Teknoloji Yoğunluklu Eğitim Yaklaşımı Olarak Uzaktan Eğitim

Transkript

1 Teknoloji Yoğunluklu Eğitim Yaklaşımı Olarak Uzaktan Eğitim Yazar ÜNİTE 8 Doç.Dr. Bekir ÖZER Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, uzaktan eğitimin belirleyici özelliklerini sayabilecek, uzaktan eğitim kurumlarının örgütlenme biçimlerini karşılaştırabilecek, uzaktan eğitim öğrencilerini genel özellikleriyle betimleyebilecek, uzaktan eğitim programlarını düzey, tür ve alan bakımından örneklendirebilecek, uzaktan eğitimde hangi öğretim ortamlarının nasıl bir düzenleme ile kullanıldığını açıklayabilecek, uzaktan eğitim öğrencilerine ne tür destek hizmetleri verildiğini sayabilecek, yazışmalı ve çok ortamlı öğretim süreçlerini karşılaştırabilecek, uzaktan eğitimde öğretimin nasıl değerlendirildiğini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş 121 Uzaktan Eğitimin Niteliği 121

2 Kurumsal Yapı Özellikleri 123 Öğrenci Özellikleri 125 Programların Genel Özellikleri 126 Öğretim Ortamları 128 Öğrenci Destek Hizmetleri 131 Öğretim Süreci 132 Öğretimin Değerlendirilmesi 135 Özet 136 Değerlendirme Soruları 137 Ek Okuma Kaynakları 138 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çaışmaya başlamadan önce, sizin de öğrencisi bulunduğunuz Anadolu Üniversitesince uygulanan uzaktan eğitim sistemiyle igili bilgi edininiz. Bunun için Çağdaş Eğitimde Yenilikler kitabınızın ilgili ünitesini gözden geçiriniz. Üniteyi çalıştıktan sonra birkaç öğretmen arkadaşınızla birlikte uzaktan eğitim sistemini değerlendiriniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

3 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Giriş Dünyada bir yandan bilgi çağına ayak uydurmaya duyulan gereksinme, öte yandan toplumsal sorunlar ve ekonomik bunalımlar, ülkeleri eğitimde yeni seçenekler üretmeye yöneltmektedir. Uzaktan eğitim, bu seçeneklerin en önemlilerinden biridir. Nitekim yirminci yüzyılın ortalarından başlayarak uzaktan eğitim birçok ülkede örgün eğitimin yanında yer almıştır. Günümüzde uzaktan eğitim, gelişmiş, gelişmekte oan ve gelişmemiş birçok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle hızla gelişen teknolojiler, bu eğitim yaklaşımının kullanımını kolaylaştırmakta ve artırmaktadır. Uzaktan eğitim yaklaşımı, Türkiye'de de 1960 yılından bu yana, ancak geliştirilmiş ve düzenli olarak 1982 yılından bu yana uygulanmaktadır. Bugün hem yükseköğretim düzeyinde hem de ortaöğretim düzeyinde programlarla uzaktan eğitim yaklaşımından Türk eğitim sisteminde yoğun biçimde yararlanılmaktadır. Bu ünitede bütün dünyada önemli bir eğitim yaklaşımı seçeneğini oluşturan uzaktan eğitimi tanımaya çalışacağız. Bu amaçla uzaktan eğitimin nasıl bir yaklaşım olduğunu önce ayırıcı özellikleriyle tanımlayacak, daha sonra uzaktan eğitim sisteminin yapısal özellikleri ile işleyişini dünyadaki uygulama örnekleriyle göreceğiz. 2. Uzaktan Eğitimin Niteliği Uzaktan eğitim, teknolojinin olanaklarını kullanarak kitlelere eğitim hizmeti sunulan bir yaklaşımdır. Bu eğitim yaklaşımında bireylere, daha doğrusu öğrencilere ders kitabından bilgisayar destekli öğretim programına dek çeşitli öğretim gereçleri sunulur. Öğrenciler, bu gereçleri çalışırlar, ödevler ve deneyler yaparlar, teknoloji aracılığıyla ya da yüzyüze düzenlenen öğretim etkinliklerine katılırlar ve öğretim elemanları ile yazılı ya da sözlü iletişim kurarak onlardan yardım alırlar. Böylece, öğrenciler belirlenen öğretim amaçlarına ulaşabilirler. Uzaktan eğitim yaklaşımıyla bireylere hangi olanaklar sağlanmaktadır? Uzaktan eğitim yaklaşımıyla, herhangi bir nedene dayalı olarak örgün eğitime katılma olanağı elde edemeyen bireylere oldukça önemli olanaklar sağlanmaktadır. Bunların en önemlilerini şöyle sıralayabiliriz:? Yaşanan yerde eğitim görme Yaşamın her döneminde eğitim görme İşi ve eğitimi birlikte yürütme Öğrenmeyi kendi hızında ve kendine uygun yöntemle gerçekleştirme Düşük maliyetle eğitim görme AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 122 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Uzaktan eğitim, bir eğitim yaklaşımı olarak geleneksel eğitimden oldukça farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikler uzaktan eğitime kendine özgülük kazandırmaktadır. Bu özelliklerin başlıcalarını şöyle açıklayabiliriz: Uzaktan eğitimde öğrenci ile öğretim elemanı ayrı ortamlardadırlar. Uzaktan eğitimde öğrencilerle öğretim elemanının belirli bir yer ve zamanda birlikte olma zorunlulukları yoktur. Öğrenciler, öğretim elemanı tarafından sunulan dersleri kendi koşullarına uygun olarak kendi belirleyecekleri zamanlarda öğrenme özgürlüğüne sahiptirler. Uzaktan eğitim bireylere eğitim için yeni seçenekler sunar. Eğitim hizmetlerinin bir parçasını oluşturan uzaktan eğitimin, ulusal eğitimin amaçlarına yönelik olması ve genel standartları karşılaması beklenir. Hazırlanan programlar, kimi zaman örgün eğitim kurumundakilerin aynısı, kimi zaman onlardan farklı, ancak onların koşutunda olur. Kimi zaman da, belirli öğrenim gereksinmelerini karşılamaya yönelik programlar hazırlanır. Uzaktan eğitimde, çeşitli öğretim ortamları işe koşulur. Basılı gereçler en yaygın öğretim ortamını oluşturur. Radyo ve televizyon programları başta olmak üzere sesli ve görüntülü bantlar da, uzaktan eğitimde önemli ortamlardır. Bunların yanısıra, son yıllarda bilgisayar ve öteki yeni teknolojiler de uzaktan eğitimde kullanılmaktadır. Öğretim ortamları uzaktan eğitimde çoğu zaman birbirini tamamlar biçimde birlikte kullanılır. Uzaktan eğitim, sistemli bir yapıya sahiptir. Uzaktan eğitimin en önemli özelliği, öğretim sürecinin sistemli olarak düzenlenmiş olmasıdır. Bu sistem, öğretim ortamları aracılığıyla eğitim kurumundan öğrencilere dek uzanır. Öğrencilerin tepkileri de sistem aracılığıyla kuruma ulaşır. Yazışmalı eğitim: Çoğaltma, ders notları, ders kitapları, alıştırma gereçleri, çalışma kılavuzları gibi yazılı gereçlerle yapılan uzaktan eğitim biçimi. Yayınlı eğitim: Radyo ya da televizyon yayınları ile gerçekleştirilen uzaktan eğitim biçimi. Uzaktan eğitim sistemi, öğrenci destek hizmetleri ile genişler, gelişir. Öğretim elemanı ile birlikte bulunmayan öğrenciler kimi zaman öğretim elemanının yardımına gereksinme duyabilirler. Bu yardımı sağlamak amacıyla kimi durumlarda bölgesel ya da yerel merkezler kurularak o yörede bulunan uygun kişilerden yararlanılır. Ayrıca, aynı amaçla telefon ve bilgisayar ağları kullanılır. Çağdaş uzaktan eğitim sistemi, önceki yalın yazışmalı ya da yayınlı eğitim modellerinden farklıdır. Çağdaş uzaktan eğitimde, eğitim değişik seçeneklerle ekonomik biçimde sağlanır ve standartların nitelik denetimi sistemli olarak yapılır. Bu özellikleri doğrultusunda, çağdaş anlamda uzaktan eğitimin, öğrenci ile öğretim elemanının ayrı ortamlarda bulunduğu, bireylere yeni eğitim seçeneklerinin sunulduğu, oldukça çok çeşitli öğretim ortamlarının kullanıldığı, öğrenci destek hizmetlerinin verildiği, sistemli yapıya sahip bir eğitim yaklaşımı olduğunu söyleyebiliriz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

