L g rdadz [Sürtük] Dzov [Deniz] Angudi Siraharner [Meteliksiz Âfl klar] M rçünneru Verçaluys [Kar ncalar n Günbat m ]

Transkript

1 Zaven Biberyan n Eserleri L g rdadz [Sürtük] Roman, Ermenice, 1959, stanbul Türkçe çevirisi: Yaln zlar Öncü Kitabevi, Nisan 1966, stanbul Payel Yay nlar, Nisan 1966, stanbul Aras Yay nc l k, fiubat 2014 (4. bask ), stanbul Dzov [Deniz] Öykü, Ermenice, 1961, stanbul Angudi Siraharner [Meteliksiz Âfl klar] Roman, Ermenice, 1962, stanbul M rçünneru Verçaluys [Kar ncalar n Günbat m ] Roman, Ermenice, 1984, stanbul Ermenice tekrar bask s : Aras Yay nc l k, Ekim 2007, stanbul Türkçe çevirisi: Babam Aflkale ye Gitmedi Aras Yay nc l k, Mart 2013 (4. bask ), stanbul Türkçeye Bafll ca Çevirileri [Frans zcadan] Ana, Gorki / Sanayi Kral, Upton Sinclair / Ay Vadisi, Jack London / Cinayet fiirketi, Jack London. [Ermeniceden] Balkan Harbi Tarihi, Aram Andonyan, Aras Yay nc l k, Ekim 2002 (2. bask ), stanbul

2 u s u l g e r e i Elinizdeki kitap, Zaven Biberyan n 1959 y l nda stanbul da bas lan Ermenice L g rdadz [Sürtük] adl roman n n, 1966 da yazar n çevirisiyle, Öncü Kitabevi taraf ndan, Yaln zlar ad yla yap lan Türkçe bas m temel al narak yay na haz rlanm flt r. Biberyan n çeviri dili, Ermenice metinle karfl laflt r larak yer yer güncellefltirilmifl, taraf m zdan (*) ile iflaretlenen sözcüklerle ilgili olarak da, kitab n sonuna bir Aç klamalar bölümü eklenmifltir. Türkçe yaz mda ise Ömer As m Aksoy un Ana Yaz m K lavuzu (Epsilon Yay.) temel al nd, Necmiye Alpay n Türkçe Sorunlar K lavuzu ndan (Metis Yay.) yard mc kaynak olarak yararlan ld. y a y n c n n n o t u

3 YALNIZLAR

4 Aras Yay nc l k stiklal Caddesi, H divyal Palas 231/Z Tünel, Beyo lu- stanbul Tel: (0212) Fax: (0212) info@arasyayincilik.com Sertifika No: ARAS - Ä ÄÍ 27 Zaven Biberyan Yaln zlar Yay na Haz rlayan Rober Koptafl Kapak Tasar m Aret G c r Kapak Foto raf Ara Güler ISBN Bask ve Cilt Ertem Bas m Ltd. fiti. / Ankara Tel: (0312) Faks: (0312) Sertifika No: Birinci Bask : May s 2000, stanbul Üçüncü Bask : fiubat 2014, stanbul

