- İNSAN, DOĞA VE COĞRAFYA. - DOĞA VE İNSAN - Coğrafya Kavramı - Coğrafyaya Yardımcı Bilimler

Transkript

1 - DOĞAL UNSURLAR DOĞA VE İNSAN - İNSAN, DOĞA VE COĞRAFYA - DOĞA VE İNSAN - Coğrafya Kavramı - Coğrafyaya Yardımcı Bilimler - MUHTEŞEM DÖRTLÜ - Atmosfer - Litosfer - Hidrosfer - Biyosfer BÖLÜM 1

2

3

4 Bilgi Bilgi Köşesi Köşesi BİLGİ! Ülkemizde bulunan birçok doğal ve beşerî unsur turistleri ülkemize çekmekle beraber güzel bir görüntü de oluşturur. Bu nedenle ister doğal unsur ister beşerî unsur olsun, çevremizdeki güzellikleri korumak hepimizin görevi olmalıdır. D O Ğ A L U N S U R L A R Dünyadaki bütün canlılar, temel gereksinimlerini, doğayla yaptıkları mücadeleler sonucunda elde etmiş, doğal kaynakları cömertçe kullanmışlar ve yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Doğadaki hiçbir canlı tek başına yaşayamaz. Bir canlının bulunduğu yerdeki fiziksel ve kimyasal koşullar ile diğer canlılar o canlının çevresini oluşturur. İnsanoğlu çevresi ve çevresindeki diğer canlılarla önceleri uyum içinde yaşarken, değişen yaşam koşulları nedeniyle yaşantısında da değişiklikler yapmak zorunda kalmıştır. İnsanlar değişen yaşam koşullarına uyum sağlamak için yaratıcı zekâları sayesinde doğayı daha çok kullanmayı öğrenmişlerdir. Çeşitli hayvan ve bitkilerden daha çok yararlanma yollarını benimsemişlerdir. Yüz yıllar önce, bilinçli olarak orman yangınları çıkararak, topraktan yararlanmayı istemeleri, insanlığın tarım faaliyetlerinin başlangıcı olarak görülmektedir. Ünlü düşünür ve bilim insanı Aristo, BİLGİ! Çevremize baktığımızda beşerî unsurların her geçen gün arttığını görürüz. Çünkü insanlar doğal ortamı hızla değiştirmektedirler. Bu değişim bazen doğayı olumsuz etkilemektedir.örneğin sanayileşmiş bir ülkede yaşayan beş kişilik bir ailenin yıllık ürettiği çöp miktarı bir buçuk ton civarındadır. Bu çöplerin büyük miktarı toprağa ve suya karışır. Bu çöpler sadece doğal çevreyi değil doğal kaynakları da kirletir. Böylece toprağın, suyun hatta havanın kirlenmesiyle değişen doğal ortam gelecekte yaşanmaz bir hâle gelecektir. 4 bugünkü Baltık Bölgesi ve Asya kıtasının güneyindeki orman alanlarının tahribatının, o zamanlar büyük ve merkezi yerleşim birimlerinde, başta gemi yapımı ve kereste ihtiyacını sağlamak üzere yapıldığını anlatmıştır. İnsanların yerleşmelerinden önce Akdeniz e kıyısı olan Güney Avrupa kıyılarının gür ormanlarla kaplı olduğu bilinmektedir. Bugün ise bu bölgeler ormanlarından mahrum kalmış çorak ve kurak alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanlar bulundukları ortamdaki doğal kaynakları bilinçsizce (artık bilerek) ve aşırı bir şekilde tüketerek, zarar vermiş, hatta yok etmişlerdir.

5 İ N S A N, D O Ğ A V E C O Ğ R A F YA Etrafımıza baktığımızda doğal unsurlar ile beşerî unsurların iç içe olduğunu görürüz. Günümüzde doğal unsurların bilinçsizce ve oldukça hızlı bir şekilde yok edildiğini görmekteyiz. İnsanların, ihtiyaçlarını karşılarken doğal unsurlara zarar vermemeleri gerekmektedir. Örneğin, tarım alanı oluşturmak ya da ev yapmak için ormanları yok ettiğimizde, zamanla o alanda hava kirliliği, erozyon, toprak kayması, su kirlenmesi, sel ve kuraklık gibi birçok olumsuz sonuçla baş etmek zorunda kalırız. İnsan bu tür faaliyetlerle doğanın görünümünü de değiştirmektedir. İnsanoğlu doğanın bir parçası olduğu için, yaşantısı da doğa ile sistemli bir şekilde etkileşim içerisindedir. Bir bireyin yaptığı her şey doğayı etkiler çünkü doğayı oluşturan unsurlar birbirlerine bağlıdır ve iç içedir. Doğa etrafımızdaki her şeydir. Günlük yaşantımızda ilişki hâlinde olduğumuz canlı ve cansız (hava, su, toprak ve enerji) her şeyi içerir. Doğada bulunan ve doğaya ait, insan eli değmemiş, insana ait olmayan unsurlara doğal unsur, insanların ihtiyaçlarını giderebilmek için doğayı yani çevreyi değiştirmesiyle ortaya çıkan unsurlara ise beşerî unsurlar denir. Örneğin, doğal bir unsur olan akarsuların üstüne insanlar barajlar yapmışlardır. Bununla hem su ihtiyaçlarını gidermeye çalışmış, hem tarlalarını sulamış, hem de enerji ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmışlardır. Yine insanlar tarafından yapılan yollar, binalar, camiler, okullar, tarlalar da doğal unsurlar kullanılarak oluşturulmuş birer beşerî unsurdur. Bilgi Bilgi Köşesi BİLGİ! İNSAN, DOĞA VE COĞRAFYA İnsanın, yeryüzünde varolduğu günden beri doğal unsurlar üzerindeki baskısı, her geçen gün artmaktadır. İnsan, ihtiyaçlarını karşılamak, daha iyi koşullarda yaşamak üzere, bilimsel ve teknik alanda ilerledikçe, beşerî unsurların sayısını ve çeşidini de artırmıştır. Beşerî unsurların artması, doğal unsurlar üzerindeki baskıyı çoğalttığından, doğa zamanla kendini yenileyemez hâle gelmiştir. İnsan ve doğanın karşılıklı etkileşimini inceleyen coğrafya bilimi, işte bu beşerî ve doğal unsurların iyi bilinmesi için önemlidir. Günümüzde insan, doğadan maksimum seviyede yararlanmak ama aynı zamanda doğayı korumak istemektedir. İnsanı ve içinde yaşadığı doğayı tanımadan insan ve doğa etkileşimini tüm boyutlarıyla araştırıp incelemeden bu isteğini gerçekleştirmesi mümkün değildir. Doğal unsurlar ile beşerî unsurlara örnekler Bu yüzden coğrafya yaşamın her aşamasında iyi bilinmesi gereken bir bilimdir. 5

