Yüzeysel Akış. Yüzeysel su dünya üzerinde toplanan veya akan sudur. Yüzeysel su sistemi atmosferi ve yüzeyaltı sistemi ile devamlı ilişki içindedir.

Transkript

1 Yüzeysel Akış

2 Yüzeysel Akış Yüzeysel su dünya üzerinde toplanan veya akan sudur. Yüzeysel su sistemi atmosferi ve yüzeyaltı sistemi ile devamlı ilişki içindedir.

3 Akarsu Kaynağı Akarsular su ihtiyacının kolaylıkla karşılandığı en iyi kaynak olduğundan hidrolojik döngünün en önemli parçalarından birisidir. Genellikle akarsularda tuzluluk problemlerinin olmayışı hemen kullanımları açısından oldukça önemlidir.

4 Akarsu Kaynağı Hidrologlar açısından akarsu meteorolojik faktörlere ve havza özelliklerine bağlıdır. Mühendislik hidrolojisinde akım miktarı ve hacmi bu özelliklere veya insan kaynaklı değişimlere bağlı olarak akımlardaki değişiklikler incelenir.

5 Akarsu Kaynakları Akarsu bir alan üzerine veya havzaya düşen yağışın oluşturduğu bir sistemdir. Bu nedenle havza yağışı akışa dönüştüren bir sistem olarak incelenir. Bir nehir üzerindeki herhangi bir kesit için, tüm yüzeysel suyunu bu nehire veren kesit üzerindeki alana drenaj alanı veya havza denir.

6 Akarsu Kaynakları Yüzeysel Akış Havzası ile Yeraltı Akış Havzası Karstik bölgelerde ve basınçlı akiferlerde yeraltı suyunun beslenme bölgesi yüzeysel akışınkinden farklı olabilir. Fakat birçok havzada bunların havza sınırlarının aynı olduğu kabul edilir.

7 Akarsu Kaynakları Akışın Kısımlara Ayrılması Bir akarsu kesitinden geçen akış, çeşitli kısımlardan meydana gelir. Havzaya düşen yağıştan sızma, buharlaşma vb. kayıplar çıktıktan sonra geriye kalan kısmı "yüzeysel akış" haline geçer Yerçekimi etkisi ile arazinin eğimine uyarak havzanın yüksek noktalarından alçak noktalarına doğru hareket eder. Diğer taraftan zemine sızan suyun bir kısmı zeminin üst tabakalarında (doymamış bölgede) ilerleyerek geçirimsiz bir tabakaya rastlayınca yüzeye çıkabilir, buna yüzey altı akışı denir. Zemine sızan suyun bir kısmı ise daha derinlere inerek yeraltı suyuna karışır ve sonunda yer altı akışı şeklinde bir akarsuyu besleyebilir.

8 Akarsu Kaynağı Buharlaşma ve Terleme Atmosfer Biriktirme Sistemi Yağış Yüzeysel Biriktirme Sistemi Yağış Yüzeyaltı akışı Akarsu Biriktirme Sistemi Perkolasyon Yer altı Biriktirme Sistemi Yağış Buharlaşma Yüzeysel akış Sızma Zemin nemi Biriktirme Sistemi Buharlaşma Yer altı akışı Akarsu akışı Deniz ve Göller Biriktirme Sistemi

9 Akarsu Kaynağı Pratikte yüzeyaltı akışını yüzeysel akış ve yer altı akışından ayırmak güç olduğundan akarsu akışı 2 kısma ayrılarak incelenir. Dolaysız Akış : Yüzeysel akış ile yüzeyaltı akışının gecikmesiz kısmından oluşur. Yağışlardan sonra akarsuya kısa sürede ulaştığından taşkınların başlıca kaynağıdır. Taban akışı : yer altı akışı ile yüzeysel akışın gecikmeli kısmında oluşur. Akarsuya yağış olayından uzun bir süre sonra ulaştığından yağışsız dönemlerde akarsuyun beslenme kaynağıdır.

