T.C. ZİRVE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN İDARİ CEZALARI GEREKTİREN SUÇLAR VEYSEL GEGİÇ

Transkript

1 T.C. ZİRVE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN İDARİ CEZALARI GEREKTİREN SUÇLAR VEYSEL GEGİÇ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ DANIŞMANI PROF. DR. RECEP GÜLŞEN GAZİANTEP HAZİRAN 2015

2

3

4 i ÖZET VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN İDARİ CEZALARI GEREKTİREN SUÇLAR Veysel GEGİÇ Zirve Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 127 sayfa, Haziran 2015 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Recep GÜLŞEN Bu çalışmada Vergi Usul Kanununda yer alan idari cezaları gerektiren fiiller incelenmiştir.vergi Usul Kanununun (VUK) Dördüncü Kitabının maddeleri arasında idari suçları gerektiren hükümler düzenlenmiştir. Bu kanunun Ceza Hükümleri başlığınıtaşıyan kanunun 331. Maddesinde Vergi kanunları hükümlerine aykırı hareket edenler, bu kitapta yazılı vergi cezaları (vergi zıyaı cezası ve usulsüzlük cezaları) ve diğer cezalarla cezalandırılırlar hükmü yer almaktadır. Mükelleflerin vergi kanunlarına aykırı hareketlerinin yaptırıma bağlanmasındaki temel amaç, vergi kanunlarının gereklerinin zamanında ve kurallara uygun olarak yerine getirilmesinin sağlanmasıdır. İdarî yaptırımlar genel olarak, idarî düzenin korunması veya bozulduğu takdirde yeniden kurulması amacıyla idarenin başvurduğu yaptırımlar olarak görülmektedir. Vergi Usul Kanununda idari yaptırıma tabi olan idari suçlar ve cezaî yaptırıma tâbi vergi suçları olmak üzere ikili bir ayrıma tutulmuştur. İnceleme konumuz itibariyle, Vergi Usul kanununda İdari suç ve bunların yaptırımları üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler:Vergi Usul Kanunundaki İdari Suçlar, Vergi Kabahati, Vergi İdaresi, Vergi Suçları, Maliye Bakanlığı.

5 ii ABSTRACT ADMİNİSTRATİVE PROCEDURAL LAW OF TAX CRİMES Veysel GEGİÇ Zirve University, Graduate School of Social Science Department of Law Master Thesis, 127 pages, June 2015, Supervisor: Prof.Dr. Recep GÜLŞEN In this study, requiring actions with administrative penalties in the Tax Procedure Law was examined. Tax Procedure Law between the fourth book is organized with the provisions of Articles require administrative offenses. Penalty Provisions arranged in 331 articles of this law, "acting contrary to the provisions of tax laws written tax penalties in this book (tax penalty and misconduct penalty), and shall be punished with other penalties" is located in the judgment. The main purpose of binding sanctions for acts contrary to the taxpayers tax laws, the rules and requirements of the tax law is to ensure the timely fulfillment as appropriate. Administrative sanctions in general, in order to be re-established if the protection order or administrative sanctions are seen as corrupted by the applicant authority. Tax administrative offenses subject to administrative sanctions and criminal law enforcement has been subjected to a double discrimination, including tax crimes. As our examination will focus on tax offenses and their sanctions. Key Words: Administrative Offences in the Tax Procedure Law, Tax blame, tax administration, Tax Crimes, Ministry of Finance.

6 iii ÖNSÖZ Vergi kabahatleri, vergi hukukuna özgü kabahatlerdir. Şeklî vergi ödevlerine aykırı davranışlardan oluşan bu konu, vergi hukuku ile birlikte anayasa hukukunu, ceza hukukunu ve idare hukukunu da ilgilendiren disiplinler arası bir konumdadır. Vergi hukuku, vergilendirme sürecinde ödevliler için maddî ve şekli ödevleri düzenlemektedir. Vergi ödevlerine aykırı fiiller, vergi suçu veya vergi kabahatine konu olmaktadır. Vergi hukukunda kabahat sayılan bir fiil, vergi idaresi tarafından tespit edilmekte ve bu fiillere idarî para cezası (vergi cezası) uygulanmaktadır. Ceza hukukunda gerçekleşen değişiklikler sonucunda, kabahatler suç olmaktan çıkarılmış, vergi ziyaı ve usulsüzlük şeklinde düzenlenen vergi kabahatleri, kabahatler hukuku kapsamında kalmıştır. Bu tez çalışmasının hazırlanma aşamasında gerek akademik gerekse manevi olarak katkı ve desteklerini şahsımdan esirgemeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Recep GÜLŞEN e sonsuz teşekkürü borç bilir, saygılarımı sunarım.

7 iv İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI ETİK BİLDİRİM FORMU ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... iv KISALTMALAR... x GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM VERGİLENDİRMEYE VE VERGİ UYUŞMAZLIĞINA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE HUSUSLAR I. VERGİLENDİRMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR A. VERGİNİN KONUSU...3 B. VERGİNİN ALACAKLISI...4 C. VERGİNİN MÜKELLEFİ...5 D. VERGİNİN SORUMLUSU...6 E.VERGİYİ DOĞURAN OLAY...6 F. MUAFİYET VE İSTİSNA...7 G. VERGİ MATRAHI H. VERGİNİN TARİFESİ...8 I. VERGİNİN TARHI Beyannameye Dayanan Tarh İkmalen Vergi Tarhı Re sen Vergi Tarhı Verginin İdarece Tarh

8 v 5. Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Yoluyla Tarhı...12 J. VERGİNİN TEBLİĞİ Posta İle Tebliğ Memur Aracılığıyla Tebliğ Daire ve Komisyonda Tebliğ İlan Yoluyla Tebliğ Hatalı Tebliğler Tebliğ Yerine Geçen İşlemler...16 K. VERGİNİN TAHAKKUKU Beyan Üzerinden Tarh Edilen VergilerdeTahakkuk İkmalen ve Re sen TarhiyattaTahakkuk İdarece TarhiyattaTahakkuk Tahakkuku Tahsile Bağlı VergilerdeTahakkuk...18 L. VERGİNİN TAHSİLİ...19 II. VERGİ UYUŞMAZLIĞINA İLİŞKİN TEMEL HUSUSLAR...20 A.VERGİ UYUŞMAZLIĞI...20 B.VERGİ UYUŞMAZLIĞININ ORTAYA ÇIKMASINA NEDEN OLAN ETKENLER Vergilendirme İşleminin Hukuka Aykırılığı Vergilendirme İşleminin Yetki Yönünden Hukuka Aykırılığı...22

9 vi 3.Vergilendirme İşleminin Konu Yönünden Hukuka Aykırılığı...23 C.VERGİ İNCELEMELERİ Vergi Hatası Ve Ceza Uygulaması Matrahın Düşük Beyanı Verginin Ödenmemesi...27 D.VERGI UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YERLERI Vergi İdaresinin Yapısı ve Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümü...28 a.vergi İdaresi...28 b.vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümlenmesi Vergi Yargısı ve Vergi Uyuşmazlıklarının Yargı Aşamasında Çözümlenmesi...29 a.vergi Yargısı ve Organları...30 b.vergi Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü...31 İKİNCİ BÖLÜM VERGİ USUL KANUNUNDA İDARİ PARA CEZALARINI GEREKTİREN SUÇLAR VE ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ I. GENEL OLARAK...33 II. İDARİ VERGİ SUÇLARI VE ADLİ VERGİ SUÇLARI AYRIMI...34 III.VERGİ USUL KANUNUNDAKİ İDARİ PARA CEZASINI GEREKTİREN SUÇLAR...37 A. VERGİ ZİYAI SUÇU Genel Olarak Vergi Ziya Suçunu Oluşturan Durumlar...38