6 COĞRAFYA KAVRAMI Bilgi BilgiKöşesi Köşesi Coğrafya, sözcük anlamı olarak Grekçe geo (yer, yeryüzü, dünya) ve graphein (tasvir, yazma, çizme) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir.sözcük anlam yerin tasvir edilmesi olarak belirtilen coğrafya; yeryüzün- BİLGİ! Co rafya, Dünya daki fiziksel, sosyal ve ekonomik olaylar insan ve çevre özellikleri ile olan ilişkileri içinde ve kendi prensipleri aç s ndan inceler. Co rafyan n temel amac ; do al çevreyle insan aras ndaki ilişkileri belirlemek ve bu olaylar n co rafi da l m n, bu da l m n neden ve sonuçlar n ortaya ç kartmakt r. deki fiziki ve beşerî olayların oluşum sebeplerini, sonuçlarını ve yeryüzüne dağılışını inceleyen bilim dalına denir. Coğrafyanın inceleme alanı, coğrafi yeryüzüdür. Yeryüzü; atmosfer, litosfer ve hidrosferin temas alanı ve diğer bütün canlılarla birlikte insanların yaşama yeridir. Bu demektir ki yeryüzü, dünyanın en hareketli kısmı, en çeşitli ve en karmaşık olayların bir karşılaşma ve buluşma alanıdır. Atmosfer Hidrosfer Litosfer Coğrafyanın inceleme konusu, coğrafi olaylardır. Yeryüzünde herhangi bir olay, çeşitli faktörlerle karşılıklı bir etkileşim hâlindedir. Bir olayın meydana gelmesi üzerinde bir çok faktörün etkisi söz konusudur. Coğrafyanın odak noktası, insandır. Coğrafyanın tanımlarında geçen insan, insan topluluklarını ifade eder. Çünkü coğrafya, diğer bazı bilimler gibi bireylerle ilgilenmez. Dolayısıyla insansız bir coğrafyadan söz etmek de mümkün değildir. Coğrafya, doğa ve insan arasındaki etkileşimi inceleyen bir bilimdir. Doğa olaylarını ve insanı incelerken bunlar arasında ilişki kurar. İnsanların bir çok temel ihtiyaçları (beslenme, giyinme, güvenlik, sağlık vb) çevreyle ilişkilidir. Okyanuslar, denizler, dağlar, ovalar, platolar, akarsular, göller, yağmur, rüzgâr gibi unsurların her biri doğal BİLGİ! Coğrafyayı bilim dünyasına ilk tanıtan kişi, Aristo (MÖ ) olmuştur. unsurdur. COĞRAFYAYA YARDIMCI BİLİMLER Her bilimin ortak konuları veya yönleri olabilir. Bunun yanı sıra kendilerine ait konularını, yine kendilerine özgü ilke ve yöntemlerle incelemeye çalışırlar. İnceledikleri konuların özelliklerini tam olarak anlamak, açıklamak ve bir sonuca ulaşabilmek için diğer bilimlerin yaptıkları çalışmaların sonuçlarından da yararlanmaya çalışırlar. Coğrafya bilimi de coğrafi olayları incelerken farklı bilimlerin sonuçlarından yararlanır. Ancak bu etkilenme ve faydalanma sırasında coğrafyacının, coğrafi görüşün sınırını aşmaması, diğer bilimlerin içine fazla girmemesi, coğrafi amaca hizmet ettikleri oranda diğer bilimlerden faydalanması gerekmektedir. Aristo Coğrafya, fen bilimleri ile sosyal bilimlerin sınırında bulunan bir bilimdir. Dolayısıyla inceleme alanı ve konusu çok geniş, çok daha çeşitli ve karışık bir durum gösteren bir bilimdir. Görüldüğü gibi coğrafya, bir taraftan fen bilimleriyle, diğer taraftan da sosyal bilimlerle karşılıklı bir alış veriş içinde bulunmakta ve her ikisiyle de ortak bazı konulara sahip bulunmaktadır. 66