10 Akarsu Kaynağı Akış bu şekilde 2 kısma ayrıldığında yağışı da oluşturduğu akışa bağlı olarak 2 kısma ayırmak gerekir: Artık (etkin) yağış : yağışın dolaysız akışı oluşturan bileşeni olup yağış sırasında yağış şiddetinin o andaki sızma kapasitesinin üstünde kalan ve zemine sızmayarak yüzeysel akış haline gelen kısmıdır. Artık yağışı belirlerken tutma ve yüzeydeki çukurlarda birikme kayıpları da yağıştan çıkarılır. Zemine sızan yağış (kayıplar): Yağışın taban akışını oluşturan bileşenidir. Diğer kayıplar (tutma, yüzeysel biriktirmedeki buharlaşma) bu kısmın içinde düşünülür.

11 Akarsu Kaynağı Yağış Yüzeysel biriktirme Yüzeyaltı akışı Yüzeysel akış Tabaka akışı Sızma Yeraltı akışı AKARSU

12 Havza ve Akarsu Özellikleri Havza yağışı akışa dönüştüren bir sistem olduğundan havza özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekir. Havzanın jeomorfolojik özellikleri (alan, biçim, eğim gibi) uzun zaman boyunca değişmez gözüyle bakılabilir. Akarsu şekli, sızma kapasitesi, zemin durumu, bitki örtüsü gibi hidrolojik özellikler ise zamanla değişmektedir. iklim de evapotranspirasyon miktarını etkilemektedir.

13 Havza ve Akarsu Özellikleri Temel Kavramlar Akarsu Havzası (Su Toplama Havzası, Drenaj Havzası): Yağışlarla toplanan suları, bir yüzeysel su yolu (akarsu) üzerinden bir çıkış noktasına (deniz veya göl) ulaştıran yüzeye "akarsu havzası" veya kısaca "havza" denir. Su Ayrım Çizgisi: Bir havzayı diğer havzalardan ayıran sınıra "su ayrım çizgisi" denir. Su ayrım çizgisi, arazideki en yüksek kotlu noktalardan geçer.

14 Havza ve Akarsu Özellikleri Temel Kavramlar Özgül Debi: Çıkış noktasında ölçülen debinin, havza alanına oranıdır (lt/sn/km2). Akış Yüksekliği: Havzanın çıkış noktasından belli bir süre içinde geçen akış hacminin, havza alanına oranıdır (mm, cm).

15 Havza ve Akarsu Özellikleri Temel Kavramlar Havzanın Geçiş Süresi (Konsantrasyon Süresi): Yüzeysel akışın, havzanın en uzak noktasından çıkış noktasına varması için geçen süreye havzanın "geçiş süresi" denir ve şu sürelerin toplamına eşittir: 1.Yağış şiddetinin sızma kapasitesini aşması için gereken süre, 2.Yüzey birikintilerinin dolması için geçen süre, 3.Yüzeysel akışın akarsu ağına varması için geçen süre 4.Akarsu ağında, suyun çıkış noktasına varması için geçen süre.

16 Havza ve Akarsu Özellikleri Temel Kavramlar Akış Katsayısı: Belli bir süredeki akış yüksekliğinin aynı süredeki yağış yüksekliğine oranıdır. Havzanın ve yağışın özelliklerine göre arasında değişir.

17 Havza ve Akarsu Özellikleri Havza Karakteristikleri 1.Havza alanı: Havzanın büyüklüğü çoğu defa havza alanı ile ifade edilir. Küçük havzaların debileri daha düzensiz ve geçiş süreleri daha kısadır. 2.Havzanın eğimi: Bir haritadan, çeşitli yöntemlerle belirlenebilir. Havzanın eğimi arttıkça, akış hızı artar ve geçiş süresi kısalır; dolayısıyla taşkın debisi de büyür. 3.Havzanın ortalama kotu: Yağış miktarı ve cinsi (yağmur veya kar) ve sıcaklık üzerinde etkilidir. 4.Zemin cinsi ve jeolojik yapısı: Sızmayı ve yer altı akışını etkiler. 5.Bitki örtüsü: Terleme ve sızmayı, ayrıca yüzeysel akışın hızını etkiler. 6.Havzanın biçimi: Geçiş süresini önemli ölçüde etkiler. 7.Havza alanının çıkış noktasından olan uzaklığa göre dağılım: Hidrografın şeklini etkiler.