10 vii a. Vergi Ödevinin Yerine Getirilmemesi ya da Eksik Yerine Getirilmesi..39 b. Verginin Tahakkuk Ettirilmemesi ya da Eksik Tahakkuk Ettirilmesi c. Doğrudan Doğruya Vergi Kaybına Neden Olan Fiiller...41 B. GENEL USULSÜZLÜK SUÇLARI Genel Usulsüzlük Suçlarının TanımıVe Niteliği Genel Usulsüzlük Suçlarının Çeşitleri...43 a. Birinci Derece Usulsüzlük Suçları...44 aa. Vergi ve Harç Beyannamelerinin Süresinde Verilmemiş Olması...44 bb.tutulması Mecburi Olan Defterlerden Herhangi Birinin Tutulmamış Olması...45 cc. Kayıt ve Belgelerin Noksanlığı, Usulsüzlüğü veya Karışık Olması dd. Ekim-Sayım Beyanında Bulunma Davetine Uymama...47 ee. Kayıt Düzenine ilişkin Hükümlere Uymama...48 ff. İşe Başlamanın Zamanında Bildirilmemesii...49 gg. Defterlerin Onaylatılmaması...50 hh. Diğer Ücretlerin Vergisinin Zamanında Tarh Ettirilmemesi...54 ii. Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin belirtilen Sürede Verilmesi...56 b. İkinci Derece Usulsüzlük Suçları...57 aa. Veraset ve intikal Vergisi Beyannamelerinin Birinci Ek Sürede Verilmesi..57 bb. Ekim ve Sayım Beyanlarının Süresinde veya Doğru Olarak Yapılmaması cc. İşe Başlama Dışındaki Bildirmelerin Zamanında Yapılmaması...58 dd. Vergi Karnesinin ibraz edilmemesi...60 ee. Defterlerin Geç Onaylattırılması...60 ff. Beyanname Bildirim ve Belgelerin Şekil Şartlarına Uymaması...61 gg. İşlemlerin Doğruluğunu Bozmayacak Belgelerin ibraz

11 viii Edilememesi.61 C. ÖZEL USULSÜZLÜK SUÇLARI Belge Düzenine ilişkin Şekil ve Usul Hükümlerine Uyulmaması Belge Alınmaması ve Verilmemesi Belge Düzenlenmemesi ve Kullanılmaması Nihai Tüketicilerin Belge Almaması Diğer Şekil ve Usul Hükümlerine Uyulmaması Günlük Defterlerin Bulundurulmaması ve ibraz Edilmemesi Levha Bulundurma ve Asma Zorunluluğuna Uyulmaması Muhasebe Standartlarına Uyulmaması Vergi Numarası Alma Yükümlülüğüne Uyulmaması Belge Basımı ile ilgili Bildirim Yükümlülüğüne Uyulmaması Vergi Numaralı işlemleri Bildirmemek Özel Yetkili Yoklama Elemanlarının İkazına Uyulmaması Bilgi Verme ve ibraz Zorunluluğuna Uyulmaması Tahsilat ve Ödemelerin Geçerli Belgelere Bağlanmaması Elektronik Ortamda Beyanname Verilmesi Mecburiyetine Uyulmaması Damga Vergisinde Özel Usulsüzlük...80 D. ÖZEL USULSÜZLÜK CEZALARININ KESİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR...80IV.VERGİ USUL KANUNUNDA İDARİ PARA CEZASINI GEREKTİREN VERGİ SUÇLARININ ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ...81 A.GENEL OLARAK...81 B. BİRLEŞME...82 C.İŞTİRAK...86 D.TEŞEBBÜS...88 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

12 ix VERGİ USUL KANUNUNDA İDARİ NİTELİKLİ VERGİ SUÇLARI AÇISINDAN YAPTIRIMLAR İLE TEKERRÜR VE YAPTIRIMI SONA ERDİREN HALLER I. VERGİ USUL KANUNUNDA İDARİ NİTELİKLİ VERGİ SUÇLARI AÇISINDAN YAPTIRIMLAR...89 A. GENEL OLARAK B. VERGİ SUÇU-VERGİ CEZASI İLİŞKİSİ...92 C. VERGİ CEZALARININ ÇEŞİTLERİ...94 D.VERGİ ZİYAI SUÇUNUN CEZASININ HESAPLANMASI Genel Olarak Özel Usulsüzlük Cezalarıında Had Ve Tutarlar E. VERGİ SUÇLARININ KRİMİNAL SUÇ OLUŞTURMASI HALİNDE VERİLECEK CEZALAR Kaçakçılık Vergi Mahremiyetini İhlali Mükellefin Özel İşlerini Yapma II.VERGİ USUL KANUNUNDAKİ İDARİ NİTELİKLİ VERGİ SUÇLARI AÇISINDAN TEKERRÜR A.TEKERRÜR KAVRAMI VE KAPSAMI B.TEKERRÜRÜN ŞARTLARI Bir önceki Cezanın Kesinleşmiş Olması İkinci Suçun Belirli Bir Süre İçinde işlenmiş Olması III. VERGİ CEZALARINI SONA ERDİREN HALLER A. VERGİ CEZALARININ ÖDENMESİ B. YANILMA C. PİŞMANLIK D. ÖLÜM HALİNDE CEZANIN KALKMASI E. MÜCBİR SEBEPLER F. ZAMANAŞIMI G. VERGİ CEZALARINDA HATALAR DOLAYISIYLA SONA ERMESİ.116 H. VERGİ ZİYAI, USULSÜZLÜK VE ÖZEL USULSÜZLÜK

13 x CEZALARINDA İNDİRİM I.ŞİRKETLERİN BAŞVURDUKLARI MUHASEBE HİLELERİ İ.VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN VE 1/1/2015 TARİHİNDEN GEÇERLİ OLMAK ÜZERE UYGULANACAK OLAN HAD VE TUTARLAR SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ...131

14 xi KISALTMALAR AAAUHK : Amme Alacaklarinin Tahsil Usulü Hakkinda Kanun An. : Anayasa Bel : Belediye Bim. : Bölge İdare Mahkemesi Bkz. : Bakınız CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu CPA : Sertifikalı Kamu Muhasebecisi Dn. : Danıştay E. : Esas G.İ. B. : Gelir İdaresi Başkanlığı G.V. K. : Gelir Vergisi Kanunu HUD : Hesap Uzmanları Derneği IFRS : Uluslararası Finansal Raporlama Standartları İ.Y.U.K. : İdari Yargılama Usul Kanunu K. : Karar K.D.V : KatmaDeğer Vergisi K.D.V.K.: Katma Değer Vergisi Kanunu K.K. : Kabahatler Kanunu K.V.K. : Kurumlar Vergisi Kanunu M : Madde MB : MaliyeBakanlığı No : Numara S : Sayı s. : Sayfa SPK : Sermaye Piyasası Kurulu TMS : Türkiye Muhasebe Standartları TFRS : Türkiye Finansal Raporlama Standartları V.İ.V. : Veraset ve İntikal Vergisi VUK: Vergi Usul Kanunu