7 C O Ğ R A F Y A Bilgi Bilgi Köşesi Köşesi FİZİKİ COĞRAFYA Fiziki coğrafyaya yardımcı bilimler BEŞERÎ COĞRAFYA Matematik Coğrafya Biyocoğrafya Hidroğrafya Klimatoloji Jeomorfoloji Jeoloji Jeomorfoloji, yeryüzü şekillerini tan mlar, bunlar s n fland r r ve zaman içindeki de işimlerini inceler. Meteoroloji Klimatoloji, yeryüzünde görülen iklim tiplerini ve bunların özelliklerini inceler. Potamoloji Hidrografya, yeryüzündeki yüzey ve yer alt sular ile ilgili konular inceler. Biyoloji Biyocoğrafya, yeryüzündeki hayvan ve bitki topluluklar n n da l m n ve bunlar etkileyen faktörleri inceler. Matematik Jeofizik Fizik Limnoloji Tıp Astronomi Pedrografi Hidrojeoloji Botonik Matematik Coğrafya, yerkürenin biçimini, boyutlar n, hareketlerini ve bu hareketlerin sonuçlar n ile co rafi koordinatlar n inceler. Pedoloji Oseonografya Zooloji Nüfus Coğrafyası Yerleşme Coğrafyası Tarım Coğrafyası Turizm Coğrafyası Sanayi Coğrafyası Siyasi Coğrafyası Ulaşım Coğrafyası Enerji Coğrafyası BİLGİ! COĞRAFYAYA YARDIMCI OLAN BİLİMLER Jeoloji: Yer kabuğunun oluşumunu ve yapısını inceler. Jeofizik: Yer kürenin fiziksel özelliklerini inceler. Jeodezi: Yer ölçme bilimi. Astronomi: Uzayda yer alan galaksi, nebula, yıldız, gezegen, uydu, göktaşı gibi gök cisimlerinin konumlarını hareketlerini, kimyasal yapılarını ve gelişimlerini inceleyen bilim dalıdır. Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceler. Hidroloji: Suyu inceleyen bilim dalıdır. Etnoloji: İnsanların ırklara ayrılışını, ırkların kökenini, oluşumunu, yeryüzüne yayılışını, aralarındaki bağlantıları ve bunların töre, dil, kültür özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Petrografi: Taşları inceleyen bilim dalıdır. Sosyoloji: Toplum bilimi. Demoğrafi: Nüfusu inceleyen bilim dalıdır. Pedoloji: Toprak ve oluşumunu inceler. İstatistik: Çeşitli olayları ve nesneleri düzenli olarak tespit edip rakamlarla ifade eden bilim dalıdır. Tarih: Geçmişte yaşayan toplumların hayatlarını yer ve zaman göstererek anlatan bilim dalıdır. Biyoloji: Canlıları inceleyen bilim dalıdır. Botanik: Bitkileri inceleyen bilim dalıdır. Zooloji: Hayvanları inceleyen bilim dalıdır. 7

8 M U H T E Ş E M D Ö R T L Ü Bilgi Köşesi ATMOSFER HİDROSFER LİTOSFER BİYOSFER Toprak Sular Ekonomik Faaliyetler Nüfus ve Özellikleri Yerleşme Hayvan Toplulukları İklim Yer Şekilleri C O Ğ R A F Y A N I N K O N U L A R I Bitki Örtüsü 8

