çamuru ay racak biçimde tasarlanmal ve drenaj uygun çapl boru ile gerçeklefltirilmelidir. Metalik olmayan bileflenler örne in contalar vs mikrobiyolojik büyümeye uygun olmamal d r. Ahflap gibi baz do al malzemeler bu aç dan sak ncal d r ve konstrüksiyonda kullan lmamaya dikkat edilmelidir. Sistemde lastik parçalar (do al kauçuk), ahflap malzeme, baz plastik cinsleri ve belirli demir veya çinko alafl mlar organizmalar n geliflmesini teflvik etmektedir. Bunlar n kullan m ndan kaç n lmal d r. c. Uygulama E er sistemde plastik boru kullan lm fl ise, bu borular n deforme olmamas na dikkat edilmelidir. Plastik boru hijyen, uzama vb sorunlara neden olabilece inden dikkatli olunmal d r. Tepsiler temizlenebilir olmal d r. Havuz direkt günefl fl klar ndan korunmal d r. Taze su besleme h zlar ve su hacmi kule üzerine iflaretlenmelidir. Sistemdeki tortunun kolay al nabilece i flekilde bir tesisat yap lmal d r (Is san Spirovent tortu ay r c - lar kullan labilir.). Bütün drenajlarda sifon bulunmal d r. Süzgeçler kolayca temizlenebilecek flekilde olmal d r. Su debisini ölçen bir cihaz bulunmal d r. d. flletme ve Bak m So utma kulelerinde Legionella bakterisi ile mücadelede anahtar tavsiye sistemin temiz tutulmas d r. So utma kulelerini gözle muayene ederek kir, organik madde, birikinti veya çökelti olmamas na dikkat edilmelidir. Hazne zaman zaman temizlenmelidir (Tortu ve pislikler kuluçka için uygun ortam oluflturur.). 475

16 So utma kulesi y lda bir kez tamamen temizlenmelidir. Tortu ay r c cihazlar bakteriyle mücadelede önemli katk ya sahiptir (Is san Spirovent). Tortu ay r c cihazlar belirli periyotlarda boflaltma vanas aç larak (otomatik de yap labilir) temizlenmelidir. Su damlac klar tutucular düzenli aral klarla temizlenmeli ve eskiyenler de ifltirilmelidir. So utma kulelerinin durdurulmas ve çal flt r lmas hastal k aç s ndan en kritik ifllemlerdendir. Üç günden uzun süreli durdurmalarda sistemin (kule, borular s de ifltirgeçleri vs) tamamen drene edilmesi en uygun yoldur. E er k sa süreli durdurmalarda drenaj pratik de- ilse, bu durumda sistem yeniden çal flt r lmadan ön flartland rma ile kuledeki su dezenfekte edilmelidir. Drene edilmifl sistem yeniden çal flt r l rken önce pislikler temizlenir, sistem su doldurulur ve bakteri öldürücü ile ön flartland rma yap l r. Fanlar bundan sonra çal flt r l r. Su flartland rma program bütün yönleri ile düflünülmeli ve su kalitesi sürekli kaydedilmelidir. Yedek pompalar normal çal flmada izole edilmeli ve zaman zaman y kanmal d r. Filtre düzenlemesi su flartland rma ile koordineli bir biçimde gerçeklefltirilmelidir. Sistemde kimyasal ve biyosid kullan m kay t edilmelidir. Mikrobiyolojik aktivite kontrol edilmelidir. Y lda en az iki kez bakteriyolojik testler yap lmal ve sonuçlar de erlendirilmelidir. Normal iflletim koflullar belirli olmal ve iflletim k - lavuzu bulunmal d r. Bir bak m cetveli olmal d r. flletim ve bak m üreticinin öngördü ü biçimde sürdürülmelidir. Kirli ve tozlu ortamlarda iflletmede önlemler daha s k uygulanmal d r. e. Dezenfeksiyon So utma kulelerinde Legionella bakterisi ile mücadelede di er anahtar tavsiye biyolojik flartland rma yap lmas d r. Bu konuda su flartland rma uzman na dan fl lmas ve onun gözetiminde bir program uygulanmas çok önemlidir. Bir su flartland rma uzman taraf ndan yürütülecek kimyasal flartland rma gerekecektir. Su flartland rma bakteri ço almas n önleyecek katk lar içerdi- i gibi kireçlenmeyi, korozyonu ve çökelmeyi önleyici maddeleri de içerir Nemlendiriciler Y kamal nemlendiriciler, atomizörlü nemlendiriciler ve buharl nemlendiriciler ortam havas n n veya klima santralindeki flartland r lm fl havan n nemlendirilmesinde kullan l r. Y kamal nemlendiriciler günümüzde hijyen nedeniyle art k terk edilmektedir. 