Osteoporoz Tedavisinde Alendronat ve Risedronat n Etkinliklerinin Karfl laflt r lmas

Transkript

1 110 Orijinal Makale / Original Article Osteoporoz Tedavisinde Alendronat ve Risedronat n Etkinliklerinin Karfl laflt r lmas The Comparison of Effectiveness of Alendronate and Risedronate in Osteoporosis Treatment Yeflim AKYOL, Berna TANDER, Gamze ALAYLI, Dilek DURMUfi, Yüksel BEK*, Ferhan CANTÜRK Ondokuz May s Üniversitesi T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon ve *Biyoistatistik Anabilim Dal, Samsun, Türkiye Özet Summary Amaç: Bu çal flmada postmenopozal osteoporotik kad nlarda kemik mineral yo unlu u (KMY) üzerine, haftal k alendronat sodyum ve haftal k risedronat sodyum tedavisinin etkilerini araflt rmak ve karfl laflt rmak amaçland. Gereç ve Yöntem: Bu çal flmaya 112 hasta al nd ve rastgele olarak 2 gruba ayr ld. Grup I (n=60) alendronat sodyum (70 mg/hafta) ve Grup II (n=52) risedronat sodyum (35 mg/hafta) ald. Tüm hastalar bu tedavilere ek olarak 1 g/gün kalsiyum ald. Çal flma süresi 12 ay ile s n rland. Yafl, vücut kütle indeksi, menopoz süresi ve menarfl yafllar kaydedildi. Lomber omurga ve proksimal femur KMY ölçümleri bafllang çta ve 12 ayl k tedavi sonras nda yap larak, tedavinin etkinli i de erlendirildi. statistiksel yöntem olarak Shapiro-Wilk Testi, ANCOVA analizi ve Spearman testi kullan ld. Bulgular: Yafl ortalamas Grup I'de 56,65±8,25, Grup II'de 56,69±7,75 idi. Demografik özellikler aç s ndan iki grup aras nda anlaml bir fark yoktu (p>0,05). Gruplar n kendi içinde lomber omurga ve proksimal femur KMY'sinde, tedavi sonunda önemli düzeyde iyileflme saptand (Grup I: p<0,05, Grup II: p<0,05). ki grup aras nda, lomber omurga ve proksimal femur KMY art fl aç s ndan önemli fark yoktu (p>0,05). Sonuç: Her iki tedavi protokolü postmenopozal osteoporoz tedavisinde benzer etkinlik sa lar ve KMY de iflimine etkisi benzerdir. Türk Fiz T p Rehab Derg 2006;52:110-4 Anahtar Kelimeler: Osteoporoz, tedavi, alendronat, risedronat Objective: This study was performed to compare the effects of once weekly alendronate sodium and once weekly risedronate sodium treatment on bone mineral density (BMD) in postmenopausal osteoporotic women. Materials and Methods: One hundred and twelve patients were included in this study and randomly classified into two groups. Group I (n=60) received alendronate Na (70 mg/week) and group II (n=52) received risedronate Na (35 mg/week). All patients received 1 g calcium per day in addition to these therapies. The study duration was limited to 12 months. Age, body mass index, duration of menopause and age at menarche were recorded. The efficacy of the treatment was evaluated by BMD measurements at lumbar spine and proximal femur at the beginning and 12th months of the treatment. The statistical analyses were done by Shapiro-Wilk test, ANCOVA and Spearman test. Results: The mean age was 56.65±8.25 years in group I and 56.69±7.75 years in the group II. There was no significant difference in baseline characteristics between the two groups (p>0.05). Significant improvement was found at the end of the treatment in groups itself by lumbar spine and proximal femur BMD (Group I: p<0.05, Group II: p<0.05). There was no significant