5 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 123 İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programının uygulandığı ve sizin de içinde bulunduğunuz uzaktan eğitim sisteminin yukarıdaki özelliklere sahip olup olmadığını belirleyiniz. 3. Kurumsal Yapı Özellikleri Uzaktan eğitim, yukarıda da belirttiğimiz gibi yüzyüze yapılan geleneksel eğitim biçiminden farklı özellikler taşımaktadır. Bu da uzaktan eğitimin farklı biçimde yapılanmasını ya da örgütlenmesini gerektirmektedir. Çeşitli ülkelerdeki uygulamalara baktığımız zaman, temel özelliklerinin aynı olmasına karşın, uzaktan eğitimin farklı biçimlerde yapılandırılmış kurumlarca düzenlenip yürütüldüğünü görürüz. Uzaktan eğitim kurumları, bu kurumsal yapı farklılıklarına dayalı olarak, genelde bağımsız ve karışık yapılı kurumlar olarak kümelendirilebilir. Bağımsız kurumlar, tümüyle uzaktan eğitim hizmeti sunan kurumlardır. Karışık yapılı kurumlar ise, hem uzaktan eğitimin hem de örgün eğitimin yapıldığı kurumlardır. Günümüzde yaygın ve etkili biçimde uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar, çoğunlukla yükseköğretim düzeyindedirler. Bağımsız ve karışık yapılı kümelendirme doğrultusunda, yükseköğretim düzeyinde uygulanmakta olan, uzaktan eğitimdeki başlıca kurumsal yapı modellerini şöyle sıralayıp açıklayabiliriz: Merkezden yönetilen bağımsız üniversiteler: Bu modelde, kurum, tümüyle uzaktan eğitim yapar. Programların hazırlanması ve yürütülmesi tümüyle kurumun kendisince gerçekleştirilir. İngiliz Açık Üniversitesi, bu tür bir uzaktan eğitim kurumudur. Bölgesel yönetimli bağımsız üniversiteler: Bu modelde de, kurum tümüyle uzaktan eğitim hizmeti verir. Programlar kurum merkezi tarafından hazırlanıp yürütülmekle birlikte, dağıtım ve öğrenci destek hizmetleri bölgelerdeki bağlı birimlerce yönetilir ve denetlenir. İspanya'daki Ulusal Uzaktan Eğitim Üniversitesi bu modeli uygulayan bir kurumdur. Birleşik yapılı özde bağımsız üniversiteler: Bu modelde uzaktan eğitim kurumu, geleneksel kurumlarla birlikte birleşik bir yapı içinde etkinlikte bulunur. Kanada'daki Tele-üniversite, bu modelin uygulandığı bir kurumdur. Geleneksel üniversitelerin olanaklarını kullanan bağımsız merkezi sistemler: Bu tür bir sistem, Demokratik Alman Cumhuriyeti'nde görülür. Buradaki uzaktan eğitim sistemi, bir devlet kuruluşu olan Dresden'deki Uzaktan Eğitim Merkez Dairesi'nce yönetilmektedir. Sistemdeki danışmanlık merkezleri, geleneksel üniversitelerde birer uzaktan eğitim bölümü olarak etkinlik gösterir. Tek bölümlü karışık yapıda uzaktan eğitim modeli: Bu modelde, geleneksel bir üniversite yapısı içinde özel bir uzaktan eğitim bölümü kuruludur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 124 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Avustralya'da Queensland Üniversitesi'ndeki Dışarıdan Öğrenim Bölümü, böyle bir işlevi yerine getirir. Çok bölümlü karışık yapıda uzaktan eğitim modeli: Bu modelde, geleneksel bir üniversitenin bölümlerine örgün eğitim öğrencilerinin yanısıra dışarıdan öğrenim görmek isteyen öğrenciler de kabul edilir. Avustralya'daki New England Üniversitesi bu modeli uygulamaktadır. Çok kurumlu karışık yapıda uzaktan eğitim modeli: Bu modelde, örgün eğitim gören öğrencileri bulunan geleneksel bir üniversite, hem kendisinin hem de öteki üniversitelerin öğrencilerine dışarıdan öğrenim görme olanağı sağlar. Yeni Zelanda'nın Massey Üniversitesi, bu modeli uygulayan bir kurumdur.? Anadolu Üniversitesinde uzaktan eğitim hizmeti veren üç ayrı fakülte bulunmaktadır. Bunlar Açıköğretim Fakültesi, İşletme Fakültesi ve İktisat Fakültesidir. Bu fakülteler üniversitede yalnız uzaktan eğitim yaklaşımını uygulayan birimlerdir. Buna göre, bir uzaktan eğitim kurumu olarak Anadolu Üniversitesi yukarıdaki modellerden hangisine girmektedir? Anadolu Üniversitesinin kurumsal yapısının, bu modellerdeki kimi özellikleri taşımakla birlikte, bunlardan birisiyle tam olarak benzeştiğini söylemek güçtür. Anadolu Üniversitesi birleşik yapılı bir kurum özelliği taşımaktadır. Daha açık bir deyişle, yapısında hem yüzyüze eğitim veren fakülteler hem de onlardan ayrı olan ve tümüyle uzaktan eğitim yapan üç fakülte bulunmaktadır. Uzaktan eğitim sisteminin çalıştırılmasından ve yönetiminden bu fakülteler sorumludur. Hangi kurumsal yapı modelinde olurlarsa olsunlar, uzaktan eğitim kurumları, sistemin işlemesini sağlamak için birtakım işlevleri yerine getirmekle sorumludurlar. Bu işlevleri şöyle sıralayabiliriz: Politika belirleme ve denetim Gereç geliştirme Gereç üretimi Gereç dağıtımı Özel nitelikli öğretim ve danışmanlık Kayıt sistemi geliştirme Değerlendirme Ekonomik kaynak sağlama Uzaktan eğitim kurumları, bu işlevleri yerine getirebilecek biçimde örgütlenirler. Kimi durumlarda bu işlevlerin bir bölümünü uzaktan eğitim kurumu adına başka kurumlar da yerine getirebilir. Bu durumda, uzaktan eğitim kurumu öteki ilgili kurumlarla işbirliği yapar. Anadolu Üniversitesinin uzaktan eğitim programlarıyla ilgili olarak öteki üniversitelerin Açıköğretim öğrencilerine danışmanlık hizmeti vermelerini, Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun Açıköğretim programlarını televizyon ve radyodan yayınlamalarını buna örnek gösterebiliriz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 125 Öte yandan, uzaktan eğitim kurumları işlevlerini yerine getirebilmek için değişik niteliklerdeki çalışanlardan oluşan insan kaynağına sahiptirler. Bu insan kaynağını, merkez ve bölge çalışanları, yerel çalışanlar, öğretim çalışanları ve uzman çalışanlar biçiminde kümelendirebiliriz. Kuşkusuz ki, uzaktan eğitim kurumları bu çalışanların yeterlilikleri ölçüsünde etkili bir çalışma sergileyebilirler. 