Dil ve İletişim. PSİ354 - Sosyal Psikoloji II- Prof.Dr. Hacer HARLAK

Transkript

1 Dil ve İletişim

2 ??? Düşünce dil Dil düşünce

3 ??? İnsanın ikinci bir dili ne kadar iyi öğrenebileceğini neler etkiler?

4 Niçin bazı etnik gruplar kendi dillerini ve kültürlerini geliştirmek için mücadele ederken diğerleri etmez?

5 ??? Hiç küçümsendiniz mi? Bu ne için oldu ve kendinizi niçin böyle hissettiniz? Nasıl tepki verdiniz?

6 İletişimde beden dili ne kadar önemlidir? Ne tür enformasyon sözel olmayan iletişim kanallarıyla en iyi iletilir? Bunların ne kadar farkındayız ve ne kadar kontrol edebiliyoruz?

7 İletişim, Sosyal etkileşimin özüdür. Niyetli ya da niyetsiz olabilir. İnsanlar algılamalar, duygular, niyetler ve kendileri hakkında herşeyi sürekli iletirler. Doğrudan ya da yazarak, sözcüklerle veya duruş ve işaretlerle.

8 İletişim sosyal bir olaydır çünkü, İnsanlar arasında karşılıklı ilişkileri içerir. İnsanların belirli sesleri, sözcükleri, işaretleri, beden hareketlerini vb.nin ortak anlamını edinmelerini gerektirir. Bu yollar insanların diğerlerini etkileme ve onlardan da etkilenme araçlarıdır.

9 İletişim en azından bir gönderici (verici) bir mesaj bir alıcı ve bir kanal (sözlü/sözsüz) gerektirir.

10 İletişim sürecinin basit doğrusal modeli

11 Kişilerarası İletişim Sürecinin Döngüsel modeli

12 İletişim, bazı sosyal psikologlar için sosyal bilişin kayıp yönüdür. Psikoloji, sosyal psikoloji, sosyoloji, dilbilim, felsefe, edebiyat eleştirisi alanlarında incelenmektedir.

13 İletişim alanındaki sosyal psikologlar çoğunlukla ya dil, ya sözsüz iletişim ya da söylem konusuna odaklanırlar.

14 DİL

15 UNESCO: Dil zenginliği tükeniyor Birleşmiş Milletler eğitim, bilim ve kültür örgütü UNESCO'nun hazırladığı dünya dil atlası, yok olmanın eşiğindeki dilleri açıkladı. Dil atlası, Türkiye'de konuşulan 15 dilin kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya olduğunu, 3 dilin ise çoktan yok olduğunu ortaya koydu. Ürgüpçe, Mlahso ve İbihça Türkiye'nin kaybolan dillerinden yalnızca üçü. Ülkemizdeki 15 dil ise yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. BM eğitim, bilim ve kültür örgütü UNESCO, Uluslararası Anadil Günü'nde risk altındaki dillere dikkat çekti. İKİ HAFTADA BİR, BİR DİL YOK OLUYOR Örgütün hazırladığı dünya dil atlasına göre, her iki haftada bir, dünyada bir dil yok oluyor. Dünya genelinde konuşulan yaklaşık 6 bin dilin yarısı da yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Atlasta, kaybolmanın eşiğindeki diller risk seviyesine göre sıralanmış. Buna göre, Edirne de konuşulan Gagavuzca, Mardin'deki Turoyo, ve İstanbul'dan Ladino, yani Yahudi İspanyolcası, Türkiye'nin ciddi tehlike ile karşı karşıya olan dilleri. Yok olma riskinin daha yoğun yaşandığı diller ise Lazca, Çerkezce, Abhazca, Romanca, Abazaca, Hemşince ve Rumca'nın Pontus lehçesi. HER DİL BİR KÜLTÜR UNESCO, 12 yıldır kutlanan Dünya Anadil Günü nde, dil çeşitliliğini korumak için dünya genelinde daha büyük çaba gösterilmesi çağrısında bulunuyor. Uzmanlar ise kaybolan her dil, bir kültürün daha yok olması diyerek uyarıyor. Ntvmsnbc Güncelleme: 10:36 TSİ 21 Şubat Salı

16 DİL Konuşma dili, temel seslerin belirli kurallara göre ve anlamlı bir şekilde yapılandırılmasına dayanır. Pek çok dilde yaklaşık 45 adet birincil ve anlamsız ses vardır: sesbirim (phonem) Dilin kuralları bu seslerin yaklaşık temel anlam birimi olarak birleştirilmesini sağlar. Bu, anlamı olan temel sözcük veya sözcük parçaları anlambirim (moneme) olarak adlandırılır.