difference between two groups by lumbar spine and proximal femur BMD (p>0.05). Conclusion: Our results suggest that both treatment protocols provide similar efficacy in treatment of postmenopausal osteoporosis and almost have similar effects in enhancing the BMD. Turk J Phys Med Rehab 2006;52:110-4 Key Words: Osteoporosis, treatment, alendronate, risedronate Girifl Osteoporoz (OP), düflük kemik kütlesi ve kemik dokusunun mikro mimari yap s n n bozulmas na ba l olarak kemik k r lganl - n n artmas ile karakterize sistemik bir iskelet hastal d r (1,2). Oluflan k r klar nedeniyle tedavi maliyetinin ve ölüm oranlar n n artmas, ekonomik ve ifl gücü kay plar na yol açmas, hastan n fonksiyonel durumunu bozmas ve yaflam kalitesini azaltmas OP'yi toplumsal aç dan önemli k lmaktad r (3). OP'yi önleme, teflhis ve tedavisindeki uygulamalar k r klar ve sekellerini engelleyebilir (4). Fakat günümüzde OP tedavisinde tamamen güvenilir, etkili ve genel olarak kabul edilmifl bir tedavi Yaz flma Adresi: Dr. Berna Tander, Ondokuz May s Üniversitesi, T p Fakültesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, 55139, Kurupelit, Samsun, Türkiye Tel: Faks: E-posta: tander@omu.edu.tr Kabul Tarihi: A ustos 2006

2 Türk Fiz T p Rehab Derg 2006;52: henüz tan mlanmam flt r. Tedavide kemik rezorpsiyonunu engelleyen veya kemik formasyonunu artt ran ilaçlar tek bafl na ya da kombine olarak kullan lmaktad r (5,6). Son zamanlarda, kullan m oldukça yayg n hale gelen antirezorptif ilaçlar aras nda bifosfonatlar önemli bir yere sahiptir. Bifosfonatlar kemikte hidroksiapatite ba lan p pirofosfatazlar n etkisine direnç oluflturarak kemik y k m n azalt rlar (7). Ayr ca osteoklast aktivasyonundan sorumlu olan kemik matriksinin özelliklerini de ifltirerek, progenitör hücrelerden osteoklast oluflumunu etkileyerek ve matür osteoklastlar n fonksiyonunu engelleyerek etki gösterirler (7,8). Bu çal flmada, postmenopozal OP'li kad nlarda bir y l sonunda, alendronat sodyum ve risedronat sodyum tedavisinin kemik mineral yo unlu u (KMY) üzerine etkisini araflt rmak, ayr ca iki tedavinin etkinli ini karfl laflt rmak amaçlanm flt r. Gereç ve Yöntem Çal flmam za Ondokuz May s Üniversitesi T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal Osteoporoz Poliklini i'ne baflvuran, menopoz süresi en az bir y l olan, postmenopozal OP tan s alan 112 kad n hasta al nd. Hastalara yafl, boy, kilo, ö renim durumu, meslek, menopoz süresi, gebelik say s, sigara ve alkol kullan m, yaklafl k günlük kalsiyum al m miktarlar, fraktür öyküsü, egzersiz al flkanl, immobilizasyon öyküsü, ilaç kullan m öyküsü (steroid, diüretik, heparin, antikonvülzan, antiasit, tiroksin) ve baflka bir hastal (hipertiroidi, hiperparatiroidi, malabsorpsiyon, kronik böbrek ve karaci er hastal, inflamatuvar romatizmal hastal k) olup olmad n içeren sorgulama formu dolduruldu. OP tan s klinik de erlendirme, lateral spinal grafiler, lomber vertebra ve femur kemik mineral yo unlu u de- erlerine ve laboratuvar bulgular na dayanarak konuldu. Hastalara KMY ölçümü, DEXA (Dual Enerji X-Ray Absorbsiyometri) yöntemi ile (Norland Excell, USA) lomber vertebralar (L2-L4) antero-posterior ve sol kalçadan (total femur) tedavi öncesi ve bir y ll k tedavi