9 Atmosfer (Hava Küre) Yeryüzünü çepeçevre saran gaz tabakasıdır. anlıların hayatlarınınım devamı için önemlidir. Yağmur, bulut, şimşek gibi doğal unsurlar bu doğal ortam içinde yer alır. Tüm iklim ve meteoroloji olayları atmosferde gerçekleşir. Atmosferin kalınlığı yaklaşık on bin kilometredir. Ancak, yeryüzü kavramı içerisinde atmosferin tamamı değil; sıcaklık, basınç, rüzgâr ve yağış gibi iklim olaylarının geliştiği en alt katmanı yer alır. Atmosfer olaylarını coğrafyanın alt dallarından klimatoloji bilimi inceler. Dünya nın en üst kısmında yer alan kabuk soğuk, katı ve kırılgan kayaçlardan oluşmaktadır ve litosfer olarak adlandırılmaktadır. Yerküre nin en ince, en soğuk, yoğunluğu en az ve en hafif katmanıdır. Karalarda daha kalın, deniz ve okyanus tabanlarında ise daha ince olan yer kabuğunun ortalama kalınlığı 33 kilometre kadardır. Litosfer, sial ve sima olmak üzere iki katmandan oluşur. Yer kabuğunun üst kısmı sial katmanıdır. Yapısında daha çok silisyum (Si) ve alüminyum (Al) bulunduğu için bu tabakaya sial adı verilmiştir. Sial katmanının altında yer alır. Bileşiminde daha çok silisyum (Si) ve magnezyum (Mg) bulunduğu için bu tabakaya sima adı verilmiştir. Taş küre üzerindeki yer şekillerinin oluşum özeliklerini coğrafyanın alt dallarından jeomorfoloji bilimi inceler. Su canlılar için vazgeçilmez bir yaşamsal maddedir. Gezegenimizde bulunan tüm okyanus, deniz, göl ve su kaynaklarının bütününe hidrosfer denir. Okyanus, deniz, göl, akarsu ve tüm su kaynakları hidrosfer içinde yer alır. Hidrosfer yeryüzünün % 71 ini kaplar. Hidrosferin % 97 sini tuzlu sular ve okyanuslar, % 3 ünü tatlı sular oluşturur. Su küreyi coğrafyanın alt dallarından hidroğrafya bilimi inceler. Litosfer, atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içerisinde canlılar yaşar. Canlılarda doğal ortamın bir parçası olduklarından ve insan yaşamını doğrudan ilgilendirdiklerinden coğrafyanın, dolayısıyla yeryüzü kavramının bir ögesini oluştururlar. Canlılar küresini coğrafyanın alt dallarından biyocoğrafya bilimi inceler. Kutup ve çöllerin insanların yaşam alanlarının dışında kalması Litosfer (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde insanların evlerini toprak veya taştan yapması Biyosfer (Canlı Küre) Yağış miktarının az olduğu yerlerde tarım topraklarının nadasa bırakılması Kar yağışlarının ve topoğrafik şartların elverişli olduğu yerlerde kış sporlarının yapılması Doğanın İnsan Üzer indeki Etkiler i Bitki örtüsünün orman olduğu yerlerde insanların geçim kaynaklarının ormancılık faaliyetlerinin olması Tropikal kuşakta yaşayan insanların ince giysiler, kutupaltı kuşağında yaşayanların ise kalın giysiler giymesi Yer şekillerin dağlık ve engebeli olduğu yerlerde ekonomik geçim kaynağının hayvancılık faaliyetlerinin olması Delta ovaları ve çöküntü ovalarının önemli tarım alanları olması Dünya nüfusunun büyük bir kısmının ılıman kuşakta ve deniz kıyılarında toplanması Volkanik alanlardaki ova ve platolarda verimli toprakların etkisiyle tarım ve yerleşmenin gelişmesi Bilgi Köşesi BİLGİ! COĞRAFYANIN İLKELERİ Her bilim dalının olduğu gibi coğrafyanın Bilgi da Köşesi kendine özgü metot ve ilkeleri bulunmaktadır. Coğrafya bir olayı incelerken şu ilkelerden yararlanmaktadır. 1.Nedensellik İlkesi Coğrafi olayların araştırılması sırasında olayların nedenleri sorulmakta ve bunlara yanıtlar aranmaktadır. Örneğin, Yağmur nasıl yağmaktadır? Depreme neden oluşur? Marmara Bölgesi nde nüfus neden kalabalıktır? 2.Dağılış İlkesi Coğrafya araştırmalarına konu olan çeşitli olayların belirli bir alandaki yayılışı ve bulunuş şekli, dağılış olarak ifade edilir. Buradaki alan bir yöre olabileceği gibi, bölüm, bölge, ülke, kıta ve hatta bütün yeryüzü olabilir. Örneğin, depremlerin ülkemizdeki coğrafi dağılımı nasıldır? Türkiye de buğday tarımı hangi sahalarda daha fazla yapılmaktadır? Tsunami hareketi nereleri etkilemektedir? Büyük Okyanusu ve Atlas Okyanusunu birbirine bağlamak için Panama Kanalı nın yapılması Doğal kaynakların hızlı bir şekilde tüketilmesi Japonya nın Kobe Körfezi nde Deniz doldurularak havaalanı yapılması Doğu Karadeniz i ekonomisini canlandırmak amacıyla deniz doldurularak sahil yolu yapılması İnsanın Doğa Üzer indeki Etkiler i Hollanda da deniz baskınları sonucu karaya ilerleyen deniz suyunu boşaltmak için değirmenlerin yapılması Mısır da Nil Nehri nin taşkınlarından korunmak için Aswan Barajı nın yapılması İstanbul da trafiği rahatlatmak için boğazın altına tüp geçit yapılması Mississippi Nehri nin suyunu kontrol altına almak için nehir üzerine setlerin ve pompa istasyonlarının yapılması Güneydoğu Anadolu da yaz kuraklığıyla ortaya çıkan su ihtiyacını karşılamak için GAP ın yapılması Antalya Alanya arasında ulaşım ağlarının gelişmesi ile birlikte kıyı kesiminde turizm etkinliklerinin artması 3.Karşılıklı İlgi İlkesi Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantıları da incelenmektedir. Örneğin, sıcaklığın basınçla, sıcaklığın güneş ışınlarının geliş açısı ile olan ilişkisi ya da dağlık ve engebelik alanların nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri de incelenmektedir. 9

10 BÖLÜM 1 COĞRAFYA Doğa ve İnsan ETKiNLiK 1 Doğal unsur ve beşerî unsur nedir? Beş tane doğal unsur beş tane beşerî unsura örnek veriniz. Doğal Unsur: Beşerî Unsur: DOĞAL UNSURLAR Deniz, Güneş, ada, bataklık gibi BEŞERî UNSURLAR Bina, okul, çeşme, bilgisayar gibi İnsan müdahalesi olmadan, doğada kendiliğinden meydana gelen unsurlar. ETKİNLİKLER ETKiNLiK 3 Aşağıdaki bazı açıklamalar verilmiştir. Söz konusu açıklamaları ait olduğu unsur ile eşleştiriniz. (Örneğin: 1 - DOĞAL UNSURLAR) Doğal çevreyi, çevrenin kendi arasındaki etkileşimlerini ve çevreyle insan arasındaki karşılıklı ilişkilerini inceleyen bilimdir Taş küre, atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içerisinde yaşayan canlılar küresidir. Coğrafi olayların birbirleriyle olan bağlantılarını inceleyen coğrafya ilkesidir ETKiNLiK 2 Aşağıdaki şekilde doğal çevreyi oluşturan muhteşem dörtlü gösterilmiştir. Bu muhteşem dörtlünün isimlerini yazınız. Palme Yayıncılık Taş küre üzerinde bulunan yer altı suları ile akarsu, İnsanlar tarafından yapılıp kaynak, ırmak, göl, deniz doğal olmayan ve okyanus gibi yer üstü unsurlar. sularından oluşan küredir Nüfus yapısı Yerkürenin kabuklaşmış ve ve tamamen katılaşmış değişimini dış yüzeyini oluşturan inceleyen bilim dalıdır. kısım Yerkürenin oluşumu, gelişimini inceleyen bilim dalıdır. HİDROSFER Coğrafi olayların araştırılması sırasında olayların nedenlerinin sorulduğu ve bunlara cevapların arandığı coğrafya ilkesi. DEMOGRAFİ DOĞAL UNSURLAR LİTOSFER 3 Hidrosfer COĞRAFYA NEDENSELLİK BEŞERİ UNSURLAR BİYOSFER JEOLOJİ KARŞILIKLI İLGİ 10