17 DİL Sözcüklerin yapılmasına ilişkin dilbilgisi kuralları biçimbilim kuralları (morhological rules), Cümlelerin yapılmasına ilişkin dilbilgisi kuralları sözdizimi kuralları (syntactic rules) olarak isimlendirilir. Anlambilim (semantics): Sözcük, cümle ve tüm konuşmalara verilen anlamları inceler.

18 DİL Dilde anlam çeşitli yollarla iletilebilir. İfade (utterance) bir kişinin diğerine sesle anlam iletmesi Düz söz (locution) sözcükleri ardışık bir düzende yerleştirme. Edim söz (illocution) sözcükleri belirli bir düzende yerleştirme ama belirli bir anlama gelecek şekilde söyleme. Adınız ne? (düzsöz = edimsöz) Adınızı söyleyebilir misiniz? (düzsöz edimsöz)

19 DİL Tam bir dil ustalığı, neyin nerede ne zaman, kime ve nasıl söylenmesi gerektiğine ilişkin kültürel kuralları da bilmeyi gerektirir. sosyolengüistik Ayrıca sosyal psikologlar söylemi de analiz birimi olarak incelemektedirler.

20 DİL İnsanların iletişim kurmada dili niyetli olarak kullandıkları beş anlam türü vardır (Searle, 1979): 1. Bir şeyin nasıl olduğunu söylemek 2. Birine bir şey yaptırmak 3. Duyguları ve tutumları ifade etmek 4. Taahhütte bulunmak 5. Doğrudan doğruya bir şey yapmak

21 DİL Dil, insana özgüdür. Dolayısıyla, insanın doğuştan en temel gramer kuralları için programlanmış olduğu düşünülebilir Chomsky: İnsandaki dil edinim aygıtı dilin şifresini çözmek için etkileşimde bulunma ile harekete geçer. Bazı sosyal psikologlar (Bloom, 1970; Rommetveit, 1974) ise kuralların içsel olmadığı, ebeveyn ile iletişim yoluyla öğrenildiği görüşündedir.

22 Dil, düşünce ve biliş Dil sosyaldir. Çünkü; Bir simgeler sistemi olarak sosyal hayatın kalbindedir. Hatta düşünme, bizzat dil tarafından belirlenir.

23 Dilin göreliliği Dil edinirken sadece sözcükleri değil ifade tarzlarını ve kuralları da öğreniyoruz. Dil, hem insan üretimi hem de insanı etkiliyor. Dünyayı dil kategorilerine göre algılama ve düşünme eğilimindeyiz, dolayısıyla düşünme, çoğunlukla kendi kendimizle içimizden konuşmayı içeriyor. Hacer HARLAK

24 Dilin göreliliği Vygotsky (1962) içinden konuşmanın düşünmenin aracı olduğunu ve dıştan konuşma ile karşılıklı bağımlılığını savunur. Bu görüşe göre, dilde ve konuşmadaki kültürel farklılıklar düşünmedeki kültürel farklılıklarda da kendini gösterir. Bu fikrin uç hali Sapir ve Whorf un dilin göreliliği (linguistic relativity) kuramıdır.

25 Dilin göreliliği kuramının güçlü haline göre; Dil düşünceyi belirler (mi?) Eskimoların kar sözcükleri İngilizce de uçan canlı ve cansız şeylerin ismi farklı ama Hopilerde aynı. (Acaba arı ve uçak arasında gerçekten bir fark görmüyorlar mı?) Türkçede sen ve siz ayrı ama İngilizce de değil. (Bu onların ilişkilerinde hiç fark olmadığını mı gösterir?