5 YALNIZLAR ROMAN ZAVEN B BERYAN

6 Zaven Biberyan ( ) Foto raf: Ara Güler

7 Zaven Biberyan 1921 de stanbul Kad köy de do du. Kad köy Aramyan- Uncuyan ve Dibar G rtaran (Sultanyan) Ermeni ilkokullar, Saint Joseph Lisesi ve stanbul Ticari limler Akademisi nde ö renim gördü de Yirmi S n f (Kura) asker toplan rken, o da askere al nd ve Naf a hizmetine verildi. Akhisar da kendisi gibi Naf a askeri olan Jamanak [Zaman] gazetesi yöneticilerinden Ara Koçunyan la tan flt. Üç buçuk y l süren askerlik dönüflü Jamanak gazetesinde yay nlanan Krisdoneutyan Va hcan [H ristiyanl n Sonu] adl yaz dizisi büyük gürültü kopard, dizinin yay n durduruldu. Nor Lur [Yeni Haber] ve Nor Or [Yeni Gün] gazetelerinde, daha sonra da Jamanak gazetesi yay n kurulunda görev ald. Sosyalist düflüncelerinden dolay gelen bask lar sonucu gazeteden ayr lmak zorunda kald da Ermeni aleyhtar baz tutum ve yay nlara karfl Nor Lur gazetesindeki Al G Pave [Art k Yeter] bafll kl yaz s ndan dolay kovuflturmaya u ray p hapis yatan, daha sonra buldu u ifllerden de bask lar sonucu ayr lmak zorunda kalan Biberyan, sonunda ülkeyi terk etmeye karar verip 1949 da Beyrut a gitti. Orada gazetecilik mesle- ini, Ermenice yay nlanan Zartonk [Uyan fl] ve Ararat n yaz ifllerinde görev alarak sürdürdü; Halep ve Paris teki baz dergi ve gazetelerde de makaleleri yay nland. Siyasi durumun iyileflti ini düflünerek, yaflam n güç koflullarda sürdürdü ü Beyrut tan ayr l p 1953 te stanbul a döndü. Seta H - d ryan ile evlendi, bir k z çocuklar oldu. Bir süre Osmanl 7

8 Bankas nda çal flt. 27 May s 1960 darbesini izleyen günlerde Marmara gazetesinde politika yazar olarak görev yapt te yay nlamaya bafllad Nor Tar [Yeni Yüzy l] adl siyasi ve edebi dergi maddi s k nt lar nedeniyle kapand l y llar n sonunda Meydan Larousse Büyük Lûgat ve Ansiklopedi nin redaksiyon kurulunda yer ald. Türkiye flçi Partisi nden 1965 genel seçimlerinde stanbul milletvekili aday oldu; ancak milletvekili seçilemedi yerel seçimlerinde ise ayn partiden stanbul Belediye Meclisi üyeli ine seçildi ve baflkan yard mc l yapt. Biberyan yazarl k yaflam na Ermenice yazd öykülerle bafllad. lk öyküsü 1945 te stanbul da Yerek Inger Eink [Üç Arkadaflt k] ad yla Jamanak gazetesinde yay nland. Daha sonra çeflitli gazete ve dergilerde öyküleri, makaleleri yer ald. Öyküleri yal n dili ve gerçekçi temalar yla ilgi çekti. stanbul Ermeni edebiyat n n önde gelen realist yazarlar ndan olan Biberyan, çevresindeki olaylara bir ayd n duyarl l yla yaklafl p, dile getirilemeyen gerçekleri cesur ve kuvvetli kalemiyle gözler önüne serdi. Hatta dünya görüflleri farkl olsa da, haks zl a u rad na inand bir rahibin yan nda tutum alarak, bir insan haklar savunuculu u örne i sergiledi. Romanlar nda, öykülerinde ve gazete makalelerinde her kesimden insan rahatça yans tmay baflard. Fabrika iflçileri, dar gelirli memurlar, küçük dükkân sahipleri onun öykü ve romanlar n n bafll ca kahraman oldular. Yap tlar nda birey-toplum çat flmas n iflleyen Biberyan, öykülerinde de hep toplumsal sorunlarla bo uflan insanlar anlatt te Jamanak gazetesinde 294 gün tefrika halinde, ölümünden birkaç hafta önce ise kitap olarak yay nlanan ve onun baflyap t say lan M rçünneru Verçaluys [Kar ncalar n Günbat m ] adl roman, bir ailenin ad m ad m yok oluflu paralelinde, yak n geçmifle ayna tutan dramatik bir kronoloji gibidir. Bu 8