sonras olmak üzere iki kez yapt r ld. Dünya Sa l k Örgütü kriterleri (9) esas al narak T-skoru -2,5 ve alt nda olan hastalar çal flmaya dahil edildi. Kemik ve kalsiyum metabolizmas n etkileyebilecek hastal klar veya ilaç kullan m olan ve daha önce osteoporoz tedavisine yönelik ilaç kullanan hastalar çal flma d fl b rak ld. Çal flmaya dahil edilen 112 hasta rastgele olarak iki gruba ayr ld. Birinci gruba alendronat sodyum 70 mg/hafta (n=60), ikinci gruba risedronat sodyum 35 mg/hafta (n=52) ve her iki tedavi grubuna ek olarak 1 g/gün iyonize kalsiyum verildi. Hastalar ilaçlar nas l kullanacaklar konusunda bilgilendirildi. statistik Tedavi öncesi ve tedavi sonras lomber ve femur T-skorlar na ait verilerin normallik kontrolleri Shapiro-Wilk testine göre yap ld. Normal da l fl gösterdikleri belirlendi. Tedavi öncesi T-skorlar eflitlemek deneme bafllang c nda mümkün olmad için tedavi sonras skorlar n tedavi uygulamalar aç s ndan karfl laflt r lmas yap l rken, bafllang ç skorlar na göre düzeltilmifl analizi sa layan ANCOVA (Kovaryans Analizi) analizi yap ld. Düzeltilmemifl ortalamalarla birlikte standart sapmalar, kovaryansa göre düzeltilmifl ortalamalar ile birlikte ise standart hatalar verilmifltir. Ö renim durumu ve meslek ile KMY ölçümleri aras ndaki iliflki Spearman korelasyon katsay s kullan larak de erlendirildi, p<0,05 de- eri istatistik anlaml l k s n r olarak kabul edildi. Bulgular Çal flma gruplar n oluflturan 112 hastan n demografik özellikleri Tablo 1'de verilmifltir. Hastalar n yafl ortalamas birinci grupta 56,65±8,25 y l, ikinci grupta 56,69±7,75 y l, menopoz süresi birinci grupta 12,58±8,42 y l, ikinci grupta 13,35±9,41 y l idi. Yafl, vücut kütle indeksi (VK ), menarfl yafl, menopoz süresi aç s ndan gruplar aras nda fark yoktu (p>0,05). Tedavi gruplar n n ö renim durumu ve mesleki verileri Tablo 2 ve Tablo 3'de yer almaktad r. Hastalar n ö renim durumu ve meslekleri ile lomber KMY ve femur KMY ölçümleri aras nda istatistiksel aç dan anlaml bir iliflki saptanmad (p>0,05) (Tablo 4). Lomber KMY ölçümü aç s ndan gruplar n kendi içinde; tedavi sonras öncesiyle k yasland nda istatistiksel olarak anlaml bir iyileflme saptand (Grup I: p<0,05, Grup II: p<0,05). Gruplar aras tedavi öncesi ve sonras karfl laflt rmada ise istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k bulunmad (p>0,05) (Tablo 5). Grafik 1'de lomber bölgede gruplar aras tedavi öncesi ve sonras KMY de iflimi görülmektedir. Femur KMY aç s ndan gruplar n kendi içinde; tedavi sonras öncesiyle k yasland nda istatistiksel olarak anlaml bir iyileflme saptand (Grup I: p<0,05, Grup II: p<0,05). Gruplar aras tedavi öncesi ve sonras karfl laflt rmada ise yine istatistiksel olarak anlam- Tablo 1. Tedavi gruplar na ait demografik özellikler. Grup I Grup II (alendronat) (risedronat) p Ortalama±SS Ort±SS Yafl (y l) 56,65±8,25 56,69±7,75 >0,05 Vücut kütle indeksi (kg/m 2 ) 25,63±2,42 26,61±2,93 >0,05 Menarfl yafl (y l) 13,92±1,59 13,40±1,33 >0,05 Menopoz süresi (y l) 12,58±8,42 13,35±9,41 >0,05 Tablo 2. Tedavi gruplar na ait ö renim durumu verileri. Grup I (n=60) Grup II ( n=52) N (%) N (%) Okur-yazar de il 15 (25) 8 (15) lkokul mezunu 30 (50) 23 (45) Ortaokul mezunu 4 (6,6) - Lise mezunu 6 (10) 5 (10) Üniversite mezunu 5 (8,4) 16 (30) Tablo 3. Tedavi gruplar na ait meslek verileri. Meslek Grup I (n=60) Grup II (n=52) N (%) N (%) Ev han m 51 (85) 30 (58) Emekli 6 (10) 19 (37) Memur 3 (5) 3 (5) Tablo 4. Ö renim durumu ve meslek ile kemik mineral yo unlu u ölçümlerinin karfl laflt r lmas. N=112 Ö renim durumu Meslek Lomber T-skoru 0,982 0,668 Femur T-skoru 0,660 0,182