26 Dilin göreliliği Bu kuramın zayıf haline göre; Dil düşünceyi belirlemez ama, daha ziyade bir kişinin o toplum için önemli olan fiziksel veya sosyal çevre özellikleri hakkında daha kolay konuşmasına izin verir. Bazı şeyler hakkında daha kolay ya da daha zor düşünmeye zorlar.

27 Sözsüz dil ve konuşma tarzı Ne söylediğinizden ziyade nasıl söylediğiniz önemlidir. Dil dışı yollar (paralanguage): sesin yüksekliği, perdesi, vurgular, konuşma hızı, ses tonu, sessizlikler, boğaz temizleme, homurtu, iç çekme v.b. Zamanlama, perde ve yükseklik özellikle önemli, çünkü ifadenin anlamını çok büyük ölçüde değiştirebilir. Asıl duygu hakkında ipucu verir.

28 Sözsüz dil ve konuşma tarzı Konuşma tarzı (bir şeyin söylenme şekli; aksan/şive, ağız, dil) önemli. Sosyal psikologlar konuşma içeriğinden çok tarzı ile ilgilidir. Hızlı konuşma çoğunlukla güç ve kontrol iletir.

29 Konuşmada sosyal işaretleyiciler Herkesin bir konuşma tarzı repertuarı vardır. Konuşulan kişiye göre tarz değiştirilir. Sosyal işaretleyici: Konuşma tarzının ruh hali, bağlam, statü ve grup üyeliğini nakleden özellikleridir

30 Konuşma, kimin, kiminle, hangi bağlamda, ne hakkında konuştuğunun ipuçlarını içerir. En çok araştırılan konuşma işaretleyicileri sosyal sınıf, etnik köken, cinsiyet ve yaş gibi grup üyelikleridir. Örtük eşlemeli teknik (Matched Guise Technique)

31 Örtük eşlemeli teknik (Matched Guise Technique) (W.Lambert, 1960) İnsanların farklı dil çeşitlerine yönelik algılamalarını test etmek için geliştirilmiştir. Farklı dil çeşitlerini konuşan konuşmacıların sesi teybe kaydedilir ve görüşmecilerden sesini duydukları konuşmacıların her birinin kişisel özelliklerini ya da onun hakkındaki kendi izlenimlerini değerlendirmeleri istenir. «Standart» konuşmacılar yeterlik boyutunda yüksek, standart olmayan konuşmacılar ise bütünlük ve çekicilik boyutlarında yüksek değerlendirilmekte. Öyle görünüyor ki dillere ve çeşitlerine yönelik tutumlar insan gruplarına yönelik tutumlara bağlı.

32 Dil ve Etnik Köken Nasıl konuştuğumuz (aksanımız, dilimiz) diğerlerinin bizi nasıl değerlendirdiğini etkiliyor. Bunun nedeni belirli bir konuşma tarzının daha hoş olması değil, Konuşma tarzının toplumda daha olumlu ya da olumsuz değerlendirilmesi.

33 Dil ve Etnik Köken Daha düşük statüden bir grubun konuşma tarzını kullanmanız, insanların size o grup hakkındaki değerlendirmelerine dayanarak bakmalarına neden oluyor. Dolayısıyla, dil davranışı gruplararası ilişkiler ve grup üyeliği ile ilişkili süreçlerden etkilenir. Sosyal kimlik kuramı --- Etnolengüistik kimlik kuramına dönüştürülmüştür. (Giles, Bourhis ve Taylor, 1977 )

34 Konuşmayı uyarlama Konuşma, sosyo-ekonomik düzey, statü, güç, aynı iç gruptan ya da dış gruptan olma ya göre değişebilir. İletişim durumunun çeşitli bileşenleri konuşma tarzını etkileyebilir. Ortam amacı, günün saati, izleyicilerin olup olmaması Katılımcılar kişilikleri, etnik kökenleri, birbirini sevip sevmedikleri. Ancak taraflar durumu aynı tanımlamayabilir. Dolayısıyla durumun kendisi değil, subjektif olarak nasıl algılandığı konuşma tarzını etkiler.

