PRATİK ÇALIŞMANIN GÜNLERE GÖRE DAĞILIM CETVELİ

Transkript

1 PRATİK ÇALIŞMANIN GÜNLERE GÖRE DAĞILIM CETVELİ Tarih Öğrencinin Çaliştiği Konular Sayfa No Staj yapılan şirketin tanıtılması Ölçme ve kontrol aletlerini tanıma Tornalama ve torna tezgâhı kısımları Torna tezgâhının kullanımı Frezeleme ve freze tezgâhının kısımları Freze tezgâhının yardımcı aygıtları Freze çeşitleri Yapılarına göre freze tezgâhları Freze tezgâhında yapılan işler Freze tezgâhında yapılan işler ve çalışma prensibi Vargel ve planyalama Matkaplama ve tezgâhının kısımları Matkabın kısımları Matkap tezgâhında takım ve iş bağlama Matkapla delme işlemi Matkabın kırılma sebebi ve bakımları Tesviyecilik.Eğeleme ve raspalama Raybalama ve kılavuz çekme Kaynak. Kaynak makine çeşitleri Kaynak makinesi çeşitleri Kaynak makinesi çeşitleri Plazma sac kesim makinesi CNC tezgâhların avantajları ve dezavantajları Sabit tambur imalatı Fayans silme köprü pabucu Ayak mil somunu 26 Toplam İş Günü İş Yeri Amirinin Onayi Öğrenci İmzasi 30 Ek 3

2 İÇİNDEKİLER Staj Raporu Dış Kapak Sayfası.Ek 1 Staj Raporu İç Kapak Sayfası... Ek 2 Pratik Çalışmanın Günlere Göre Dağılımı Ek 3 Staj Gizli Sicil Belgesi... Ek 4 Stajda Yapılan Çalışmalar. Sonuç.Ek 6 Ekler...Ek 7

3 Yapılan İş: Staj yapılan şirketin tanıtılması Tarih: DEMMAK DEMİRELLLER MAKİNA SANAYİ VE TİC. A.Ş. Mermer makinaları konusunda sektörün önde gelen büyük firmalarından birisi olan DEMMAK Demireller Mak. San. Ve Tic. A.Ş. Afyon ili İscehisar ilçesinde 1944 yılında küçük bir atölyede imalatlarına başlamıştır. Ankara Anıttepe de ulu önder Mustafa Kemal ATATÜRK için yapımına karar verilen anıt mezar inşaatında gerekli görülen Türk mermerinin işlenmesinde kullanılan külünk, murç, manivela, çivi, balyoz vb. gibi mermer ocakları için gerekli el aletlerinin imalatı yapılmıştır. Daha sonra ürün yelpazesini geliştirerek mekanik krikolar, araba imalatı, tamir-bakımı, ziraat aletleri imalatı ile faaliyetlerini devam ettirmişlerdir yılında Şuayp DEMİREL Teknik Hidrolik Makine Sanayi adı ile imal ettiği 300 tonluk Hidrolik Kriko (Titano) mermer ocakları sektöründe bir çığır açmış olup bu şevk ve heyecanla 1982 yılında 2 ayaklı ST imalatı yapılmıştır. Şuayp Demirel Mermer Fabrikasında devreye alınan ST mermer sektörüne girilmesi için güzel bir neden olmuştur. Devamında mermer ocaklarında üretimi arttırmak kaliteli blok üretmek için Elmas Tel Kesme Makinaları imalatına başlanmıştır yılında DEMMAK Demireller Mak. San. Ve Tic. A.Ş. adı altında faaliyetlere devam edilmiştir. Bu yıldan itibaren imalat çeşitlerini sektörün ihtiyaçları doğrultusunda arttıran ve geliştiren DEMMAK Demireller Mak. San. Ve Tic. A.Ş. nin son dönemde yapmış olduğu imalatlar şunlardır: Çift kollu 70 lamalı katrak, Plaka kesim hatları, Plaka silim hatları, 4 ayaklı ve iki ayaklı ST, Fayans hattı, Fayans ebatlama hattı, Yatay yarma makinası, Kenar işleme (pah) makinası, Cila makinaları, Blok çevirme, Dolgu makinası, Kollu zincirli kesme makinası ve tüm ocak ekipmanları ve makinalarıdır. Mermer ocak makinaları olarak Elmas Tel Kesme, Sayalama, Havalı Delik Delme, Hidrolik Kriko gibi üretimlerimiz dünyanın her bölgesinde çalışmakta, mermer sektörünün vazgeçilmez makinaları olarak büyük talep görmektedir. Kadro : Demmak Demireller Makina Sanayi ve Ticaret A.Ş.; 3 Makina Mühendisi, 1 Elektrik Elektronik Mühendisi, 1Kalite Kontrol Uzmanı 3 Makina Konstruksiyon Teknik Ressamı 3 Tekniker ve 52 usta olmak üzere toplam 62 personeli ile imalatlarında yeni proje ve makine çeşidi kazandırmak için büyük gayret göstermektedir. [1] Sayfa No : 1

4 Yapılan İş: Ölçme ve kontrol aletlerini tanıma Tarih: Makine mühendisleri, teknikerleri ve ustalarının olmazsa olmazı ölçme ve kontrol aletleridir. Günümüz yüksek teknolojisinde üretilen çok hassas ve pahalı ölçme ve kontrol aletleri mevcuttur. 1.Ölçme Aletleri : a. Metre: Üzerinde metrik ve withword cinsinden bölüntüler olan ölçü aletidir. b. Çelik cetvel: Kısa iş parçalarının ölçümünde kullanılan paslanmaz çelikten yapılmış milimetrik ölçme aletidir. c. Kumpas: Genellikle makine sanayinde kullanılan ölçme aletidir. Milimetrenin onda biri büyüklüğündeki uzunlukları ölçebilen hassas ölçüm aletidir. d. Mikrometre : Genellikle çap ölçümünde kullanılan milimetrenin yüzde biri uzunluğu ölçebilen çok hassas ölçüm aletidir. 2. Kontrol Aletleri : a. Mastarlar :Ölçü ve kontrol aletleriyle birlikte kullanılan yardımcı aletlerdir. Prizmatik, silindirik, vida kalem, profil, konik çeşitleri vardır. b. Komparatör : Üzerinde ölçüm saati bulunur. Parçaların yüzey hassasiyet kontrolünde ve tablalara bağlanan parçaların eksenleri ile işlemeyi yapan kesici takım ekseninin kontrolünde kullanılır. c. Sentil: Montajlanan parçaların arasındaki çok küçük mesafeleri ölçmeye yarayan alettir. Çakıya benzeyen alette çeşitli uzunluklara sahip parçalar mevcuttur d. Gönye: Yüzey düzlemselliğinin ve yüzeyler arasındaki açıların kontrolünde kullanılır.farklı açılarda gönyeler mevcuttur. Sayfa No : 2