3 112 Türk Fiz T p Rehab Derg 2006;52:110-4 l bir farkl l k bulunmad (p>0,05) (Tablo 6). Grafik 2'de femur bölgesinde gruplar aras tedavi öncesi ve sonras KMY de iflimi yer almaktad r. Tart flma Osteoporoz, kemik yap m ve y k m aras ndaki dengenin bozulmas d r (10). Etiyopatogenezi tam olarak tan mlanamam fl olsa da bir çok faktörün patogenezde rol oynad bilinmektedir (11). Kemik dokusu, yaflam boyu oluflum ve y k l m olaylar n n (turnover) sürdü ü yüksek derecede aktif bir dokudur (12). skelet sisteminin geliflme döneminde normal yeniden yap lanma (remodeling) sürecinde oluflan yeni kemik miktar rezorbe olan kemik miktar ndan fazlad r (13). Dördüncü dekattan itibaren kemi- in yeniden yap lanmas her iki cinste yafla ba l olarak y k m lehine h zlanmaktad r (14). Kad nlarda postmenopozal dönemde görülen h zl kemik kayb östrojen düzeyindeki azalmayla iliflkilidir (15). Biz de en az bir y ld r postmenopozal dönemde olan, yafl aral nda ve osteoporoz tan s alm fl 112 kad n hastay çal flmam za dahil ettik. Bifosfonatlar n KMY'de %7-8 art fl, kemik y k m göstergelerinde %60-70 azalma sa lamas ve yeni vertebra fraktür insidans nda %50-52 azalma sa layabilmesi ile günümüzde osteoporoz tedavisinde önemli bir seçenek oldu u bildirilmifltir (16). Çal flmam zda kulland m z alendronat sodyum ve risedronat sodyum, osteoporozun önlenmesi ve tedavisi için kapsaml bir flekilde incelenmifl ve kullan lmas onaylanm fl bifosfonatlardand r (17-19). Liberman ve ark. (20) taraf ndan 994 postmenopozal osteoporozlu hastada yap lan randomize, plasebo-kontrollü çal flmada günlük 5 ve 10 mg dozlarda alendronat sodyum tedavisi ile vertebra, kalça ve di er KMY de erlerinde doza ba ml olarak art fllar gösterilmifltir. Schnitzer ve ark. (21) taraf ndan yap lan alendronat n haftal k 70 mg ve günlük 10 mg'l k dozlar n n etkinli inin karfl laflt r ld çal flmada ise, etkinlik ve tolerabilitesinde farkl l k bulunmam flt r. Çal flmam zda, günlük doz rejimi ile terapötik aç dan eflde er oldu u, uygulanmas daha kolay bir tedavi sa layabilece i ve tedavi uyumu ile uzun süre tedavide kal m art rma potansiyeli gösterildi i için alendronat n haftal k 70 mg formunu kullanmay tercih ettik (22,23). Tablo 5. Lomber bölgede grup içinde ve gruplar aras tedavi etkinliklerinin karfl laflt r lmas. Lomber 1-4 Tedavi Öncesi Tedavi Sonras (Düzeltilmemifl) Tedavi Sonras (Düzeltilmifl) p T-skoru Ort±SS Ort±SS Ort±SS Grup I -2,84±0,82-2,48±0,84-2,57±0,05 <0,05 Grup II -3,06±0,80-2,76±8,81-2,67±0,06 <0,05 p p=0,164 - p=0,213 2,40 Tedavi -1,20 Tedavi -2,50 Alendronat Risedronat -1,25 Alendronat Risedronat Lomber Ortalama T-Skoru -2,60-2,70-2,80-2,90-3,00 Femur OrtalamaTotal T-Skoru -1,30-1,35-1,40-1,45-3,10-1,50 Tedavi Öncesi Tedavi Sonras Tedavi Öncesi Tedavi Sonras Grafik 1. Lomber bölgede gruplar aras tedavi öncesi ve sonras KMY de iflimi. Grafik 2. Femurda gruplar aras tedavi öncesi ve sonras KMY de iflimi. Tablo 6. Femurda grup içinde ve gruplar aras tedavi etkinliklerinin karfl laflt r lmas. Femur total Tedavi Öncesi Tedavi Sonras (Düzeltilmemifl) Tedavi Sonras (Düzeltilmifl) p T-skoru Ort±SS Ort±SS Ort±SS Grup I -1,47±0,87-1,21±0,89-1,19±0,06 <0,05 Grup II -1,41±0,92-1,24±0,87-1,27±0,07 <0,05 p 0,72-0,38 P<0,05 istatistik anlaml l göstermektedir