9 yap t na, yazar n ölümünden sonra Eliz Kavukçuyan Ödülü (Paris) verildi. Kolay iletiflim kurulamayan, zor bir insan oldu u söylenen Zaven Biberyan n, yazarl n n yan s ra, amatör olarak yapt resim ve heykelcikler, Büyükada tutkunlu u, hatta geçim amac yla da olsa bir ara efliyle birlikte oyuncak yap mc l na soyunmas, onun ince sanatç ruhunun fazlaca bilinmeyen yans malar olsa gerektir. Ülser hastal na yakalanan Zaven Biberyan uzun süren, s k nt l bir hastal k döneminden sonra 4 Ekim 1984 te yaflama veda etti ve fiiflli Ermeni Mezarl ayd nlar bölümüne gömüldü. Yüre indeki dost sesi, gözlerindeki buruk bak fl duyumsatmak istercesine, ard nda Ermenice ve Türkçe yap tlar n, Türkçe ve Ermenice edebi çevirilerini birer yadigâr olarak b rakt. 9

10 Yaln zlar n Ermenice orijinalinin kapa : L g rdadz [Sürtük]. Biberyan n ilk roman olan eser, 1959 y l n n A ustos ay nda, Do u Bas mevi nde, tirajla, üçüncü hamur kâ da, 14x20 cm ebad nda, 208 sayfa olarak bas lm fl, 7.5 liradan sat fla sunulmufltu. Kitab n kapak resmi ise yazara aitti.

11 B R NC KISIM Pupul, bafl n çevirmeden Ali yine Sürtü ün yolunu gözlüyor. dedi. Yeranik surat n ekflitti. Pupul devam etti. Sürtük için Ali küçük lokma de il. Tabii. Bu devirde bir kasap ne demek? Haram olsun, kan m z emiyorlar. Do rusu Sürtük de güzel k z oldu hani. Gözlerinde bir alev yand. Yeranik yüzünü tekrar ekflitti. Hadi ordan sen de! Bir evlatl k parças! Dünya güzeli olsa ne ç kar! Hizmetçi iflte. Pisin biri. Pupul hayale dald. Kim bilir kaç kifli ile düflüp kalk yordur? Elbette ayol! t gibi. Sokaklarda. Güzel olmaya ne hacet, öyle olduktan sonra. Pupul flezlongda do ruldu. flte geliyor Sürtük. Demedim mi ben? Gülgün, M sta Beygilin bahçesini geçti. Kapal yakal bir pulover* giymiflti. Ali nin bak fl, k z n puloveri geren gö süne sapland. S cakl k dalga dalga beynine f rlad. Gülgün onu görür görmez kald r mdan indi, kafllar n çat p ad mlar n s klaflt rd. Ali onu takip etti. Fatma. diye ça rd. Benim ad m Fatma de il. 11

12 Nereye gidiyorsun? Sana ne? Pupul yerinde duramad. Ard ndan gidiyor! Ayol baflka derdin yok mu senin? Pupul soka n bir k sm n perdeleyen yapraklar n aras ndan bir boflluk bulmak için boynunu biraz daha uzatt. Sürtü ün surat n bir görsen. Burnundan düflen bin parça olur. Hadi ordan; kokmufl! Ali den iyisini mi bulacak? Orospu kolpalar * hep. Onun gözü köyün* o lanlar nda. Kokmuuufl! Pupul rahats zd. Kendine saklayamayacakt. fiezlongun üzerinden ablas na do ru e ildi, avucunu a z na siper etti. Mustafa n n ç ra kaba getirdi inde, laf aç ld da biliyor musun ne dedi? Bilmem art k, günah boynuna O lan kullan yormufl Sürtü ü! Hangi o lan? A abeyi olacak o lan. Yeranik in hatlar sinirle gerildi. Erol mu? Hadi ordan, deli! ki gözüm ç ks n! Öyle asil bir ailenin evlad O kokmuflun nesine ayol? Kokmufl soka n öbür köflesinde durdu. Sana kaç kere söyledim beni rahat b rak diye! Ali zoraki güldü. Bir sene evvel benden kaçmazd n. Bir sene evveldi o. fiimdi istemiyorum art k, anlafl ld 12