476 Bu amaçla daha çok suyun resirküle edilmedi i ve sadece gerekli nem ihtiyac kadar suyun sis biçimde havaya verildi i nemlendiricilerle, buharl nemlendiriciler kullan lmaktad r. Y kamal nemlendiricilerde su püskürtmeli evaporatif so utuculardaki önlemler al nmal d r. Buharl nemlendiriciler Legionella bakterisi tehlikesi tafl maz. Atomizörlü nemlendiricilerde al nabilecek önlemler: a. Proje Cihaz n genel tasar m nda elemanlara kolay ulafl m, temizleme ve drenaj imkan tan nmal d r. Komponentler kolayca ç kar labilmelidir. Atomizörlü nemlendiricilerde resirküle su kullan lmamal d r. b. Malzeme seçimi Metalik olmayan bileflenler örne in contalar vs mikrobiyolojik büyümeye uygun olmamal d r. Kullan lan malzeme pürüzlü olmayan, kolay temizlenebilir yüzeyli olmal d r. c. Uygulama Bu cihazlar n; bacalardan, mutfak egzozlar ndan ve di er organik kirletici kaynaklardan uzakta yerlefltirilmesine dikkat edilmelidir. d. flletme ve Bak m Nemlendiricilerde Legionella bakterisi ile mücadelede anahtar tavsiye sistemin temiz tutulmas ve sürekli gözetimdir. Mekanik filtrasyon tavsiye edilir. flletim ve bak m üreticinin öngördü ü biçimde sürdürülmelidir. Nemlendirici kullan lan klima tesisat nda özellikle hava kanallar n temizli ine dikkat edilmelidir. Kanallarda yo uflma olabilir. Bununla iliflkili önlem al nmal d r. yi s yal t m yap lmal d r. Hava kanallar temizlenebilecek flekilde planlanmal ve yap lmal d r. Hava kanallar belirli periyotlarda temizlenmelidir Klima Santralleri ve Fan Coiller Bu cihazlar Lejyoner hastal kayna olarak görülmemektedir. Ancak bu cihazlar n iyi bak mlar n n yap lmas ve iyi iflletilmesi esast r. Al nabilecek önlemler: a. Proje Cihaz n genel tasar m nda elemanlara kolay ulafl m, temizleme ve drenaj imkan tan nmal d r. Komponentler kolayca ç kar labilmelidir. Klima santrallerinin hava filtrelerinde h z 1,5 m/s nin alt nda seçilmelidir. Genelde 1 m/s alt nda seçilmesi önerilmektedir (filtre temizleme periyodunu azaltmak için de). b. Malzeme seçimi Metalik olmayan bileflenler örne in contalar vsmikrobiyolojik büyümeye uygun olmamal d r. Kullan lan malzeme pürüzlü olmamal, kolay temizlenebilir yüzeyli olmal d r.

17 c. Uygulama Bu cihazlar n; bacalardan, mutfak egzozlar ndan ve di er organik kirletici kaynaklardan uzakta yerlefltirilmesine dikkat edilmelidir. Cihazlardaki yo uflma tavalar n n drenaj çok iyi olmal d r. Bu tavalarda su birikmemelidir. Drenajlarda sifon bulunmal d r. Özellikle klima santrallar nda nemlendirme ünitesi varsa; yo uflma tavalar n n paslanmaz çelikten yap lm fl olmas daha uygundur (Demiroksit Legionella bakterisinin büyüme ve ço almas n h zland rabilir, s tma sezonunda risk oluflabilir.). Hastane gibi duyarl yerlerde drenaj hatlar nda cam gözetleyiciler kullan labilir. d. flletme ve Bak m Legionella bakterisi ile mücadelede anahtar tavsiye sistemin temiz tutulmas ve sürekli gözetimdir. flletim ve bak m üreticinin öngördü ü biçimde sürdürülmelidir. Klima tesisat nda özellikle hava kanallar n n temizli ine dikkat edilmelidir. Hava kanallar kullan m flekline göre belirli periyotlarda temizlenmelidir. Hava kanallar nda yo uflma olmamas için önlem al nmal d r. yi s yal t m yap lmal d r. Hava kanallar n n temiz kalmas için; hava filtresi do ru ve kaliteli tip seçilmeli, temizlik ve bak m düzenli yap lmal, klima santrallar filtresiz çal flt r lmamal d r. Hava kanallar temizlenebilecek