4. Öğrenci Özellikleri Uzaktan eğitim öğrencileri, örgün eğitim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerden oldukça farklı özelliklere sahiptirler. Yaş, öğrenim durumu, amaç, bir işte çalışıp çalışmama, evli ya da bekar olma, güdülenme, öğrencilerde belli başlı farklı özellik alanlarını oluşturmaktadır. Uzaktan eğitim öğrenci topluluklarının özellikleri, uygulamaların yapıldığı ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma, hatta programdan programa değişiklik göstermektedir. Ancak, yine de kimi özellikler birçok uzaktan eğitim öğrenci topluluklarında yaygın olarak görülmektedir. Örneklemek için, değişik ülkelerin yükseköğretim düzeyindeki uzaktan eğitim kurumlarında yapılmış araştırmalarla belirlenmiş olan uzaktan eğitim öğrencilerine özgü başlıca özellikleri şöyle sıralayabiliriz: Uzaktan eğitim öğrencileri, oldukça geniş bir yaş dağılımına sahiptirler. Öğrencilerin çoğunluğu 20 ile 40 yaşları arasında bulunmaktadır. Bununla birlikte, çeşitli uzaktan eğitim programlarında daha genç ve daha yaşlı çok sayıda öğrenci öğrenim görmektedir. Çoğu uzaktan eğitim öğrencileri yarı-zamanlı olarak öğrenim görmektedirler. Başka bir deyişle, çok sayıda kişi, uzaktan eğitim sisteminden yararlanarak çalışma yaşamlarının yanısıra öğrenimlerini de sürdürmektedir. Uzaktan eğitim programlarında öğrenci kitlesinin büyük kesimini erkekler oluşturmaktadır. Uzaktan eğitim öğrencileri, ev, pansiyon, çiftlik, tutukevi gibi yaşadıkları ortamlarda öğrenim görmektedirler. Uzaktan eğitim öğrencileri, genellikle, yüksek düzeyde güdülenmiş kişilerdir. Uzaktan eğitim öğrencileri, çoğunlukla toplumun zengin ve seçkin olmayan kesiminden gelmektedirler. Uzaktan eğitim öğrencileri, yerleşim yerleri bakımından iki ayrı biçimde dağılım göstermektedirler. Hedef kitlenin dağınık olduğu hizmetiçi eğitim programlarındaki öğrenciler, genellikle, çok geniş bir alana yayılmaktadırlar. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 126 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Buna karşılık, kendilerinin seçerek katıldıkları öteki programlardaki öğrencilerin çoğunluğu kentlerde yaşamaktadır. Uzaktan eğitim öğrencileri, oldukça farklı eğitimsel geçmişe sahiptirler. Bu farklılık bir kurumda aynı programdaki öğrenciler arasında olabildiği gibi, değişik programlardaki öğrenciler arasında da olabilmektedir. Kuşkusuz, yukarıda belirtilen özelliklerin tümünü uzaktan eğitim yoluyla öğrenim gören bütün öğrenci topluluklarına genellemek olanaksızdır. 5. Programların Genel Özellikleri Uzaktan eğitim yaklaşımıyla oldukça çeşitli düzey, tür ve alanlarda eğitim programı uygulanmaktadır. Ancak, kuşkusuz ki, bu programlar bütün ülkelerde özdeş değildir. Çünkü her ülke, varlığını oluşturan temel öğeler bakımından birbirinden farklı yapılara sahiptir. Öte yandan, uzaktan eğitim programları, gerek düzey, gerek tür ve gerekse öğretim alanı bakımından ülkeden ülkeye değişen yaygınlıktadır. Dünyada varolan uzaktan eğitim etkinlikleri, özelde "belirli ders ya da kurs programları" biçiminde düzenlenmektedir. Okuma-yazma öğretiminden akademik derece kazandırmaya dek uzanan değişik nitelikteki bu programlar, dışarıdan sınıf geçme ve bitirme sınavlarına hazırlama, mesleki yetişim kazandırma, çalışanların verimliliğini artırma, öğretmeni bulunmayan derslerin öğretimini sağlama ve boş zamanları değerlendirme gibi değişik amaçlarla hazırlanıp uygulanmaktadır. Uzaktan eğitim programlarının genel özelliklerini, programların düzeyleri, türleri ve öğretim alanları olmak üzere üç ayrı yönden inceleyip ortaya koyabiliriz Programların Düzeyleri Çeşitli ülkelerde ilköğretimden yükseköğretimin sonuna dek her düzeyde uzaktan eğitim programı uygulanmaktadır. Bugün dünyanın birçok yerinde, uzaklık, hastalık ya da gezginlik gibi nedenlerle ilköğretim çağındaki birçok çocuk, normal okul öğreniminden yoksun bulunmaktadır. Bu çocukların öğretim gereksinmelerini karşılamada izlenen yolların başında uzaktan eğitim gelmektedir. Örneğin, Amerika birleşik Devletleri'nde 1905 yılında kurulmuş olan özel Calvert Okulu, ülkenin içinde ve dışında yaşayan 4500'den çok öğrenciye yazışmalı öğretim yöntemiyle evlerinde öğretim hizmeti sunmuştur. Öte yandan, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda'da, 1920'li yıllarda devlet ve eyalet yönetimlerinin birçoğu, uzaklık nedeniyle eğitimden yoksun olan çocuklara parasız eğitim sağlama kararı almış ve yazışmalı öğretim okulları aracılığıyla onlara önce ilköğretim, daha sonra da ortaöğretim hizmeti götürmüştür. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 127 Avustralya, Endonezya, Malezya, Yeni Zelanda ve Sri Lanka'da ilköğretimin yanısıra ortaöğretim düzeyinde uzaktan eğitim uygulanmaktadır. Papua Yeni Gine'de 1956'dan bu yana, eğitimlerini örgün eğitim kurumlarında sürdüremeyenlere, işlerini bırakmadan, yazışmalı öğretim yöntemiyle ortaöğretim düzeyinde eğitim olanağı sağlanmaktadır. Bu ülkede 9000'den çok kişi, ortaöğrenimini uzaktan eğitim yoluyla yapmıştır. Kore Cumhuriyeti'nde, ekonomik nedenlerle örgün eğitim kurumlarına gidemeyen gençler için yayın ve yazışmalı öğretim liseleri kurulmuştur. 1974'ten bu yana hizmet veren ve sayıları 48'e ulaşan bu liselere öğrenci (1985) kayıt yaptırmıştır. Filipinler'de ise, ortaöğretim okullarına girme olanağı bulamayarak öğrenimlerini ilkokul bitiminde bırakanların yeniden örgün eğitim sistemine dönmelerine yardımcı olmak amacıyla 1983'ten bu yana ortaöğretim düzeyinde programlar uygulanmaktadır. Türkiye'de de Milli Eğitim Bakanlığı'nca 1992 yılında Açıköğretim Lisesi kurularak, örgün eğitim dışındaki bireylere ortaöğrenim görme olanağı yaratılmıştır. Yükseköğretim düzeyinde uzaktan eğitim programları, gelişen ve gelişmekte olan birçok ülkede giderek yaygınlık kazanmaktadır. Önlisanstan doktora derecesine dek olmak üzere bütün akademik derecelere yönelik uzaktan eğitim programları uygulanmaktadır. Ancak, en yaygın olanının, lisans düzeyindeki uzaktan eğitim programları olduğu söylenebilir. Bugün dünyada en köklü ve gelişmiş uzaktan eğitim kurumu olan İngiliz Açık Üniversitesinde hem lisans hem de lisansüstü düzeylerde programlar uygulanmaktadır. Bu üniversitede 1981 yılında lisans programlarında 59968, yüksek lisans ve doktora programlarında da 694 öğrenci kayıtlı bulunmaktaydı. Federal Almanya'nın