5 Yapılan İş: Tornalama ve torna tezgâhı kısımları Tarih: TORNALAMA : Tornalama, bir çeşit talaş kaldırma işlemidir. Tornalama işleminde talaş kaldırma parçanın dönmesiyle elde edilir. Genellikle silindirik parçalar işlenir. Torna Tezgâhının Kısımları : a) Gövde : Torna tezgahının ana gövdesidir. İşlenilecek parçaların büyüklüğüne göre farklı ebatlarda üretilir. Tezgâhın bütün parçalarını ve çalışma esnasında meydana gelen kuvvetleri taşır. b) Fener mili ve norton kutusu : Dişli çarklar ile dönen fener milini taşır. Fener mili norton kutusunun uçlarında bulunan iki yatak üzerinde dönen bir mildir. Ayarlanabilir fener mili parçanın torna tezgâhı ekseninde düzgün işlenmesini sağlar. c) Talaş mili: Otomatik ilerlemelerde kullanılan kama kanallı bir mildir. d) Ana mil: Trapez vidalı ve vida açmaya yarayan mildir. e) Araba: Üzerinde tabla ve siperi taşır. Kayıtlar üzerinde boydan boya hareket için kendi kullanır veya hareketin tabla miline vererek tabla ile kalemin enine hareketini sağlar f) Tabla: Arabanın üzerine kızaklandırılmış olup kalemin fener mili eksenine dik hareketini sağlar g) Siper: Tabla üzerine kızaklandırılmış olup, açı bölüntülü tablası üzerinde yatay düzlemde istenilen açıda döndürülebilir. Ayrıca boyuna kısa ilerlemeler için elle hareket verilebilir. h) Kalemlik: Kalemin doğrudan doğruya veya katerle bağlanmasına yarayan kısım olup, çeşitli özelliklerde yapılır. ı) Gezer punta : uzun parçaların talaş kaldırırken ekseninin kaymaması için gerekli olan makine elemanıdır. İnsan gücüyle hareket ettirilir. i) İlerleme hız kutusu: fener milindeki dişlilerin devir sayısının değiştirildiği kısım kızak araba ve puntanın hareket ettiği kısımdır., Torna tezgâhları Üniversal ve nümerik kontrollü( NC) olmak üzere 2 çeşittir. Üniversal tornalarda makinenin işleme yönü, kesme ve ilerleme hızı insan müdahalesiyle, nümerik kontrollü tezgâhlarda ise bir program müdahalesiyle gerçekleştirilir. Sayfa No : 3

6 Yapılan İş: Torna tezgâhının kullanımı Tarih: Yapılan işler : İşlenilecek parça öncelikle torna tezgâhına bağlanır. Yapılacak işleme göre uygun kesici takım seçilir. Seçilen takım katere bağlanır. Araba ve siper üzerindeki ölçü göstergeleriyle makine parçası istenilen ölçülere getirilir. Devir hızının düşük veya hızlı olması tornalamayı güçleştirir ve yüzey kalitesine direkt etki eder. Aynı zamanda kalemin ve makine elemanının zarar görmesine neden olur. Dolayısıyla parçaya uygun talaş kaldırma sırasında işlenen parçaya göre uygun soğutma sıvıları, uygun ilerleme hızı ve uygun devir seçilir. Tornaya iş parçasını bağlama: 1) Ayna ile bağlama :İşlenecek olan parça aynalar ile merkezde veya merkezden kaçık olarak bağlanabilir. İş bağlamadan önce aynanın salgılı dönüp dönmediği kontrol edilmelidir. Dört ayaklı ayna ile bağlamada parça ayaklar arasına yerleştirildikten sonra işleme esnasında herhangi bir oynama olmaması için düzgünce sıkılır. 2) İki punta arasına bağlama : İki punta arasına yerleştirilen uzun parçaları boyuna torna etmede kullanılan yöntemdir. Fener mili ucuna sabit bir punta bir kovanla geçirilir. İşlenilecek parçaya açılan punta delikleriyle iki punta arasına alınır. Fener mili hareketinin iş parçasına iletilmesi için fırdöndü kullanılır. 3) Ayna ile punta arasına bağlama : Uzun parçaların aynaya bağlanarak işlenmesinde, iş parçasının eğilmesini engellemek için iş parçasının diğer ucu gezer punta ile desteklenir. Böyle bağlamalarda, iş parçası kalem ile sürtündüğünden ısınıp uzayacaktır. Bu nedenle iş parçası fazla sıkılmamalıdır. 4) Malafa ile tornalama : Bazı parçalar malafa denilen çubuklar üzerine alınarak torna edilirler. Malafalar iki punta arasında iş bağlamaya yaradıkları gibi aynalar ile puntalar arasına bağlanarak da kullanılabilir. Çeşitli dişliler, ortası delik parçalar, rondela, kasnak gibi iş parçaları ortalarındaki deliklerle bu malafalara geçirilerek torna edilir. Sayfa No : 4

7 Yapılan İş: Frezeleme ve freze tezgâhının kısımları Tarih: FREZELEME : Frezelemede talaş kaldırma işlemi, freze çakısının kendi etrafında dönmesi ve işlenilen parçanın ileri-geri hareketi ile gerçekleşir. Kesme hareketi takım tarafından, ilerleme hareketi ise iş parçası tarafından yapılır. Freze ile düz yüzeyler eğrisel yüzeyler, dişli çarklar ve kanallar açılır. Freze tezgâhının kısımları : a) Gövde : Frezenin yapabileceği işin büyüklüğüne ve iş esnasında meydana gelebilecek kuvvetlere dayanabilecek yapıda tasarlanan parçadır. Tezgâhın en büyük kısmını teşkil eder. Font dökümden imal edilir. b) Konsol : Arabayı ve tablayı taşıyan destekli, dik doğrultuda aşağı ve yukarı hareket edebilen kısımdır. Fonttan yapılır. c) Araba : Tezgâhın enine hareketini sağlayan elemandır. Yatay ve düşey freze tezgahlarında bulunur. d) Tabla : Konsolun üzerine yerleştirilmiş, sağa sola hareket eden, iş parçasının üzerine bağlandığı tabladır. İş parçasını ve çeşitli aygıtları bağlayabilmek için tablanın üzerine T kanalları açılmıştır. Alt tarafına da hareketini sağlayabilmesi için kırlangıç kuyruğu kanallar açılmıştır. Fonttan yapılır. Sayfa No : 5

8 Yapılan İş: Freze tezgâhının yardımcı aygıtları Tarih: Yardımcı Aygıtlar: Başlık : Özel bir şekilde hazırlanan başlıklar, gövdenin başlık bağlanan kısmına bağlanarak tezgahın kapasitesini yükseltir. Ayrıca değişik işlere göre geliştirilmiş değişik biçimli başlıklar geliştirilmiştir. Döner Tabla : Sonsuz vida ve çark sistemi ile 360 döndürülebilen döner tablalar, tezgahın en önemli kısımlarından biridir. Büyük yapılı döner tablalar, hız kutusundan aldığı hareketi otomatik olarak döndürme imkanı vardır. Üzerine iş parçası bağlanabilmesi için, tablada olduğu gibi T kanalları vardır. Döner tabla ile işlerin döndürülerek açılması ya da açılı işlemler işlemek için elverişlidir. Malafalar ve Yatakları : Malafalar, üzerine freze çakılarının bağlandığı bir mildir. İşin tabladaki konumuna göre çakının nereye bağlanacağını tespit için kısa boyda ve çok sayıda içi boş silindirik parçalardan ibaret olan bileziklerle tespit edilir. Bu bilezikler standart yapılmışlardır. Yan yana takılarak freze çakısı aralarına kamalanırlar. Malafa yatakları, freze tezgahı üzerinde iki adet bulunur ve tezgahın sarsıntısız, düzenli çalışmasını temin ederler. Divizör : İş parçasının çevresine eşit bölüntülü kanallar veya yüzeyler işlemek için hem tespite hem de döndürmeye yarayan aygıttır. Bunun bir bölme başlığı ve karşılık puntası vardır. İş parçası iki punta arasına bağlanır ve işlem yapılır. bu aygıtla bir mil veya cıvatanın ucuna kare veya altıgen baş işlemek, rayba veya kılavuz olukları açmak, ayrıca her çeşit dişli çarkların dişlerini açmada kullanılır. KONTROL: Mustafa Baştürk Sayfa No : 6