35 Konuşmayı uyarlama Kişi konuşma tarzını bağlama, duruma ve dinleyiciye göre uyarlayabilir Konuşmayı Uyarlama Kuramı (Giles, 1984; Giles ve diğ., 1973).

36 İkidillilik (bilingualism) ve ikinci bir dil edinme Herkesin aynı dili konuştuğu ülke çok değildir. Özellikle göçle gidilen ülkede o dili öğrenme neredeyse zorunluluktur (örn. Almanya daki Türkler). İkinci bir dil edinmenin bazı gereklilikleri vardır.

37 İkidillilik ve ikinci bir dil edinme Alt grubun üyelerinin baskın grubun dilini öğrenmedeki motivasyonel hedeflerini etkileyen beş sosyo-psikolojik boyut vardır: Etnolengüistik özdeşleşme Uygun alternatif kimliklerin sayısı Uygun yüksek statülü alternatif kimliklerin sayısı Öznel canlılık Sosyal inanç sistemi

38 Düşük Yüksek Yüksek Düşük Geçiş var Etnolengüistik özdeşleşme Alternatif kimliklerin sayısı Yüksek statülü alternatif kimliklerin sayısı Öznel canlılık Sosyal inanç sistemi Yüksek Düşük Düşük Yüksek Geçiş yok Motivasyonel hedef Anadili gibi konuşma ustalığı Motivasyonel hedef Sadece sınıfta yeterli olma Aracı faktörler Duruma özgü kaygı düzeyi Aracı faktörler Zeka, yetenek, eğitim teknikleri Anadili gibi konuşma becerisi Sınıfta yeterlilik İkinci dil edinmeye ilişkin gruplararası model (Giles ve Byrne 1982)

39 Toplumsal cinsiyet (gender), yaş ve dil Toplumsal cinsiyet Batıda incelenmiş. Konuşmadaki cinsiyet farklılıkları hakkında stereotipler var. Kadınlar çenesi düşük, nazik, duygusal, olumlu, destekleyici, pek girişken değil, eve ve aile hakkında daha çok konuşur Gerçek konuşma farklılıkları daha küçük ve çoğu, bağlama bağlı. Kadınlar, yabancı erkeklerle daha erkeksi (masculine), özel erkek arkadaşlarıyla daha kadınsı (femininin) konuşur.

40 Cinsiyet, yaş ve dil Yaş Yaşlılarla konuşma tarzı,yaşlıların toplumda nasıl görüldüğü ile ilişkili. Batıda yaşlılar güçsüz, düşük statüde, değersiz olarak da görülüyor. Dolayısıyla onlarla bebekle konuşurmuş gibi konuşuluyor. Ancak bu, onların kendilerini aşağılanmış hissetmelerine yolaçabiliyor.

41 Sözsüz İletişim

42 Sözsüz İletişim Sözsüz davranışlar çeşitli amaçlara hizmet ederler. 1. Duygular ve niyetler hakkında bilgi verebilir.

43 2. Etkileşimleri düzenlemek için kullanılabilir.

44 3. Özel yakınlığı ifade etmek için kullanılabilir.

45 4. Baskın çıkmak ya da kontrol kurmak için kullanılabilir.

46 5. Bir amaca ulaştırmayı kolaylaştırmak için kullanılabilir.

47 Sözsüz İletişim Sözsüz davranışlar çok erken yaşlarda öğrenilir içselleştirilir farkında olmadan yapılır.

48 Sözsüz İletişim O halde kontrol edilemez mi? Bir ölçüde edilebilir. Kadınlar sözsüz mesajlara erkeklerden daha fazla önem verirler ve daha çok bu tür mesaj iletirler.

49 Bakışlar ve göz teması

50 Bakışlar ve göz teması

51 Bakışlar ve göz teması Bakışlar ve göz temasının işlevleri: Geribildirim/cevap arama Karşıdakine iletişim kanalının açık olduğunu bildirme İlişkinin doğasını işaret etme

52 Gözlerini kaçırma

53 Bakışlar ve göz teması Bakışın miktarı ve örüntüsü, insanların duyguları, göreli statüleri, güvenilirlikleri ve dürüstlükleri, yeterlilikleri ve dikkatleri hakkında zengin bilgi verir.