Uzaktan Eğitim Üniversitesinde (Fern Universität) çeşitli alanlarda lisans ve yüksek lisans programları; Kanada'nın Athabasca Üniversitesinde, İsrail'in Herkesin Üniversitesinde, İran Açık Üniversitesinde lisans programları; Kore Yayın ve Yazışmalı Öğretim Üniversitesinde ise önlisans ve lisans programları sunulmaktadır. Anadolu Üniversitesinde de 20 dolayında önlisans ve lisans programı uzaktan eğitim yaklaşımıyla uygulanmaktadır Programların Türleri Uzaktan eğitim yaklaşımıyla uygulanmakta olan programlar, tür olarak oldukça zengindir. İlköğretim programları gibi geniş kapsamlı ve uzun süreli programların yanısıra daha dar kapsamlı, kısa süreli ve değişik amaçlı uzaktan eğitim programları da uygulanmaktadır. Sertifika, yetişkinler eğitimi, belirli bir programa hazırlık, işe giriş eğitimi, yenileştirme programları bunlar arasındadır. Federal Almanya'da sertifika ve lisansüstü programlar, Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaöğretim ve lisans programları, Fransa'da yenileştirme ve geliştirme programları, İngiltere'de lisans ve lisansüstü programlar, Türkiye'de sertifika, önlisans, lisans tamamlama ve lisans programları, bu ülkelerde uygulanan başlıca program türlerini oluşturmaktadır. Ayrıca, bu ülkelerin tümünde yetişkinlere yönelik çeşitli programlar da yaygın olarak uygulanmaktadır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 128 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Program Düzeyleri lkö retim Program Türleri Sertifika Öğretim Alanları Ekonomi Genellikle hizmetiçinde eğitim amacını taşıyan yenileştirme ve geliştirme programları da yaygın program türleri arasındadır. Örneğin, Ürdün'de mühendislere, İspanya'da hemşirelere, İngiltere, Hindistan, Nepal, Endonezya ve daha birçok ülkede öğretmenlere yönelik yenileştirme geliştirme programları etkili biçimde uygulanmaktadır Öğretim Alanları Uzaktan eğitimde öğretim alanları bakımından da herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Değişik ülkelerde temel okuma-yazma öğretiminden tıpa dek çok çeşitli alanlarda uzaktan eğitim programları uygulanmaktadır. Eğitim, ekonomi, yabancı dil, muhasebe, bankacılık, sekreterlik, mühendislik, tıp, elektrik, elektronik, tarım, matematik, fen, beslenme, müzik, sanat, yönetim, toplum bilimleri, otelcilik, dekorasyon, ev ekonomisi, fotoğrafçılık, yarışma ve bitirme sınavlarına hazırlık uzaktan eğitim yoluyla öğretimi yapılan alanlar arasındadır. Uluslararası düzeyde yapılan bir araştırmada, uzaktan eğitimde, en çok eğitim, öğretmen yetiştirme ve ekonomi alanlarında; en az da tarım ve tıp alanlarında programların uygulandığı belirlenmiştir. Dünyadaki uygulamalar doğrultusunda uzaktan eğitimin genel özelliklerini bir çizelge ile gösteriniz. Bunun için yandaki çizelge biçiminden yararlanabilirsiniz. 6. Öğretim Ortamları Öğretim ortamı: Öğretimin gerçekleştirilmesinde yararlanılan ders kitabı, televizyon programı, deney, bilgisayar öğretim yazılımı, seminer gibi araç, gereç ve etkinliklerin her biri. Uzaktan eğitimde öğretim ortamları, öğretimi doğrudan etkileyen önemli bir öğedir. Çünkü uzaktan eğitimde öğretim, bu ortamlar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Öğretme-öğrenme sürecinde, uzaktan eğitim öğrencileri, örgün eğitim öğrencilerine göre daha az öğrenme kaynağına sahiptirler ve öğrenmeyi daha yalnız olarak -bir başkasından yardım almaksızın- gerçekleştirmek durumundadırlar. Öğretim ortamları, uzaktan eğitim öğrencilerinin bu sınırlılıklarını giderme ve yeterli düzeyde öğrenmeye güdülenmelerini sağlama işlevlerini görmektedir. Son yıllarda uzaktan eğitim programlarında birden çok öğretim ortamını kullanma eğilimi oluşmuştur. Kuşkusuz burada önemli olan, çok sayıda öğretim ortamının kullanılmış olması değil, öğretimin bütünlüğü içinde değişik eğitim işlevlerinin değişik öğretim ortamlarınca etkili biçimde yerine getirilmesidir. Uzaktan eğitimde kullanılan öğretim ortamlarını basılı gereçler, görsel-işitsel ortamlar, uygulamalı etkinlikler ve bireylerarası etkinlikler olmak üzere dört ana kümede toplayabiliriz. Şimdi her bir kümeye giren öğretim ortamları ile bunların temel özelliklerini açıklamaya çalışalım. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 129 Basılı Gereçler Yazışmalı öğretim metinleri, özel olarak yazılmış ders kitapları, özel okuma kitapları, yayınlara ilişkin notlar, ödevler, kendi kendine değerlendirmeye yönelik problemlerle alıştırma ve sorular, yönergeler, resimler, fotoğraflar, haritalar, levhalar, dergiler, gazeteler, süreli yayınlar, okuma kılavuzları ve kaynakçalar başlıca basılı gereçleri oluşturmaktadır. Basılı gereçler, gerçekleri açıklama, kimi beceriler geliştirme, bilginin öğrenilmesi için nasıl düzenlenebileceğini gösterme ve öğretim elemanlarıyla öğrenciler arasında iletişim sağlama işlevlerini yerine getirir. Her öğrenciye kolayca ulaştırılabilmeleri nedeniyle, uzaktan eğitim programlarının en etkili ortamıdır. Basılı gereçler, öğrencilere kendi hızlarında çalışma ve gerektiğinde tekrar etme olanağı verir. Ayrıca, bu gereçler içinde yer alan kendini değerlendirme soruları ile öğretim elemanlarının yazılı önerileri, öğrenilenlerin pekiştirilmesini sağlar. Görsel-İşitsel Ortamlar En yaygın biçimde kullanılan görsel-işitsel ortamlar, filmler, film şeritleri, slaytlar, video bantları, ses bantları, film şeritleri ya da slaytlarla eşinzamanlı kılınmış ses bantları, resimler, şekiller, televizyon ve radyo yayınlarıdır. Programlarda radyo, ses kasetleri gibi işitsel ortamlar, drama ve müzik gibi birincil kaynak gereci aktarmaya, dil becerilerinin öğretimine, hızla bilgi vermeye ve güçlük çekilen konularda ek öğretim etkinlikleri sağlamaya yarar. Televizyon, filmler gibi görsel-işitsel ortamlar ise, deneylerin gösterilmesini, birincil kaynak gerecin iletilmesini, bir makinede olduğu gibi bileşenlerin işleyişinin resimlerle anlatılmasını ve canlandırmada olduğu gibi dinamik değişim ilkelerinin örneklerle gösterilmesini sağlar. Görsel-işitsel ortamlar, uzaktan eğitim programlarında genellikle basılı gereçleri destekleyici ve öğrencinin ilgisini yönlendirici nitelikte hazırlanır. Bunların, öğrencilerin güdülenmesinde büyük etkisi vardır. Özellikle televizyon ve radyo yayınlarının her öğrencinin evine kolayca ulaşabilmesi, onları güdülemede, onların ilgisini çekmede ve öğrenme düzeylerini yükseltmede