15 xii

16 i

17 1 GİRİŞ Çalışmanın Konusu ve Amacı Vergi Hukukuna ilşkingerçek ve tüzel kişilerin bazı faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlardan veya bir takım ekonomik değere sahip olan mallara sahip olmaları nedeniyle egemenlik hakkına sahip olan Devlete bir kısım ödemeler yapmalarının usul ve esaslarını düzenler. Bu çalışmada söz konusu vergisel ilişkilerde ortaya çıkan sorunların idari yaptırımları üzerine odaklanılmıştır. Öncelikle temel vergisel kavramlar üzerinde durulmuş, daha sonrasında ise Vergi Usul Kanunu maddelerinde yer alan usulsüzlükler ve yaptırımlar ele alınmıştır. Temel olarak devlet hazinesine karşı işlenen ekonomik niteliği olan suçlar vergi suçları olarak nitelendirilmektedir. Vergi yasalarının emrettiklerini zamanında ve tam olarak yerine getirilmesidir. Vergi suçları, vergi kanunlarına aykırı davranışın sonucuna göre idari vergi suçları ve adli vergi suçları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İlişkide bulunan diğer üçüncü kişilerin vergi usul kanunlarında tanımı yapılan davranış biçimiyle vergi kanunlarının hükümlerini bilerek veya bilmeyerek ihlal etmeleri vergi suçunu oluşturmaktadır. Vergi suçlarının cezalandırılmasında vergi idaresinin hem taraf hem de yargıç pozisyonunda bulunması, dolayısıylaidari vergi zıyaı ve usulsüzlük kabahati olarak da nitelendirilmektedir. Bir yargısal karara ihtiyaç duyulmadan İdare tarafından uygulanan vergi suçları idari kabahat olup, cezalar idari yaptırım niteliği taşımaktadır. Zarar kabahati vergi zıyaının meydana gelmesine bağlanmış iken, tehlike kabahati hazinenin ileride karşılaşabileceği bir kaybın yani zararının önlenmesini amaçlamaktadır. Zarar kabahati, vergi zıyaına (kaybına) neden olan ve neden olabilecek vergi kanunlarına aykırı davranışlardır. Adli vergi suçları ise, suçun tanımı ve verilecek ceza miktarı vergi usul kanununda yer almakla birlikte ceza verilmesi ve yaptırım uygulanması ceza mahkemesi alanına giren suçlardır. Bu suçların hukuki konuları ve sosyal düzeni bozucu amaçları bakımından diğer ceza hukuku kapsamana giren suçlardan farkları yoktur.

18 2 Vergi Usul Kanununun 344. maddesinde düzenlenen vergi zıyaı cezası ile usulsüzlük kabahat ve cezaları idari nitelikli arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı genel itibariylevergi Usul Kanununun öngördüğü ve saptanması ve yaptırım uygulanması bakımından idari nitelikle para cezasını gerektiren suçları açıklamaya çalışmaktadır. Vergi Usul Kanununun 359. maddesinde düzenlenen kaçakçılık suçları ile 362 ve 363. maddelerinde yer alan vergi mahremiyetinin ihlali ve yükümlünün özel işlerini görme suçları bu kapsamdaki suçlardandır.

19 3 BİRİNCİ BÖLÜM VERGİLENDİRMEYE VE VERGİ UYUŞMAZLIĞINA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE HUSUSLAR I.VERGİLENDİRMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR Aşağıda vergilendirmeye ilişkin temel kavramlar; verginin konusu, verginin alacaklısı, verginin mükellefi, verginin sorumlusu, vergiyi doğuran olay, muafiyet ve istisna, vergi matrahı, verginin tarifesi, verginin tarhı, verginin tebliği, verginin tahakkuku ve verginin tahsili ile ilgili konular açıklanacaktır. A. VERGİNİN KONUSU Vergi kamu giderlerini karşılamak üzere, devletin vergileme yetkisine dayanarak ve tek taraflı olarakkişilerin gelir ve servetlerinden, cebren aldığı ekonomik değer olarak ifade edilmektedir. Verginin konusu ise, verginin üzerinden alındığı fiili veya hukuki durumlardır. Vergi hangi fiili veya hukuki durum üzerine konuluyorsa genellikle o adla anılır. Örneğin, gelir üzerinden alınan vergiye gelir, emlak üzerinden alınan vergiye emlak vergisi adı verilmistir 1. Verginin konusu, üzerine vergi konulan ve bu nedenle doğrudan ya da dolaylı bir şekilde verginin kaynağınıoluşturan ekonomik unsurdur. Diğer bir anlatımla vergi borcunun doğumuna neden olan ekonomik unsurlar vergi konusunu olusturmaktadır 2. Verginin konusu üzerine vergi konulan ve doğrudandoğruya veya dolaysıyla verginin kaynağınıteşkil eden iktisadi unsurdur. 1 Şükrü Kızılot, Vergi Hukuku, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2007, s Sadık Kırbaş, Vergi Hukuku, Siyasal Kitapevi, Ankara,2006, s.79.

20 4 Diğer bir tanımında ise, vergi ne üzerinden alınıyorsa o şey verginin konusudur. Bu bir mal veya eşya, bir hizmet, bir gelir, bir sermaye bir ticari ve hukuki işlem, ekonomik değer, üretim ve tüketim olabilir. Nelerin vergi konusunu oluşturacağını önceden tespit etmeye imkân bulunmamaktadır. Ancak, vergi koyan yasanın hükmü hangi iktisadi unsurun, vergiyi doğuran olayla ilişkilendirileceği açıklık getirmektedir. Kanun koyucu o ana kadar üzerine vergi konulmamış olan bir iktisadi unsurdan vergi alınmasına karar verebilir. Böylece; üzerinden vergi alınan o iktisadi unsur verginin konusunu teşkil eder. Her vergi kanunu ilk maddelerinde verginin konusunu açık bir şekilde belirtmeye çalışır. Vergi kanunla saptanır ve alınır. Verginin konusu da kanun koyucu tarafından tespit edilmektedir. Kanuna dayanmayan hiçbir vergi alınamaz. Ayrıca vergilemede kıyas yoluyla vergi alınması mümkün değildir. Kanun koyucu vergi kanunlarını çıkarırken ülkenin iktisadi ve sosyal gerçeklerine uygun davranmak zorundadır. Aksi halde ülkede bir takım sosyal dengesizlik ve bunalımların ortaya çıkmasına nedenolur 3. B. VERGİNİN ALACAKLISI Vergi alacaklısı vergilendirme yetkisine sahip olandır. Vergilendirme yetkilisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayanarak vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücüdür.devlet bu vergilendirme yetkisini, kural olarak, yasama organı vasıtasıyla, kanun çıkararak kullanır. Vergilerin kanuniliği olarak adlandırılan bu kural, anayasamızın 73. maddesinde yer almıştır. Ancak çağdaş demokratik gelişim sonucu devlet, yasama organınca kullanılan bu yetkinin bir bölümünü belirli sınırlar dâhilindeyürütme organına tanımıştır 4. Anayasamıza göre bakanlar kuruluna vergi ve benzeri yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapma yetkisi verebilmektedir (An.m.73/4). 3 Şerafettin Aksoy, Kamu Maliyesi, Filiz Kitabevi, İstanbul,1998, s Kırbaş, s.57.

21 5 C. VERGİNİN MÜKELLEFİ Vergi borçlusu vergi kanunlarına göre kendine vergi borcu düzenlenen gerçek veya tüzel kişi seklinde tanımlanmıştır (VUK.m.8). Verginin mükellefi, Gerçek kişiler olabilir. Örneğin gelir vergisi mükellefleri tüzel kişiler olabilir. Örneğin kurumlar vergisi mükellefi olarak öngörülen sermaye şirketleritüzel kişiliği olmayan bazı kuruluşlar olabilir. Örneğin kurumlar vergisi mükellefi olabilen iş ortaklıkları gibi. Buna karşılık, GVK ve KVK da açıkça öngörülmediği için bir adi ortaklık veya bir banka şubesi gelir vergisi veya kurumlar vergisi mükellefi olmamaktadır. Bunların yerine, bu vergiler açısından mükellefiyet, adi şirketin ortakları ve banka şubesininbağlıolduğu sermaye şirketi açısından söz konusu olmaktadır 5. Vergi mükellefi verginin temel esaslarından biridir. Vergi mükellefinin kim olduğunu ilgili kanun gösterir. Vergi kanunları incelendiğinde mükellefin genellikle konudan sonra ya da konu ile birlikte gösterildiği görülmektedir. Örneğin, gelir vergisi mükellefleri, gerçek kişiler; kurumlar vergisi mükellefleri, tüzel kişiler, damga vergisi mükellefleri, vergiye tabi kâğıtları imza eden veya o kağıdındoğuracağı hukuki sonuçlardan yaralanan gerçek ve tüzel kişilerdir. Kendisine vergi borcu yüklenen ve vergi kanunlarında hükme bağlanan ödevleri yerine getiren kişi bu durumda kanuni mükelleftir 6. Mükellefiyet esas itibariyle şahsidir, mukavele ile başkasına devredilemez. Aynı zamanda mükellefiyet için kanuni ehliyet şartdeğildir. Tüzel kişilerin, küçüklerin ve kısıtlıların mükellef olmaları halinde, bunların yerine getirmesi gereken görevler, müdürler, kanuni mümessiller, veli, vasi ve kayyumlar tarafından yerine getirilir. Kanuni mükellefin ölümü halinde ise, mükelleflere düsen ödevlerin, mirası reddetmemiş olan kanuni ve mensup mirasçılar tarafından yerine getirilmesi gerekir. 5 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2008, s Mehmet Arslan, Vergi Hukuku, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2005 s