9 Yapılan İş: Freze çeşitleri Tarih: Freze tezgâhlarında talaş kaldırmak için kullanılan kesici takımlara freze çakısı veya kısaca freze denir. Başlıca freze çakıları şunlardır: Silindirik, kanal, alın, açı frezeleri, parmak frezeler, T frezeler, modül frezeler profil frezeler, testere frezeler. Silindirik freze çakıları : Dişler çakının çevre dış yüzeyi üzerindedir. İş parçalarının düzlem yüzeyleri işlemede kullanılır. Vals frezeleri de denir. Kanal frezeler : Kanal açmak veya mevcut kanalı genişletmek için kullanılır. Açı frezeleri : Pratik amaçlı kullanılan açı frezeleri, açılı kanalların veya açılı kenarların işlenmesinde kullanılır. Tek ve çift açılı türleri vardır. Alın frezeleri: Parçanın yüzeysel işemesinde kullanılır. Hem çevre hem de bir alın yüzüne diş açılmıştır. Tek bağlamada iş parçasında birbirine dik iki yüzeyi işlemek mümkündür. Parmak frezeler : Matkaba benzeyen silindirik frezelerdir. Kama kanalı, çeşitli kanallar herhangi bir biçimdeki delikleri işlemek için kullanılırlar. Modül frezeler : Standart dişli çark profillerinin açılmasında kullanılır. Diş büyüklüklerine göre normlaştırılmış olup her normda 8 farklı freze bulunur. Profil frezeler : Çeşitli biçimlerdeki profillerin işlenmesinde kullanılır. Çok çeşitli biçimlerde olanları vardır. T frezeler : Saplı frezelerdir. T kanalların açılmasında kullanılır. Kesici dişler çevre ve iki alın yüzeyde bulunur. Sayfa No : 7

10 Yapılan İş: Yapılarına göre freze tezgâhları Tarih: Freze tezgâhları yapılarına göre ayrılırlar ; Sütunlu ve Konsollu Tip Freze Tezgahları a) Yatay Freze Tezgahı : Başlığı taşıyan kızak ve freze çakılarının takıldığı malafa milli yataya paraleldir. Bunlar tek tek işlenen parçaların yapımında olduğu kadar, seri imalat için de elverişli tezgahlardır. Tezgâhın tablası el veya otomatik olarak ilerletilir. Tabla aşağı yukarı ve sağa sola başlık ise ileri geri hareketini yapar. Elektrik motorundan aldığı hareket, hız kutusu vasıtası ile malafa miline iletilir ve çeşitli devir sayılarında işlemler yapılır. büyük yapılı tezgahlarda tablanın rahat hareketi için ayrıca bir elektrik motoru daha vardır. b) Düşey Freze Tezgahı : Bu tezgahlarda, freze çakısının takıldığı başlık ve konumu yataya dik durumdadır. Ayrıca başlığı çeşitli açı altında dönebilen tezgahlar da açılı işlemler yapmak mümkün olmaktadır. Başlığın dönmesiyle yatay ve düşey konumdaki bütün işlemler yapılabilir. Tezgahın tablası yatay frezede olduğu gibi hareket ettirilir. Pirinç, bronz olmaları kullanma alanını genişletmiştir. c) Üniversal Freze Tezgahı : Bu tezgah, yatay ve düşey freze tezgahlarının bir arada düşünülmüş ve geliştirilmiş halidir. Bu tezgahlarda tablanın sağa ve sola 45 dönmesi sağ ve sol helis dişlerin otomatik bir şekilde açılması en önemli özelliklerindendir. Tablanın elle veya otomatik olarak hareketi sağlanabilir. Tablanın eğiklik konumunun rahatlıkla temini için açılı bölüntüler yapılmıştır. Planya Tipi Freze Tezgahları: Çok büyük ve ağır parçaların frezelenmesinde kullanılan makinedir. Bu bir dereceye kadar planya tezgahına benzer. Fakat bunun yatay ve yan sütunları üzerinde bağlanmış freze tezgahı başlıkları vardır. Büyük veya oldukça uzun iç parçaları üzerine aynı zamanda birçok işlemleri uygulamak için kullanılır. Sayfa No : 8

11 Yapılan İş: Freze tezgâhında yapılan işler Tarih: Yapılan işlemler : İş Parçasının Bağlanması : Mengene ile bağlama : Tabla üzerindeki T kanallarına mengeneye uygun cıvatalarla mengene sabitlenir. Mengene vidası döndürüldüğü zaman hareketli çene kızak üzerinde sağa ve sola hareket ederek iş parçasının bağlanıp, sökülmesini sağlar iş parçasının bağlanmasında iş parçası altında uygun bir altlık konur. İş parçasının altlık üzerine iyi oturmasını sağlamak için pirinç bir malzemeyle iş parçası üzerine vurulurken iş parçası kuvvetlice sıkılır. Cıvata ve pabuçlarla bağlama : Pabuç uygun civatalarla mengene olduğu gibi tablaya sabitlenir.altına parçaya uygun yükseklikte takoz konur. Cıvata iş parçasının hareket etmemesi için mümkün mertebe yakın bağlanmalıdır. Pabuç iş parçası üzerine ve takoza oldukça geniş bir yüzeyle ve iyice oturtulmalıdır. Takozun yüksekliği pabucu iş parçası yüzeyine paralel bastıracak bir değerde olmalıdır. Basınç altında esneyecek olan iş parçaları alttan yeterince desteklenmemeden pabuçla bağlanmamalıdır. Divizöre üç ayaklı üniversal ayna ile bağlama : Üzerinde açılara bölünmüş üç ayaklı üniversal aynaya sahip makine elemanına divizör denir. Ayna anahtar ile iş parçası çapından biraz fazla açılır. İş parçası ayaklar arasına konur ve ayaklar ile yaklaştırılır. İş parçası kuvvetle sıkılır. Üç ayaklı aynalara silindirik, üçgen, altıgen biçimli iş parçaları kolayca bağlanabilmektedir. Ayna punta arasına bağlama : Freze tablasının ortasına gelecek şekilde gezer punta ve divizör yerleştirilir. Divizör ve punta yatay konumda değillerse ayarlanırlar. Gezer punta ve divizörün punta yükseklikleri kontrol edilir. Divizöre üç ayaklı üniversal ayna takılır. İş parçası ayna ayakları arasına alınır. Gezer punta iş parçasının diğer ucuna uygun mesafede tespit edilir. Sayfa No : 9