önemli katkı sağlar. Uygulamalı Etkinlikler Fen takımlarının evde kullanılması, yerel deneyliklerde yönlendirilmiş çalışmalar yapılması, yakın çevrede araştırma ve alan çalışmaları yapılması, bilgi işlem aygıtlarının kullanılması, uzaktan eğitim programlarında yer verilen uygulamalı etkinliklerden kimileridir. Uygulamalı etkinliklerle, öteki ortamlarla öğrenilen teknik, beceri ve kavramlar gerçek durumlara uygulanır ve belirli fen ve teknoloji programlarının temelini oluşturan becerilerin öğrenilmesi gerçekleştirilir. Bu etkinlikler, öğ- Şekil 9.1: Uzaktan Eğitimde Kullanılan Öğretim Ortamları AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 130 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M rencilere, gelecekteki çalışma çevreleri ile etkileşimde bulunma, küme içinde çalışma ve deney takımlarını kendi hız sınırları içinde kullanma olanaklarını verir. Uzaktan eğitim programlarında, uygulamalı etkinlikler için genellikle hafta sonlarında yerel eğitim kurumlarının yapıları ile deneyliklerinden yararlanılabilmektedir. Bireylerarası Etkinlikler Uzaktan eğitim programlarında, öğretim elemanlarınca yazışmalı öğretim yapılması ve öğrenci çalışmalarının değerlendirilmesi, öğretim elemanı ile öğrenci arasındaki yazılı ve telefonla iletişim, öğretim elemanı tarafından verilen yerel düzeydeki derslerle seminer ve konuşmalar, uygun bilgi ve becerilere sahip yerel kişilerle ilişkiler, kısa süreli yüzyüze yapılan derslere katılım, öğrencilerin kendine yardım ve tartışma kümelerindeki çalışmaları, danışmanlık oturumları bireylerarası etkinliklerin başında gelmektedir. Bireylerarası etkinliklerle, öğrenci ödevlerinin değerlendirilmesi, ödevlerin içerik ve düzeniyle ilgili yorumlar getirilmesi, öğrencilerin ders gereçlerindeki konularla ilgili olarak aydınlatılması ve öğrencilerin ortaya çıkan sorunlarının çözümüne yardım edilmesi amaçlanır. Çalışma yöntemleri konusunda öğrencilere kılavuzluk edilir, derslerle ilgili değişik görüşlerin ortaya atılmasına ve öğrencilerin ders konularını başkalarıyla tartışıp görüşmelerine olanak sağlanır. Bu etkinliklerle, ayrıca, öğrencilere uzaktan eğitim sistemi benimsetilebilir; öğrencilerin, çalışmalarını düzenli olarak yürütmeleri, değerlendirilen ödevleri aracılığıyla başarılarına ilişkin dönüt elde etmeleri sağlanabilir. Bunlardan başka, biriysel etkinliklerle, öğrencilere öğrenme güçlüklerinde ve çalışmalarını etkileyen bireysel koşullarında yardımcı olacak yerel destek hizmetleri verilir. Son yıllarda uzaktan eğitimde öğretim ortamı olarak yeni bilgi teknolojilerinden de yararlanıldığını görüyoruz. Bu kapsamda, programlarda derslere dönük bilgisayar destekli eğitim gereçleri üretilerek öğrencilerin kullanımına sunulmaktadır. Bilgisayar ağları ile öğrencilerle öğretim elemanları ve yönetim görevlileri arasında hem öğretim hem yönetim amaçlı iletişim sağlanmaktadır. Ayrıca, yine bu ağlarla kütüphanedeki kaynaklar öğrencilerin yararlanmasına açık tutulmaktadır. Öte yandan, öğretim amacıyla audio telekonferanslar ve video telekonferanslar daha sık düzenlenmekte, videodiskler daha çok kullanılmaktadır. Kuşkusuz, yeni bilgi teknolojilerinin uzaktan eğitimde işe koşulmasının en önemli nedeni, bunların etkileşimli özellik taşımalarıdır. Yeni bilgi teknolojileriyle uzaktan eğitimde öğrenci-öğretim elemanı, öğrenciöğrenci ve öğrenci-yönetim görevlileri arasında hangi amaçlarla nasıl etkileşim sağlanabileceğini birkaç arkadaşınızla tartışarak belirleyiniz. Uzaktan eğitim programlarında öğretim ortamları, seçme yapılarak ve değişen ağırlıklarda kullanılmaktadır. Birçok uzaktan eğitim programında basılı gereçler te- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 131 mel öğretim ortamını, öteki ortamlar da basılı gereçleri destekleyen ve bütünleyen ortamları oluşturmaktadır. Örneğin, Kanada'da Athabasca Üniversitesi, Venezüella'da Ulusal Abierta Üniversitesi, Kosta Rika'da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, programlarında öğretim ortamlarını basılı gereç ağırlıklı olarak kullanmaktadırlar. Öte yandan, kimi uzaktan eğitim programlarında, televizyon ya da radyo yayınları temel öğretim ortamını oluşturmakta, öteki ortamlar da bunlara desket olarak kullanılmaktadır. Örneğin, Çin Merkezi Yayın ve Televizyon Üniversitesi ile İtalya'daki Tele-Okulun programlarında kullanılan televizyon yayınları temel öğretim ortamı, basılı gereçlerle yüzyüze öğretim de destekleyici nitelikteki ortamlardır. Uluslararası düzeyde yapılan araştırmaların sonuçlarına göre, basılı gereçler uzaktan eğitim programlarında en çok kullanılan öğretim ortamıdır. Bunu ses kasetleri, videokasetler ve yüzyüze öğretim izlemektedir. Radyo ve televizyon yayınları uzaktan eğitimde giderek daha az kullanılmaktadır. Öğrencisi olduğunuz İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programında hangi öğretim ortamları kullanılmaktadır? İşlevleri ile birlikte belirtiniz. 7. Öğrenci Destek Hizmetleri Uzaktan eğitimde öğrenciler, uzaktan eğitim sisteminin niteliğinden kaynaklanan sorunlara dayalı gerek öğretimle gerekse öğretim dışı konularla ilgili kimi gereksinmeler içindedirler. Bu gereksinmelerin karşılanabilmesi için uzaktan eğitim programlarında öğrencilere çeşitli destek hizmetleri sunulur. Destek hizmetleri ile, öğrencilerin belirli sorunlarına çözümler getirmenin yanısıra onların güdülenme düzeylerinin yükselmesi, uzaklığın ve yalnızlığın oluşturduğu kimi engelleri gidermeleri ve sistemden kopmamaları da sağlanır. Uzaktan eğitim öğrencilerinin eğitimleri sırasında duydukları başlıca gereksinmeler, uzaktan eğitim kurumu ile ilişki kurma ve sistemle ilgili bilgi edinme, topluluk üyeliği kimliği geliştirme, öğretim elemanlarıyla ilişki kurma ve öğrenme güçlüklerini gidermeye yönelik yardım almadır. Bu gereksinmeler, kolayca anlaşılacağı gibi, büyük ölçüde, "bilgi edinme" ve "ilişki kurma" nitelikli olarak kendilerini göstermektedir. Bu nedenle, bunların karşılanmasında uzaktan eğitim kurumlarınca, öğrencilerle kurum arasındaki ilişkiyi ve öğrencilerin gereksinme duydukları bilgileri sağlayıcı, genellikle "bireylerarası etkinlikler" biçimindeki destek hizmetlerine yer verilmektedir. Bu hizmetler, yüzyüze yapılan değişik türdeki toplantıları, uzaktan eğitim kurumu ile öğrencileri ya da danışmanları ziyareti, öğrenci gazetelerini, mektupla yazışmayı, telefon ve