22 6 D. VERGİNİN SORUMLUSU Bazı durumlarda, verginin ödenmesi bakımından asıl vergi mükellefi yerine üçüncü kişiler sorumlu olmaktadır. Vergi sorumlusu yasadaki tanımıyla, verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karsı muhatap olan kişidir (VUK m.8). Vergi sorumlusu, asıl vergi mükellefi yerine vergi kesme, defter tutma, fiş, fatura gibi belgeleri alma ve düzenleme, beyanname verme veya yasaların öngördüğüdiğer bazı yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlüdür 8. Vergi Usul Kanununun 8. maddesinde vergi sorumlusunun sadece mükellef adına vergiyi ödeme ödevini ele almıştır. Hâlbuki vergi sorumlusunun Vergi Usul Kanunu nun diğer maddelerinde ve diğer vergi kanunlarında belirtilen bordro düzenleme, defter tutma, muhtasar beyanname verme gibi bir takım usule ilişkin ve sekle bağlı ödevleri bulunmaktadır. Bazı durumlarda mükellefin yerini almaktadır. Bu nedenle VUK un 8/4 maddesinde bu kanunun müteakip maddelerinde geçen mükellef tabiri vergi sorumlularına da şamildir denilmektedir 9. E. VERGİYİ DOĞURAN OLAY Vergiyi doğuran olay, devletin vergi almaya hak kazandığı anı belirler. Bir gelirin vergilendirme aşamasına gelip gelmediği gelirin tahakkuk ya da elde edilmesi sonucu anlaşılır. Tahakkuk ilkesi ile elde etme fiilleri aynı zamanda vergiyi doğuran olaydır. Vergi Usul Kanunumuzda vergiyi doğuran olay konusunda söyle bir hüküm yer almaktadır: Vergi alacağı vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar (VUK.m.19/1). Vergiyi doğuran olayın ne olduğu üzerinde genellikle bileşildiği halde, bu olayın sonuçları konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Genellikle kabul edilen ve Vergi Usul Kanunumuzda benimsenen görüşe göre, mükellef için, vergi borcu, devlet için de vergi alacağı vergiyi doğuran olayın ortaya çıkmasıyla doğacaktır. 8 Bilici, s Arslan, s.55.

23 7 Vergi dairesinin yaptığıişlemler daha önce maddi olarak doğan borcun biçimsel olarak tamamlanmasıdır. Vergi dairesi alacağın tahsil edilebilmesi için tarh, tebliğ ve tahakkuk işlemlerine girismektedir 10. F. MUAFİYET VE İSTİSNA Vergi kanunlarına göre, vergi mükellefi olan bazı kimseler veya kişi grupları, vergiyi doğuran olayın meydana gelmesine rağmen, aynı veya diğer vergi kanunlarıyla vergi dışı bırakılmaktadır. Bazen, verginin konusunu oluşturan muayyen bir miktar, belirli şartlar altında vergilendirilmektedir. Belirli şartlara sahip vergi mükelleflerinin vergi dışı bırakılmasına yani sübjektif mükellefiyetteki tahditlere muafiyet, objektif mükellefiyetteki yani verginin konusundaki tahditlere ise istisna denilmektedir 10. O halde, muafiyette gerçek ve tüzel kişilerinsübjektif durumları, istisnada ise vergi konularını objektif durumları dikkate alınmaktadır 11. Muafiyet, aslında vergi yükümlüsü olması gereken bir gerçek veya tüzel kişinin,kanunun açık hükmüne uyularak vergi dışı bırakılmasıdır. İstisna ise, aslında vergiye tabi olması gereken bir vergi konusunun yine kanunun açık hükmü uyarınca vergilendirilmemesi halidir 12. G. VERGİ MATRAHI Vergi borcunun hesaplanabilmesi için önce, kanundaki usule göre, matrah belirlenir. Daha sonra, bu matraha vergi oranı (vergi tarifesi veya birim vergi miktarı) uygulanarak vergi borcu bulunur. Vergi konusu, üzerinden vergi alınan bir iktisadi unsur olduğu halde, vergi matrahı; vergi konusunun değeri ya da miktarıdır. İste bu değer ya da miktar üzerinden vergi hesaplanacaktır. Örneğin bir mükellefin vergiye tabi 1500 YTL tutarında geliri var ise; 10 Kırbaş, s Akif Erginay, Kamu Maliyesi, Çağ Matbaası, Ankara, 1982, s Kırbaş, s.86.

24 8 gelir vergisinin konusunu oluşturan bu gelirin tutarı olan 1500 YTL vergi matrahını ifade etmektedir. Keza, bir kişinin YTL değerinde bir binası var ise; bina vergisinin konusunu, değeri olan YTL vergi matrahını oluşturacaktır. Bazı durumlarda verginin konusu ile verginin matrahı aynı olabilmektedir. Özellikle bas vergilerinde karşılaşılan bu durum, vergi konusu vematrahının kişininvarlığı olmasından kaynaklanmaktadır. Vergi matrahının değer olabileceği gibi miktar da olabileceği görülmektedir. Kumasın metresi, havagazının metreküpü, tuzun ağırlığı gibi miktarı belirten ölçüler dikkate alınmak suretiyle vergi uygulanabilir ya da söz konusu iktisadi unsurların değeri dikkate alınmak suretiyle vergi alınabilir. Miktarın esas alınmasısuretiyle vergi uygulanmasına miktar esası ya da Spesifik Vergiler,değerin esas alınması suretiyle vergi uygulamasına ise değer esası ya da Ad Valorem Vergiler denilmektedir 14. H. VERGİNİN TARİFESİ Mükellefi, konusu, matrahı belli olan bir verginin hesaplanabilmesi için matrahın ne kadarından vergi alınacağının bulunabilmesi için matraha bir takım ölçütlerin uygulanması gereklidir. Vergi borcunun hesaplanabilmesi için vergi matrahına uygulanan bu ölçülere vergi tarifesi denmektedir. Vergi tarifesi de verginin temel öğelerindendir. Her vergi kanunu vergi tarifesini açık ve net bir biçimde belirtmek durumundadır. Aksi halde verginin kanuniliği ilkesi büyük ölçüde zedelenmiş olur. Ancak Anayasamız yürütme organına bu konuda bazı yetkiler vermektedir. Anayasanın 73/4 maddesine göre, Bakanlar Kurulu kanununun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde vergi tarifesinde değişiklik yapabilir. Nitekim çeşitli vergi kanunlarında bunun örnekleri görülmektedir. Gelir vergisi kanununun mükerrer 123. maddesinde Bakanlar Kurulubelirlenen had ve tutarları %50 sine kadar arttırmaya ya da indirmeye yetkili kılınmıştır. 13 Kızılot, s Abdurrahman Akdoğan, Kamu Maliyesi, Gazi Kitapevi, Ankara, 2005, s