18 Havza ve Akarsu Özellikleri Havzanın biçimi: Havza şekli taşkınların oluşumunda çok etkilidir. Büyüklükleri ve diğer özellikleri aynı olan iki havzanın taşkın hacimleri aynı olmasına rağmen biçimleri farklı olduğu için pik debileri, pik debiye ulaşma süreleri ve devam süreleri değişiktir.

19 Havza ve Akarsu Özellikleri a-) Biçim katsayısı: L2 /A L L: Akarsu ana toplayıcının en derin yerinden (talveg) ölçülen uzunluk A: Havzanın alanı Biçim katsayısının büyük olması havzanın uzun ve dar olduğunu gösterir.

20 Havza ve Akarsu Özellikleri b-) Gravelius Katsayısı Gravelius kaysayısının değeri büyüdükçe havzanın biçimi daireden uzaklaşır.

21 Havza ve Akarsu Özellikleri c-) Schumm Katsayısı d-) Eşdeğer dikdörtgen boyutları: Havza ile alanı ve çevre uzunluğu aynı olan bir dikdörtgenin kenar uzunluklarıdır.

22 Havza ve Akarsu Özellikleri Havzanın eğimi: Havza eğiminin hesaplanmasında harmonik eğim kullanılır. Toplayıcı ana akarsu kolu on eşit parçaya bölünür. Li her bir parçanın uzunluğunu, h2, h1 ise her bir parçanın uçlarındaki kotları göstermektedir. Havza eğimi arttıkça pik debi değeri artar, pik debiye ulaşma süresi kısalır akışın yıl içinde dağılımı düzensizleşir.

23 Havza ve Akarsu Özellikleri Havzanın ortalama kotu: Havzanın ortalama kotu hipsometrik eğriden hesaplanır. Havza alanının %50 sine karşılık gelen kot havzanın ortalama kotu (medyan kot) olarak alınır. Havzanın ortalama kotu havzadaki yağış miktarını, sıcaklık derecesini, bitki ve kar örtüsünü dolayısıyla yağış ve akış miktarını etkiler.

24 Havza ve Akarsu Özellikleri Havza alanının çıkış noktasından olan uzaklığa göre dağılımı: Bir yağıştan sonra çıkış noktasında görülen akışın zaman içinde dağılımını (hidrografın şeklini) etkilemesi bakımından önemlidir. :

25 Havza ve Akarsu Özellikleri Akarsu Karakteristikleri Akarsu ağı planda, profilde ve enkesitte mevcut su ve katı maddeyi dinamik bir denge halinde taşıyabilecek bir biçim alır. Şu özellikleriyle belirlenebilir. 1.Akarsu yoğunluğu 2.Drenaj yoğunluğu 3.Akarsu profili 4.Akarsu ağının şekli 5.Akarsuyun mertebesi 6.Akarsuyun enkesiti

26 Havza ve Akarsu Özellikleri Bir Akarsu Ağının Akışı Etkileyen Özellikleri Bir akarsu havzasındaki akarsu ağı planda, profilde ve enkesitte mevcut su ve katı maddeyi dinamik bir denge halinde taşıyabilecek bir biçim alır. Bu ağ şu özellikleriyle belirlenebilir: i.akarsu Yoğunluğu (AY): Kollarının her biri ayrı ayrı sayılmak üzere hesaplanacak akarsu kol sayısının havza alanına oranıdır. Akarsu ağı iyi dallanmışsa pik debi yükselir. ii.drenaj Yoğunluğu (DY): Havzadaki akarsuların toplam uzunluğunun (bütün kollar dahil) havza alanına oranıdır. DY km/km2 arasında değişir. Drenaj yoğunluğunun büyük olması halinde yağışın esas akarsuya varışı çabuklaşacağından taşkınların şiddeti artar.