4 Türk Fiz T p Rehab Derg 2006;52: Mc Clung ve ark. (24) taraf ndan yap lan randomize, çift kör, plasebo kontrollü üç y ll k çal flmada, erken postmenopozal dönemdeki kad nlarda alendronat sodyumun omurga, kalça ve di- er bölge KMY'lerindeki kayb önledi i gösterilmifltir. Pols ve ark. (25) taraf ndan düflük KMY'li postmenopozal osteoporozlu kad nlarda yap lan bir baflka çal flmada ise alendronat tedavisi ile ayn bölgelerin KMY'lerinde art fllar gösterilmifltir. Çal flmam zda alendronatla bir y ll k tedavi sonunda, postmenopozal osteoporozlu kad n hastalar n lomber ve kalça KMY de erlerinde literatürle uyumlu olarak istatistiksel aç dan anlaml art fl saptand (20,24,25). Hooper ve ark. (26) taraf ndan postmenopozal OP'li 383 kad nda yap lan, risedronat n etkinli inin de erlendirildi i iki y ll k bir çal flmada, günlük 5 mg risedronat tedavisi ile omurga ve kalça KMY'sinde belirgin düzeyde art fl oldu u raporlanm flt r. Risedronat n haftal k formulasyonunun terapötik aç dan günlük formulasyona eflde er oldu u bulunmufl ve eflde erlilik KMY ve kemik döngüsü üzerindeki etkilerle belirlenmifltir (27). Terapötik eflde erlilik ve kullan m kolayl n gösteren çal flmalardan yola ç karak çal flmam zda risedronat n haftal k 35 mg olan formunu kullanmay tercih ettik (22,28). Risedronatla 1 y ll k tedavi sonunda postmenopozal OP'lu kad n hastalar n lomber ve kalça KMY de erlerinde literatürle uyumlu olarak istatistiksel aç dan anlaml art fl saptand (26). Çal flmam zda bir y ll k takip s ras nda hastalar m zda osteoporotik k r k gözlemlemedik. Bifosfonatlar n vertebra ve vertebra d fl k r k riskini azaltt n gösteren çal flmalar mevcuttur (29,30). Postmenopozal kad nlardan oluflan iki büyük populasyonda alendronat n k r klara karfl etkinli i aç k biçimde gösterilmifltir. Bu çal flmalardan ilki Black ve ark.'n n (31) vertebra fraktürü olan kad n hastalarda yapt çal flma olup, iki y ll k alendronat sodyum tedavisi sonras nda vertebra, el bile i ve kalça fraktürlerinde plasebo ile k yasland nda %50 azalma sa lanm flt r. Di eri Cummings ve ark.'n n (32) vertebra fraktürü olmayan düflük KMY'li kad n hastalarda yapt çal flmad r ve 4 y ll k alendronat tedavisi sonras nda vertebra fraktür insidans nda %44 oran nda azalma oldu u rapor edilmifltir. Benzer flekilde günde 5 mg risedronat ile 3 y l süreli tedavisinin yerleflmifl osteoporoz hastalar nda (en az 1 vertebra k r olan hastalarda) yeni vertebra k r k riskinde %41, vertebra d fl k r k riskinde %39 azalma sa lad gösterilmifltir (33). Risedronat n k r klara karfl etkinli i güncel metaanalizlerle de do rulanm flt r (34,35). Çal flmam zda k r k riskinde azalma primer sonlan m noktas olarak kullan lmam flt r. Bifosfonat tedavisinde, takip KMY ölçümleri yard mc bir gösterge olsa da, k r a karfl etkinli in yaln zca bir