13 m? Benle konuflma. Bak, sen bilirsin, kar flmam sonra. Ali gene sivri difllerini gösterdi. N apars n? Erol a m söylersin? Erol un ad n kasab n a z ndan duyunca Gülgün ün kafllar çat ld. Erol a bir söylersem Gözlerinde karfl s ndakini hakir gören bir gurur parlad. Yaz ks n. Beni rahat b rak! Ali nin kafllar birdenbire çat ld. Bana bak bana! Bana Sivasl Kara Ali derler! Ben senin kanc k Erollar n n on tanesini s kar, suyunu içerim, anlad n m! Gülme s ras Gülgün deydi. Kofla kofla soka döndü, bakkal dükkân na dald. Ali takip etmedi. Gururu k r lm flt. Kalbi çarp yordu. Gözlerinde kin ve k zg nl k vard. Kara kafllar gözlerinin üzerine y k lm flt. Deli edecekti bu k z onu! Onun yüzünden ifli de günden güne aks yordu. Memleketten yeni gelen Memed e terk etmiflti art k dükkân. Elinden ifl gelmez bir çocuk; ne et kesmesini becerir, ne pirzola dövebilir. Müflteriler hiç de memnun de illerdi. Bereket versin ki çevrede baflka kasap yoktu. Buna ra men, müflterilerin ço u eti fiaflk nbakkal dan, Bostanc dan getirmeye bafllam fllard. Ne yapabilirdi ki? Akl bafl nda de ildi iflte. Gülgün ün omuzlar, Gülgün ün gö sü, Gülgün ün kalçalar Gözünün önünde baflka fley yoktu. Bu y l bambaflkayd haspa. Art k geçen y lki k z de ildi. Onu hem arzuluyor, hem de ondan nefret ediyordu. Evet bambaflkayd art k. Mübeccel Han m gibi, öbür kar lar gibiydi. Kendi hissettikleri de baflkayd bu y l. Bu hissi, oran n kar lar n dikizlerken duyard. Kinle kar fl k bir flehvet. Hem sahip olma, hem de tahrip etme arzusu. fiiddetli bir arzu. Semiz 13

14 etlerini s rmak, yemek, çamafl rc kad nlar n anlata anlata bitiremedikleri o iç çamafl rlar n parçalamak, Gülgün ün vücudunu da parça parça etmek. O da art k naylon bir vücuttu. Bu y l semtin o lanlar onun ard ndan da laf at yorlard. Laf atanlar n say s art yor, fakat Ali eskisi gibi kudurmuyordu; art k kendi can da laf atmak istiyordu, madem ki Gülgün laf atanlardan hofllan yordu Oysa s ra kendisine geldi mi, pay na hep azar ve hakaret düflüyordu. Hâlâ eski Gülgün ü hat rlatan tek fley, k z n bacaklar - n n dizden afla s yd. Ayaklar Ali ye, at n e erine f rlat p köyüne götürmek, Mübeccel in elinden, Erenköy den, stanbul dan kurtarmak istedi i zavall küçük evlatl hat rlat yordu. Fakat ifl yaln z ayaklarla bitmiyordu ki! Az c k yukar ç kt n m, k sa k rp lm fl saçlar na varana kadar semtin bir k z yd art k o. Mimi, Fifi, Rozi gibi. Ayaklar, villa sakinlerine Bu k z bizden de il. dedirtmeye yetse bile, Ali ye Bizdendir. dedirtemiyordu art k. Yar belden yukar s, belden afla s na galip geliyordu. Etin fiyat ne kadar da pahalansa, ne kadar da çok para kazansa Mübeccelgillerle bir olamayaca n biliyordu. Ve flimdi Mübeccelgiller ayn fikirde olmasalar bile Gülgün onlar n taraf ndayd. Mübeccelgillerin kendisi hakk nda tutumlar ne olursa olsun, Gülgün onlardan olmak için can at yordu. Dayak yedi i halde sahibinin ayaklar dibinde yatan it gibi. Dehflet bir fleydi bu, ama Gülgün belki de gerçekten sözde a abeyinin koynuna giriyordu. Manzaray hayal ettikçe Ali nin hisleri tutufluyordu. Lüks bir ev, rahat kanepeler, yataklar. Kendi yapt gibi sokaklar n köflesinde de il. Osman Bey in piçi, evlatl a m kalm flt sanki? Çarflaf devri mi bu? Bütün kar lar yar ç plak, bütün kar lar orospu. 14

15 Bir flehir ki bütün kar lar Erollar n. Semtin bebekleri. Aile k zlar. Elleri nas rl hizmetçi parças ndan çok daha güzelleri. Türk k zlar, Yahudi k zlar. Gül gibi. Konca konca, çiçek çiçek. Çiftehavuzlar dan Caddebostan a, Suadiye ye ve ötelere kadar. Aile k z orospular, ç plak ç plak gâvur k zlar. Göbe i daha Anadolu topra ndan kesilmemifl Gülgün e dokunmaya ne lüzum vard? Hele flimdi peder bey araba da alm flt, zaman zaman Erol da kullan yordu ya. Oysa iki y l öncesine kadar bir fleyleri yoktu. Sonra da Kasap Ali müflterilerine kaz k at - yor! diyorlard. Osman Bey kendi satt fleyi ucuza m sat yordu sanki? Gerçekten, ne sat yordu acaba? Hükümetle ifller çeviriyor, stanbul-ankara aras nda mekik dokuyordu. Bu y l M sta Bey le de samimiyet kurmufltu. Ali kendine geldi. Konudan konuya atlaya atlaya Gülgün ü unutuvermiflti. fiimdi ifl düflünüyordu. Gö sünde kopan f rt na da dinmiflti. Para düflünüyordu. Çok para. Osman Bey in, M sta Bey in paras kadar. Ali inflaat n önünden a r a r geçiyordu. Artin Usta, Niko Usta ya; Ali dolan p duruyor. dedi. Harç haz rlayan Hasan, musluktan avuçlar na su ald. Akl bafl nda de il ki, o orospu için! Artin Usta azarlad. Onun orospu oldu unu nereden biliyorsun? Biz bir kar n n gözünün içine bakt k m yd anlar z usta! stanbul kar lar Fatma stanbul kar s m? fiimdi öyle. Bozuktur gayr. Kar dedi in bütün mal meydanda olmaz. Niko Usta güldü. 15

16 Sen onun hangi mal n gördün ulan? Hasan kocaman kirli mendiliyle yüzünü, bafl n, boynunu kurulad, kolunu uzatt. De ha! Nesini göreyim daha? Hay can n yiyim Gülgün paketleri yüklenmifl, eve kofluyordu. Öyle dalg nd ki genellikle kaç rmad edepsiz laflar bile duymad. M sta Beygilin torunu bahçe kap s ndan seslendi. Fatma, bu akflam bizimkiler size gelcekler. Gülgün durdu, küçü e bakt. Biliyorum. dedi. Ben gelmicem. Bizimkiler gelcekler. Biliyorum. Ben de flimdi geliim mi? Hay r. Gülgün yoluna devam etti. Az ötede gene durdu, döndü, kafllar n çatt. Sana kaç defa söyledim, benim ad m Fatma de il diye. Öyleyse niçin seni Fatma diye ça r yorlar? Yanl fl ça r yorlar. Niçin yanl fl ça r yorlar? Gülgün sinirli bir hareketle yola koyuldu. Üç ad m ötede tekrar durdu. Seni niye denize götürmediler? diye sordu. Bo az m a r yor. Ben de flimdi geliim mi size? Hay r, hay r, iflim var benim. Küçük küstü, üç tekerlekli bisikletine binip, bahçede gözden kayboldu. Gülgün çocuklar sevmez, hatta zaman zaman onlardan nefret ederdi. Oysa, yanlar nda tedirginlik duymad tek yarat k çocuklard. Eve vard nda kan ter içindeydi. S caktan, h zl yürümekten çok, yürek tüketmesiydi s rt ndan afla su akmas - 16