27 Havza ve Akarsu Özellikleri

28 Havza ve Akarsu Özellikleri Bir Akarsu Ağının Akışı Etkileyen Özellikleri iii.akarsu profili: Akarsuyun boykesiti olup esas akarsu yatağının talveg kotunun çıkış noktasından olan uzaklığa göre değişimini gösterir. Çıkış noktasından uzaklaştıkça profil dikleşir yani akarsu yatağının eğimi artar. Dağ akarsularında yüzde mertebesinde olan eğim ova akarsularında onbinde mertebesinde olur. Eğim akışı artırır. iv.akarsu ağının şekli: Zeminin jeolojik yapısına bağlı olarak havzadaki akarsu ağı değişik şekiller alır. Genellikle kıvrıntılar (menderes) çizerek yada kollara ayrılarak akarlar. Menderesler akış hızını azaltır. v.akarsuyun enkesiti: Esas akarsu yatağının enkesit şekli genellikle tarapezdir. Taşkın yatağının genişliği esas yatağa göre çok daha fazladır. Kesit derinliği ve genişliği akım yönünde artar. Akım hızı da artar.

29 Havza ve Akarsu Özellikleri Geçiş süresi (Toplanma süresi, Konsantrasyon süresi), (tc ): Geçiş süresi havzanın alanı büyüdükçe büyür eğimle ters orantılıdır:

30 Havza ve Akarsu Özellikleri Özgül Debi: Çeşitli havzalardaki akışı birbirleriyle karşılaştırmak için özgül debi kullanılır.

31 Havza ve Akarsu Özellikleri Türkiye de toplam 26 akarsu havzası vardır. En büyük havza alanı km2 ile Fırat havzası en küçük havza alanı 6374 km2 ile Burdur havzasıdır. Yıllık yağış yüksekliği en büyük olan havza P = 1291 mm ile Doğu Karadeniz havzasıdır. Akış katsayısı en yüksek olan havza 0.83 ile Doğu Akdeniz havzası, en düşük 0.11 ile Burdur havzasıdır. Türkiye deki havzaların akış katsayısı ortalaması 0.37 dir. Bazı havzalara ait akış katsayıları aşağıda görülmektedir:

32 Akım Rasyonel Metod Akarsu yapılarının projelendirilmesi en çok karşılanılan problemlerden biri akarsudaki maksimum debinin belirlenmesidir. En basit olan ve en çok kullanılanlarından biri Rasyonel Metod Rasyonel yöntemle dolaysız akış hidrografının pik debisi şöyle hesaplanır: Alanı A olan bir havzaya düşen i şiddetinde yağışın meydana getireceği maksimum Q debisi: Q=CiA Burada, Q pik debi (m3/sn), i yağış şiddeti (m/sn), A havza alanı (m2), C akış katsayısıdır.

33 Akım Rasyonel Metod Akış katsayısı bitki örtüsüne, zeminin geçirimliliğine ve havzanın eğimine göre arasındadır. Bu denklemde birimlerin homojen olmasına dikkat edilmelidir. Değişik özellikteki bölgelerden oluşan havzalarda ağırlıklı alansal ortalama kullanılır.

34 Akım Rasyonel Metod Rasyonel Yöntem, geçirimsiz alanların yüzdesi büyük olan yerlerde ve yağış süresinin havzanın geçiş süresinden büyük veya eşit olduğu küçük havzalarda (0.5-5 km2) iyi sonuçlar verir. Yöntemle sadece akışın pik debisi tahmin edilip hidrograf belirlenemediğinden, akış hacmi tahmin edilememektedir. Şehir kanalizasyon şebekelerinin yağmur suyu debileri ile, karayollarındaki menfezlerin debileri genellikle rasyonel yöntemle hesaplanmaktadır. Hesaplanan debiler, dolaysız akış debileri olduğundan taşkın debisini tahmin etmek için bu değere taban akışı ilave edilmelidir. Hesaplanan pik debiler kullanılarak, boyutsuz Birim Hidrograflar yardımıyla, dolaysız akış hidrografı tahmin edilebilir.

35 Akım Rasyonel Metod Rasyonal metodu büyük havzalarda (5 km2 den büyük) havzalarda kullanmak doğru olmaz. Çünkü formülde havzanın toplam alanı göz önüne alındığı için yağışın en az havzanın geçiş süresi kadar devam etmesi gerekir. Oysaki büyük havzalarda yağışın geçiş süresi kadar sürmesi ve bütün havza üzerine üniform dağılması olasılığı az olacağından bu formül kullanılamaz.