25 9 Katma değer vergisinde de Bakanlar Kurulu %10 luk vergi oranını dört katına kadar arttırmaya %1 e kadar indirmeye bu oranlar dâhilinde çeşitli mal ve hizmetler ile bazı malların perakende aşaması için farklı oranlar saptamaya yetkilidir (KDVK.m.28). I. VERGİNİN TARHI Vergi borcunun ödenebilir hale gelebilmesi için vergi idaresinin tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil işlemlerini yapması gerekmektedir. Vergi idaresi mükelleften vergi alacağını, miktar olarak kesin biçimde hesaplamadıkça alamaz. Mükellef doğal olarak ne kadar ödeyeceğini bilmek isteyecektir. Bu hesaplama işlemine tarh denilmektedir. Vergi Usul Kanunun 20. maddesinde yer alan tanıma göre, Verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle tespit eden idari muameledir. (VUK.m.20). Verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarda gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle tespit eden idari muameledir (VUK md. 20). Görüldüğü gibi tarh işlemi, mükellefin ödeyeceği vergiyi (vergi borcunu, devlet açısından vergi alacağını) tayin, tespit ve belli eden bir idari işlemdir. Bu işlemin yapılmış olması verginin ödenmesi için yeterli değildir, mükellefe tebliğ edilmesi gerekir.beyana dayanan tarhiyatta vergiler tahakkuk fişi ile tarh ve tahakkuk ettirilir.(vuk Md.). Mükellefe verilen veya gönderilen tahakkuk fişi kesindir. Beyanname üzerinde gösterilen vergi kesinleşir. İkmalen ve re sen tarhiyatta (VUK 29-30) durum farklıdır. İkmalen veya re sen tarh edilen verginin mükellefe ihbarname ile tebliğ edilmesi gerekir. Tebliğ yapılırken VUK 34-35'inci maddelerinde belirtilen ihbarname esasına uyulmalıdır. Bu esasa uyulmaması ve ihbarnameye tarhiyatla ilgili belgelerin eklenmemesi tarh işleminin iptaline yol açabilir 15. """ 15Akif Akarca / Mehmet Şafak, Vergilemede Verginin Tarhı İşlemi,Vergi Dünyası, S.495, 2015, s.13.

26 10 1. Beyannameye Dayanan Tarh Beyan usulüne tabi vergilerde mükellef yada vergi sorumlusu vergi matrahının saptanmasına esas teşkil edecek bilgi ve olayları yazılı olarak bildirmektedir. Çoğu zaman mükellef ya da sorumlu saptadığı matraha vergi oranını da uygulayıp ödeyeceği vergiyi de beyannamesinde göstermektedir. Beyan üzerinden alınan vergilerde, kural olarak tarh, tebliğ ve tahakkuk işlemleri bir arada yapılmaktadır. Tarh işleminin zamanı verilere göre değişiklik göstermektedir. Gelir ve kurumlar vergilerinde tahakkuk fişi beyannamenin verildiği günde düzenlenmektedir. Beyannamenin posta ile gönderilmesi halinde ise beyannamenin vergi dairesine geldiği tarihten başlayarak gelir vergisinde yedi gün, kurumlar vergisinde ise üç gün içinde tahakkuk fişinin düzenlenmesi gerekmektedir (GVK.m. 109; KVK. m.29). Veraset ve intikal vergisinde ise özel bir durum söz konusudur. Vergi idaresi vergiyi mükelleflerin beyan ettikleri değerler üzerinden beyannamenin verildiği tarihten itibaren 15 gün içinde tarh eder. Tarh edilen vergiler intikal eden malların Vergi Usul Kanununa göre bulunacak değerlere göre ikmal edilir (VİVK.m. 10/5). 2. İkmalen Vergi Tarhı Vergi Usul Kanunu kanuna göre ikmalen vergi tarhı, her ne şekilde olursa olsun bir vergi tarh edildikten sonra bu vergiye müteallik olarak meydana çıkan ve defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak miktarı tespit olunan bir matrah veya matrah farkı üzerinden verginin tarh edilmesidir (VUK.m.29).İkmalen vergi tarhı tamamlayıcı nitelikte bir tarhtır. Böyle bir tarhın geçerli olabilmesi için birinci koşul daha önce bir tarh işleminin yapılmış olmasıdır. Böyle bir tarh yoksa onu tamamlaması gereken tarh da doğal olarak söz konusu olamaz. Mükellef daha önce verdiği beyannamesinde çeşitli gelir unsurlarından elde ettiği gelirleri yanlışdeğerlendirmelerle ya da Diğer nedenlerle eksik gösterebilir ya da bazı gelir unsurlarını gösterip Diğerlerini göstermeyebilir veya da zarar gösterebilir. Bu taktirde daha önce bir tarhiyat yapılmışolduğundan bu eksiklikleri giderici yöndeki tamamlayıcı tarhiyat kanuna uygun olacaktır.

27 11 İkmalen tarhiyat yapılabilmesi için daha önce bir tarhiyat yapılması da yeterli değildir. İkmalen tarhiyata göre ek bir vergi salınabilmesi için matrah yada matrah farkının defter kayıt ve belgelere yahut kanuni ölçülere dayanılarak saptanmış olması gerekmektedir. Kanunda öngörülen defter ve belgelerde, yapılan bir takım hesap yanlışlıklarıikmalen tarhiyat konusu olabilecektir. Kanuni ölçü ise özellikle Vergi Usul Kanunu ve Diğer kanunlarda yer alan ölçülerdir. Örneğin, Vergi Usul Kanunundaki değerleme ölçüleri ve amortisman farkları, Gelir Vergisi Kanundaki emsal kira bedeli uygulamasından doğan farklar kanuni ölçülere göre ikmalen tarhiyata konu olmaktadır. İkmalen vergi tarhı, genellikle vergi incelemeleri sonucu bulunan matrah farkları üzerinden yapılmaktadır. İkmalen tarh edilen vergi ihbarname ile mükellefe tebliğ edilir. Mükellefin tebliğ tarihinden başlayarak 30 gün içinde dava açma hakkı vardır. Verginin tahakkuku ancak davanın sonuçlanması ile olabilecektir 16. Emlak Vergisinde gayrimenkulün maddi delillere göre saptanan değerinin beyan edilmesi gereken asgari değerlerden fazla olması halinde, bu değer üzerinden ikmalen vergi tarh olunur. Mükellefin beyanının maddi delillere göre saptanan rayiç bedelden düşük olması halinde rayiç bedelle tarhiyata esas değer arasındaki fark üzerinden ceza uygulanmaksızın ikmalen vergi tarh olunur (EVK.m.32). 3. Re sen Vergi Tarhı Vergi Usul Kanunun 30. maddesine göre Resen vergi tarhı, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter ve belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak tespitine imkan bulunmayan hallerde takdir komisyonları tarafından takdir edilen veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca düzenlenmiş vergi inceleme raporlarında belirtilen matrah veya matrah kısmı üzerinden vergi tarh olunmasıdır ( VUK.m.30). Vergi Usul Kanunu 30. Maddesine göre re sen tarh sebepleri şunlardır; Vergi beyannamesi kanunî süresi geçtiği halde verilmemiş ise, vergi beyannamesi kanuni veya ek süreler içinde verilmekle beraber beyannamede vergi matrahına ilişkin 16 Kırbaş, s.100.