bölümünü aç klar. KMY'deki art fl n boyutunun tedaviyle gözlenen k r k riski azalmas n n do rusal bir yans mas olmad n gösteren çal flmalar bulunmaktad r (36,37). Dolay s ile alendronat veya risedronat tedavisi ile KMY'de oluflan anlaml düzeyde art fl n, hastalar m zdaki k r k risklerini nas l etkiledi i konusunda yorum yap lamamaktad r. Di er yandan bifosfonatlar n kemik döngüsü ve kemik yo unlu undaki de iflikliklerin yan s ra kemi in kalitesi, yap s ve direncinde de ifliklikler oluflturarak k r k riski üzerindeki olumlu etkiler yapabilece i de unutulmamal d r (38,39). fiimdiye kadar alendronat ve risedronat n k r kla iliflkili son noktalar kullan larak do rudan karfl laflt r ld klar bir çal flma düzenlenmemifltir (40). Randomize, çift kör, çok merkezli FACT (Fosamax-Actonel Comparison Trial) çal flmas alendronat ve risedronat tedavisinin KMY üzerine yapm fl oldu u de iflikli in karfl laflt r ld bir çal flmad r. Çal flmada düflük KMY'si olan kad n hastalar, haftal k 70 mg alendronat ve haftal k 35 mg risedronat ile 2 y l tedavi edilmifllerdir. Çal flma sonucunda, alendronat tedavisi alanlarda risedronat tedavisi alanlara k yasla, omurga ve kalça KMY'lerinde bafllang ca göre art fl n daha fazla oldu u ve kemik döngü göstergelerindeki azalman n daha belirgin oldu u rapor edilmifltir (41). Bizim çal flmam zda, alendronat ve risedronatla 1 y ll k tedavi sonunda postmenopozal OP'li kad nlar n lomber ve kalça KMY'sinde istatistiksel olarak anlaml art fl olmufltur. Fakat her iki tedavi karfl laflt r ld nda FACT çal flmas ndan farkl olarak, lomber ve kalça bölgesinde bafllang ca göre KMY art fl aç s ndan istatistiksel bir fark saptanmam flt r. Hasta say s n n az olmas, sonuçlar n biyokimyasal parametrelerle desteklenmemifl olmas, hasta takip süresinin k sa oluflu, k r k riskinde azalman n son nokta olarak kullan lmamas n çal flmam zdaki eksiklikler olarak belirtebiliriz. Sonuç olarak; postmenopozal osteoporozda, bir y l n sonunda, bu konuda yap lan di er çal flmalarla uyumlu olarak, alendronat ve risedronat tedavilerini etkili bulduk. Her iki tedavi protokolünün etkinliklerini k yasland m zda ise, anlaml bir farkl l k yoktu. Bulgular m z n, randomize, daha genifl say da, daha uzun süreli, biyokimyasal parametrelerle kemik döngüsünün de de erlendirilebildi i, yeni çal flmalarla desteklenmesi gerekti ini düflünmekteyiz. Kaynaklar 1. Dawson-Hughes B. Prevention. In: Riggs BL, Melton III LJ, editor. Osteoporosis: Etiology, Diagnosis, and Management. Philadelphia: Lippincott-Raven; p Sar do an M. Osteoporozun Tan m, S n fland rmas ve Epidemiyolojik Çal flmalar. Türkiye Klinikleri, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon (Osteoporoz Özel Say s ) 2002;1: Siris ES, Miller PD, Barrett-Connor E, Faulkner KG, Wehren LE, Abbott TA, et al. Identification and fracture outcomes of undiagnosed low bone mineral density in postmenopausal women. JAMA 2001;286: Gallager TC, Geling O, Comite F. Missed opportunities for prevention of osteoporotic fracture. Arch Intern Med 2002;162: Harris ST, Gertz BJ, Genant HK, Eyre DR, Survill TT, Ventura JV, et al. The effect of short term treatment with alendronate on vertebral density and biochemical markers of bone remodeling in