ses kasetleri aracılığıyla iletişim kurmayı içermektedir. Öğrenci destek hizmetleri, genellikle, ülkelerin ve dolaylı olarak da uzaktan eğitim kurumlarının ekonomik güçleri ölçüsünde çeşitlilik içinde ve yoğun olarak verilebilmektedir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 132 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Öğrenci destek hizmetleri, uzaktan eğitim kurumlarınca çeşitli örgütsel düzenlemelerle şöyle gerçekleştirilmektedir: Uzaktan eğitimin uygulandığı birçok ülkede destek hizmetleri yerel merkezlerde sunulmaktadır. Örneğin, Venezüella da Ulusal Abierta Üniversitesi, Kosta Rika da Uzaktan Eğitim Üniversitesi ve İngiliz Açık Üniversitesi, destek hizmetlerini yerel merkezler aracılığıyla öğrencilere ulaştırmaktadır. Yerel merkezler, akademik danışmanlık ve yönetim işlevlerini yerine getirmektedir. Yerel merkezlerde öğrenciler, birbirleriyle, öğreticilerle ve danışmanlarla ilişki kurabilir, öğretim gereçlerine kolayca ulaşabilir ve çalışmak için yer bulabilirler. Kanada daki Athabasca Üniversitesi, ek okuma gereçleri, video gösterme aygıtları ve bilgisayar terminalleri bulunan bölgesel öğrenme merkezlerine sahiptir. Kosta Rika daki Uzaktan Eğitim Üniversitesinin okulların yapıları içinde kurulmuş 19 yerel merkezi vardır. Bu merkezlerde özel nitelikli öğretim ve danışmanlık hizmetleri verilmektedir. Özel nitelikli öğretim: Öğrencilerin öğrenmeyle ilgili güçlüklerini gidermek ve çalışmalarına danışmanlık sağlamak amacıyla öğreticiler tarafından yüzyüze ya da iletişim araçlarıyla öğrencilere yapılan yardım. Öğrenci destek hizmetleri içinde özel nitelikli öğretim, önemli bir etkinliği oluşturur. Bu öğretimde, genellikle, öğrencilere akademik güçlüklerinin giderilmesine yönelik yardımlarda bulunulur. Özel nitelikli öğretimi gerçekleştirmekle görevli öğreticiler, öğrencilerin yazılı ödevlerini düzeltip değerlendirirler, tartışma ortamı yaratarak ders gereçlerini anlamalarına yardım ederler, çalışmalarını planlamalarında yardımcı olurlar, uygulama ve proje çalışmalarına danışmanlık yaparlar. Öğreticiler, ayrıca, öğrenciler için kendine yardım kümeleri ve çalışma oturumları düzenlerler, yüzyüze ya da telefonla yapılabilen tartışma toplantılarını yönetirler, öğrencilerin gelişim kayıtlarını tutarlar ve ders verirler. Ancak yine de, öğreticilerin işlevleri değişik ülkelerdeki uzaktan eğitim kurumlarında farklılıklar gösterebilmektedir. Uzaktan eğitim kurumlarınca öğrencilere, öğrenci destek hizmeti olarak danışmanlık hizmeti de verilmektedir. Danışmanlık, öğrencilerin sistem içinde iyi bir ilerleme göstermelerini sağlamayı amaçlayan öneri, yardım ve destek niteliğindeki etkinlikleri içerir. Danışmanlar, örneğin, programlara başvuranlara önerilerde bulunurlar, yeni öğrencilerle toplantılar yaparlar, öğrencilere uzaktan eğitim sistemini açıklarlar, ders seçiminde onlara yol gösterirler, yönetimle ilgili konularda kılavuzluk ederler, çalışma becerileri geliştirmelerinde yardımcı olurlar ve onların güdülenmelerini sürekli kılmaya çalışırlar. Bir uzaktan eğitim öğrencisi olarak hangi destek hizmetlerine gereksinme duyuyorsunuz? Önem sırasına göre yazınız. 8. Öğretim Süreci Öğretim süreci, planlanmış olan eğitimin yürütülmesinde, belirli eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesine yönelik öğretim etkinliklerinin yapıldığı aşamadır. Kuşku- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 133 suz ki, amaçların gerçekleştirilmesinde öğretim sürecinin etkili biçimde uygulanmasının payı büyüktür. Özellikle, öğrenci ile öğretim elemanının doğrudan etkileşiminin az olduğu ve öğrencinin başarılı olmak için öğrenmeye daha çok istekli, kararlı ve sürekli güdülenmiş olmasının gerekli bulunduğu uzaktan eğitim sisteminde, öğretim sürecinin etkililiği daha büyük önem taşımaktadır. Uzaktan eğitimde öğretim süreci, genellikle, yazışmalı öğretim ve çok ortamlı öğretim olmak üzere iki ayrı biçimde düzenlenmektedir Yazışmalı Öğretim Yazışmalı öğretim, uzaktan eğitim ilkelerine göre hazırlanmış olan basılı gereçlerle yapılan öğretim biçimidir. "Mektupla öğretim" olarak da adlandırılan bu öğretim biçimi, uzaktan eğitimde geleneksel nitelik taşır. Yazışmalı öğretimde, genellikle, çoğaltma biçiminde ders metinleri, ders kitapları, çalışma kılavuzları ve çeşitli alıştırmalar kullanılır. Yazışmalı öğretim sürecinde, öncelikle eğitim kurumu, not, ünite ya da kitap biçimindeki basılı ders gerecini posta aracılığıyla öğrencilere yollar. Her öğrenci, aldığı basılı ders gerecini kendi kendine çalışarak konuyla ilgili ödevlerini yapar. Öğrenci, yaptığı bu ödevleri kurum merkezine ya da bağlı olduğu yerel merkezdeki öğreticisine yollar. İlgili öğretici, öğrencinin ödevlerini kısa sürede okuyup gerekli düzeltmeleri yapar, eleştirilerini yazar, puanlar ve öğrenciye yollar. Böylece, belirli bir ünitenin öğretimi tamamlanmış olur. Bundan sonra, basılı ders gerecinin öğrencilere gönderilmesinden öğreticilerin değerlendirdikleri öğrenci ödevlerinin geri yollanmasına dek yapılan bütün etkinlikler düzenli aralıklarla sürdürülür. Yazışmalı öğretim, Fransa, İngiltere, Avustralya, İsveç ve öteki kimi Avrupa ülkelerinde on dokuzuncu yüzyıldan bu yana uygulanmaktadır. Amerika Birleşik Devleri nde yazışmalı öğretim Avrupa ülkelerindekinden daha yaygındır. Yazışmalı öğretim süreci, etkili bir öğretimin gerçekleşebilmesi bakımından hangi özellikleri ile eleştirilebilir? Yazışmalı öğretime başlangıcından bu yana yapılan eleştiriler, en çok, yüzyüze etkileşimi olmayan bir eğitimin etkili olamayacağı ve özellikle uygulama gerektiren konuların yalnız ders notları ile öğretilemeyeceği üzerinde olmuştur. Bu nedenle, yazışmalı öğretim yapan uzaktan eğitim kurumları, öğrencilerin öğreticilerle karşı karşıya gelmelerini sağlamak ve işlik, deneylik ve uygulama gerektiren ders konularını daha etkili biçimde öğretmek amacıyla gündüz ve gece okulları, yaz okulları ve tatil kursları düzenleme yoluna gitmiştir.? AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 134 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 8.2. Çok Ortamlı Öğretim Uzaktan eğitimde modern bir öğretim biçimi olan çok ortamlı öğretim, basılı gereçlerle öğretimin öteki öğretim ortamlarıyla bütünleştirilmesidir. Başka bir deyişle, belirli amaçlara yönelik içeriğin bireylere kazandırılmasında canlı ve cansız değişik kaynakların