36 Akım Rasyonel Metod Ayrıca büyük havzalarda yüzey iletme kanallarının dolması da önemli bir zaman alacağından uzak noktalardaki akış çıkış noktasına çok geç varabilir. Böylece maksimum debi geçiş süresinin bitiminden önce görülebilir. Yağış süresinin havzanın geçiş süresinden az olması halinde rasyonel metodun modifiye edilmiş hali kullanılır:

37 Akım Rasyonel Metod- ÖRNEK Bir park yerinin genişliği 120 m, uzunluğu 240 m olup geçiş süresinin 20 dakika olduğu tahmin edilmiştir. Park yerine 30 dakika süreyle 50 mm/st şiddetinde bir yağış düşmektedir. Akış katsayısı 0.85 alındığına göre park yerinin drenaj kanalının çıkış noktasında görülecek en büyük debiyi hesaplayınız. Çözüm: Bir havzaya geçiş süresinden uzun bir zaman boyunca sabit şiddette bir yağış düştüğü takdirde akış şiddeti yağış şiddetine eşit olur. Bu durumda maksimum debi rasyonel metotla hesaplanabilir. Yağış süresi = 30 dak > Geçiş süresi = 20 dak

38 Akım Ölçümü Ölçüm Yöntemleri Çok çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Üzerinde tesis bulunan akarsularda butesislerin hidrolik özelliklerindenyararlanılmaktadır.

39 Akım Ölçümü Ölçüm Yöntemleri 1. Hız Ölçme Esasına Dayanan Yöntemler Yüzerlerle debi tayini Pitot borusu ile debi tayini Elektro-kimyasal yolla debi tayini Boyar maddelerle debi tayini Mulinelerle debi tayini Elektromanyetik yolla debi tayini Akustik yolla debi tayini

40 Akım Ölçümü Ölçüm Yöntemleri 2.Hacim Ölçme Esasına DayananYöntemler Geçici depolama ile debi tayini Kimyasal yolla debi tayini Konsantrasyonu arttırıcı maddeler Boyar maddeler Radyoaktif izotoplarla debi tayini

41 Akım Ölçümü Ölçüm Yöntemleri 3.Kontrol Kesitleri Yardımı ile Debi Tayini Oluklar Savaklar

42 Akım Ölçümü

43 Akım Ölçümü

44 Akım Ölçümü

45 Akım Ölçümü Hız Ölçme Esasına DayananYöntemler Hız ile enine kesit alanı arısındaki bağıntıdan yararlanılır. Akarsu yatağının zamanla değişim göstermediği bir enkesit seçilir. Akarsuyun değişik noktalarındaki hız dağılımı farklı olduğundan, ölçüm yapılacak en kesit değişik alanlara ayrılarak ortalama hız tespit edilmektedir. Debi formülü: Q=A.V dir

46 Akım Ölçümü Yüzerlerde Debi Tayini Flatör veya yüzgeç olarak tanımlanan yüzerlerle diğer yöntemlerin kullanılamadığı durumlarda kullanılır. Prensip; akarsuyun düzgün seyrettiği kısmında aralarında uzaklık farkı bilinenkesitler arasında geçiş süresini saptamak,bu mesafeyi zamana bölerek akış hızını hesaplamaktır.

47 Akım Ölçümü Pitot Borusu İle Debi Tayini Basınç esasına göre çalışan bu yöntemde;borunun bir ucu, ağzı akış doğrultusuna dik olacak şekilde suya daldırıldığında akış sonucu kazanılan hız yükü nedeniyle kıvrımlı uçta birmiktar su yükselecek ve seviye değişikliği (h) meydana gelecektir. Hız ile su seviyesi arasındaki ilişkiden yararlanılarak hız ölçümü yapılır. Düşük hızlarda hassasiyeti kaybolur.