flekilde planlanmal ve yap lmal d r. Hava kanallar programl bir flekilde, belirli periyotlarda temizlenmelidir. Cihaz filtrelerinin bak m gere ine göre yap lmal d r Direkt Buharlaflmal Hava So utucular (Evaporatif So utucular) Direkt buharlaflmal so utucular su ile do rudan temasla havay nemlendirir ve ayn zamanda so utur. Bu cihazlarda hava ya slat lm fl yataklar üzerinden geçerken, ya da hava üzerine do rudan su püskürtülerek nemlendirilir. Bu s rada hava ideal durumda yafl termometre s cakl na kadar so utulabilir. Bu tesisatta al nabilecek önlemler: a. Proje Evaporatif so utucularda Legionella bakterisinin ço alaca yer, genellikle su haznesi veya havuzu olmaktad r. Bu haznede biriken yabanc maddeler, tortu ve s geçifl yüzeylerindeki kirler ve birikintiler bakteriler için çok uygun bir kuluçka ortam oluflturur. Bu yüzden su haznesinde su durgun kalmamal d r. Sirküle eden su filtre edilmeli, yabanc maddelerden ar nd r lmal d r. Cihaz n genel tasar m nda elemanlara kolay ulafl m, temizleme, numune alma ve drenaj imkan tan nmal d r. Komponentler kolayca ç kar labilmelidir. b. Malzeme Seçimi Metalik olmayan bileflenler örne in contalar vsmikrobiyolojik büyümeye uygun olmamal d r. Evaporatif so utucularda kullan lan malzeme pürüzlü olmayan, kolay temizlenebilir yüzeyli olmal d r. Damla tutucular bütün çal flma koflullar nda minimum sürüklenmeye imkan verecek flekilde dizayn edilmelidir. c. Uygulama E er sistemde plastik boru kullan lm fl ise, bu borular n deforme olmamas na dikkat edilmelidir. Plastik boru hijyen, uzama vb sorunlara neden olabilece inden dikkatli olunmal d r. Bütün drenajlarda sifon bulunmal d r. d. flletme ve Bak m Evaporatif so utucularda Legionella bakterisi ile mücadelede anahtar tavsiye sistemin temiz tutulmas ve sürekli gözetimdir. Bütün su devresi ayda bir y kanmal d r. Mekanik filtrasyon tavsiye edilir. Tortu ay r c cihazlar bakteriyle mücadelede önemli katk ya sahiptir. Su damlac klar tutucular varsa, muntazaman temizlenmeli ve eskiyenler de ifltirilmelidir. Evaporatif so utucular n durdurulmas ve çal flt - r lmas hastal k aç s ndan en kritik ifllemlerdendir. Islak yatakl direkt buharlaflmal so utucularda çal flmaya belirli süreler ara verildi inde, sistemi tamamen boflalt lmal, yatak malzemesi kuru tutulmal d r. Bunun için büyük sistemlerde su kesilip fan çal flt r larak kuruma sa lanabilir. Sistem bundan sonra kapat l r. Drene edilmifl sistem yeniden çal flt r l rken önce pislikler temizlenir, sistem su doldurulur (gerekiyorsa, bakteri öldürücü ile ön flartland rma yap l r). Fanlar bundan sonra çal flt r l r. Bunun da ötesinde sürekli çal flma periyotlar nda resirküle eden sistemlerde yeterli düzeyde blöf yap lmal d r. Yüksek orandaki blöf, yabanc maddelerin, kirleticilerin ve bakterilerin birikmesini ve ço almas n s n rlar veya engeller. Yedek pompalar normal çal flmada izole edilmeli ve zaman zaman y kanmal d r. flletim ve bak m üreticinin öngördü ü biçimde sürdürülmelidir. Suyun resirküle etti i sistemlerde rezervuarda biriken suda yap lan blöf ifllemi tuz konsantrasyonunu düflürdü ü gibi bakteri konsantrasyonunu da düflüren bir ifllemdir. Ayr ca rezervuarda kimyasal flartland rma yap lmal d r. Suyun durgun kalmamas na dikkat edilmelidir. 477

18 Tablo MEKAN K TES SATTA LEJYONER HASTALI INA KARfiI YAPILACAK filer L STES Not: Test için HIFZISIHA ENST TÜSÜ ne ( ) veya SAN TER e ( ) baflvurulabilir. 478

19 Tablo MEKAN K TES SATTA LEJYONER HASTALI INA KARfiI YAPILACAK filer L STES (Devam ) Not: Test için HIFZISIHA ENST TÜSÜ ne ( ) veya SAN TER e ( ) baflvurulabilir. 479