12 Yapilan İş: Freze tezgâhında yapılan işler ve çalışma prensibi Tarih: Takımların Bağlanması : 1) Freze çakılarının malafalara bağlanması : Kullanılacak olan freze çakısının ortasındaki delik çapına uygun malafa seçilir. Malafa fener miline takılır. Malafa yataklarından fener mili tarafına takılacak olan iç yatağın yeri tespit edilir. Malafa somunu gevşetilerek bilezikler çıkarılır. Malafa temizlenerek freze çakısı malafa üzerine istenilen yere takılır. Bilezikler takılarak malafa somunu yerine vidalanır ve malafanın ön yatağı da uygun yere tespit edilir. Malafa somunu sıkılarak tamamlanır. 2) Saplı çakıların mandren ve kovanlara bağlanması : Silindirik saplı parmak frezeler özel bir mandren ile freze miline bağlanır. Silindirik saplı freze çakılarının bağlanması için pens malafaları çok kullanılmaktadır. Bunlara freze çakısı sap kısmına uyan pensler takılır. Konik saplı freze çakılarını bağlamak için özel şekilde yapılmış kovanlardan yararlanılır. Freze tezgahının çalışma prensibi : Tezgahın çalıştırılmadan önce yapılacak işlemler şöyle sıralanabilir: 1) Freze milinin devir sayısı, tezgahın gövdesi üzerindeki kolları uygun konuma getirilmesi sureti ile sağlanır. 2) İş parçasının konumu ve talaş derinliği, konsolun yükseltilmesi alçaltılması ile düzenlenir. Düşey ilerleme için el tekerinden veya otomatik koldan yararlanılır. 3) Enine hareket için enine ilerletme el tekerinden yararlanılır. İş parçası bu ayarlamayla frezenin altında istenilen konma getirilir. 4) Tablanın boyuna hareketi için tabla el tekerinden yararlanılır.tablanın hareketi otomatik olarak da sağlanır. Sayfa No : 10

13 Yapılan İş: Vargel ve planyalama Tarih: VARGEL VE PLANYALAMA Düzgün bir yüzey elde etmek amacıyla, doğrusal bir çizgi boyunca kesme hareketi yapan tek noktalı bir kesici takım kullanılır. Vargel tezgâhı, tablasına cıvatalarla tutturulmuş bir mengeneye bağlanabilen küçük parçaların işlenmesi içindir. Talaş kaldırma işlemi kesici takımın hareketiyle gerçekleşir. Düzlemsel yüzeylerin eldesinin yanı sıra parçanın bağlanışına göre farklı açılarda da işleme yapılır. Planyalar, vargele bağlanması mümkün olmayan büyük iş parçaları üzerinde yatay ve düşey düzlemsel veya eğrisel formdaki yüzeylerin işlenmesi için kullanılmaktadır. Planyalama işlemlerinin çoğunluğunda hareket şekli vargelin ters istikametindedir. İş parçası bir veya daha fazla sayıdaki tek noktalı kesici takımı geçerek şekillenir. Kısımları : 1. Taban : Tezgahın ana gövdesidir. Ağır döküm bir parçadır. 2. Sütun : İçinde işleten parçaların çalıştığı boşluklu bir döküm parçadır. Ayrıca üzerinde kumanda kolları ve kayıtlar vardır. 3. Başlık : Sütunun üzerinde ve tezgahın en üstünde bulunur. ileri geri hareket eden çelik dökümden bir parçadır. 4. Siper : Başlığın ön kısmında olup eğik yüzeyleri işlemek için her iki yönde döndürülebilir. Üzerine kalemlik denilen, kalem bağlamak için mafsallı parça bağlanmıştır. 5. Tabla : Konsol üzerindedir. Değişik parçaları işlemek için, tabla konsol ile birlikte aşarı ve yukarı doğru hareket ettirilebilir. Üzerine mengene ile iş parçası bağlamaya yarar. 6. Kulis ve Dişli Çark Grubu : Elektrik motorundan aldığı hareketle düzgün dairesel hareketi, doğrusal harekete çeviren kısımdır. [2] Sayfa No : 11

14 Yapılan İş: Matkaplama ve tezgâhının kısımları Tarih: MATKAPLAMA: Matkap ucunun kendi ekseni etrafında dönmesiyle yapılan talaş kaldırma işlemidir. Genellikle delik açmak için yapılır. Matkap tezgâhının kısımları : Tabla : İş parçasının, mengeneye ve diğer bağlama araçlarının üzerine bağlandığı bölümdür. Taban : Sütun ve tablanın hareket etmemesi için gerekli makine elemanıdır Sütun : Başlığın hareket ettirildiği kısımdır. Başlık : Matkap ucu, ilerletme mekanizması ve hız ayar sistemini taşıyan kısımdır. Hız kutusu : Milin hızını ayarlayan dişlerin bulunduğu kısımlardır. Hız değiştirme kolu : Hız değiştiren dişli çarkları kontrol eder. Motor : Sisteme hareket verir. Talaş verme kolu : Milin düşey hareketini sağlar. Sayfa No : 12

15 Yapılan İş: Matkabın kısımları Tarih: Genel olarak helisel matkaplar, bir silindirik gövde ve üzerine açılmış iki helis oluk ile bir saptan ibarettir. Matkap sapları 10mm. çapa kadar silindirik daha büyük çaplarda ise konik yapılırlar. Belli başlı kısımları şunlardır : Uç : Matkabın konik kısmıdır. Taşlama sonunda elde edilir. Gövde : Matkabın helisel oluk bulunan kısmıdır. Sap : Bağlayıcı araca giren kısmıdır. Helisel Oluk : Oluklar, matkabın boşaltılmış kısımlarıdır. Bunlar talaşları dışarı atılmasına ve soğutucunun içeri girmesine yarar. Dil : Matkabın konik sapının düzeltilmiş kısmıdır. Matkabın çıkarılmasını sağlar. Ağızlar : Matkabın kesici ayrıtlarıdır. Zırh : Helisel kanallar boyunca meydana getirilmiş dar bir yüzeydir. Matkabın çapını belirterek merkezlemesini sağlar. Öz : İki helisel oluk arasında kalan dar kısımdır. Omurgadır. Yapılan işler : Delme : Matkabın kendi ekseni etrafında dönesiyle iş parçasında dairesel boşluk açmasına delme denir ve matkapla yapılır. Raybalama : Açılmış olan bir deliğin yüzey kalitesini artırmak için yapılan işlemdir. Çok ince talaş kaldırılır. Bu işlem üzerinde birden çok kesici ağız bulunan bir raybalama aleti ile yapılır. Havşalama : Havşa başlıklı vidaların deliğe tam oturması için deliklerin başlangıç kısımlarını genişletme işlemidir. Silindirik, konik ve alın havşalama olmak üzere 3 çeşittir. Kılavuz çekme : Kılavuz denilen aletle dişi vida açma işlemidir. Sayfa No : 13

16 Yapılan İş: Matkap tezgâhında takım ve iş bağlama Tarih: Matkap tezgâhında takım ve iş bağlama : Mandrenle bağlama: Mandren merkezi olarak sıkan iki veya daha fazla çeneli bir bağlama aracıdır. Matkap tezgahının milindeki koniğe uygun olan konik bir sapı vardır. Kesici aletleri el ile veya bir anahtarla söküp takılabilen iki ayrı tipi vardır. Mandrenler değişik büyüklüklerde yapılırlar. Bir seri teşkil eden üç veya dört mandren en küçük çaptan 25 mm. çapa kadar olan matkapları bağlayabilir. Mors kovanları ile bağlama: Matkap tezgahlarında kullanılan kesici aletler silindirik yahut konik olurlar. Matkap tezgahı milinde büyüklüğü tezgahın ölçüsüne bağlı olan standart mors koniği yuva vardır. Konik saplı matkapların bazıları milin bu konik deliğine uyarlar. Diğerlerinin sapları bu deliğe göre küçük ölçüde olduğundan birbiri üzerine takılabilen mors konikleri kullanılır. Konik sapı,konik delikten,matkabı mors kovanından ve kovanları birbirinden çıkartmak için eğimli bir kama kullanılır. Tezgah mengenesine bağlayarak delme: Bu mengeneler tezgah tablasındaki oluklara sokulan cıvatalar yardımı ile kuvvetlice tablaya bağlanmalı veya bir desteye dayanmalıdır. Delmeye başlamadan malzemenin delinecek yerinin merkezlenmesi için tezgah mengenesi serbest bırakılır. Matkap ucu merkeze getirilerek sıkılır. Matkap ucunun mengeneyi ve tezgah tablasını yaralamaması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Tezgah tablasına bağlayarak delme: Mengeneye bağlanamayacak durumda olan parçalar tezgah tablasına bağlanarak delinirler. Malzemenin bağlanmasında çeşitli takoz ve pabuçlar kullanılır. Boydan boya delinecek deliklerde tezgah tablasının delinmesini önlemek için matkap ucunun tablanın ortasında bulunan deliğe rastlatılarak boşa çıkması sağlanmalıdır veya parça altına uygun kalınlıkta takoz konularak da bu sorun halledilebilir. El mengenesine bağlanarak delme: El ile tutulmayacak kadar küçük ve el ile tutulması mahsurlu olan iş parçaları el mengenesine bağlanarak delinir. İnce sac parçaların delinmesi işlemi de el mengenesine bağlanarak yapılabilir. Sayfa No : 14

17 Yapılan İş: Matkapla delme işlemi Tarih: Delme İşlemi İçin Markalama Delmeden önceki markalama işlemi, delik merkezlerinin kesişen doğrularla gösterilmeleri demektir. Kesişme yeri küçük bir nokta ile işaretlenir ve bu nokta merkez olmak üzere pergelle matkap çapına eşit bir çapla daire çemberi çizilir. Markalanan yüzey işlenmiş ise, önce bu yüzeye göztaşı eriyiği (bakır sülfat) veya çabuk kuruyan eriyikler sürülür. Bu yüzeye çizecekle çizilen çizgiler açıkça görülür. Dökümden işlenmiş yüzeylere tebeşir sürmek de aynı işi görür. Markalama, bir anlamda kağıt üzerine çizilen resmin aynısını parça üzerine aktarmaktır. Kağıt üzerine resim çizme usulleri burada da uygulanır. Delinecek delik merkezleri nokta ile belirlendikten sonra delme işlemine geçilir. İş parçası marka edildikten sonra, delinecek yerlere nokta vurulur. Matkap iş parçası üzerine değdirilerek matkabın ucu nokta ile merkezlenir. Delme anında meydana gelebilecek kaçıklıkları önlemek için marka üzerine noktalar vurularak çember çizilmelidir. Yumuşak malzemelerde ikinci bir çember çizilmelidir. Soğutma Sıvısının Kullanımı Metallerin talaş kaldırma işlemlerinde font hariç, soğutucu ve yağlayıcı sıvılar kullanılırsa, verim artar, kesici aletin ömrü uzar ve iş parçasının yüzey kalitesi iyileşir. Basit torna, planya ve vargel işlemlerinde soğutucu kullanılmayabilir. Fakat matkap işlerinde mutlak surette soğutma sıvısı kullanılmalıdır. Matkap tezgahlarında soğutucu ve yağlayıcıların kullanılması delinen, raybalanan, diş açılan yüzeyin temizliği ve aynı zamanda kesici aletin ömrünün uzatılması için zorunludur. Sayfa No : 15

18 Yapılan İş: Matkabın kırılma sebebi ve bakımları Tarih: Matkabın Kırılma Sebepleri; 1. İlerleme ve batma büyüktür. 2. Kesme hızı yüksektir. 3. Matkap körlenmiştir. 4. Matkap zırhı aşınmıştır. 5. Talaş dışarıya atılamazsa, kırılır. 6. Soğutma sıvısı yetersiz ise, kırılır. 7. Matkap doğru bilenmemiştir. 8. İş tablaya sağlam bağlanmamıştır. 9. İş ekseni ile matkap ekseni aynı doğrultuda olmazsa, kırılır. Matkapların Bakımları Matkap, iş parçasına batırılırken fazla kuvvetle zorlanmamalıdır. Tezgahın kapasitesine göre matkap kullanılmalıdır. Fazla dönme sayısı ve ilerleme ile tezgahın sarsılmasına meydan verilmemelidir. Hareket eden organların yağlanmaları gerekir. Sayfa No : 16

19 Yapılan İş: Tesviyecilik.Eğeleme ve raspalama Tarih: İşlemi yapılacak makine elemanı üzerinden, aletler ve makineler yardımıyla talaş kaldırarak, onları istenilen şekil ve ölçüye getirmeye TESVİYECİLİK denir.tesviyecilikte işten iyi sonuç alınabilmesi için, mesleği ile ilgili ölçü ve kontrol aletlerinin doğru olarak kullanması gerekir. Tesviye tezgâhı yüksekliği 80 cm genişliği 2,5 m ve 70 cm ene sahip, üst kısmı 6-8 cm kalınlığında gürgen, meşe, v.b. sert ağaçtan yapılmış masadır. Üzerine mengeneler bağlanan sağlam yapılı ağır bir masadır. Çalışırken tezgahın yerinden oynamaması için önlem alınmalıdır. Her tezgâhın iki ayağı arasına raf, çekmece veya dolap konur. Başlıca tesviyecilik yöntemleri eğeleme, raspalama, raybalama ve kılavuz çekmedir. Eğeleme : Eğelemede talaş kaldırma işlemi yontarak gerçekleşir. Parçalara uygulanacak eğeleme işlemleri ile, kaba işlenmiş, ince işlenmiş, çok ince işlenmiş v.b. yüzeyler elde edilebilir. Bunu sağlamak için kaba, ince veya çok ince bir eğe seçmek gerekir. Dolayısıyla çeşitli eğeler mevcuttur. Başlıcaları ; Sivri uçlu yassı eğe : Hafif bir konikliğe sahip eğe, dikdörtgen kesitlidir. Uca doğru daralan ve incelen yapıya sahiptir. Küt uçlu yassı eğe : Bu eğenin kenarları paralel ve yüzeyleri hafif dışbükeydir. Kalem izlerini yok etmek ve yüzeyleri ölçüsüne çok yakın getirmek için gayet iyi bir eğedir. Yarım yuvarlak eğe : Çok kullanılan eğelerden biridir. Her boyda ve her diş yapısında olanları vardır. Yuvarlak eğe : Yuvarlak delikleri büyütmek ve yuvarlak köşeleri işlemek için kullanılır. Uç tarafa doğru konikleşir. Dört köşe eğe : Küçük kare veya dikdörtgen delikleri eğelemek, dar kanalları işlemek v.b. işleri yapmak için kullanılır. Yarık eğesi : İnce bir eğedir. Çentik ve yarıkların eğelenmesinde, dar kanalların yanlarının işlenmesinde kullanılır. Bıçak sırtı eğe : İnce kesitlerde ve sırtın düz olmasını gerektirmeyen yerlerde kullanılır. Raspalama : Tornalama, frezeleme, palanyalama ve eğeleme işlemi suretiyle elde edilen yüzeyler üzerinde kesici aletlerin bıraktıkları pürüzler ve tabanda sert kısımda kalan yükseklikler bulunur. Bunları alarak yüzeyleri daha düzgün bir hale getirmek için yapılan küçük ve ince talaş kaldırma işlemine raspalama denir. Raspalama, yüzey üzerindeki çıkıntıları, kabalıkları kaldırmak suretiyle bir düzgünlük ve yüzey kalitesinde bir üstünlük sağlar. Bu işlem daha ziyade birbiri üzerinde kayarak hareket edecek olan parçaların birbirine değen yüzeylerinin işlenmesi için yapılır. Bu yüzeyler ne kadar düzgün olursa aşınmaya karşı dayanmaları da o kadar çok olur. [3] Sayfa No : 17

20 Yapılan İş: Raybalama ve kılavuz çekme Tarih: Raybalama : Raybalama, deliği hassas bir yüzey kalitesi ile istenilen ölçüye getirmek için yapılan bir işlemdir. Matkapla delinen delik tam ölçüsünde olmadığı gibi hassas bir iş için yüzeyi de gerekli düzgünlükte elde edilemez. Hassas ve düzgün bir yüzey elde edilmek istenirse önce delik, ölçüsünden biraz küçük olarak delinir sonra tam ölçüsüne getirmek üzere raybalanır. Rayba Çeşitleri : Silindirik Raybalar : Bu raybalar silindirik deliklerin raybalanması için kullanılır. Konik Raybalar : Konik deliklerin raybalanmasında kullanılan bu raybalar, hem kaba hem de ince işleme için, bütün standart ölçüleri vardır. Ayarlı Raybalar : Raybaların en verimlisi ayarlı olanlarıdır. Ölçüsünün üstünde ve altında yeterli bir aralıkta istenilen çapa göre ayarlanabilir. Bu aranan bir özelliktir. El Raybaları : El raybaları özellikle ince işleme ve bitirme raybası olarak kullanıldığından hemen hemen ağızların tam boyunca düz taşlanır. Raybanın deliğe kolay girebilmesi için ucu konik yapılmıştır. Bir boşluk elde etmek için ağızların sırtı boşaltılmıştır. Genişlemeli Raybalar : Bu raybaların gövdesi genişler. Bunun için iç kısmı konik delinmiş yanları ayartılmıştır. Genişleme, bir ucuna vida, diğer ucuna da anahtar ağzı açılmış konik bir parça ile yapılır. Bu, bir ayarlı rayba olmadığı gibi çap büyütme de söz konusu değildir. Burada amaç standart ölçüdeki delikleri ince işlemekte kullanılan bir raybayı genişlemeli yaparak körlendikçe bileyerek, onun ömrünü uzatmaktır. Kılavuz Çekme : Deliklere diş açmada kullanılan takım çeliğinden yapılmış ve sertleştirilmiş, üzerinde kesici dişler bulunan aletlere kılavuz denir. Bir kılavuz şu kısımlardan meydana gelmiştir. Kılavuz ekseni : Kılavuz boyunca merkezden geçen doğrudur. Pah : Vidalı gövdenin ucundaki konikleştirilmiş kısımdır. Kesme yüzü : Sırtın ön tarafında, oluğun meydana getirdiği yüzeydir. Dış merkez : Buna kılavuz ucu da denir ve kılavuzun koni biçimli ucudur. İmalat amacıyla yapılmış olup, daha ziyade küçük kılavuzların vidalı ucunda bulunur. Oluk : Vida veya dişlerin kesici yüzeylerini elde etmek, kesilen talaşların çıkışını ve yağlamayı sağlamak için açılmış helis veya düz kanallardır. İç merkez : Punta merkezi de denir. İmalat için kılavuzun alnına açılmış punta deliğidir. Uç çap : Pah kırılmış kısmın ön ucundaki çaptır. Kare : Kılavuz sapının köşeli ucudur. Sayfa No : 18

21 Yapılan İş: Kaynak. Kaynak makine çeşitleri Tarih: KAYNAK : Montajı yada tamiri yapılacak malzemenin kaynak yapılacak bölgesine ısı ve/veya basınç yardımıyla ilave malzeme kullanarak veya kullanmadan birleştirilmesi işlemine kaynak denir. Kaynakta, kaynak bölgesinin yerel özelliklerinin ve birleştirilen parçaların tüm konstrüksiyona etkilerinin önceden belirlenmiş koşulları sağlaması gerekir. Kaynak malzemesin kaynak yapılabilmesi için kaynak kabiliyetinin iyi olması gerekir. Bunun tespiti için 3 aşama uygulanır. Bunlar; kaynağa uygunluk, kaynak emniyeti ve kaynak yapılabiliriktir. Malzemenin kimyasal bileşimi, metalurjik özelliği, ve fiziksel özellikleri dikkate alınarak kaynağa uygunluğu tespit edilir. Konstrüktif şekillendirme ve gerilme durumlarına bağlı olarak kaynak emniyetine dikkat edilir. Son olarak kaynağa hazırlık, kaynağın uygulanması ve kaynakta sonraki işlemler uygulanır. Farklı türde kaynak makineleri mevcuttur. 1- Örtülü elektrikli ark kaynağı: Kaynak için gerekli ısının elektrot ile işparçası arasında oluşturulan ark aracıyla sağlandığı ergitme kaynak türüne elektrik ark kaynağı denir.doğru akım ve alternatif akımlı olamk üzere 2 çeşittir. a.doğru akım kaynak makineleri: Kaynak jeneratörleri ve kaynak redresörleritarafından sağlanır.kaynak jeneratörleri trifaze şebekeye bağlı bir elektrik motoru ve kaynak dinamosundan meydana gelir. b.alternatif akım kaynak makineleri : Bunlar kaynak transformatörleri olarak adlandırılırlar. Kaynak transformatörleri, gerilimi yüksek ve akım şiddeti düşük olan şebeke akımını, gerilimi düşük fakat akım şiddeti yüksek olan kaynak akımına çevirirler. Bu kaynak makineleri örtülü elektroda sahiptir. Elektrotun ucu, kaynak banyosu, ark ve iş parçasının kaynağa yakın bölgeleri, atmosferin zararlı etkilerinden örtü maddesinin yanması ve ayrışması ile oluşan gazlar tarafından korunur. Ergimiş örtü maddesinin oluşturduğu cüruf kaynak banyosundaki ergimiş kaynak metali için ek bir koruma sağlar. İlave metal, tükenen elektrotun çekirdek telinden sağlanır. Örtülü elektrot ark kaynağı metallerin birleştirilmesinde en çok kullanılan kaynak yöntemidir. Sayfa No : 19

22 Yapılan İş: Kaynak makinesi çeşitleri Tarih: Avantajları: Elektrotun ulaşabildiği her yerde ve her pozisyonda kaynak yapılabilir. Açık ve kapalı alanlarda uygulanabilir. Dar ve sınırlı alanlarda uygulama yapılabilir. Kaynak makinesinin güç kaynağı uçları uzatılabildiği için uzak mesafedeki bağlantılarda kaynak yapılabilir. Dezavantajları: Örtülü elektrot ark kaynağının metal yığma hızı ve verimliliği pek çok ark kaynak yönteminden düşüktür. Elektrotlar belli boylarda kesik çubuklar şeklindedir, bu nedenle her elektrot tükendiğinde kaynağı durdurmak gerekir. Her kaynak pasosu sonrasında kaynak metali üzerinde oluşan cürufu temizlemek gerekir. Gaz Ergitme kaynağı : Kaynak için gerekli ısı biri yanıcı diğeri yakıcı 2 gazın yakılmasında oluşan alevden faydalanılarak yapılan kaynak türüdür. Oksijen ve asetilen gazları farklı 2 tüpte muhafaza edilir. Kaynak sırasında oksijen tüpü üzerindeki saat 2,5 bar, asetilen üzerindeki ise 0,5 bara ayarlanır. Gazaltı Kaynağı : Kaynak için gerekli ısının, tükenen bir elektrod ile iş parçası arasında oluşan ark sayesinde ortaya çıktığı bir ark kaynak yöntemdir. Kaynak bölgesine sürekli şekilde beslenen, masif haldeki tel elektrod ergiyerek tükendikçe kaynak metalini oluşturur. Elektrod, kaynak banyosu, ark ve iş parçasının kaynağa yakın bölgeleri, atmosferin zararlı etkilerinden kaynak torcundan gelen gaz veya karışım gazlar tarafından korunur. Gaz, kaynak bölgesini tam olarak koruyabilmelidir, aksi taktirde çok küçük bir hava girişi dahi kaynak metalinde hataya neden olur. Tungsten gazaltı ve MIG/MAG kaynağı olmak üzere 2 çeşittir. Sayfa No : 20

23 Yapılan İş: Kaynak makinesi çeşitleri Tarih: Avantajları : Gazaltı kaynağı örtülü elektrot ark kaynağına göre daha hızlı bir kaynak yöntemidir. Çünkü; tel şeklindeki kaynak elektrotu kaynak bölgesine sürekli beslendiği için örtülü elektrod ark kaynak yönteminde olduğu gibi tükenen elektrotu değiştirmek için kaynağı durdurmak zorunda değildir. Dezavantajları : Gazaltı kaynak ekipmanları, örtülü elektrot ark kaynağı ekipmanlarına göre daha karmaşık, daha pahalı ve taşınması daha zordur. Gazaltı kaynak torcu iş parçasına yakın olması gerektiği için örtülü elektrod ark kaynağı gibi ulaşılması zor alanlarda kaynak yapmak kolay değildir. TIG kaynağı : Kaynak için gerekli ısının, tükenmeyen bir elektrod ile iş parçası arasında oluşan ark sayesinde ortaya çıktığı bir ark kaynak yöntemdir. Elektrod, kaynak banyosu, ark ve iş parçasının kaynağa yakın bölgeleri, atmosferin zararlı etkilerinden kaynak torcundan gelen gaz veya karışım gazlar tarafından korunur. Gaz, kaynak bölgesini tam olarak koruyabilmelidir, yoksa çok küçük bir hava girişi dahi kaynak metalinde hataya neden olur. Avantajları : Elektrod tükenmediği için ana metalin ergitilmesiyle veya ilave bir kaynak metali kullanarak kaynak yapılır. Her pozisyonda kaynak yapılabilir ve özellikle ince malzemelerin kaynağına çok uygundur. Kök paso kaynaklarında yüksek nüfuziyetli ve gözeneksiz kaynaklar verir. Düzgün kaynak dikişi verir ve kaynak dikişini temizlemeye gerek yoktur. Dezavantajları : TIG kaynağının metal yığma hızı diğer ark kaynak yöntemlerine göre düşüktür. Kalın kesitli malzemelerin kaynağında ekonomik bir yöntem değildir. Sayfa No : 21

24 Yapılan İş: Plazma sac kesim makinesi Tarih: Fizikte partiküller, iyonlar ve elektronlardan oluşmuş, elektriği ileten, maddenin özel bir gaz hali veya dördüncü hali olarak tanımladığımız plazma, kaynak teknolojisinde daha özel bir hali tanımlamaktadır. Gaz halindeki bir madde, radyasyon, elektron bombardımanı veya ısıtmayla iyonize hale getirilebilir. Kaynakta kullanılan plazmada gaz, elektrik arkı yardımıyla ısıtılarak iyonize olmaktadır. Bu tanıma göre ark kaynağı yöntemlerinde elektrik arkı bir plazma oluşturmaktadır. Isıl kesme ve kaynak işlemlerinde plazma olarak adlandırılan ark daha önceden de bahsedildiği gibi radyal doğrultuda sıkıştırılıp, büzülerek enerji yoğunluğu arttırılmış arktır. Plazma Arkının Oluşturulması : Standard bir plazma ark torcu, ucunda küçük bir deliği bulunan meme ile bu memenin merkezindeki tungsten bir elektrottan ibarettir. Plazma gazı, bu iç içe geçmiş dairesel meme ile elektrot arasından geçerek delikten dışarı çıkar. Elektrot ile meme veya iş parçası arasında ark sütunu meydana geldikten sonra, basınçlı plazma jetinin oluşturulması için iyonize olan gaz delikten dışarı püskürtülür. Ark sütununun dış yüzeyi soğutulduğundan sütun yoğunlaşmış olur, dolayısıyla içe doğru büzülür. Böylece, büzülmüş sütun içinde sıcaklık birden bire K arasında bir dereceye yükselir. Dairesel bir alandan geçen gaz, yüksek bir iyonlaşma düzeyine ve göreceli olarak yüksek bir enerjiye sahip olup bu enerji, kaynak ve diğer ısıl işlemlerde iş parçasının tavlanmasında kullanılır. Uygulamada plazma arkı çeşitli yollarla oluşturulabilir. Elektrik devresi tungsten elektrot ile iş parçası arasında tamamlanarak, ark akımı iş parçası üzerinden akar. Bu transfer olmuş ark veya direkt ark olarak adlandırılır. Elektrik devresi meme ve tungsten elektrot arasında tamamlanırsa, ark elektrotla su ile soğutulan bakır meme arasında yanarak, memeden bir gaz akımıyla zorlanarak dışarı sürülür. Transfer olmamış ark veya endirekt ark olarak adlandırılan bu düzenlemede iş parçası ark devresi içinde değildir. Her iki arkın kombinasyonunu kullanan bir diğer yöntem de mevcut olup, bu daha çok metal tozu püskürtmede kullanılır. Plazma arkı, memeden dışarı çıktığında, biraz daha küçük parlak bir nüveye sahiptir. Nüvenin etrafı, daha az parlak kılıfa sarılmıştır. Nüve uzunluğu, 2-3 mm1 den mm1 ye kadar değişir. Bu değişim, meme ve tünelin boyutlarına, plazma oluşturan gazın bileşim ve debisine, akım şiddetine, ark uzunluğuna bağlıdır. İş parçası üzerindeki mekanik ve ısıl yükün dağılımı için uygun şekilde biçimlendirilmiş memeler kullanılarak, plazma arkı şekillendirilebilir. [4] Sayfa No : 22

25 Yapılan İş: CNC tezgâhların avantajları ve dezavantajları Tarih: Günümüz gelişen teknolojisinde insan gücüne ihtiyaç giderek azalmaya başlamıştır. Bunun bariz örneği CNC tezgâhlardır. Çok karmaşık parçaların imalatında hem ucuz hem kaliteli malzeme hem de daha seri imalat için kullanılan bu tezgâhlar, her makine fabrikasının olmazsa olmazı haline gelmişlerdir. Bilgisayar program destekli tezgâhlar, bilgisayarda çizilen 3 boyutlu resimleri birebire yakın işleme kabiliyetine de sahiptir. Takım tezgâhları ve aynadaki sensörleriyle çok hassas işler çıkarmaktadır. Kendine has kesici takımları puntası mevcuttur. CNC Takım Tezgâhlarının Avantajları : Konvansiyonel tezgahlarda kullanılan bazı bağlama kalıp, mastar vb. elemanlarla kıyaslandığı zaman tezgahın ayarlama zamanı çok kısadır. İnsan faktörünün imalatta fazla etkili olmamasından dolayı seri ve hassas imalat mümkündür. Tezgah operasyonları yüksek bir hassasiyete sahiptir. Tezgahın çalışma temposu her zaman yüksek ve aynıdır. Her türlü sarfiyat (elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirgenmiştir. İmalatta operatörden kaynaklanacak her türlü kişisel hatalar ortadan kalkmıştır. Kalıp, mastar, şablon vb. pahalı elemanlardan faydalanılmadığı için sistem daha ucuzdur.. Parça imalatına geçiş daha süratlidir. CNC Takım Tezgahlarının dezavantajları : Detaylı bir imalat planı gereklidir ve pahalı yatırım gerektirir. Tezgahın saat ücreti yüksektir. Konvensiyonel tezgahlara kıyaslandığında daha titiz kullanım ve bakım isterler. Kesme hızları yüksek ve kaliteli kesicilerin kullanılması gerekir. [5] Sayfa No : 23

26 Yapılan İş: Sabit tambur imalatı Tarih: Sabit tambur, fayans silme makinesinin silim taşlarını döndüren milin sabitlendiği tamburdur. Çok hızlı dönen mile sahip olduğu için mili monte ederken hatasız monte etmek gerekmektedir. % 0.5 mil ekseni kaçıklığı bile mil dönerken fazla ısınmasına ve milin ömrünün kısalmasına sebep olur. Sabit tambur için gerekli mil ve tambur dökümden hazır gelmektedir. Yapılışı : Dökümden hazır gelen mil tornaya bağlandı. Milin tornada esnememesi için punta deliği açılması gerekmektedir. Bu yüzden önce tek tarafına ince sol kalemle punta deliği açıldı. Sonra parça sökülür ve diğer tarafı üniversal aynaya bağlandı. Parçada 2 adet fatura bulunmaktadır. Bunlardan biri sağ diğeri ise sol kalemle paso alınarak yani çaptan düşülerek elde edildi. Tornalama sırasında uygun kesme ve ilerleme hızıyla birlikte uygun saoğutma sıvısı kullanıldı. Daha sonra kama kanalı açmak için frezeye götürüldü. Mil uzun ve silindir yapıya sahip olduğundan tablaya bağlamak için mengeneyle beraber tabla takozları kullanıldı. Daha sonra uygun devir seçildi ve freze tezgâhındaki 6 lık parmak freze malafaya bağlandı. Milin kama kanalı açılacak kısmından ölçü sıfırlandıktan sonra koordinatları belirleyip kama kanalı işlenilecek yer tayin edildi ve soğutma sıvıları kullanarak kama kanalı açıldı. Daha sonra frezenin açmış olduğu kanal etrafındaki talaşlar eğelendi. Milin uç kısmındaki cıvata deliği için mil tesviye tezgâhına alındı. Metrik 12 kılavuz seçilerek diş deliği açıldı. Milin işlemi bittikten sonra plazma kesim makinesinden tamburun içine milin merkezlenmesi için 2 adet sac kesildi ve uygun küçük sac parçalarla kaynak için kaynak bölümüne alındı. Daha sonra mil ve tambur üzerinden şase alınarak elektrikli ark kaynağı ile kaynak yapıldı. Son olarak sabit mil tornalanmak için tornaya bağlandı ve dış kısmında paso alınarak montaja hazır hale getirildi. Sayfa No : 24

27 Yapılan İş: Fayans silme köprü pabucu Tarih: Fayans silme makinesinin köprü pabucu, fayans silme makinesinin köprülerini taşıyan Sferodan üretilmiş malzemedir. Dökümden iç kısmı boş bir şekilde gelir ve imalata alınır. Yapılışı: Dökümden gelen malzeme önce frezeye alındı. Tabla üzerindeki T yataklarına monte edilmiş mengeneye tabla takozlarının da yardımıyla sıkıca bağlandı. Freze tezgâhına da geniş yüzey işlenileceği için uygun çakı seçildi ve malafaya bağlandı. Devir sayısı ayarlandıktan sonra uygun soğutma sıvısı kullanılarak üst yüzeyi tarandı. Parça montaj edildiği yerde başka makine elemanlarına temas edeceği için yüzey kalitesinin çok hassas olmasına dikkat edildi. Üst kısım tarandıktan sonra mengeneden söküldü ve alt kısmın taranması için tekrar bağlandı. Aynı bağlama işlemi alt kısım için de uygulandı ve alt kısım da tarandıktan sonra malzeme tesviye tezgâhına alındı. Parça daha sonra deliklerinin delinmesi için matkabın yanına götürüldü. Delikler önce çelik cetvelle belirlendikten sonra markalama işlemi yapıldı. Sonra işleme dahil olcak matkaplar bilendi. Deliklerin çapları geniş olduğu için delikler önce metrik 6 ile delindi. Delinirken matkap ince olduğu için yavaş ilerleme hızı seçildi. Sonra diğer matkaplarla delikler genişletildi ve parka tezgaha alındı. Tezgâha alınan parçanın önce spiral ile kenar kısımları radyüslendi ve kılavuz çekilmek için tezgâh üzerindeki mengeneye bağlandı. Üzerindeki 8 ayrı delik için 2 farklı kılavuz seçildi, metrik 12 ve metrik 16. uygun yağ da seçilerek kılavuzlama işlemi gerçekleştirildi ve parça montaj için montaj bölümüne alındı. Sayfa No : 25

28 Yapılan İş: Ayak mil somunu Tarih: Diğer parçalarda olduğu gibi ayak mil somunu da dökümden istenilen ölçülere yakın gelmektedir. Bu seri iş yapabilmeyi kolaylaştırmaktadır. Bu parça da bir dizi talaş kaldırma işlemine tabi tutulmaktadır. Yapılışı: Dökümden gelen parçadan silindirik yapı elde edilmek istenildiğinden parça tornaya bağlandı. Parça uzun olmadığı için puntaya bağlamaya gerek kalmaz. Parçanın tornalanması için sol kalem seçildi. Dökümden geldiği için önce yüzey paso alma işlemi yapıldı. Bütün tornalama işlemlerinde olduğu gibi ilerleme hız kutusundan parçanın malzemesine uygun ilerleme hızı tayin edildi. Parçanın yüzey tornalaması bittikten sonra alın tornalamasına geçildi. Bu aşamalardan sonra tornalama işlemi bitti ve frezeye götürüldü. Frezeye alınan parça silindirik olduğundan özel takozlarla tabla üzerindeki mengeneye bağlandı. Parça somun olcağı için yani parçada anahtar ağzına gerek olduğu için yan bağlanan parça kompratörle frezenin eksenine dik konuma getirildi ve uygun çakı, uygun ilerleme hızı ve uygun soğutma sıvısı frezeleme işlemi bitirildi. Parçanın talaş kaldırma işlemi sona erdiği için montaj yerine alındı. Sayfa No : 26

29 Sonuç: Toplam 30 iş günü boyunca fabrika içerisinde birçok kademede görev aldım. Yaptığım hemen hemen her iş teorikten pratiğe geçiş niteliğindeydi. Yani uygulamalı olarak birçok makineyi, talaş kaldırma yöntemini ve özellikle de mezun olduğumda bulunacağım konumu öğrenmiş oldum. Öğrencilik hayatım bittiğinde meslek hayatımda karşılaşacağım sorumlulukların farkına vardım. Stajımın kriz dönemine denk gelmiş olmasından dolayı çalışanların ve iş sahiplerinin normalde dikkat edilmesi gereken tasarruf önlemlerine daha fazla önem vermesi dikkatimi çekti. Mesela; işlenilecek bi makine parçasının, tasarımı ve talaş kaldırma işlemi üzerinde dikkatlice duruldu. Bunun yanısıra kullanılan makinelerin sürekli bakıma ihtayacının olduğunu gördüm. Kesici takımların ve ekipmanların düzenli bir biçimde bulunmasının iş hızına etkisinin çok fazla olduğunu öğrendim.