early postmenopausal women. J Clin Endoc Met 1993:76: Raisz LG. The osteoporosis revolution. Ann Int Med 1997;126: Kanis JA. Treatment of generalized osteoporosis with inhibitors of bone resorption. In: Osteoporosis (Revised Ed.). Oxford: Blackwell Healthcare Communications Ltd; p Watts NB. Treatments of osteoporosis with bisphosphonates. Rheum Dis Clin North Am 2001;27: Marcus R. The Nature of Osteoporosis. In: Marcus R, Feldman D, Kelsey J, editor. Osteoporosis. San Diego: Academic Press; p Cummings SR, Kelsey JL, Nevitt MC, O'Dowd KJ. Epidemiology of osteoporosis and osteoporotic fractures. Epidemiol Rev 1985;7: Lone EN, Genant HK. Osteoporosis and bone mineral assessment. In: McCarty DJ, editor. Arthritis and Allied Conditions. Philadelphia: Lea and Febiger; p Tanakol R. Fizyopatolojik etmenler. In: Kutsal YG, editör. Osteoporozda Kemik Kalitesi. Ankara: Günefl Kitabevi Ltd. fiti.; s Heaney RP. Pathophysiology of osteoporosis. Endocrinol Metab Clin North Am 1998;27: Caplan GA, Scane AC, Francis RM. Pathogenesis of vertebral crush fractures in women. JR Soc Med 1994;87: Sambrook PN, Dequeker J, Rasp HH. Osteoporosis. In: Klippel JH, Dieppe PA, editor. Rheumatology. 2nd edition. London: Mosby; p

5 114 Türk Fiz T p Rehab Derg 2006;52: Epstein S. Update of current therapeutic options for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Clin Ther 2006;28: Recker RR. Alendronate for the prevention and Treatment of osteoporosis. National Osteoporosis Foundation. Clinical update reprinted from the osteoporosis report Winter Revised Crandall C. Risedronate: A Clinical review. Arch Intern Med 2001;28: Iwamoto J, Takeda T, Sato Y. Efficacy and safety of alendronate and risedronate for postmenopausal osteoporosis. Curr Med Res Opin 2006;22: Liberman UA, Weiss SR, Broll J, Minne HW, Quan H, Bell NH, et al. Effect of oral alendronate on bone mineral density and the incidence of fractures in postmenopausal osteoporosis. The Alendronate Phase III Osteoporosis Treatment Study Group. N Engl J Med 1995;333: Schnitzer T, Bone HG, Crepaldi G, Adami S, Mc Clung M, Kiel D, et al. Therapeutic equivalence of alendronate 70 mg once-weekly and alendronate 10 mg daily in the treatment of osteoporosis. Aging 2000;12: Emkey R. Alendronate and risedronate for the treatment of postmenopausal osteoporosis: clinical profiles of the once-weekly and once-daily dosing formulations. Med Gen Med 2004;6: Simon JA, Lewiecki EM, Smith ME, Petruschke RA, Wang L, Palmisano JJ. Patient preference for once-weekly alendronate 70 mg versus once-daily alendronate 10 mg: A multicenter, randomized, open-label, crossover study. Clin Ther 2002;24: McClung M, Clemmesen B, Daifotis A, Gilchrist NL, Eisman J, Weinstein RS, et al. Alendronate prevents postmenopausal bone loss in women without osteoporosis. A double-blind, randomized, controlled trial. Alendronate Osteoporosis Prevention Study Group. Ann Intern Med 1998;128: Pols HA, Felsenberg D, Hanley DA, Stepan J, Munoz-Torres M, Wilkin TJ, et al. Multinational, placebo-controlled, randomized trial of the effects of alendronate on bone density and fracture risk in postmenopausal women with low bone mass: results of the FOSIT study. Fosamax International