28 12 bilgiler gösterilmemiş bulunursa,bu kanuna göre tutulması mecburi olan defterlerin hepsi veya bir kısmı tutulmamış veya tasdik ettirilmemiş olursa veya vergi incelenmesi yapmaya yetkili olanlara herhangi bir sebeple ibraz edilmezse, Defter kayıtları ve bunlarla ilgili vesikalar, vergi matrahının doğru ve kesin olarak tespitine imkân vermeyecek derecede noksan, usulsüz ve karışık olması dolayısıylaihtiyacasalih bulunmazsa, Tutulması zorunlu olan defterlerin veya verilen beyannamelerin gerçek durumu yansıtmadığına dair delil bulunursa bu Kanunun mükerrer 227. maddesi uyarınca 3568 sayılı Kanuna göre yetki almış meslek mensuplarınaimzalama mecburiyeti getirilen beyanname ve ekleri imzalattırılmazsa veya tasdik kapsamına alınan konularda yeminli malî müşavir tasdik raporu zamanında ibraz edilmezse, Re sen tarh, kısaca, kanundaki sebeplerin ortaya çıkması durumunda, vergi borcunun vergi idaresi tarafından doğrudan hesaplanması demektir Verginin İdarece Tarhı Vergi Usul Kanunun mükerrer 30. maddesine göre Verginin idarece tarhı; 29. ve 30. maddeler dışında kalan hallerde, mükelleflerin verginin tarhı için vergi kanunları ile muayyen zamanlarda müracaat etmemeleri veya aynı kanunlarla kendilerine tahmil edilen mecburiyetleri yerine getirmemeleri sebebiyle zamanında tarh edilemeyen verginin kanunen belli matrahlar üzerinden idarece tarh edilmesidir. İdarece vergi tarhı usulü, verginin, vergi idaresi tarafından tarh usullerinden bir tanesidir. Bu usulün re sen ve ikmalen tarh usullerinden ayrıldığı nokta, bu tarhiyata esas teşkil edecek nedenlerin farklı olusudur. Bu usulün ikmalen ve re sen tarhiyatla ortak yanı ise, tarh işleminin vergi idaresi tarafından yapılmasıdır Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Yoluyla Tarh Vergiye ilişkin hesaplarda ya da vergilendirmede yapılan hatalar nedeniyle haksız yere fazla ya da eksik vergi istenmiş ya da alınmış olabilir. Vergi tarhı vergi

29 13 17 Osman Pehlivan, Vergi Hukuku, Derya Kitapevi, Trabzon, 2007, s Pehlivan, s.73. matrahının tamamen ya da kısmen defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak tespitine imkan bulunmayan hallerde, bu durumuvergi Usul Kanunu vergi hatası olarak nitelendirmekte ve idarece yapılacak yeniden tarhiyat üzerine eksik kısmın alınmasına, fazla kısmının terkinine olanak vermektedir (VUK.m.116 ). J. VERGİNİN TEBLİĞİ Mükellefin veya sorumlunun vergileme ile işlemlerden haberdar edilmesi tebliğişlemi ile olmaktadır. Vergi Usul Kanunu göre Tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesidir (VUK.m.21), seklinde tanımlanmaktadır. İdarece yapılan vergi tarhiyatı seklindeki bireysel işlemlerin hukuki sonuçlarını doğurabilmesi için ondan mükellefin haberdar olması gerekir. Yapılan bir işlemden haberi olmayan kişi için, o işlemin yürürlülüğe girmesi ve sonuç doğurmasıdüşünülemez. Bu nedenle idari işlemin mükellefine karsı ileri sürülebilmesi ilgililere tebliğ edilmesine bağlıdır. İşleminyürürlülüğe girmesi tebliğedildiği tarihtir. Daha önceki bir tarihte yürürlülüğe girmesi düsünülemez Posta İle Tebliğ Genel kural, vergilendirme ile ilgili olup hüküm ifade eden yazı ve belgelerin adresleri bilinen gerçek ve tüzel kişilere postayla tebliğ edilmesidir. Tebliğişlemi posta memuru ile muhatap tarafından ilmühabere tarih ve imza konularak saptanır. Bu tarih tebliğ tarihidir. Vergi Usul Kanunu na göre, vergilendirme ile ilgili olup hüküm ifade eden evraklar, adresleri bilinenlere posta vasıtasıyla, bilinmeyenlere ilan yoluyla tebliğ edilir. Yıllardır uygulanan yöntem budur. Bu yöntemde oldukça fazla sorunlar ortaya çıkarır. Vergilendirme sürecinin önemli bir parçası olan elektronik tebligat, Tebliğde yapılan bir hata vergilendirme sürecini tamamen etkilemekte ve vergi kaybına yol açmaktadır.

30 14 19 Kızılot, s.147. Bu sorunlar, başka çözümler bulma zorunluluğunu ortaya çıkardı. Bu zorunluluk gelişen teknolojik altyapı devreye sokarak, elektronik tebligat uygulaması ortaya çıkardı.vergi dairelerince, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine yapılacak tebliğler 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren muhatapların elektronik adreslerine yapılacak. Elektronik adres kullanma zorunluluğu getirilen ve kendisine elektronik ortamda tebliğ yapılabilecek olanlar Kurumlar vergisi mükellefleri, Ticari, zirai ve mesleki kazanç yönünden gelir vergisi mükellefiyeti bulunanlar (Kazançları basit usulde tespit edilenlerle gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,hariç) İsteğe bağlı olarak kendilerine elektronik tebligat yapılmasını talep edenler 20. Elektronik tebligat adresine sahip olabilmek için tarihine kadar, henüz taslak aşamasında olan bildirimlerin doldurulması gerekiyor. Bu bildirimler kurumlar vergisi mükelleflerince elden vergi dairesine verilecek. Gelir vergisi mükellefleri ise bu bildirimi internet vergi dairesinde elektronik ortamda dolduracaklar. Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre tebliği gereken evrak, elektronik imza ile imzalanacak ve vergi dairesi adına Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından tebliğ yapılacak muhatabın elektronik tebligat adresine iletilecek. Elektronik tebligat sistemine internet vergi dairesi üzerinden erişilecek. İnternet vergi dairesi kullanıcı kodu, parola ve şifresine sahip olan gerçek ve tüzel kişiler şifreleriyle elektronik tebligat adreslerine ulaşacaklar. İnternet vergi dairesi kullanıcı kodu, parola ve şifresi olmayan gerçek kişiler ise sisteme her girişte yapılan kimlik doğrulaması ile elektronik tebligat adreslerine erişecekler. Vergi Usul Kanunu nun 107/A maddesi gereğince, elektronik imzalı tebliğ evrakı, muhatabın elektronik ortamdaki adresine ulaştığı tarihi izleyen beşinci günün sonunda tebliğ edilmiş sayılacakkayıtları, işlem zaman bilgisi eklenerek, erişilebilir şekilde arşivlerde 30 yıl süreyle saklanacaktır Maliye Bakanlığı, 456 Sıra Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, Http:// S.2, s.1 21 Maliye Bakanlığı, 456 Sıra Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, Http:// S.2, s.1

31 sayılı Kanun hükümlerine göre tebliği gereken evrak muhataplara elektronik tebligat sistemi ile tebliğ edilebileceği gibi 213 sayılı Kanunda yer verilen diğer tebligat hükümlerine göre de tebliğ edilebilecektir. Elektronik Tebligat uygulamasına, tarihi itibariyle başlanacaktır. Ancak bu tarihten önce bildirimde bulunanlara tarihinden itibaren elektronik tebligat yapılabilecektir21elektronik tebligat sistemine dahil olması zorunlu olanlardan 456 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğiyle getirilen yükümlülüklere uymayanlar hakkında 213 sayılı Kanunun mükerrer 355 inci maddesi uyarınca özel usulsüzlük cezası kesilecektir Memur AracılığıylaTebliğ Verginin veya cezanın ödenecek safhaya gelebilmesi için usülüne uygun tebliğ edilmiş olması çok önemlidir.vergi Usul Kanunun 107. maddesine göre Maliye Bakanlığıtebliğleri posta yerine memur vasıtasıyla da yaptırtmaya yetkilidir. Bu usulde de tebliğ tarihi memurun muhataba yazı ve belgeyi teslim edip imzasını almışolduğu gündür (VUK.m.107).İster posta yoluyla ister memur eliyle olsun, tebliğ mükellefin bilinen en son adreslerine yapılır. Bilinen adresler mükellefin bildirdiği en son iş ve ikamet adresleridir. 3. Daire ve Komisyonda Tebliğ Kanun koyucu tebligatişlemlerini kolaylaştırmak için postayla ya da memur aracılığıyla yapılacak tebligatişlemlerinin, ilgilinin kabul etmesi koşuluyla daire ya da komisyonda da yapılabileceğini kabul etmiştir (VUK.m.93). İlan yoluyla tebliğlerde ilan tarihinden başlayarak bir ay içinde bizzat ya da vekalet yoluyla başvuranlara dairede tebliğ yapılmaktadır (VUK.m.106). Uzlaşma halinde de tutanağın bir örneği ilgiliye komisyonda derhal tebliğ edilmektedir.