birbirini bütünleyecek biçimde işe koşulmasıdır. Çok ortamlı öğretimde, basılı gereçlerle öteki ortamların bütünleşmesine yönelik olarak başlıca şu etkinlikler yapılmaktadır: Toplanma merkezleri oluşturma Kısa süreli yatılı kurslar düzenleme Görüntülü-yazılı öğe ve ödevler kullanma Dönemlik uygulamalar yaptırma Bireysel öğretim araç-gereçleri kullanma Görsel-işitsel araçlar işe koşma Radyo ve televizyon yayınları yapma Ses bantları kullanma Bilgisayardan yararlanma Programlı öğretim, kendi kendine öğretim ve takım öğretimi tekniklerini uygulama Çok ortamlı öğretim sürecini, İngiliz Açık Üniversitesinde uygulanan biçimiyle şöyle açıklayabiliriz: Her bir ders için özel olarak hazırlanmış basılı ders gereci, üç ya da dört ayrı zamanda olmak üzere postayla öğrencilere yollanır. Öğrencilerin her bir üniteyi bir haftalık süre içinde çalışmaları öngörülmüştür. Her öğrenci, bir ünitenin çalışılıp öğrenilmesine yönelik olarak öncelikle kendisine yollanan ders metni ile önerilen öteki basılı kaynakları edinerek okur. Bir yandan da konuyla ilgili televizyon ve radyo programlarını izler. Fen ve teknoloji dersleri için geri verilmek üzere yollanmış olan ev deney takımını kullanarak gerekli deneyleri yapar. Ayrıca, üniteyle ilgili kendini değerlendirme sorularını yanıtlar ve öngörülen ödevini hazırlar. Öğrenciler, öğrenme etkinliklerini kendilerine yollanan televizyon ve radyo programlarıyla ilgili notlar, deneylerin yapılmasına ilişikin yönergeler ve çeşitli yönetim duyuruları doğrultusunda yerine getirirler. Bundan sonra, her ögrenci hazırladığı ödevini değerlendirilmek üzere önceden belirlenmiş olan öğreticisine yollar. Çoktan seçmeli sorulardan oluşan ödevler bilgisayarla, öteki yazılı ödevler ise öğretici tarafından okunur. Değerlendirme sonuçları, öğreticinin eleştiri ve önerileriyle birlikte iki-üç hafta içinde öğrencilere bildirilir. Öğrenciler, yaz okulları ile yerel merkezlerde yüzyüze yapılan öğretim ve danışmanlık etkinliklerine de katılırlar. Yaz okullarında temel ve kimi başka derslere yönelik olarak yapılan ve bir hafta süreli olan yüzyüze öğretime katılım zorunludur. Bu öğretimde, konu anlatımına, seminerlere, alan ve deneylik çalışmalarına ve tartışmalara yer verilir. Yerel merkezlerde ise, öğrenciler, danışman ve öğreticilerle görüşme ve çalışma olanağına sahip olurlar. Öğreticilerin düzenlediği özel nitelikli öğretim ve kendine yardım çalışmalarına katılırlar. Öğrenciler, ayrıca, zengin öğretim araç ve gereçleriyle donatılmış yerel merkezlerden çalışma yeri olarak da yararlanırlar. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

17 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 135 Günümüzde İngiliz Açık Üniversitesinin bulunduğu İngiltere den başka daha birçok ülkede uzaktan eğitim programları çok ortamlı öğretimle gerçekleştirilmektedir. Federal Almanya, Kanada, Venezüella, Kosta Rika, Lübnan, Sri Lanka, Kenya ve Pakistan bu ülkeler arasındadır. Türkiye de Anadolu Üniversitesinin uzaktan eğitim programalarında hangi tür öğretim süreci uygulanmaktadır? Özellikleriyle açıklayınız. 9. Öğretimin Değerlendirilmesi Geleneksel eğitim sisteminde olduğu gibi, uzaktan eğitimde de öğretimin değerlendirilmesinin temel amacı, öğrencilerin öğrenmelerine ilişkin dönüt sağlamak ve onların başarılı ya da başarısız olduklarına karar vermektir. Öğrenci ile öğretim elemanının aynı ortamda bulunmadığı uzaktan eğitim sürecinde, öğrencilerin kendi öğrenmelerine ilişkin dönüt sağlamaları özel bir önem taşır. Bu nedenle, uzaktan eğitim basılı ders gereçlerinde genellikle her ünitenin bitiminde konuyla ilgili kendini değerlendirme sorularına yer verilir. Öte yandan, öğrenci başarısını belirlemek için de, öğretim dönemi içinde ve sonunda ödev ve sınavlar aracılığıyla çeşitli değerlendirmeler yapılır. Uzaktan eğitim sürecinde, öğrenci başarısını belirlemeye yönelik olarak objektif test, kısa yanıtlı test ve yazılı yoklama gibi ölçme araçları ile proje ve tez gibi çalışmalar kullanılmaktadır. Sınavlar kimi uzaktan eğitim kurumlarınca kurum merkezinde düzenlenirken, birçok kurumca da özelilkle dönem sonu sınavları yerel merkezlerde öğreticilerin gözetimi altında yapılmaktadır. Bunların dışında, kimi kurumlar, gerektiğinde o yörede bulunan uygun bir kişinin gözetiminde olmak üzere, öğrencinin kendi evinde sınav olmasına olanak tanımaktadır. Kanada nın Waterloo ve Athabasca üniversiteleri ile Batı Avusturya Teknoloji Enstitüsü böyle bir uygulamaya yer veren kurumlardır. Kendini değerlendirme soruları Objektif testler Yazılı yoklamalar Ödevler Projeler Tezler Şekil 9.2: Uzaktan Eğitimde Uygulanan Başlıca Değerlendirme Araçları Uzaktan öğretim sürecinde öğretimin değerlendirilmesini, iki değişik kurumun uygulamalarıyla örneklendirebiliriz: İngiliz Açık Üniversitesinde, her şeyden önce, öğrenciler basılı ders gereçlerindeki sorularla kendilerini değerlendirmektedirler. Öğrenciler, öğreticilerce ve bilgisayarlar aracılığıyla değerlendirilen ödevleri yapmakla yükümlüdürler. Ayrıca, her dersin öğrenimi sonunda öğrencilere üç saat süren dönem sonu sınavları uygulanmaktadır. Öğrencilerin başarı puanları, ödevlerle sınavlardan aldıkları puanların %50 şer ağırlıklı olarak birleştirilmesiyle belirlenmektedir. Kosta Rika nın Uzaktan Eğitim Üniversitesinde ise, değerlendirme için öğrencilerin birkaç ödev yaparak ara ve dönem sonu sınavlarına katılmaları gerekmektedir. Başarı puanının belirlenmesinde ödevler %20, sınavlar ise %80 oranında ağırlıklı olarak hesaplanmaktadır. İngiliz Açık Üniversitesi ile Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinin öğrenci başarısını değerlendirme biçimlerini karşılaştırınız. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