54 Bakışlar ve göz teması Hoşlandıklarımıza daha çok bakarız. Alt statüden olanlar yüksek statüden olanlara kıyasla karşılarındaki kişiye daha çok bakar. Bakışlar etkileşimi de düzenler. Basit-karmaşık, önemli-önemsiz çeşitli anlamlar iletir.

55 Yüz ifadeleri Duygu kategorileri Mutluluk Şaşırma Korku Öfke Üzüntü Tiksinti Küçümseme İlgi

56 Yüz ifadeleri Gösterme kuralları Kültürel ve durumsal kurallar (Hangi duygular kime nasıl gösterilir?)

57 Beden Dili: Bedenin duruşu ve hareketleri Kinesics Duruş ve hareketler (posture and gestures) Kültürlerarası farklılıklar

58 Dokunma Dokunmalar Olumlu duygu iletebilir Neşeli mesaj iletebilir Kontrol etmek için kullanılabilir.

59 Ritüeller için olabilir. Görev gereği olabilir. olumsuz duygu, saldırgan dokunmalar

60 Dokunma Dokunmaktan kaçınma Cinsiyet ve kültür farklılıkları

61 Mesafe İletişimi (proxemics) Kişisel mekân Bir kimsenin çevresinde tuttuğu, görünmeyen bir çemberdir.

62 Kişilerarası Mesafeler (Hall, 1966) 1. Mahrem Mesafe Temas-30-35cm 2. Kişisel samimi mesafe 40-80cm 3. Sosyal mesafe 80cm-2m 4. Genel topluma açık mesafe 2m-

63 Karşılıklı konuşma ve söylem Karşılıklı konuşma Karşılıklı konuşmanın ayrı aşamaları vardır. Her aşamada geçerli olan çeşitli karmaşık kültürel kurallar vardır. Karşılıklılık sırası önemlidir, aksi halde kargaşa olur.

64 Karşılıklı konuşma Selamlaşma Konuya girme Konuyu derinleştirme Geribildirim Konuşmayı sonlandırma

65 Karşılıklı konuşma İnsanların kendi sıralarını bitirdiklerini ve dinleyiciye fırsat vereceklerini göstermekte kullandıkları birtakım sinyaller vardır: Bir cümlenin sonuna gelme Son sözcükteki tonlamayı yükseltme veya düşürme Son sözü uzatma Cümleyi devam etmeye davet etmek için tamamlamadan bırakma El hareketlerini durdurma, gözlerini kocaman açma, veya bir sorunun sonunda başını kaldırma, arkaya yaslanma veya doğrudan dinleyiciye bakma gibi beden hareketleri.

66 Söylem İfadelerin metindeki ve metin dışı özellikleri birbirinden ayrılamaz ve tutumları etkileyen anlamı birlikte taşır. O halde bütün olarak söyleme (discourse) bakmak gerekir.

67 Söylem Yani, Ne, Hangi yolla Kim tarafından Ne amaçla söyleniyor? Bu bakış açısı ırkçılık ve cinsiyetçilik incelemelerinde araştırmacılar tarafından benimsenmiştir. Çünkü bu tür tutumları benimseyenler kendine özgü bir söylem içinde kendini gösterir.

68 Söylem Tutum, motivasyon, biliş, kimlik v.b. Birçok sosyal psikoloji kavramının ve onların nedensel süreçler ve yapıları hakkındaki her tartışmanın söylem yoluyla oluşturulduğunu savunan araştırmacılar vardır.

69 Sosyal psikolojiye söylem analizi yaklaşımı (Potter ve Wetherell, 1987) Temeli post-yapısalcılık (Faucault 1972), etnometodoloji (Garfinkel 1967), ethogenics (Harré 1979) ve dramaturjik yaklaşımlar (Goffman 1959) Tartışmalar sürmekte