32 16 22 Maliye Bakanlığı, 456 Sıra Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, Http:// S.2, s.2 Bu usulde tebliğ günü, tebliğ muhatabının daire ya da komisyonda belgenin tebliğedildiğineilişkin olarak imzasının alındığı gündür. 4. İlan Yoluyla Tebliğ İlan yoluyla tebliğ edildiğinde Muhatabın adresi hiç bilinmezse,muhatabın bilinen adresi yanlış veya değişmiş olur ve bu yüzden gönderilmiş olan mektup geri gelirse, Başkaca sebeplerden dolayı posta ile tebliğ yapılmasına imkân bulunmazsa, Yabancı memleketlerde bulunanlara tebliğ yapılmasına imkân bulunmazsa. Hallerinde başvurulur (VUK.m.103). İlan tarihinden başlayarak bir ay içinde vergi dairesine başvurulmamış ve de adres bildirilmemişse bir ay sonunda tebliğyapılmış sayılır (VUK.m.106). 5. Hatalı Tebliğler Vergi Usul Kanunu, tebliğ olunan belgelerde esası etkilemeyecek sekil hatalarının olması halinde bu belgelerin hukuksal değerini yitirmeyeceğini kabul etmektedir. Örneğin ihbarnamede sıra numarasının unutulmuş olması bu türden bir hatadır. Ancak vergi ihbarı ile ilgili belgelerde mükellefin adının, verginin tür ya da miktarının, vergi mahkemesinde dava açma süresinin hiç yazılmamış olması ya da bu belgelerin görevli bir makam tarafından düzenlenmemiş olması belgeyi hükümsüz kılar (VUK.m.108). Böyle bir belgenin yeniden düzenlenerek tebliğ edilmesi gerekir. Tebliğ usulünde de bazı hatalar yapılmış olabilir. Mükellefin adresinin bilindiğidurumlarda ilanen tebliğyapılmış olabilir. Bu şekildeki usulsüz tebliğler için yargı yoluna başvurmak gerekmektedir. 6. TebliğYerine Geçen İşlemler

33 17 Vergi Usul Kanununda tebliğe ilişkin Besinci Kısımdaki hükümler kural olarak vergilemeye ilişkin hüküm ifade eden yazı ve belgelerin tebliğinde öncelikle uygulanması gereken hükümlerdir. Bu hükümler dışında da gerek Vergi Usul Kanununda gerekse Diğer vergi kanunlarında tebliğ yerine geçen işlemler konusunda hükümler bulunabilir. Vergi Usul Kanunun 109. maddesi bu hükümlerin saklı olduğunu hükme bağlamaktadır(vuk.m.109). K. VERGİNİN TAHAKKUKU Verginin tahakkuku tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya gelmesidir (VUK.m.22). Verginin ödenebilir asamaya gelmesi olarak tanımlanan verginin tahakkuku, tarh ve mükellefe tebliğ olunan vergi ile ilgili olarak herhangi bir uyuşmazlığın söz konusu olmaması veya var ise, uyuşmazlığın çözümlenmesi sonucunda kesinleşmesinden sonra ortaya çıkabilmektedir. Verginin ödenebilir asamaya gelmesi için, hesaplama sırasında ortaya çıkabilecek hataların düzeltilmesi, hesaplanmış olan vergiyle ilgili olarak borçlusu tarafından dava açılmış ise bu davanın sonuçlanması ya da dava açma süresinin geçmiş veya uzlaşılmış olması gerekmektedir. Vergi tarh edildikten sonra, idare adına vergi alacağı, mükellef adına da vergi borcu kaydı düşülmüş olmaktadır. Verginin ödenebilir hale gelmesi bakımından, mükellefin söz konusu vergiden veya ilgili ödemelerden haberdar kılınması, yani kendisine tebliğa ta bulunulması ve mükellefin de sonuçlarını kabullenmiş olması gereğivardır.yasalarla kendisine tanınmış olan sürenin geçmesi ya da varsa uyuşmazlığın giderilmesi veya çözümlenmesinden sonra vergi tahakkuk edebilmektedir. 1. Beyan Üzerinden Tarh Edilen VergilerdeTahakkuk Beyan üzerine alınan vergilerde, kural olarak, tahakkuk fişinin kesilmesi ile vergi tahakkuk etmiş olur. Gelir, kurumlar ve katma değer vergilerinde durum böyledir. Mükellefler beyan ettikleri matrahlara itiraz edemediklerinden vergi dairesince beyannamenin alınması üzerine derhal bir tahakkuk fişi düzenlenir. Bu

34 18 fisin bir örneği mükellefe ya da onun namına vergi dairesine getirene verilir. Bu kişilerin tahakkuk fişini almamaları tahakkuka engel olmaz. Bu takdirde tahakkuk fişi mükellefe posta ile gönderilir. Beyanname posta ile gönderilmişse tahakkuk fişiyine kesilir ve bir örneği kapalı zarf içinde mükellefe gönderilir 23. Fişin dairede kalan Örneğine de posta zimmet defterinin tarih ve numarası işaret olunur. (VUK.m.25,26,27,28). Beyana dayanan bazı vergilerde tahakkuk farklı özellik göstermektedir. Veraset ve intikal vergisi tahakkuk fişi ile tahakkuk ettirilmektedir. Ancak tahakkuk beyannamenin verildiği anda değil, vergi dairesince tarh edilen verginin mükellefe tebliği ile olmaktadır. (VİV.m.10). 2. İkmalen ve Re sen TarhiyattaTahakkuk İkmalen ve re sen tarhiyat sonucu mükelleflere tebliğ edilir. Mükelleflerin bu tarhiyata karsı 30 gün içinde dava açma hakları vardır. Bu süreyi geçirdikleri ya da açtıkları davayı kaybettikleri takdirde vergi tahakkuk etmiş olacaktır. 3. İdarece TarhiyattaTahakkuk Beyan üzerinden alınan vergilerden farklı olarak verginin ve buna ilişkin cezanın mükellefe ihbarname ile tebliğ edilmesi gerekir. Mükellef dava açma süresi içinde dava açmaz ya da açıp da kaybettiği takdirde vergi tahakkuk etmiş olur. 4. Tahakkuku Tahsile Bağlı VergilerdeTahakkuk Vergi Usul Kanunun 24 üncü maddesine göre, nitelikleri gereği tahakkuku tahsile bağlı vergilerde, verginin tahsili tahakkuku da içine alır (VUK.m.24). Damga vergisi, tevkif suretiyle alınan vergiler, muhtasar beyannamesinin vergi dairesine verilmesi ile tahakkuk eden ve aynı zamanda tahsil edilen vergiler tahakkuku tahsile bağlı vergilere birer örnek olarak gösterilebilir. Bu tür vergiler zamanında tahsil edilmediğinde, Danıştay içtihatlarına göre, tahakkuku tahsile bağlı vergi olma niteliğini kaybederler. İhbarname esasında tarh ve tahakkuk ettirilmesi gerekir 24.