11 ETKiNLiK 4 Aşağıdaki resimde bulunan doğal unsurları ve beşerî unsurları yazınız. BÖLÜM 1 COĞRAFYA ETKiNLiK 5 Aşağıdaki ifadelerin doğru ( ) ya da yanlış ( )olanlarını ( ) işareti ile belirtiniz. ETKiNLiK 6 Aşağıdaki tabloda verilen örnek olayları inceleyen coğrafya alt dalları ile eşleştiriniz İnsan müdahalesi olmadan doğada kendiliğinden meydana gelen unsurlara Doğal Unsurlar denir. Coğrafyanın çalışmasını yoğunlaştırdığı birinci konu insan ikinci konu doğadır. Palme Yayıncılık Barkın ve arkadaşlarının okulun bahçesindeki bitkilerden örnekler toplaması. Zerrin hocanın, öğrencilerine cisimlerin gölge özelliklerini anlatabilmek için bir kalemin gölgesinden yararlanması. JEOMORFOLOJİ MATEMATİK COĞRAFYA Coğrafya, insanın yeryüzüne dağılışını, doğal çevreyle olan olumlu ve olumsuz etkileşimini, doğal ortamdaki her türlü ekonomik faaliyetlerini inceler. Barisfer, muhteşem dörtlüyü oluşturan unsurlardan birisidir. Doğal çevre, fiziksel özellikleri birbirinden farklı, taş küre, su küre, hava küre, canlı küre ve ateş küre olmak üzere beş bölümden oluşur Güneydoğu Anadolu da tarım alanlarında sulamanın geliştirilmesi için çalışmalar yapılması Türkiye nüfus sayımının yapılması ve sonuçlarının değerlendirilmesi. Heyelan tehlikesi olan bir yörede, heyelanı önleyici çalışmaların yapılması ve halkın bu konuda bilinçlendirilmesi. BİYOCOĞRAFYA NÜFUS COĞRAFYASI HİDROGRAFYA İnsanlar tarafından yapılıp doğal olmayan unsurlara beşerî unsurlar denir. Coğrafya, atmosferin tamamından ziyade sıcaklık, basınç, rüzgâr ve nem gibi iklim olaylarının görüldüğü alt katı inceler. Coğrafya kelime anlamı itibariyle yeryüzünün veya Dünya nın tanıtılması, tasvir edilmesi anlamına gelir. ETKiNLiK 7 Depremler insan yaşamını nasıl etkiler? Açıklayınız. Rüzgârların insan yaşamı üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir? Açıklayınız. 11

12 BÖLÜM 1 COĞRAFYA Doğa ve İnsan ETKiNLiK 8 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız. (Anahtar kelimeler: Klimatoloji, dağılış, atmosfer, nedensellik, litosfer, hidrosfer, dağılış, kıyaslama, coğrafya, çevre, doğa, biyosfer) ETKİNLİKLER ETKiNLiK 9 Aşağıdaki fotoğraflarda gösterilenlerin doğal ya da beşerî unsurlardan hangisine ait olduğunu altına yazınız. Baraj Güneş Havuz 1. İnsanların beslenmesine, giyinmesine ve barınma şekillerine baktığımızda, yeryüzünün değişik yerlerinde çok büyük farklılıklar olduğunu görürüz. Bu farklılığın temel sebebi.... insana sunduğu imkânlardır Beşeri unsur Orman Mobilya Göl 2. İnsanın içinde yaşadığı yere.... denir , insanın içinde yaşadığı çevrenin doğal özelliklerini, insan-doğal çevre etkileşimini ve bu etkileşim sonucu insanın ortaya koyduğu beşerî ve ekonomik etkinlikleri kendi prensipleri çerçevesinde inceleyerek sonuçlarını açıklayan bilimdir. 4. Coğrafya, doğal çevreyi, insanları ve faaliyetlerini incelerken bazı ilkelerden yararlanır. Bu ilkeler,....,.... ve.... ilkelerinden oluşur ,....,.... ve.... doğayı oluşturan dört temel ortamı meydana getirir. Palme Yayıncılık Doğal..... unsur Fabrika Tünel Taş Dağ Köprü Dalga 6. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz kıyı yörelerinde ormanlar hemen denizin kenarından başlar, buna karşılık diğer bölgelerde orman alt sınırı çok daha yükseklerden ( m) başladığı görülür. Bu özellik coğrafyanın.... prensibi tarafından incelenir Okul Bulut Buz Dağı 7. Doğal çevrenin elemanları ile doğal çevrede meydana gelen ve insan topluluklarım etkileyen doğal olaylar,.... coğrafyanın konularıdır. 8. Yeryüzünde bulunan çeşitli iklim tiplerini, bunların özelliklerini ve yeryüzündeki dağılışını araştıran bilim dalı.... dir Ağaç Ev Çöl