18 136 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M Özet Uzaktan eğitim, teknolojinin olanaklarından yararlanılarak kitlelere eğitim hizmetinin verildiği bir eğitim yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, özellikle herhangi bir nedenle örgün eğitime katılamayanlar için önemli bir eğitim seçeneğini oluşturur. Günümüzde en az gelişmişinden en çok gelişmişine dek birçok ülkede uzaktan eğitim hizmeti verilmektedir. Uzaktan eğitim şu temel özelliklere sahiptir: Uzaktan eğitimde öğrenci ile öğretim elemanı ayrı ortamlardadırlar. Uzaktan eğitim, bireylere eğitim için yeni seçenekler sunar. Uzaktan eğitimde çeşitli öğretim ortamları işe koşulur. Uzaktan eğitim sistemli bir yapıya sahiptir. Uzaktan eğitim, öğrenci destek hizmetleri ile genişleyen bir sistemdir. Değişik ülkelerdeki görünüme göre, uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar, kimi farklılıklarla birlikte, genel olarak bağımsız ve karışık yapılı olmak üzere iki biçimde örgütlenmişlerdir. Bağımsız yapılı kurumlar, tümüyle ve yalnızca uzaktan eğitim programları uygulamaktadırlar. Karışık yapılı kurumlar ise, örgün eğitimin yanısıra uzaktan eğitim yapan kurumlardır. Bunların çoğu da yükseköğretim düzeyinde kurumlardır. Uzaktan eğitim kurumları, sisteme özgü farklı işlevlere ve çalışanlara sahiptirler. Uzaktan eğitim yoluyla öğrenim gören öğrenciler, örgün eğitim öğrencilerinden yaş, öğrenim durumu, amaç, bir işte çalışıp çalışmama, evli ya da bekar olma, güdülenme gibi yönlerden oldukça farklı özelliktedirler. Günümüzde uzaktan eğitim yaklaşımıyla ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olmak üzere eğitim sistemlerinin tüm düzeylerinde programlar uygulanmaktadır. Uzaktan eğitimde önlisans, lisans, yüksek lisans, doktora gibi uzun süreli ve kapsamlı programların yanısıra sertifika, yetişkinler eğitimi, işe giriş eğitimi, belirli bir programa hazırlık, yenileştirme ve geliştirme programları gibi daha kısa süreli değişik türlerde programlar düzenlenmektedir. Öte yandan, uzaktan eğitim yaklaşımı ekonomiden dekorasyona dek birçok alanda işe koşulmaktadır. En çok eğitim, öğretmen yetiştirme ve ekonomi alanlarında, en az da tarım ve tıp alanlarında uzaktan eğitim programları hazırlanıp uygulanmaktadır. Uzaktan eğitimde öğretim, değişik nitelikteki öğretim ortamları aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu öğretim ortamları basılı gereçler, görsel-işitsel ortamlar, uygulamalı etkinlikler ve bireylerarası etkinliklerden oluşmaktadır. Uzaktan eğitim programlarında genellikle birden çok öğretim ortamı birlikte kullanılmaktadır. Son yıllarda uzaktan eğitimde bilgi teknolojilerinden de giderek artan yoğunlukta yararlanılmaktadır. Uzaktan eğitimde öğrencilere sistemin özelliği nedeniyle öğretimle ve öğretim dışı konularla ilgili karşılaştıkları sorunları gidermek amacıyla destek hizmetleri verilmektedir. Bu hizmetler, yüzyüze yapılan toplantılardan telefonla iletişim kurmaya dek uzanmaktadır. Uzaktan eğitimde öğretim süreci, genellikle, "yazışmalı öğretim" ve "çok ortamlı öğretim" biçimlerinde düzenlenmektedir. Yazışmalı öğretim, tümüyle yazılı gereçlerle yapılırken çok ortamlı öğretim basılı gereçlerin öteki öğretim ortamlarıyla bütünleştirilmesiyle gerçekleştirilmektedir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

19 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 137 Uzaktan eğitim sisteminde öğretimin değerlendirilmesi, basılı gereçlerde ünite sonlarına konan kendini değerlendirme soruları ile ödevler, projeler ve sınavlar aracılığıyla yapılmaktadır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Aşağıdakilerden hangisi uzaktan eğitim yaklaşımının temel özelliklerinden biri değildir? A. Öğrenci ile öğretim elemanının ayrı ortamlarda olması B. Öğrenciye çeşitli destek hizmetlerinin sağlanması C. Bireylere yeni eğitim seçeneklerinin sunulması D. Bireylere kısa sürede öğrenim görme olanağının verilmesi E. Öğretimde çeşitli öğretim ortamlarının işe işe koşulması 2. Aşağıdakilerden hangisi, uzaktan eğitim kurumlarının geleneksel eğitim kurumlarından farklı olarak yerine getirmeleri gereken bir işlevdir? A. Öğretim gereci üretip dağıtma B. Öğrencileri belirli eğitim amaçlarına ulaştırma C. Öğretimin niteliğini geliştirme D. Öğrenci başarısını ölçüp değerlendirme E. Ekonomik kaynakları etkili kullanma 3. Aşağıdakilerden hangisi uzaktan eğitimde öğrenci destek hizmetlerinin kapsamına girmez? A. Öğrencilerin öğreticilerle ilişki kurmalarını sağlama B. Öğrenciler için telefonla tartışma toplantıları düzenleme C. Öğrencilere özel hazırlanmış temel ders kitapları yollama D. Öğrencilerin öğrenme sorunlarını çözmelerine yardım etme E. Öğrencilerin programa güdülenmelerini sürekli kılma 4. Uzaktan eğitimde aşağıdakilerden hangisi öğrencilerin başarısını belirlemede kullanılmaz? A. Tezler B. Ödevler C. Ara sınavları D. Dönem sonu sınavları E. Ünite sonu kendini değerlendirme soruları Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Farklı düzeylerde ve türlerde programlar uygulayan uzaktan eğitim kurumları, karışık yapılı olarak adlandırılırlar. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

20 138 TEKNOLOJİ YOĞ UNLUKLU EĞİT İ M YAKLAŞ IMI OLARAK UZAKTAN EĞİT İ M 6. Uzaktan eğitim programlarında görsel-işitsel ortamlar, genellikle, basılı gereçlere destekler nitelikte işlev görürler. 7. Bilgi teknolojileri, uzaktan eğitimde kullanılmaya elverişli olmadıkları için, bu sistemde yaygınlık kazanmamışlardır. 8. Anadolu Üniversitesinin uzaktan eğitim programlarında çok ortamlı öğretim biçimi uygulanmaktadır. Ek Okuma Kaynakları Algan, Ertuğrul. "Uzaktan Eğitimde Teknoloji Kullanımı ve Geleceğin Teknolojileri", Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu (12-15 Kasım 1996): Bildiriler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Film Radyo Televizyonla Eğitim Başkanlığı, 1996, ss Alkan, Cevat. "Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişimi", Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu (12-15 Kasım 1996): Bildiriler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Film Radyo Televizyonlar Eğitim Başkanlığı, 1996, ss. XV-XXIII.. Açıköğretim: Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Başkömürcü, Gamze ve Yusuf Öztürk. "Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Tasarımı", Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu (12-15 Kasım 1996): Bildiriler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Film Radyo Televizyonlar Eğitim Başkanlığı, 1996, ss Özer, Bekir. "Uzaktan Eğitim Yaklaşımının Öğretmen Eğitiminde Kullanılması", Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 4, 1-2: 73-88, "Çeşitli Ülkelerde Uzaktan Eğitim Yaklaşımının Öğretmen Eğitiminde Kullanılması", Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 3,1: 61-72, Verduin, John R. ve Thomas A. Clark. Uzaktan Eğitim: Etkin Uygulama Esasları. Çeviren: İlknur Maviş. Eskişehir: Kibele Sanat Merkezi, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