Trial Study Group. Osteoporosis Int 1999;9: Hooper MJ, Ebeling PR, Roberts AP, Graham JJ, Nicholson GC, Emden M, et al. Risedronate prevents bone loss in early postmenopausal women: a prospective randomized, placebo-controlled trial. Climacteric 2005;8: Brown JP, Kendler DL, McClung MR, Emkey RD, Adachi JD, Bolognese MA, et al. The efficacy and tolerability of risedronate once a week for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Calcif Tissue Int 2002;71: Ilter E, Karalok H, Tufekci EC, Batur O. Efficacy and acceptability of risedronate 5 mg daily compared with 35 mg once weekly for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Climacteric 2006;9: Reginster JY, Sarlet N. The treatment of severe postmenopausal osteoporosis : a review of current and emerging therapeutic options. Treat Endocrinol 2006;5: Nguyen ND, Eisman JA, Nguyen TV. Anti-hip fracture efficacy of bisphosphonates: a Bayesian analysis of clinical trials. J Bone Miner Res 2006;21: Black DM, Cummings SR, Karpf DB, Cauley JA, Thompson DE, Newitt MC, et al. Randomised trial of effect of alendronate on risk of fracture in women with existing vertebral fractures. Fracture Intervention Trial Research Group. Lancet 1996;348: Cummings SR, Black DM, Thompson DE, Applegate WB, Barrett- Connor E, Musliner TA, et al. Effect of alendronate on risk of fracture in women with low bone density but without vertebral fractures: results from the Fracture Intervention Trial. JAMA 1998;280: Harris ST, Watts NB, Genant HK, McKeever CD, Hangartner T, Keller M, et al. Effects of risedronate treatment on vertebral and nonvertebral fractures in women with postmenopausal osteoporosis. A randomized controlled trial. JAMA 1999;282: Cranney A, Tugwell P, Adachi J, Weaver B, Zytaruk N, Papaioannou A, et al. Meta-analyses of therapies for postmenopausal osteoporosis. III. Meta-analysis of risedronate for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Endocr Rev 2002;23: Adachi JD, Rizzoli R, Boonen S, Li Z, Meredith MP, Chesnut CH. Vertebral fracture risk reduction with risedronate in postmenopausal women with osteoporosis: a meta-analysis of individual patient data. Aging Clin Exp Res 2005;17(2): Boonen S, Haentjens P, Vandenput L, Vanderschueren D. Preventing osteoporotic fractures with antiresorptive therapy: Implications of microarchitectural changes. J Intern Med 2004;255: Watts N, Cooper C, Lindsay B, Eastell R, Manhart M, Barton I, et al. Relationship between changes in bone mineral density and vertebral fracture risk associated with risedronate: Greater increases in bone mineral density do not relate to greater decreases in fracture risk. J Clin Densitom 2004;7: McClung MR. Bisphosphonates in osteoporosis: recent clinical experience. Exp Opin Pharmacother 2000;1: Delmas PD. The use of bisphosphonates in the treatment of osteoporosis. Curr Opin Rheumatol 2005;17: Öncel S. Bifosfonatlar. In: Kutsal YG, editör. Osteoporozda Kemik Kalitesi. Ankara: Günefl Kitabevi Ltd. fiti. 2004;16: Bonnick S, Saag KG, Kiel DP, McClung M, Hochberg M, Burnett SA, et al. Comparison of weekly treatment of postmenopausal osteoporosis with alendronate versus risedronate over two years. J Clin Endocrinol Metab 2006;91: