FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BİLİMİN DOĞASINI ANLAMA DÜZEYLERİNİN TESPİT EDİLMESİ (VNOS-C)

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 39, p , Autumn III 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BİLİMİN DOĞASINI ANLAMA DÜZEYLERİNİN TESPİT EDİLMESİ (VNOS-C) DETERMINATION OF CANDIDATE SCIENCE TEACHERS UNDERSTANDING LEVELS OF KNOWLEDGE OF SCIENCE (VNOS-C) Arş. Gör. Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Yrd. Doç.Dr. Fikriye POLAT Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Özet Bu araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının bilimin doğasına yönelik düşüncelerini belirlemektir. Araştırma, Türkiye nin Batı Karadeniz Birliği nde yer alan (BKÜB) devlet üniversitelerinin her birinden gönüllü dokuzar olmak üzere toplam 27 öğretmen adayının katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi dersi kapsamında işlenecek konularla ilgili öğretmen adaylarının araştırma yapmaları ve sınıf ortamında araştırma sonuçlarını paylaşmaları sağlanmıştır. Öğretmen adayları, yaptıkları araştırma konusu ile ilgili bilgilerinin ve bu konuya yönelik ilgilerinin arttığını, bilimin doğası ile günlük yaşam arasında ilişki kurabildiklerini ifade etmişlerdir. Verilerin toplanmasında VNOS-C anketi öntest ve sontest olarak uygulanmıştır. Sekiz alt boyutlu VNOS-C anketinden elde edilen verilerin betimsel analizi yapılmıştır. Ayrıca görüşmelerden elde edilen veriler kodlanarak içerik analizi yapılmıştır. Öğretmen adaylarının dönem başında sahip oldukları bilimin doğasına ilişkin yetersiz ve yanlış bilgilerinin, dönem sonunda kabul edilebilir ve yeterli düzeye yükseldiği görülmüştür. Anahtar kelimeler: Bilimin Doğası, Fen Bilimleri, Öğretmen Adayları, VNOS- C, Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler. Abstract The aim of this research is to determine the levels of candidate teacher s understanding of nature of the science. The research was done with 27 volunteer candidates teachers from the universities of West Black Sea Union of Turkey. It was ensured the candidate teachers to do research regarding the topics in the scope of "The Nature of the Science and Science History" lecture and to share the research results in classroom environment. The candidate teachers expressed that their knowledge for the research subject which they did and interest to this subject increased and they made connection between the nature of the science and daily life. VNOS-C survey was used a preliminary test and

2 432 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT last test for the collection the datas. The descriptive analysis of the datas obtained from VNOS-C survey with eight sub-dimensions. Also, content analysis was done by coding the data obtained from interviews. It was observed that the insufficient and wrong knowledge of the candidate teachers at the beginning of the term reached to reasonable and sufficient level at the end of the term. Keywords: Nature of Science, Science Teacher Candidates, VNOS-C, Comments about Nature of Science GİRİŞ Bilimin doğası ifadesi kısaca bilimsel etkinliklerin ve bilimsel bilgilerin niteliklerini kapsamaktadır. Örneğin gözlem yapma, hipotez kurma ve sonuç çıkarma işlemleri doğrudan bilimsel süreçlerle ilgili iken; bu süreçlerin bilim insanının sahip olduğu anlayışlardan etkilenip etkilenmemesi bilimin doğası ile ilgilidir. Bilimsel okuryazar kişi bilimsel bilgiyi kullanabilen, sosyal ve bireysel amaçlı bilimsel düşünme yollarına başvurabilen kişidir. Abd-El-Khalick, Bell ve Lederman a (2001) göre ise bilimsel okuryazar kişi, fen ve teknoloji bağlamında bilimsel bilgi, kavram, yasa ve süreçleri kullanarak bilinçli kararlar verebilen kişidir. Fen eğitimi ve öğretimiyle ilgili ortaya çıkan yenilikçi çabalarının sonuçlarında en önemlisi bilimin doğasının öğrencilere öğretilmesi konusudur. Bilimin doğasının fen öğretim programları kapsamına alınması ve öğretilmesi gerektiği birçok eğitimci tarafından savunulmaktadır (Lederman, Abd-El-Khalick, Belland Schwartz, 2002). Bilimin doğasının öğretimi ve öğrenim yöntemlerinin geliştirildiği çalışmalar mevcuttur (Şimşek 2009; Özcan,2009; Gürses ve diğerleri (2005), Günel, Uzoğlu, Büyükkasap (2009), Küçük (2006). Schwartz ve Lederman a (2002) göre bir öğretmen, bilimin doğasını öğretmek için yalnızca bilimin doğası ile ilgili değil, ayrıca bilimin doğası ile ilgili etkili eğitimsel uygulamalar hakkında da bilgi sahibi olmalıdır. Öğretmen, öğrenci ve öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkındaki görüşlerinin araştırıldığı çalışmalar mevcutur (Zeineddin, A., Abd-El-Khalick F. (2010), Akerson ve Donnelly (2010), McDonald (2010),Niaz M. (2009), Tairab (2001), Schwartz ve Lederman (2002),Moss (2001),Craven (2002), Liang L., Chen S., Chen X., Kaya O. N., Adams A.D., Macklin M., Ebenezer J. (2009), Turgut H. (2009), Tufan (2007), Çelikdemir (2006), Özyeral Ç. D., İrez (2008), Yakmacı nın (1998), Bora (2005), Özbudak(2010). Araştırmalar (Lederman, 1992; McComas, Olson, 1998) bilimin doğası konusunda yeterli bir anlayış geliştirebilmenin müfredat, öğretmen ve içerik değişkenlerinin birbiri ile olan karşılıklı etkisine bağlı olduğunu göstermektedir (Tao, 2003). Fen bilimi öğretmenlerinin, bilimin doğası konusunda bilgi sahibi olmadan, öğrencilerinin bilimsel kavramları anlamalarına yardım edemeyeceği düşünülmektedir (Hodson, 1988; Abell & Smith, 1994; Palmquist & Finley, 1997; Murcia & Schibeci, 1999). Ancak yapılan çalışmalar öğretmen ve öğrencilerin bilimin doğası hakkında hala yetersiz görüşlere sahip olduklarını göstermektedir (Lederman, 1992; Gürses ve diğ., 2005; Küçük, 2006; Tufan, 2007, Doğan, 2005, Abd-El Khalick, 2010,Özbudak, 2010, Tatar ve diğ., 2011, Dunlop, 2012). Bu yetersiz görüşlerin neden kaynaklandığı, öğretmen eğitiminden başlanarak bu eksiğin nasıl giderileceği ancak bilimin doğası hakkındaki görüşleri tespit edilerek görülebilir. Eksik bilgilerin ortaya çıkarılıp geliştirilmesi, yeni programların geliştirilmesi için öğrenciler, öğretmenler ve öğretmen adaylarının görüşlerini ortaya çıkaracak çalışmalara ihtiyaç vardır. Araştırmanın Amacı 2005 yılında Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılandırılması ile zorunlu hale getirilen Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi dersi ilk defa Eğitim Öğretim yılı

3 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) 433 bahar döneminde Fen Bilimleri Öğretmenliği Anabilim Dalı nda okutulmaya başlanmıştır. Bu noktadan hareketle Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi dersi kapsamında öğretmen adaylarının görüşlerinin alınması araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Problem Cümlesi Devlet üniversitelerinde öğrenim gören fen bilimleri öğretmen adaylarının; (VNOS-C ölçeği boyutlarına göre) bilimin doğası hakkında görüşleri nelerdir? Alt Problem Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi Dersi öncesi öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkındaki görüşleri ile öğretim yılı sonundaki görüşleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? YÖNTEM Araştırmada kullanılan ölçekler öğretmen adaylarına Eğitim Öğretim yılı bahar dönemi başlangıcı ve sonunda uygulanmış ve her iki uygulama sonucunun değerlendirilmesi esas alınmıştır. Bunun için araştırmanın yürütülmesinde genel tarama modeli kullanılmıştır. Evren Araştırmanın çalışma evrenini, Batı Karadeniz Üniversiteleri Birliği nde yer alan Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesi fen bilimleri öğretmenliği üçüncü sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Katılımcılar Bu araştırmanın katılımcıları Batı Karadeniz Üniversiteleri Birliği nde yer alan üniversitelerden dokuzar olmak üzere 27 gönüllü öğretmen adayından oluşmaktadır. Bu çalışma grubunun belirlenmesinde üniversite değişkeni temel alınarak seçkisiz (random) yöntem kullanılmıştır. Tablo 1. Öğretmen Adaylarının Öğrenim Gördükleri Üniversite Değişkenine Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımı Üniversite Çalışma grubu (VNOS-C) f % Abant İ.B.Üniv. 9 33,3 Kocaeli Üniv. 9 33,3 Sakarya Üniv. 9 33,3 Toplam Varsayımlar Araştırmanın ana konusu olan Bilimin doğası hakkındaki görüşler (bilim, bilim insanı ve bilimsel bilginin karakteristik özellikleri) bilimsel olarak ölçülebilen kavramlardır. Araştırma kapsamında kullanılan VNOS-C ölçeğin geçerli ve güvenilir ölçme aracıdır. Sınırlılıklar: Bu araştırma Türkiye nin Batı Karadeniz Üniversiteler Birliği ndeki devlet üniversitelerinde öğretim yılında fen bilimleri öğretmenliği bölümü üçüncü sınıfa devam eden öğretmen adaylarından elde edilen veriler ile sınırlıdır. Araştırma Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesi üçüncü sınıfa devam eden öğretmen adaylarının görüşleri ile sınırlandırılmıştır. Araştırma, uygulama kapsamında kullanılan anket ve ölçeklere verilen yanıtlar ile sınırlıdır. Araştırma, açık uçlu sorulardan oluşan VNOS-C ölçeğinin cevaplandırılmasındaki kriterler ile sınırlıdır. Araştırma SPSS for Windows ve QSR Nivo 8.0 istatistiksel analiz programları ile sınırlıdır.

4 434 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT Veri Toplama Araçları 1-Demografik Anket Araştırmacı tarafından hazırlanan; üniversite, cinsiyet, öğretim türü, anne eğitim, baba eğitim, gelecekteki eğitim hedefi, lise tür ve aylık gelir durumu gibi kişisel özellikleri belirlemeye çalışan bir ankettir. 2-VNOS-C Bilimin Doğası Hakkında Görüşler Anketi VNOS anketinin geliştirilen en son versiyonu olan VNOS-C, bilimin doğasına ait yaklaşımlarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır (Abd-El-Khalick, Lederman, Bell ve Schwartz, 2001). VNOS-C Alt Boyutları: Bilimsel bilginin değişebilirliği Bilimin deneyselliği Bilimde subjektiflik ve bilimsel Bilginin Teorik Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası Bilimsel Yöntem Bilimsel teori ve kanunların yapısı Bilimde teorik kabuller, gözlem ve çıkarımların doğası Bilimin sosyokültürel öğelerle ilişkisi Verilerin Analizi Verilerin analizinde içerik analizi yönteminden faydalanılmıştır. İçerik analizi, belirli kurallara dayalı kodlamalarla, bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanmaktadır (Büyüköztürk vd., 2008). VNOS ölçme araçlarına verilen yanıtlar, Gerçekçi, Kabul Edilebilir ve Yetersiz olacak şekilde sınıflandırılmıştır (Rubba, Bradford ve Harkness, 1996). Buna göre; Gerçekçi çağdaş bakış açısını, Kabul edilebilir makul, uygun bakış açısını, Yetersiz ise uygun olmayan geleneksel bakış açısını ifade etmektedir. Veriler nonparametrik istatistik ile analiz edilmiş, frekans ve yüzdelik analizleri yorumlanmıştır. VNOS-C ölçeğinin puanlanmasının içerik analizine dayalı olması nedeniyle örneklem grubunu oluşturan öğrenciler içinden, her üniversiteden dokuzar olmak üzere toplam 27 öğretmen adayı rastgele seçilmiştir. Puanlamanın içerik analizine dayalı gruplama ölçeği ile yapılması nedeniyle ön ve sontest arasındaki farklılıkları belirlemek üzere nonparametrik Ki-kare analizi kullanılmıştır. VNOS-C anketine ilişkin analizler için öncelikle öğretmen adaylarının görüşlerini bildirdikleri metinler bilgisayar ortamına aktarılmış ve ayrı ayrı incelenmiştir. Uygulamalardan elde edilen ham veriler, Schwartz, Ledermann ve diğ., (2004) tarafından belirlenmiş 8 kategoriye göre analiz edilmiştir. İrez (2008) in kullandığı sürekli karşılaştırma yöntemi ile elde edilen ham veriler QSR Nvivo programında bu kategorilere göre atanmıştır. Her öğretmen adayının hangi kategoride ne düşündüğü saptanmıştır. Ayrıca doğrudan alıntılarla katılımcıların goruşlerinin etkin olarak yansıtılması da (Yıldırım ve Şimşek, 2006) amaclanmıştır. Bilimsel çalışma ahlakı gereği katılımcıların kimlikleri gizlenerek, kayıt numaraları ile belirtilerek doğrudan yapılan alıntılarla sunulmuştur. VNOS ölçeğinin sekiz ayrı alt boyutu bulunmaktadır. Bu sekiz ayrı alt boyut için ayrı ayrı istatistiksel analizler gerçekleştirilmiş ve her alt boyutun analizi yapılarak yorumlanmıştır. BULGULAR Bu çalışma, fen bilimleri öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkındaki görüşlerini belirlemek, öğretmen adaylarının Eğitim Öğretim yılı bahar dönemi başlangıcında bilimin doğası hakkındaki görüşlerinin, dönem sonunda farklılık gösterip göstermediğini incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu bölüm, araştırmada VNOS- C ölçeğiyle toplanan verilerin analizinden elde edilen bulguları içermektedir.

5 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) Alt Boyut: Bilimsel Bilginin Değişebilirliği Tablo 2. Öğretmen adaylarının Ön ve Sontest VNOS-C ölçeği 1.alt boyutuna verdikleri yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimsel bilginin değişebilirliği Toplam Uygulama Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Öntest f % Sontest f % f % Öğretmen adaylarının VNOS-C ölçeğinin 1.sorusuna (Sizce bilim nedir? Bilimi (ya da fizik, kimya, biyoloji gibi bilimsel alanları) din ve felsefe gibi disiplinlerden ayıran nedir?) verdikleri yanıtlara ait yapılan Ki-kare analiz sonuçları ve yüzdelik dağılımları Tablo 2. de görülmektedir. Tablo 2. incelendiğinde öntestte birinci soruya verilen yanıtların %40.7 si yetersiz olduğu görülmektedir. Öntestte %22.2 olan gerçekçi yanıtların yüzdesi Sontestte %66.7 e yükselmiş ve bu durum p<.01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Soru 1 temel alındığında ön ve son VNOS-C uygulamalarında değerlendirmeler arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimsel bilginin değişebilirliği konusundaki bilgilerinin anlamlı derecede yükselmesine neden olmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde dönem başında bir öğretmen adayı(21) bu soru için: Bilim deney, gözlem gibi nesnel ölçütlere dayanarak sınanabilen sayısal verilere dayanan tutarlı sonuçlardır. Bilimin dinden farkı sorgulanabilmesi, değişebilirliği, kesin olmamasıdır. derken; dönem sonunda Bilim verilere dayanan bunlar üzerinden hareketle kanıtlanabilir bilgi üretmektir. İspatlanabilir olması din ve felsefeden ayırır. şeklinde görüş bildirmiştir. Aynı soruyu bir diğer öğretmen adayı(8) dönem başında Fizik kimya biyoloji gibi dersler çeşitli yöntem ve gözlemlerle kanıtlanabilir. Din ve felsefe gibi disiplinler kişiden kişiye, toplumdan topluma değişir. Çünkü doğruluğu kişinin inancına göre değişir. Ama bilimsel bilgileri dünyanın her yerindeki insanlar kabul eder. diye yanıtlarken; dönem sonunda Din ve felsefe inançlarla oluşur. Her bireyin dini felsefesi başka bireylerden farklı olabilir. Ama bilim, ispatı olan, kanıtlanabilir bilgileri içerir. olarak yanıtlamıştır. 2.Alt Boyut: Bilimin Deneyselliği Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 2.alt boyutuna verdikleri yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimin Toplam Deneyselliği Yetersiz Kabul Gerçekçi Edilebilir Uyg. Öntest f %

6 436 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT Sontest f % Toplam f % Ki-kare:15.93 sd:2 p:.000*** Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS-C ölçeğinin 2.sorusuna (Deney sizce nedir?) verdikleri yanıtlara göre yapılan Kikare analiz sonuçları ve değerlendirmelere göre yüzdelik dağılımlar Tablo 3 te gösterilmiştir. Öntestte ikinci soruya verilen yanıtların çoğunluğu (%40.7) yetersiz olarak değerlendirilmiştir. Sontestte ise örneklem grubunun hiç biri yetersiz kategorisi içinde yer almamış bunun yerine gerçekçi ve kabul edilebilir yanıtların yüzdelerinde artışlar görülmüştür. Soru 2 incelendiğinde, ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek üzere yapılan istatistiksel analizde anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<.001). Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimin deneyselliği konusundaki görüşlerinin anlamlı derecede olumlu yönde farklılaşmasına neden olmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde dönem başında bir öğretmen adayı(12) bu soru için; Deney hipotezlerin test edilmesi ve doğruluğunun onaylanması için gereklidir. Deney bilimsel bir gerçeği ya da varsayımı kanıtlamak, bir yasanın doğruluğunu göstermek amacıyla yapılan uygulamalardır. derken; dönem sonunda Deney bilimsel süreç teorilerinin geliştirmesi sürecinde de kullanılan, bir problemi çözme amacıyla oluşturulan hipotezin test edilmesidir. şeklinde görüş bildirmiştir. 3.Alt Boyut: Bilimde subjektiflik ve bilimsel Bilginin Teorik Yapısı Tablo 4. Öğretmen Adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 3.alt boyutuna Verdikleri Yanıtlara Göre Yapılan Kikare Analiz Sonuçları Bilimde Subjektiflik ve Bilimsel Bilginin Teorik Yapısı Toplam Yetesiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f % Ki-Kare: sd:2 p:.087 Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS-C ölçeğinin 3.sorusuna (Bilimsel bir bilginin gelişmesi için deney gerekli midir? Eğer cevabınız evet veya hayır ise neden böyle düşündüğünüzü açıklayınız.) verdikleri yanıtlara göre yapılan Ki-kare analiz sonuçları ve değerlendirmelere göre yüzdelik dağılımlar Tablo 4 te verilmiştir. Ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek üzere yapılan analiz sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı bir sonuç bulunamamıştır (p>.05). Soru 3 temel alındığında ön ve son VNOS-C uygulamalarında değerlendirmeler arasında anlamlı bir fark-

7 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) 437 lılık görülmemektedir. Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimde subjektiflik ve Bilimsel Bilginin Teorik Yapısı konusundaki bilgilerinin ve görüşlerin anlamlı derecede farklılaşmasına neden olmamıştır. Farklılık anlamlı olmasa da, sontestte gerçekçi kategosindeki yanıtların yüzdesinin artmış; buna karşılık yetersiz kategorisindeki yanıtlarında düşmüş olduğu unutulmamalıdır. Öğretmen adayı görüşleri incelendiğinde dönem başında 2 numaralı öğretmen adayı bu soru için: Hayır, dediğimiz gibi bilimsel bilgi içine din, felsefe, tarih gibi sosyal alanlarda gereklidir. Bu disiplinler niceliksel olmadığı için herhangi bir deney gerekmemektedir. Sadece düşünme, mantık yürütme gibi zihinsel süreçlerde kullanılır. derken; dönem sonunda Evet, bilimsel bir bilginin gelişmesi için deneyler yapılmalıdır. Çünkü bilimsel yöntem basamaklarında hipotezlerin test edilmesi için deneyler yapılır. şeklinde görüş bildirmiştir. Aynı soruyu 12 numaralı öğretmen adayı dönem başında Evet Bilimsel bilginin test edilmesi için deney gereklidir. diye yanıtlarken; dönem sonunda Deney bilimsel süreç teorilerinin geliştirmesi sürecinde de kullanılan, bir problemi çözme amacıyla oluşturulan hipotezin test edilmesidir. olarak yanıtlamıştır. 4.Alt Boyut: Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Ön ve Sontest VNOS-C ölçeği 4.alt boyutuna Verdikleri Yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası Toplam Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f % Ki-kare:8.050 sd:2 p:.018* Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS- C ölçeğinin 4.sorusuna (Bilim insanları bilimsel bir teoriyi geliştirdikten sonra Ör: Atom teorisi, evrim teorisi) bu teori zamanla değişir mi?) verdikleri yanıtlara göre yapılan Kikare analiz sonuçları ve yüzdelik dağılımları Tablo.5 te gösterilmektedir. Öntestte yetersiz yanıt veren öğretmen adayılerin büyük bir çoğunluğunun sontestte verdikleri yanıtların gerçekçi olduğu görülmektedir. Ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek için yapılan analiz sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<.05). Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası konusundaki bilgilerinin ve görüşlerin anlamlı bir şeklide olumlu yönde artmasına neden olmuştur. Öğretmen adayı görüşleri incelendiğinde dönem başında bir öğretmen adayı(2) bu soru için Evet, bilimsel teoriler bir kişi tarafından ispatlanırsa teori değişir. Yani değişime açıktır. Çünkü geçerli olan bilgi odur. O yüzden öğreniyoruz. derken; dönem sonunda teknolojik gelişmeler var olan teorilerin üstüne bir şeyler ekleyen bilim adamları olduğu zaman değişir. Ya da tam tersi bir teori ortaya atılır. Teori ortaya atılan bir düşünce ispatlanırsa kanun olur. Kanunlarda değişmez ancak teoriler za-

8 438 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT manla değişebilir. Bu zamana kadar yapılan bilimsel teoriler hakkında bilgi sahibi olmak için gelişmelerden kayıtsız kalmamak adına öğreniyoruz. Ayrıca bilimsel teoriler gelecekteki bilim insanlarının çalışmalarına ışık tutacaktır. şeklinde görüş bildirmiştir. 5.Alt Boyut: Bilimsel Yöntem Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 5.alt boyutuna verdikleri Yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimsel Yöntem Toplam Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f % Ki-kare:4.965 sd:2 p:.087 Tablo 6. incelendiğinde fen bilimleri öğretmen adaylarının VNOS-C ölçeğinin hem öntest hem de sontest uygulamasında kabul edilebilir yanıtların ilk sırada olduğu görülmektedir. 5.soruya (Bilimsel teori ile bilimsel kanun arasında bir fark var mıdır? Cevabınızı bir örnekle açıklayınız) verilen yanıtlar arasında yetersiz yanıtların sontestte önteste oranla yüzde olarak artış gösterdiği gerçekçi yanıtların ise tam tersine azalma gösterdiği görülmektedir. Ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek üzere yapılan analiz sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı bir sonuç bulunamamıştır (p>.05). Dönem içinde alınan eğitim, öğretmen adaylarının Bilimsel Yöntem konusundaki bilgilerinin ve görüşlerin anlamlı derecede farklılaşmasına neden olmamıştır. Öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde dönem başında bir öğretmen adayı(27) bu soru için: Teoriler geliştirilip değişebilir. Kanunla her zaman aynıdır, kanunlaşmıştır, değişemez. derken; dönem sonunda kanun değiştirilemez, teori geliştirilebilir. şeklinde görüş bildirmiştir. Başka bir öğretmen adayı(16) ise dönem başında Vardır. Teori geçerliliğe yakındır ama kanun geçerliliği kanıtlanmıştır. diye yanıtlarken; dönem sonunda Vardır. Teori taslak halindedir. Kanun ise bütün dünyaca kabul edilmiştir. Yerçekimi kanunu bütün dünyada kabul görmüştür. olarak yanıtlamıştır. 6.Alt Boyut: Bilimsel Teori ve Kanunların Yapısı Tablo 7. Öğretmen adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 6.alt boyutuna verdikleri yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimsel Yöntem Toplam Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f %

9 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) 439 Ki-kare:8.902 sd:2 p:.12* Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS-C ölçeğinin 6.sorusuna [Fen kitaplarında sık sık atom; merkezinde bir çekirdek, çekirdeğin etrafında dönen; proton (pozitif yüklü partiküller) ve nötronlar (nötr partiküller) ile elektronlardan (negatif yüklü partiküller) oluşur. Bilim insanları atomun bu yapısı hakkında ne kadar emindirler. Bilim insanlarının atomun neye benzediğine karar vermek için ne tür kanıtlar kullandıklarını düşünüyorsunuz?] verdikleri yanıtlara göre yapılan Ki-kare analiz sonuçları ve değerlendirmelere göre yüzdelik dağılımlar Tablo 7 de gösterilmiştir. Ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek üzere yapılan analiz sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<.05). Soru 6 temel alındığında ön ve son VNOS-C uygulamalarında değerlendirmeler arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimsel Teori ve Kanunların Yapısı konusundaki bilgilerinin anlamlı derecede yükselmesine neden olmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde dönem başında 4 numaralı öğretmen adayı bu soru için: Bilim insanlarının atomun yapısı konusundaki fikirleri teoridir. Örn: Dalton atom modeli. Bu bilim insanları deneyler yaparak, kendilerinden bir önceki bilim insanının bulgularını kullanarak daha geniş ve daha kapsamlı bir teori ortaya atmışlardır. derken; dönem sonunda Bohr un atom modeliyle başlayarak günümüze kadar birçok bilim adamı atom modelini incelemiştir. En son olarak geçerli kabul edilen dalton atom modelidir. Her bir bilim insanı kendinden önce o konuda çalışma yapmış olanların üstüne ek bilgiler koyarak geliştirmişlerdir. Her biri o günün şartları çerçevesinde yöntemler kullanmışlardır. şeklinde görüş bildirmiştir. Aynı soruyu bir öğretmen adayı(12) dönem başında; Hidrojen atomunun spektrum çizgileri ve Planckin kuantum kuramı kullanılmıştır. Atoma bir miktar enerji verilerek kararsız hale gelmesi sağlanmış, daha sonra alt seviyelere düşerken yaydıkları ışına (radyasyon) bakılmıştır. İnce metal levhaya yollanan ışıkların gerilimine bakılmıştır. diye yanıtlarken; dönem sonunda Günümüzde nanoteknolojiye atomlarla futbol oynayan bilim adamları atom altı parçacıklar hakkında oldukça gerçekçi fikirlere sahiptirler. Günümüzde anti madde çalışmaları ve CERN de big bang teorisi gerçekleştirmeye çalışıldığına göre fazlasıyla bilim adamları atom ve atom altı parçacıklardan çok eminler ancak olasılığı yüksek yerler olan orbitallerle ifade edilmektedir. olarak yanıtlamıştır. 7.Alt Boyut: Bilimde teorik kabuller, gözlem ve çıkarımların doğası Tablo 8. Öğretmen Adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 7.alt boyutuna verdikleri yanıtlara Göre Yapılan Kikare Analiz Sonuçları Bilimsel Yöntem Toplam Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f % Ki-kare: sd:2 p:.002*

10 440 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS-C ölçeğinin 7.sorusuna (Fen kitaplarında sık sık; ortak bir atadan gelen, birbirleriyle benzer özellikler gösteren ve çiftleştiklerinde verimli fertler meydana getirebilen canlıların oluşturduğu gruba tür denildiğini yazar. Bilim insanları bir türün özellikleri hakkında ne kadar emin olabilirler? Bilim insanları bir türü tanımlamak için ne tür kanıtlar kullanırlar?) verdikleri yanıtlara göre yapılan Ki-kare analiz sonuçları ve değerlendirmelere göre yüzdelik dağılımlar Tablo 8 de gösterilmiştir. Ön ve sontestteki yüzdeler arasındaki farklılığı belirlemek üzere yapılan analiz sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<.01). Soru 7 temel alındığında ön ve son VNOS-C uygulamalarında değerlendirmeler arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarının Bilimde teorik kabuller, gözlem ve çıkarımların doğası konusundaki bilgilerinin anlamlı derecede olumlu yönde yükselmesine neden olmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde dönem başında 19 numaralı öğretmen adayı bu soru için: Eminlikleri şüphe götürmez bir gerçektir. Çünkü günümüze kadar sayısız deneylerde bunu ispatlamışlardır. Küçük canlıları yani fare gibi canlıları kanıt olarak kullanırlar diye yanıtlarken; dönem sonunda Bu tanımı yaptıklarına göre kendilerinden kesin olarak emin olabilirler. Laboratuar ortamında yetiştirilen tür leri inceleyerek ve gözlemleyerek kanıtlar, kullanırlar ya da doğal ortamdaki gözlemleri kanıt olarak kullanırlar. olarak yanıtlamıştır. 8.Alt Boyut: Bilimin sosyal- kültürel öğelerle ilişkisi Tablo 9. Öğretmen Adaylarının Ön ve sontest VNOS-C ölçeği 8.alt boyutuna Verdikleri Yanıtlara Göre Yapılan Ki-kare Analiz Sonuçları Bilimsel Yöntem Toplam Yetersiz Kabul Edilebilir Gerçekçi Uygulama Öntest f % Sontest f % Toplam f % Ki-kare:3.973 sd:2 p:.137 Öğretmen adaylarının ön ve sontest VNOS-C ölçeğinin 8.sorusuna (Dinozorların 65 milyon yıl önce yok olduklarına inanılır. Bilim insanları tarafından dinozorların yok oluşunu açıklayan hipotezlerden iki tanesi büyük destek bulur. Birincisi bir grup bilim insanı 65 milyon yıl önce büyük bir meteorun dünyaya çarptığını ve bir seri yok olma olaylarına sebep olduğunu öne sürer. İkinci hipotez, diğer bir grup bilim insanı büyük ve şiddetli bir volkanik patlamanın bu yok oluşa neden olduğunu öne sürer. Her iki grup bilim insanı da aynı bilgilere ulaşıp kullanm11alarına rağmen bu farklı sonuçlara ulaşırlar) verdikleri yanıtlara göre yapılan Ki-kare analiz sonuçları ve değerlendirmelere göre yüzdelik dağılımlar Tablo 9 da gösterilmiştir. Öntestte gerçekçi yanıtlar %33.3 iken, sontestte gerçekçi yanıtların yüzdesi %59.3 a yükselmiştir. Dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarında bilimin sosyal ve kültürel öğelere ilişkili olduğu fikrine daha sıcak bakmasına neden olmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri in-

11 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) 441 celendiğinde dönem başında bir öğretmen adayı(1) bu soru için: Burada bilginin kesinliği yoktur ve farklı görüşler benimsenmesi normaldir. derken; dönem sonunda Meteor savunucuları o tarihe ait tabakadaki dünya dışı elementlerden yola çıkmışlardır. İklimsel değişikleri de göz önüne almışlardır. Volkanik savunucuları da iklimsel değişiklikleri ve gökyüzünü kaplayacak kül ve dumandan yola çıkmışlardır. şeklinde görüş bildirmiştir. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışma, fen bilimleri öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla öğretmen adaylarına VNOS-C anketi uygulanarak konu ile ilgili bilgi ve görüşleri alınmıştır. Öğretmen adaylarına uygulanan VNOS-C anketinin öntest uygulamasında öğretmen adaylarının 4 soruda(1,2,6 ve 8.sorular) gerçekçi bakış açısına sahip olmadığı, daha çok geleneksel(gerçekçi olmayan) bakış açısını benimsediği görülmüş olup, son test uygulamasında 5.Soru hariç tüm sorularda çağdaş(gerçekçi) bakış açısını ifade eden özelliklere sahip olduğu gözlenmiştir. VNOS-C ölçme aracının sontest uygulamasına verilen yanıtlar incelendiğinde yetersiz görüşe sahip öğretmen adayına rastlanmamıştır. Öğretmen adaylarının Bilimin Doğası ve Bilim Tarih dersinde aldıkları eğitimden sonra gerçekçi yanıtlarının yüzdesinin oldukça arttığı görülmüştür. Çalışmamızın bulgularına göre, üniversitelerde bilimin doğası üzerine verilmeye ilk kez başlanan eğitimin olumlu etkisi olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bilimin doğasına ilişkin görüş anketinin ön testine verilen cevaplar sonucunda öğretmen adaylarının yetersiz oldukları görülmüştür (Tufan, 2007). Yurtiçindeki çeşitli çalışmalarda (Arı, 2010, Turgut, 2009, Bakanay, 2008, Gürses ve diğ., 2005, Bora, 2005, Abd-El-Khalick ve Akerson (2004) da görülen bu sonuçlar araştırmamızla benzerlik göstermektedir. Araştırmamız sonuçlarına göre öğretmen adaylarının aldıkları eğitim ile bilimin doğası hakkındaki görüşlerinin olumlu gelişim gösterdiği, ancak kavram yanılgılarının giderilemediği tespit edilmiştir. Literatürde de belirtilen bilimin doğası ile ilgili kavram yanılgıları (McComas, 1998, Bora, 2005) uygulama başında saptanmış, ancak son uygulamamızda bilimin birçok alanında öğretmen adaylarının gerçekçi görüşlere sahip olduğu görülmüştür (Zeineddin, Khalick, 2010). Bu durum öğretmen adaylarının aldıkları eğitimle doğrudan ilişkili olabileceğini düşünülmektedir. Tufan (2007), Bilimin Doğası Hakkında Görüş Anketindeki bilim insanlarının sosyal ve kültürel değerlerle ilişkisine ilişkin öğrencilerin görüşlerinin son testte istatistiksel olarak olumlu gelişim göstererek daha gerçekçi görüşlere sahip olmaları araştırmamızın bulgularını desteklemektedir. Bulgulara göre dönem içinde alınan eğitim öğretmen adaylarında bilimin sosyal ve kültürel öğelere ilişkili olduğu fikrine daha sıcak bakmasına neden olmuştur. Araştırmamızda öğretmen adaylarının; bilimsel bilginin doğasını, etik olarak bilgi oluşturma süreci olarak algılamışlardır. Gözlem ve deney olmadan bilim olamayacağı görüşündedirler. Bilimin doğasını bilimsel bir kuruluş olarak algılamışlardır. Bilim, teknoloji ve toplum arasında ilişki olduğunu düşünmektedirler. Bilimi toplumun bir parçası olarak görmekte, sosyal gelişimde ve kendini tanımada önemli bir rol oynadığını düşünmektedirler. Araştırmamızın analiz sonuçları değerlendirildiğinde, Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi Dersi nin öğretmen adaylarının bilimsel bilginin doğasına ilişkin düşüncelerindeki kavram yanılgıları ve yeter-

12 442 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT siz bilgi düzeylerinde dönem sonunda istatistiksel olarak anlamlı bir yükseliş gözlenmiştir. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar, Dunlop (2012), Özdemir ve Akçay(2009) ın çalışmaları ile paralellik göstermektedir. Bu çalışma sadece fen bilimleri öğretmen adaylarıyla sınırlı kalmayıp farklı branşlarda da uygulanabilir. Çalışmamız Batı Karadeniz Üniversiteleri Birliği ne bağlı üniversitelerle sınırlıdır. Çalışma alanı genişletilebilir. KAYNAKÇA Abell, S. & Smith, D. (1994). What İs Science?: Pre-Service Elementary Teachers Conceptions Of The Nature Of Science. International Journal Of Science Education, 16, Abd-El-Khalick, F., Lederman, N.G., Bell, R.L. And Schwartz, R.S. (2001). Views Of Nature Of Science Questionnaire (VNOS): Toward Valid And Meaningful Assessment Of Learners' Conceptions Of Nature Of Science. Paper Presented At The Annual Meeting Of The Association For The Education Of Teachers İn Science, Costa Mesa, CA. Abd-El-Khalick, F. & Akerson, V. (2004). Learning As Conceptual Change: Factors Mediating The Development Of Preservice Elementary Teachers Views Of Nature Of Science. Science Education, 88(5), Arı, Ü. (2010). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Ve Sınıf Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,, Elazığ. Akerson, V., & Donnelly, L. A. (2010). Teaching Nature Of Science To K-2 Students: What Understandings Can They Attain. International Journal Of Science Education, 32(1), Craven, J. A. (2002). Assessing Explicit And Tacit Conceptions Of The Nature Of Science Among Pre-Service Elementary Teachers. International Journal Of Science Education, 24 (8), Çelikdemir, M. (2006). İlköğretim Öğrencilerinin Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerini Araştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İlköğretim Fen Ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Doğan, N. (2005). Türkiye Genelinde Ortaöğretim Fen Branşı Öğretmen Ve Öğrencilerinin Bilimin Doğası Üzerine Görüşlerinin Araştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. Driver, R., Leach, J., & Millar, R. (1996). Young People's İmages Of Science. Mcgraw-Hill Education (UK). Driver, R., Newton, P., & Osborne, J. (2000). Establishing The Norms Of Scientific Argumentation İn Classrooms. Science Education, 84(3), Dunlop, J. S. 2012, Arxiv: Günel, M., Uzoğlu, M., & Büyükkasap, E. (2009). Öğrenme Amaçlı Yazma Aktivitelerinin Kullanımının İlköğretim Seviyesinde Kuvvet Konusunu Öğrenmeye Etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2). Gürses, A., Doğar, Ç. Ve Yalçın, M. (2005). Bilimin Doğası Ve Yüksek Öğrenim Öğrencilerinin Bilimin Doğasına Dair Düşünceleri. Milli Eğitim Dergisi, 166. Hodson, D. (1988). Towards A Philosophically More Valid Science Curriculum. Science Education, 72, İrez, S. (2008). Nature Of Science As Depicted in Turkish Biology Textbooks. Science Education, 93(3), Küçük, M. (2006). Bilimin Doğasını İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerine Öğretme-

13 Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi (VNOS-C) 443 ye Yönelik Bir Çalışma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Bölümü, Trabzon. Lederman, N.G. (1992). Students And Teachers Conceptions Of The Nature Of Science: A Review Of The Research. Journal Of Research İn Science Teaching, 29, Lederman, N.G., Abd-El-Khalick, F., Bell R.L. And Schwartz R.S., Views Of Nature Of Science Questionnaire: Toward Valid And Meaningful Assessment Of Learners conceptions Of Nature Of Science, Journal Of Research İn Science Teaching, 39, , (2002). Liang, L. L., Chen, S., Chen, X., Kaya, O. N., Adams, A. D., Macklin, M., & Ebenezer, J. (2009). Preservıce Teachers vıews About Nature Of Scıentıfıc Knowledge Development: An Internatıonal Collaboratıve Study. International Journal Of Science And Mathematics Education, 7(5), Mccomas, W.F. & Olson, J.K. (1998). The Nature Of Science İn International Science Education Standards Documents. In Mccomas (Ed.) The Nature Of Science İn Science Education: Rationales And Strategies, Kluwer Academic Publishers: The Netherlands. Pp Mccomas, W.F., Almazroa, H., & Clough, M.P. (1998). The Nature Of Science İn Science Education: An İntroduction. Science & Education, 7, Moss, M.D. (2001). Examining Student Conceptions Of The Nature Of Science. International Journal Of Science Education, 23 (8), Murcia, K. & Schibeci, R. (1999). Primary Student Teachers Conceptions Of The Nature Of Science. International Journal Of Science Education, 21(11), Niaz, M. (2009). Progressive Transitions İn Chemistry Teachers Understanding Of Nature Of Science Based On Historical Controversies. Science & Education 18; Özbudak, Z. (2010). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasını Anlama Düzeylerinin Tespit Edilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, İlköğretim Bölümü, Kocaeli. Özdemir G., Akcay H., (2009). Bilimin Doğası Ve Bilim Tarihi Dersinin Öğrencilerin Bilimin Ve Bilimsel Bilginin Doğasına İlişkin Düşüncelerine Etkisi. E-Journal Of New World Sciences Academy, 4(1), Özyeral-Bakanay, Ç. D. (2008). Biyoloji Öğretmen Adaylarının Evrim Teorisine Yaklaşımları Ve Bilimin Doğasına Bakış Açıları. Palmquist, B. & Finley, F. (1997). Pre- Service Teachers Views Of The Nature Of Science During A Postbaccalaureate Science Teaching Programme. Journal Of Research İn Science Teaching, 34, Schwartz, R. S., Lederman, N. G., & Crawford, B. A. (2004). Developing Views Of Nature Of Science İn An Authentic Context: An Explicit Approach To Bridging The Gap Between Nature Of Science And Scientific İnquiry. Science Education, 88, Schwartz, R. & Lederman, N.G. (2002). It s The Nature Of The Beast : The Influence Of Knowledge And Intentions On Learning And Teaching Nature Of Science. Journal Of Research İn Science Teaching, 39(3), 205-

14 444 Zeynep ÖZBUDAK KILIÇLI, Fikriye POLAT 236. Şimşek L.C., Fen Ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları Ve Ders Kitapları Bilim Tarihinden Ne Kadar Ve Nasıl Yararlanıyor?, İlköğretim Online, 8(1), , (2009). Tatar, E., Karakuyu,Y., Tüysüz,C.,(2011). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Bilimin Doğası Kavramları Hakkındaki Yanlış Anlamaları. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, Tufan, E. (2007). Müzik Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşleri. G.Ü., Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27 (3), Turgut, H. (2009). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilimsel Bilgi Ve Yöntem Algıları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), Tairab, H.H. (2001). How Do Pre-Service And İn-Service Science Teachers View The Nature Of Science And Technolgy Research İn Science And Technological Education, 19(2), Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınevi. Ankara. Zeineddin A., Abd-El-Khalick F., Scientific Reasoning And Epistemological Commitments: Coordination Of Theory And Evidence Among College Science Students, Journal Of Research İn Science Teaching, (2010).