13 1 2 3 ETKiNLiK 10 Aşağıda verilen araştırma konularının hangi bilim dalına ait olduğunu belirtiniz. Uzay bilimi Yer ölçme bilimi Su bilimi Ö Z E L L İ K Biyoloji Pedrografi Pedoloji Psikoloji Ekonomi Demografi Jeodezi Jeoloji Botanik Astronomi Sosyoloji Hidroloji Ekoloji Meteoroloji Kartoğrafya BÖLÜM 1 COĞRAFYA 4 Bitki bilimi 5 İnsan davranışları ve gelişimi Fiziki ortam ile canlı etkileşimi Nüfus yapısı ve değişimi Taş bilimi Atmosfer ve hava olayları Toprak bilimi Yer bilimi Canlı bilimi Ekonomik yapı Toplum bilimi Harita bilimi Palme Yayıncılık ETKiNLiK 11 Aşağıdaki fotoğraflarda coğrafyayı oluşturan bazı bölümlerin inceleme alanları gösterilmiştir. Bu alanların coğrafyanın bölümlerinden hangilerine ait olduğunu yazınız. (Anahtar kelimeler: Turizm Coğrafyası, Fiziki Coğrafya, Nüfus Coğrafya, Matematik Coğrafya, Biyocoğrafya, Hidrografya, Klimataoloji) 6 7 Fiziki Coğrafya

14 BÖLÜM 1 COĞRAFYA Doğa ve İnsan 1. Aşağıdakilerden hangisi insanın doğrudan veya dolaylı etkisi ile oluşmamış doğal olaylardandır? A) Kuraklık B) Orman yangını C) Sel D) Erozyon E) Aşırı yağış Test 1 6. Coğrafi araştırmalarda temel alınan ilke, aşağıdakilerden hangisidir? A) Deney B) Karşılıklı ilgi C) Ölçme D) Kıyaslama E) Gözlem 2. Aşağıdakilerden hangisi bir doğal unsurdur? A) Okul B) Bahçe C) Falez D) Kitap E) Mağaza 7. Barkın, ailesi ile birlikte otomobille tatile gidiyordu. Bir yandan da çevreyi izliyordu. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi Barkın ın yol boyunca gördüğü doğal unsurlardan değildir? 3. Aşağıdakilerden hangisi insanın doğal unsurlar ve doğal olaylar üzerindeki etkisini gösteren örneklerden biri değildir? A) Aşırı karbon salınımı nedeniyle küresel ısınma B) Bitki örtüsünün tahribine bağlı olarak erozyonun hızlanması C) Yanlış arazi kullanımı nedeniyle toprakların verimsizleşmesi D) Piknik alanlarının yanlış kullanımı nedeniyle oluşan orman yangınları E) Aşırı yağış nedeniyle heyelan oluşması Palme Yayıncılık A) Dağ B) Akarsu C) Şelale D) Gölet E) Orman 8. Coğrafyanın insan ve insan faaliyetlerini inceleyen alt bilim dalları arasında, aşağıda verilen bilim dallarından hangisi gösterilemez? A) Turizm coğrafyası B) Siyasi coğrafya C) Kartografya D) Yerleşme coğrafyası E) Ekonomik coğrafya 4. Doğal çevre, insan etkisi dışında, kendiliğinden oluşmuş tüm doğal ortamı ifade eder. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğal çevreyi oluşturmaz? A) Akarsular B) Yer altı suları C) Barajlar D) Göller E) Denizler 9. Şehir ve Bölge Planlama İktisat Siyaset Bilimi Antropoloji bilim dallarından elde edilen bilgiler coğrafyanın hangi alt dalında değerlendirilir? A) Beşerî coğrafya B) Fiziki coğrafya C) Ülkeler coğrafyası D) Matematik coğrafya E) Biyocoğrafya 5. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın konuları arasındadır? A) İnsanın fiziki yapısı B) İnsanın psikolojik yapısı C) Tıbbî gelişmeler D) Suyun kimyasal yapısı E) Nüfus yapısı 10. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın konularını ele alırken kullandığı yöntemlerden biri değildir? A) Nedensellik B) Kıyaslama C) Tahmin D) Dağılış E) Sebep-sonuç E 2. C 3. E 4. C 5. E 6. B 7. D 8. C 9. A 10. C