48 Akım Ölçümü Elektrokimyasal yolla debi tayini Kimyasal maddelerin sudaki konsantrasyonu ve iletkenliği arttırışı sayesinde elektriksel olarak akış hızının saptanmasını sağlar. Akarsu üzerinde iki kesit üzerine belli aralıklarla elektrod çifti yerleştirilerek milivolt kaydediciye bağlanır. Elektrodlara akım verilir..

49 Akım Ölçümü Elektrokimyasal yolla debi tayini Akarsuya enjekte edilen kimyasal madde konsantrasyonu yüksek bir kütle halinde suyun akış hızına (V) uyarak hareket eder. Bu sayede elektrodlardan akımın geçmesine sebep olur. Kaydedicide belli zaman aralıklarında (t)iki etkime görülür. En kesitler arasındaki uzaklıklardan (L) faydalanılarak V=L/t bulunur..

50 Akım Ölçümü Boyar Maddelerle Debi Tayini Akarsu üzerine boyar madde enjekte edilir. Boyar madde su yüzeyinde suyun akış hızına göre hareket eder. Akarsu üzerindeki belli uzaklıktaki iki kesit arasındaki mesafeyi kat ediş süresibelirlenir. Mesafe ve süreden suyun hızıbulunur

51 Akım Ölçümü Mulinelerle Debi Tayini Hız ölçüm istasyonlar ında sıklıkla kullanılır. Ana parçalar bir eksen etrafında kolayca dönebilen bir pervane sistemi ile pervanenin yaptığı devir adedini sayan birsayaçtan oluşur. Dönme eksenleri suyun akışına dikey veya paralel olarak iki grupta toplanır.

52 Akım Ölçümü Mulinenin pervanesi suyun oluşturduğu kuvvetin etkisiyle döner. Pervaneni devir adedi mekanik veyaelektriksel olarak saptanarak cihaz içinde oluşturulmuş devir-hız bağıntısından faydalanılarak suyun akış hızı hesaplanır. Tek ölçüm ve iki ölçüm yapılabilir. 60 cm ye kadar olan derinliklerde tek,daha fazla derinliklerde iki ölçüm yapılır. Tek ölçümde muline su derinliğinin 0,6 sı kadar derinlikte yerleştirilir. İki ölçümde ise biri su deriliğinin 0,2 sine,diğeri 0,8 sine gelecek şekilde ölçümleryapılır. Bu ölçümlerin ortalaması alınarak hız belirlenir.

53 Akım Ölçümü 0,60 hi 0,80 hi 0,20 hi Vi V0,60 Vi V0, 20 V0,80 2 Q Vi Ai

54 Akım Ölçümü Elektromanyetik Yolla DebiTayini Belli uzunluktaki elektromanyetik alan içersinde indüklenen akımın bu akımın içinden geçen iletkenin hızına bağlı olarak değişiminden yararlanılarak geliştirilen cihazlardır. Çalışma prensibi Faraday kanunlarına göredir.

55 Akım Ölçümü Akustik Yolla Debi Tayini Akarsu üzerinde birbirinden belli uzaklıkta kurulan akustik sensörler kurularak akışın ses üzerindeki etkisinden yararlanılır. Aynı anda gönderilen ses dalgaları akış hızı yönünde artacak, tersi yönde yavaşlayacaktır.

56 Akım Ölçümü Hacim Ölçme Esasına DayananYöntemler En basit olarak, doğrudan doğruya debinin ölçüldüğü yöntemlerdir. Teknik cihazlara ihtiyaç duyulmaz. Geçici Depolama İle Debi Tayini Yöntemin esası, gelen suyu belli bir zaman periyodunda belli bir hacim içinde toplamaktır. Bilinen bir hacmin dolduruluş süresinden debi belirlenir.

57 Akım Ölçümü Kimyasal Yolla Debi Tayini Konsantrasyon arttırıcı maddeler Boyar maddeler Radyoaktif İzotoplarla DebiTayini Kimyasal maddeler ile yapılan ölçüm yöntemine benzerdir. Konsantre halde radyoaktif izotop enjekte edilmektedir. İzotopun yansıtacağı Gama ışınlarından yararlanılarak hesaplama yapılır. Cam kafes içindeki çözelti kırılarak dereye homojen dağılımı sağlanır.