35 19 23 Akdoğan, s Kırbaş, s 115 Diğer yandan ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergi ve bunlara ilişkin cezaların toplam miktarı belirli bir miktarları asmaması ve tahakkukları için yapılacak giderlerin bu miktardan fazla olacağının tespiti halinde, Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslar dahilinde tahakkuklarından vazgeçilebilir (VUK.mük.m.115). L. VERGİNİN TAHSİLİ Verginin tahsili, vergi borcunun ilgili vergi dairesine ödenmesi seklinde tanımlanabilir. Bu tahsil işlemi doğrudan ya da dolaylı şekildegerçekleşebilmektedir. Verginin mükellef tarafından ilgili vergi dairesine yatırılması ve mükellefin adresine görevli elemanın gönderilmesi, doğrudan tahsil usulünü oluşturmaktadır 24. Günümüzde adrese eleman gönderilmesi pek kullanılmamaktadır. Dolaylı tahsil usulü ise; mükelleften verginin sorumluları tarafından kesilmesi ve ilgili vergi dairesine yatırılmasıdır. Devlet adına vergiyi kesip, yatıran bu kişilerin vergi uygulamasındandoğan giderleri kendilerince karşılandığından, devlet iki yönlü yarar elde etmektedir. Hem vergiyi tahsil etmiş olmakta, hem de (personel, kırtasiye, demirbaş, aydınlatma, ısıtma gibi) tahsilâttan dolayı ortaya çıkan giderleri üçüncü kişilere yaptırmış olmaktadır 25. Tahsil aşamasının mükellef açısından görünümü ödeme (tediye) dir. Tarh işlemi ile her mükellef için miktarı belirlenen vergi borcu kanuna uygun gerçekleştirilecek ödemeyle ortadan kalkar ve mükellefle devlet arasındaki borç ilişkisi sona erer. Tarh, tebliğ ve tahakkuku kapsayan ilk üç asama Vergi Usul Kanununda tahsilat aşamasının bazı hükümleri Vergi Usul Kanununda bazı hükümleri Amme Alacakları Tahsili Hakkında Kanun (AATUHK) da düzenlenmiştir. AATUHK tüm kamu alacaklarına uygulanan bir usul kanunudur. Vergi de bir amme alacağı olması nedeniyle AATUHK vergi tahsilâtlarına da uygulanır 26.

36 20 24Kırbaş, s Akdoğan, s Kızılot, s.160 Verginin tahsili, tahakkuk eden verginin kanunda belirtilen sekliyle usulüne uygun şekildegerçekleştirilir (VUK.m.23). Mükellefler tarafından verginin ne zaman ve kaç taksitte ödeneceği kendi kanunlarında belirtilir. Örneğin, Gelir Vergisi (GVK m.117) beyannamenin idareye teslim edildiği yılın Mart ve Temmuz, Kurumlar Vergisi (KVK.m.21) beyannamenin verildiği ayın sonuna kadar, Katma Değer Vergisi (KDVK.m.46) beyannamenin verildiği ayın yirmi altıncı günü aksamına kadar ödenir. II.VERGİ UYUŞMAZLIĞINA İLİŞKİN TEMEL HUSUSLAR Haklarında vergilendirme sürecinin çeşitli aşamalarında vergi, ceza, faiz veya zam uygulamasına gidilen mükelleflerin düzeltme talebinin vergi dairesi tarafından kabul edilmemesi ve bunların dışında diğer vergi ile ilgili uyuşmazlıklar yaşamaları durumudur. Hukuk dilinde kullanılan uyuşmazlık sözcüğünün günlük dilde kullanılan uyuşmazlıksözcüğünden bir farkı yoktur. Yani hukuk dilinde de uyuşmazlık, anlaşmazlık anlamında kullanılmaktadır. Uyuşmazlık; kişiler, merciler, Adli, İdari, Askeri merciler ve devletler arasında olabilir 27. Genel tanımla ile uyuşmazlık, karşılıklı iki tarafın, bir konu üzerinde değişikgörüşlere sahip olmaları nedeniyle, düşülenanlaşmazlığı ifade etmektedir 28. A. VERGİ UYUŞMAZLIĞI Vergi uyuşmazlığı, vergi idaresiyle mükellefler arasında vergi dolayısıyla ortaya çıkan hukuki anlaşmazlıklardır. Genel olarak vergi uyuşmazlıkları, vergi borçlusu ile vergi alacaklısı arasında vergiyi doğuran olay, mükellefiyet, tarh, tebliğ, tahakkuk, ceza kesme, tahsil işlemleri ve uygulamalarından ortaya çıkmaktadır. Örneğin bir vergi inceleme elemanının yapmışolduğu vergi incelemesi sonucu bulduğu matrah farkının, kanuna uygun olmadığının mükellef tarafından ileri 27 ŞükrüKızılot / ZuhalKızılot, Vergi ihtilafları ve Çözüm Yolları, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2008, s.49.

37 21 28 Şener İşbilir, Türkiye de Vergi Uyuşmazlıkları ve İdari Çözüm Yolları, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül 2008, s.28. sürülmesi, mükellef ile idare arasındaki uyuşmazlığı doğurmuş olur. Bu uyuşmazlığın hukuk dünyasında sonuç doğurabilmesi için matrah farkı üzerinden verginin tarh edilip, tebliğişleminin yapılmış olmasının ayrıca gerçekleşmesi gerekir. İnsan unsurunun bulunduğu her yerde hatanın da olabileceğini kabul etmek gerekir. Dolaysıyla rakamların ve işlemlerin çok fazla olduğu vergi sistemimizde mükellefin yada vergi dairesinin hata yapma riski her zaman olacaktır. Çok çeşitli hallerde ortaya çıkan vergi hataları mükellefin lehine yada aleyhine olabilmektedir. Bu sebeple hataların düzeltilmesi işlemi mükellef ile vergi idaresi arasında zaman zaman yargıya taşınan ihtilaflara neden olmaktadır 29. Bazen paranın çekiciliğindendoğan hatalı hesaplama teşebbüsleri, bazen de ticari yadadiğer faaliyetlerin kişi ve kuruluşlar arasında farklı değerlendirmeye tabi tutulmaları, vergi miktarını uyuşmazlık konusu duruma getirir. Vergi daireleri ile mükellefler, kendi görüşlerinin daha doğruolduğundan hareketle, anlaşmazlık içine girerler. Vergi uyuşmazlığının temelinde mükellef ile vergi dairesi arasında bir anlayış farkı ya da görüşayrılığı bulunduğu göze çarpmaktadır 30. Verginin zorunlu bir ödeme aracı olması, verginin tarafları olan mükellefler ve vergi sorumluları ile kendisine vergilendirme yetkisiverilmiş olan devlet veya kamu kuruluşları arasındaki uyuşmazlıkların artmasına neden olmaktadır. Vergi idaresi ile mükellef veya sorumlularının devamlı bir uyuşmazlık içinde olmaları, vergi sisteminin yerleşmesine ve gelişmesine engel teşkil etmektedir 31. Vergi uyuşmazlıkları, ekonomide yaşanandeğişiklikler nedeniyle sıklıkla değişikliğeuğrayan vergi kanunlarının anlaşılmasında ve uygulamasında yaşanan sorunlar, vergi memurlarının hazine lehine tutumları, mükelleflerin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma eğilimleri nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Özellikle mükellefiyet, ceza kesme ve tahsil konularında vergi uyuşmazlıklarıyoğun bir biçimde yasanmaktadır 32. Vergi kanunları hazırlanırken kanun koyucunun düşünmediği birçok husus değişik nedenlerle gündeme gelmektedir Hakkı Yıldırım, Vergi Hataları, Maliye ve Sigorta Yorumları, S: 495, 2007, s.73.