15 11. I. Yer şekillerini inceler. II. Evren, Güneş Sistemi ve Dünya yı inceler. III. Atmosfer olaylarını inceler. IV. Yeryüzündeki canlıların birbirleriyle etkileşimini inceler. V. Yer altı ve yer üstü sularını inceler. Yukarıda verilen bilgilerden hangisi matematik coğrafyanın özelliğidir? A) I B) II C) III D) IV E) V 16. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın alt dallarından biri olan hidroğrafyaya yardımcı bilimlerden değildir? A) Akarsu bilimi B) Limnoloji C) Pedoloji D) Oseonografya E) Hidrojeoloji 17. Yerleşmelerin yeryüzüne dağılışı Nüfusun yaş gruplarına dağılışı Tarım ürünlerinin dağılışı Uluslararası örgütlerin özellikleri BÖLÜM 1 COĞRAFYA 12. Dış kuvvetlerin yüzey şekilleri üzerine etkisi Deprem ve etkileri Dağ oluşumu Yukarıda verilen olaylar, coğrafyanın alt dallarından hangisi içinde incelenir? A) Fiziki coğrafya B) Beşerî coğrafya C) Ekonomik coğrafya D) Matematik coğrafya E) Siyasi coğrafya Yukarıda, coğrafyanın alt dallarından bazılarının araştırma alanı belirtilmiştir. Buna göre, aşağıdaki seçeneklerde verilen bilim dallarından hangisinin araştırma alanı yukarıdaki açıklamada yer almamaktadır? A) Yerleşme coğrafyası B) Nüfus coğrafyası C) Ülkeler coğrafyası D) Tarım coğrafyası E) Siyasi coğrafya 13. Bazı akarsular, beraberinde verimli toprakları da sürüklerler. Bu topraklar akarsuyun denize döküldüğü yerde biriktirilir ve düz alanlar oluşur. Yukarıda anlatılan düz alanlara ne isim verilir? A) Peribacası B) Vadi C) Menderes D) Plato E) Delta Palme Yayıncılık 18. I. Pamukkale Travertenleri II. Keban Barajı III. Peribacaları IV. Boğaz Köprüsü V. Bozcaada VI. Manavgat Şelalesi Yukarıda verilenlerden kaç tanesi beşerî unsurdur? 14. Coğrafyanın alt dallarından biri olan klimatolojiye yardımcı bilimlerden biri aşağıdakilerden hangisidir? A) Kimya B) Biyoloji C) Toprak bilimi D) Meteoroloji E) Hidroloji 15. Yer şekillerinin ulaşıma etkisi Tarım alanlarının dağılışı Turizmin gelişimini etkileyen faktörler A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) Aşağıdakilerden hangisi doğadaki muhteşem dörtlünün elemanlarından olan hidrosfer içinde yer alan doğal bir unsur değildir? A) Göller B) Barajlar C) Akarsular D) Denizler E) Akıntılar Yukarıda anlatılan olaylar coğrafyanın alt dallarından hangisi içinde incelenir? A) Fiziki coğrafya B) Siyasi coğrafya C) Turizm coğrafyası D) Beşerî coğrafya E) Tarım coğrafyası 20. Doğadaki muhteşem dörtlünün elemanlarından biri olan biyosferin aşağıdaki alanlarından hangisinde bulunduğu söylenemez? A) Manto B) Yer kabuğu C) Atmosfer D) Okyanuslar E) Akarsular 11. B 12. A 13. E 14. D 15. D 16. C 17. C 18. B 19. B 20. A 15

16 BÖLÜM 1 COĞRAFYA Doğa ve İnsan 1. Coğrafya; insan ve doğa arasındaki karşılıklı etkileşimi inceleyen bilimdir. İnsanlar tarafından oluşturulmamış doğal çevreyi inceleyen, coğrafya alt dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fiziki coğrafya B) Beşerî coğrafya C) Ekonomik coğrafya D) Yerel coğrafya E) Bölgesel coğrafya Test 2 5. Okul gezisiyle Kapadokya ya gittik. Gezinin ilk gününde peribacalarını gezdik. Öğretmenimiz bize peribacalarının akarsu aşındırma şekli olduğunu söyledi. Arazinin volkanik olduğunu, tüflerin zamanla aşındırılarak bu tür şekillere dönüştürüldüğünü söyledi. Gezinin ilk gününün sonunda otobüsümüzle otelimize geri döndük. Yukarıdaki paragrafta altı çizili sözcüklerden kaç tanesinde doğal unsurdan söz edilmiştir? A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 2. I. Yerin yapısını inceler. II. Atmosfer olaylarını inceler. III. Hayvanların yaşam koşulları ve üreme sistemlerini inceler. IV. İnsanların kurdukları medeniyetleri ve onlara ait eserleri inceler. V. Suların dağılışını ve kimyasal özelliklerini inceler. 6. Aşağıdakilerden hangisi beşerî ve ekonomik coğrafyaya yardımcı bilim dallarından biri değildir? A) Tarih B) Arkeoloji C) Astronomi D) Antropoloji E) Sosyoloji Yukarıda coğrafyaya yardımcı bazı bilimlerin inceleme alanları verilmiştir. Bunlardan hangisinin ait olduğu bilim dalı yanlış olarak verilmiştir? A) I Jeoloji B) II - Klimatoloji C) III - Zooloji D) IV - Antropoloji E) V - Hidroloji 3. Litosferden itibaren, belirli bir yüksekliğe kadar olan kesimde yaşanan hava olaylarını araştıran, bu olayların yeryüzündeki etkilerini inceleyen coğrafyanın alt dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Jeomorfoloji B) Hidrografya C) Kartografya D) Demografi E) Klimatoloji Palme Yayıncılık 7. Jeoloji Jeofizik Jeodezi bilim dallarından elde edilecek bilgiler coğrafyanın hangi alt dalında değerlendirilir? A) Hidrografya B) Biyocoğrafya C) Demografi D) Jeomorfoloji E) Klimatoloji 8. Aşağıdakilerden hangisi fiziki coğrafyanın alt dallarından biri değildir? A) Yer Şekilleri Bilimi B) Canlılar coğrafyası C) Sular coğrafyası D) Toprak coğrafyası E) Tarım coğrafyası Yer kabuğunun çukur alanlarını dolduran suları ve sularda oluşan olayları inceleyen, okyanus, deniz ve göllerdeki dalga, akıntı, gelgit olaylarının insan yaşamı üzerindeki etkilerini araştıran coğrafyanın alt dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidrografya B) Kartografya C) Klimatoloji D) Demografi E) Biyocoğrafya 9. Aşağıda verilen bilim dallarından hangisi coğrafyanın doğal çevreyi inceleyen alt dallarından biri değildir? A) Biyocoğrafya B) Hidrografya C) Klimatoloji D) Siyasi coğrafya E) Matematik coğrafya 1. A 2. D 3. E 4. A 5. A 6. C 7. D 8. E 9. D