58 Akım Ölçümü Kontrol Kesitleri Yardımı ile Debi Tayini Akarsu üzerinde sürekli ve hassas ölçüm yapmak için akarsu üzerinde hidrolik karakteristikleri bilinen sabit su yapıları oluşturularak ölçüm yapılabilir. Bu yapılara savak, oluk veya flume adı verilir.

59 Akım Ölçümü ANAHTAR EĞRİSİ h Q

60 Akım Ölçümü ANAHTAR EĞRİSİ h h Q Normal Ölçek Q Logaritmik Ölçek Anahtar eğrisinin çıkarıldığı kesitte seviye ile debi arasında belirli tek bir bağıntının bulunması gerekir. Böyle bir kesite "kontrol kesiti" adı verilir. Kontrol kesitindeki anahtar eğrisi çeşitli sebeplerle (akarsu tabanının taranması veya sedimentle dolması, köprü yapımı ve bitkilerin büyümesi) zamanla değişir.

61

62

63

64 Akım Akımın Grafik Gösterimi Debi Debi - Zaman Grafiği Zaman Günlük ortalama debilerin zamanla değişimini gösteren eğriye "debi gidiş çizgisi" denir. Türkiye'de, akım gözlem istasyonlarında elde edilen günlük ortalama debiler bir su yılı için (1 Ekim - 30 Eylül) EİE ve DSİ tarafından yayınlanan akım rasat (gözlem) yıllıklarında yayınlanır.

65 Akım Akımın Grafik Gösterimi Eklenik Akım Eğrisi

66 Akım Akımın Grafik Gösterimi Debi Süreklilik Eğrisi Debi gidiş çizgisinden faydalanarak, debinin belli bir değere eşit veya ondan büyük olduğu zaman yüzdesi düşey eksende, zaman yüzdeleri yatay eksende gösterilerek çizilen eğriye "debi süreklilik çizgisi (eğrisi)" denir. Debi süreklilik eğrisi akımın değişkenliğini gösterdiği için aşağıdaki çalışmalar için oldukça faydalıdır. su kaynaklarının ve hidroelektrik santrallerinin planlanması drenaj sistemlerinin tasarımı. taşkın kontrol çalışmaları.

67 Debi-Süreklilik Eğrisi Debi Süreklilik eğrisinin hazırlanması akım değerleri büyükten küçüğe sıralanır. Eğer ölçüm sayısı çok fazla ise sınıf aralıkları kullanılır. olasılık yüzdesi, Pp, Pp m x100(%) N 1 m = askım değerlerinin sıra numarası (veya sınıf aralığı) N = toplam gözlem sayısı

68 Akım Akım (m3/s) Akım değerleri Pp değerlerine göre noktalanır. Pp (%)

69 Örnek Debi Süreklilik Eğrisi Bir yılda gözlenmiş ortalama aylık akım miktarları (1 Haziran 31 Mayıs) aşağıda verilen bir akarsu için debi süreklilik eğrisini çiziniz ve zamanın %75 inde beklenen akım miktarını belirleyiniz. Ay Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oc Şub Mar Nis May Akım (m3/s)

70 Çözüm Akım, Q (m3/s) Akım, Q, Sıralanmış Sıra no m Pp (%) m/(n+1) Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May 8 8 N= Q75 =15.5 m3/s Akım Sürek Eğrisi Akım (m3/s) Ay Pp (%)

71 Örnek Birinci kolon günlük ortalama akımların sınıf aralığını göstermektedir. 2, 3, 4 ve 5. kolonlarda birbirini takip eden 4 yılda bu sınıf aralığında kalan akımların gün sayısı verilmektedir. % 80 olasılığa karşılık gelen akımı bulunuz. m x100(%) Pp N 1 Sınıf aralığına düşen akımların gün sayısı Günlük ortalama akım (m3/s) Eklenik toplam Pp (%) , 3, 4, 5. kolonların toplamı / 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ , , , , , Total N=1,461

72 Çözüm m x100(%) N 1 Akım (m3/s) Pp Q80 =37 m3/s Pp (%)