17 10. I. Atmosfer olaylarını inceler. II. Coğrafi koordinatları inceler. III. Tarımsal faaliyetleri inceler. IV. Yeryüzü şekillerini inceler. V. Yer altı ve yer üstü sularını inceler. Yukarıda verilen bilgilerden hangisi jeomorfolojyi tanımlamaktadır? A) I B) II C) III D) IV E) V 11. Meteoroloji Astronomi Jeofizik 15. Aşağıdaki seçeneklerde verilen fotograflardan hangisinde muhteşem dörtlünün elemanlarından biri olan hidrosfer anlatılmaktadır? A) C) B) D) BÖLÜM 1 COĞRAFYA bilimleri muhteşem dörtlünün hangi elemanı ile ilgili araştırma yapan bilim dallarındandır? A) Atmosfer B) Hidrosfer C) Litosfer D) Biyosfer E) Taş küre E) 12. Aşağıdaki doğal-beşerî unsur eşleştirmelerinden hangisi doğrudur? Doğal Unsur Beşerî Unsur A) Akarsu Baraj B) Fabrika Liman C) Dağ Orman D) Karayolu Köprü E) Plato Ova 13. Farklı katmanları vardır. Kayaçlar bu küreyi oluşturan başlıca unsurdur. Litoloji ve pedoloji gibi bilim dalları bu kürenin özelliklerini araştırır. Paragrafta, muhteşem dörtlünün hangi elemanına ait bilgiler verilmiştir? A) Hidrosfer B) Su küre C) Biyosfer D) Litosfer E) Atmosfer Palme Yayıncılık 16. Aşağıdakilerden hangisi coğrafya biliminin, doğayı en iyi şekilde kullanmak isteyen insanoğluna kazandırdığı bilgilerden biri değildir? A) Çevreyi korumanın önemi B) Denizlerde yaşayan canlıların dağılışı C) Yer şekillerinin oluşum zamanı D) Nüfusun yeryüzüne dağılışı E) İnsanlık tarihinde yaşanan savaşların önemi 17. Doğal unsurların oluşumunda insanın herhangi bir rolü yoktur. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin oluşumunda insanların etkili olduğu söylenemez? A) Kanallar B) Göletler C) Su kanalları D) Barajlar E) Karstik kaynaklar 14. İnsanlar tarafından ağaç kesilerek, yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucu antropojen bozkırlar oluşur diyen bir bilim insanı muhteşem dörtlünün hangi elemanındaki değişimden söz etmektedir? A) Litosfer B) Biyosfer C) Hidrosfer D) Yer kabuğu E) Su küre 18. Aşağıdaki bilim dalı ve inceleme alanı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Su küre - Hidrografya B) Canlı küre - Biocoğrafya C) Taş küre - Jeomorfoloji D) Toprak küre - Meteoroloji E) Hava küre - Klimatoloji 10. D 11. A 12. A 13. D 14. B 15. B 16. E 17. E 18. D 17

18 BÖLÜM 1 COĞRAFYA 19. Aşağıdakilerden hangisi muhteşem dörtlünün elemanlarından olan litosferin incelendiği ve araştırıldığı bilimlerden biri değildir? A) Jeomorfoloji B) Hidroloji C) Jeoloji D) Jeodezi E) Jeofizik 23. Yer altı ve yer üstünde bulunan sular, fiziksel ve kimyasal özellikleriyle incelenir. diyen bir bilim insanı muhteşem dörtlünün hangi elemanından bahsetmektedir? A) Litosfer B) Atmosfer C) Taş küre D) Biyosfer E) Hidrosfer 20. Aşağıdakilerden hangisi muhteşem dörtlünün elemanlarından biri olan biosferin inceleme alanına dâhil edilemez? A) Bitkilerin dağılışı B) Hayvanların dağılışı C) Bitki örtüsünün yaşama etkisi D) Suların dağılışı E) Hayvanların iklimden etkilenişi Palme Yayıncılık 24. Kuzey Yarım Küre de dağların güneye bakan yamaçlarında daha çok canlı türüne rastlanır. Yukarıdaki bilgi muhteşem dörtlünün hangi iki elemanının etkileşimini anlatmaktadır? A) Litosfer - Biyosfer B) Litosfer - Hidrosfer C) Biyosfer - Hidrosfer D) Atmosfer - Hidrosfer E) Hidrosfer - Biyosfer 21. Aşağıdakilerden hangisi bir doğal unsur değildir? A) Sıcaklık B) Kar C) Yağmurluk D) Akarsu E) Rüzgâr 25. Doğa, etrafımızdaki herşeydir. Günlük yaşantımızda ilişki hâlinde olduğumuz canlı ve cansız herşeyi içerir. diyen bir bilim insanı aşağıdakilerden hangisinin doğal unsur olduğunu iddia edemez? A) Hava B) Su C) Toprak D) Yer altı suyu E) Yol 22. Aşağıdakilerden hangisi bir doğal unsurdur? A) Yağmur B) Baraj C) Şehir D) Köprü E) Kitap 26. Fiziki coğrafyanın alt dallarından biri jeomorfoloji muhteşem dörtlünün hangi elemanını inceler? A) Hidrosfer B) Litosfer C) Atmosfer D) Biyosfer E) Hava küre B 20. D 21. C 22. A 23. E 24. A 25. E 26. B